Биноларни вертикал кўчириладиган қолипларда барпо этиш - Arxitektura - Referatlar

Биноларни вертикал кўчириладиган қолипларда барпо этиш

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1252.5 KB

Ko'chirib olish

Биноларни вертикал кўчириладиган қолипларда барпо этиш Режа: 1. Кўтарма-қайта ўрнатиладиган қолип (кқўқ 2. Сирғанувчи қолип 3. Блок формалар 4. Блокли қолип 5. Шахталар учун мўлжалланган йирик блокли қолип

КЎТАРМА-ҚАЙТА ЎРНАТИЛАДИГАН ҚОЛИП (КҚЎҚ) Бундай қолиплар баландлиги бўйича кўндаланг кесими ўзгармас ва ўзгарувчан бўлган махсус иншоотларни, кўпроқ баландлашган сари конуссимон йўналишга эга бўлган мўрилар, градирнялар, силос миноралари каби иншоотларни барпо этишда қўлланилади. Қолип янги ярус (поғона)га ўрнатишда бетондан ажратиладиган ташқи ва ички шчитлардан таркиб топган бўлиб, шунингдек, маҳкамлаш элементлари ва тутиб турувчи қурилмалар, ишчи тўшама ва кўтариш мосламаларидан иборат (1-расм). Ташқи қолип тўғрибурчакли ва трапециясимон шаклдаги панеллардан йиғилган бўлиб, қалинлиги 2 мм бўлган пўлат листдан ва металл каркасга ўрнатилган металл бурчакликлар ва қалинлиги 20…22 мм бўлган намбардош фанера билан қопланган бўлиб тайёрланади. Тўғрибурчакли панелнинг ўлчами 2700×850 мм, баландлиги 2700 мм, юқориси бўйича эни 818 мм, пастки қисми бўйича эни 850 мм га тенг. Панеллар тортувчи элементлар ва маҳкамлаш мосламалари ёрдамида туташтирилади. 1-расм. Кўтарма-қайта ўрнатиладиган қолип: 1 – бетонланадиган девор; 2 – қолипнинг ташқи шчитлари; 3 –қолипнинг ички шчитлари; 4 – кўтарувчи қурилма; 5 –таянч-кўтарма қурилмасининг шахтаси; 6 – осма илмоқ; 7 – иш майдончаси; 8 – таянч тўсинлари; 9, 10 – ташқи ва ички осма сўрилар.

Ички қолиплар икки ярусли ўлчамлари кичикроқ 1250×550 мм ли шчитлардан йиғилади. Қолипни кўтариш учун шахта кўтаргичига таянган кўтарма бошмоқ(каллак) кўзда тутилган. Қолипни кўтаришда каллак кўтаргичдан 2,5 м баландликка кўтарилади, шунинг билан навбатдаги ярусни барпо этиш иш босқичи тугайди, қолип қайта ўрнатилади, кўтаргичнинг қўшимча бўғинлари ўстирилади. Сирғанувчи қолип Сирғанувчи қолип кўчириладиган бўлиб, уни юқорига кўтариш бетонлашда танафуссиз амалга оширилади ва деворининг кўндаланг кесими ўзгармас ва ўзгарувчан бўлган яхлит темир-бетондан барпо этиладиган баланд иншоотларни барпо этишда қўлланилади. Бу қолипдан бўлган баланд биноларни (16...24 қават) ва эшик ва дераза ўринлари, қўйма деталь ва элементлари кам иншоотларни қуришда фойдаланиш ўта самаралидир (2- расм). Буларга ҳар-хил ашёларни сақлаш жойлари, баландлиги 400 м гача бўлган тутун мўрилари, градирнялар, баланд биноларнинг бикирлик ядроси, сув резервуарлари, телерадио миноралари ва бошқалар киради. Бундай объектларни сирғанувчи қолипда барпо этишнинг ютуғи шундаки, қурилишнинг жадаллиги ошади, ишларнинг меҳнат сарфи, таннархи ва муддати камаяди. 2-расм. Сирғанувчи қолип:

а – доирасимон иншоот учун план; б – тўғри тўрт бурчакли иншоот учун план; в – домкратли рамаларни вариантлари (бино деворларининг кесишган, туташган ва бурчагидаги тугунлар учун); 1 – ишчи тўшама; 2 – насос станцияси; 3 – прогон; 4 – тўшама; 5 – шахта кўтаргичи; 6 – домкратли рамалар; 7 – домкрат стерженлари; 8 – бетонланадиган конструкция; 9 – домкратлар; 10 ва 11 – ташқи ва ички қолип шчитлари. Яхлит темир-бетондан барпо этилган иншоотларнинг йиғма конструкциялилардан фарқи шундаки, уларда туташув жойлари бўлмайди, бу эса бинодан фойдаланиш тавсифини яхшилайди. Сирғанувчи қолипда ихтиёрий меъморий кўринишдаги ва ечимдаги биноларни барпо этиш билан биргаликда унинг шовқиндан ҳимояланиши ҳамда иссиқлик техник ҳолати ҳам яхшиланади. Биноларни сейсмик раёнларда барпо этиш уларнинг ишончлилик ва зилзилабардошлик муаммолари ҳал этилади. Сирғанувчи қолипда яхлит уй-жойлар қуришда битта тўплам қолипдан фойдаланган ҳолда, уни қайта ўрнатиш йўли билан ҳар-хил режавий ечимли ва турли қаватли биноларни қуриш имконияти мавжуд. Қолипдан фойдаланиш самарали бўлади, агар у кўзда тутилган бир қатор ёнма-ён жойлашган биноларни қуришда фойдаланилса. Агар алоҳида бинони барпо этиш зарурияти туғилса, бинонинг баландлиги камида 25м бўлсагина, бундай қолипдан фойдаланиш иқтисодий жиҳатдан самарали бўлади. Қолип иккита бир хил баландликка эга бўлган ўзгармас конструкцияли ташқи ва ички шчитлардан иборат. (3-расм). Шчитлар конструкцияларининг ўзгармаслиги шчитларнинг ташқи ва ички томонидан бутун контури бўйлаб, баландлиги бўйича иккита ярусда жойлашган қолип тўсинлари ҳисобига таъминланади. Тўсин ўз навбатида зўриқишни қолипни устида бутун периметри бўйлаб жойлашган металл домкратларнинг рамаларига узатади ва у барча қолипнинг массасини диаметри 22...28 мм ва узунлиги 6 м гача бўлган домкрат стерженларига узатади. Стерженлар ўрнида қувурларни қўллаш ҳам мумкин, улар орасидаги масофа, яъни домкратлар рамалари

орасидаги масофа ҳисоб-китоб билан аниқланиб, стерженларга таъсир қилувчи зўриқишга боғлиқ бўлиб, доиравий қувурларда 2 м дан ва тўғрибурчакли қувурларда 1,2…1,4 м дан ошмайди. Стерженларнинг юк кўтарувчанлиги, унга таъсир қилувчи барча кучланиш ва зўриқишлардан ортиқ бўлиши лозим. Домкрат стерженлари остидан бинонинг пойдеворидан чиқарилган арматура чиқиқларига электропайвандланади. Стерженлар баландлик ошган сари уланиб борилади, туташув жойлари резьбали қилиб бажарилади, стерженни пастки қисми ички резьбали қилиб йўнилган бўлади юқорисида эса ташқи резьбали ортиқча қисми бўлади. Ёнма-ён турган арматура стерженларининг туташув жойлари ҳар-хил сатҳда бўлишлиги мақсадга мувофиқдир.

3-расм. Сирғанувчи қолипнинг конструкцияси: 1 – горизонталликни ростлагич; 2 – гидравлик домкрат; 3 – домкрат рамаси; 4 – ишчи тўшамаси; 5 - қолип шчитлари; 6 – домкрат стерженлари; 7 – ички осма сўрилар; 8 – ташқи осма сўрилар; 9 – металл қувур; 10 – ташқи тўсиқ. Домкрат рамаларни юқорисида гидравлик ёки электрик домкратлар маҳкамланган бўлиб, улар ёрдамида домкрат стерженлари бўйлаб қолипнинг барча элементлари бир вақтда баробар кўтарилади. Домкратли рамаларга ва юқори қатор тўсинларига ички томондан ишчи тўшама таянади, унда ишчилар ҳаракатланади, бундан ташқари ишларни бажариш ускуна-жиҳозлари, ашёлар ва тўсиқли ташқи тўшама ҳам жойлашган. Шунингдек, қолипнинг ташқи ва ички томонидан домкратли рамаларига ва ишчи тўшамага занжирли илмоқ билан сўрилар осилган бўлиб, унда ишчилар ҳаракатланиб, бетонлашдаги нуқсонларни бартараф этиш, туйнук ҳосил қилгичлар ва қўйма деталларни ва бўшлиқ ҳосил қилувчиларни олиб ташлаш каби ишларни бажарадилар. Насос-тақсимлаш станциялари ерда жойлашиши мумкин, бироқ иш зонасига яқин бўлган ишчи тўшамасида жойлаштирилса янаям мақсадга мувофиқ. Ишчи тўшама бўйича ҳар бир домкратни насос станциясига уловчи гидроразводкалар тизими ётқизиб чиқилади. Домкратларнинг юк кўтарувчанлиги 6…10 т, оғирлиги 15...21 кг бўлиб, қурилиш объектида бир вақтнинг ўзида 160...200 та гача домкратлар ишлаши мумкин. Аксарият домкрат рамаларининг конструктив ечими икки устунли, лекин деворлар ўзаро кесишган ва бириккан жойларида мос равишда тўртта ва учта устунли конструктив ечимли рамалар қўлланилади (2 в-расм). Айрим ҳоллардагина қолип битта материалдан (металл ёки тахта) тайёрланади, одатда, улар металл-тахтали бўлади. Бундай ҳолларда, тўсин ва тўшамалар тахтадан бажарилиб, қолган конструкциялар металлдан қилинади.

Бир хил турдаги ўнта ва ундан ортиқ биноларни барпо этиш лозим бўлса қопламалаш (қолип шчитларининг ички юзасини) кўпинча бундай қолипда, металл листлардан қилинади. Агар иш ҳажми камроқ бўлса, қопламалаш парчинланган тахталардан қилинади. Шчитларни конструкцияси бўйича қолиплар йирик шчитли ва майда шчитлиларга бўлинади. Кейингиси анча универсалроқ, аммо унинг монтаж ва демонтаж ишларига кўп меҳнат сарф бўлади. Майда шчитлардан фойдаланганда, улар бириктирилиб йириклаштирилади. Йирик ўлчамли шчитларда тўсин шчитни конструкцияси таркибида бўлади. Шчитларнинг ясси-текис ва эгри чизиқли қилиб ясалиши, бино фасадларини меъморий жиҳатидан турлича бўлишига имкон беради. Қолип шчитларининг баландлиги одатда 1,1...1,2 м бўлади. Шчитлар пастга қараб конуссимон кенгайган ҳолатда бўлади. Шунингдек, қолип шчитлари юқори қисмлари орасидаги масофа, қолип шчитларининг пастки қисмлари орасидаги масофадан 10…12 мм га кичик бўлади. Қолипни яхши силжиши учун бетонлашдан олдин қолипнинг ички юзаси соляр мойи билан мойланади. Бетонланаётган конструкция деворининг қалинлиги ҳисоб бўйича аниқланади, бироқ камида 12 см бўлиши зарур. Ишни шундай маромда ва кўтариш тезлигида ташкил этиш керакки, қолипни кўтариш жараёнида ишқаланиш кучлари таъсирида бетон ажралиб кетмаслиги лозим. Қолипларни кўтаришда дастаки, гидравлик ва электрик домкратлар қўлланилади. Энг ноқулай дастаки винтли домкратлардир. Унинг ишлаш хусусияти шундаки, домкратни “салт юриши” да домкратли рамадан тушадиган барча кучланишлар ва унга туташ қолипларнинг оғирлиги ёнидаги қаторда жойлашган домкратларга узатилади, қайсиким, янги ярусга улар навбатма-навбат кўтарилади. Шунинг эвазига иш суст боради. Дастаки винтли домкратлардан фойдаланилганда домкрат стерженлари конструкциянинг ўзида қолади, у эса ҳисобга олинмаган қўшимча арматуралангандек хизматни бажариб, ҳажми жиҳатидан жами сарфланган

арматуранинг 20% га қадарини ташкил этади. Электрик ва гидравлик домкратлардан фойдаланилганда домкрат стерженларининг бетон билан ёпишишини бартараф этиш учун, домкратнинг тагига узунлиги 1,2 м. гача бўлган махсус бетон каналча ҳосил қилувчи қувурча уланади, натижада домкрат стерженлари бетонга ёпишмасдан эркин жойлашади, сўнгра бетонлаш ишлари тугагач, қувурча олиб ташланади. Сирғанувчи қолиплар бир вақтнинг ўзида ҳаракатга келтириладиган битта пультдан бошқариладиган насос-тақсимлагич станцияларига уланган гидродомкратлар ёрдамида бир зайлда кўтарилади. Гидравлик домкрат ишчи цилиндр, юқориги ва пастки қисиб қўядиган қурилмалардан ташкил топган (4-расм). Қисадиган қурилма ўткирланган конуссимон обойма (ҳалқа) ва домкрат стерженини текис қисадиган олтита понасимон тишли вкладишлардан иборат. 4-расм. Гидравлик домкратни ишлаш схемаси: а – қолипни кўтариш; б – салт (холостой) юриш; 1 – домкратли стержень; 2 – юқориги қисиб қўядиган қурилма; 3 – понасимон тишли вкладиш; 4 – цилиндр; 5 – поршень; 6 – пружина; 7 – пастки қисиб қўядиган қурилма; 8 – домкрат рамаси. Цилиндрнинг юқори қисмига ишчи суюқлик босим остида ҳайдалади, бунда шток орқали юқориги қисувчи қурилма билан уланган, поршень жойида қолади, шундан кейин юқориги қисувчи қурилма вкладиши домкрати стерженларини ҳаракатланмайдиган қилиб қўяди. Бу пайтда цилиндр ишчи суюқлик босими таъсирида юқорига кўтарилади ва ўзи автоматик равишда

домкрат стерженидан ажралади ва таянч плита орқали домкрат рамани ҳамда у билан биргаликдаги қолипни кўтаради. Босимнинг туширилиши билан домкратнинг цилиндри қолипдан тушадиган зўриқишнинг таъсири остида пастга тушади, натижада қисқич домкрат стерженини ҳаракатланмайдиган қилиб қўяди, шунинг учун домкрат, домкрат стерженлари ва қолип билан биргаликда жойида қимирламайдиган бўлиб қолади. Пастки қисқич маҳкамланган пайтда, қайтма-пружина таъсирида поршень юқорига кўтарилади, юқориги қисувчи қурилма очилади ва домкрат стержень бўйлаб юқорига сирғанади. Ишчи суюқлиги билан қайта босим берилиши билан цикл қайтарилади, бир цикл давомида система юқорига 20…30мм га кўтарилади. Сутка давомида сирғанувчи қолипдан узлуксиз уч сменада фойдаланиш иншоотни бир суткада 3...4 м гача кўтаришга имкон беради. Бундай суръатда ишларни ташкил этилиши, бу бир сутка давомида уй-жой қурилишида бир қаватни тиклаш демакдир. Бундай тезкорликда ишларни бажаришни бошқа усуллар таъминлай олмайди. Арматураларни ва бетон қоришмани ишчи тўшама полларга кўтариш тикланадиган бинонинг ичига монтаж қилинган шахтали кўтаргичлар, минорали кранлар ва бошқа юкларни вертикал кўтарадиган мосламалар ёрдамида амалга оширилади. Ишчиларни чиқариш ва тушириш шахта ёнига ёки иншоот ташқарисида монтаж қилинган махсус кўтаргичларда, нисбатан баланд бўлмаган иншоотларда эса махсус нарвон (зина)лардан фойдаланиб амалга оширилади. Қолипни кўтариш унга бетон қуйилиб бўлиши билан бошланади. Кўтариш жараёнида қолип шчитлари бетон юзадан ажратилмаган ҳолда сирпантирилади. Қолипни кўтарилиш тезлиги 1…4 см/минутга тенг. Бундай тезликда бетонлашдаги бажариладиган барча арматуралар, қўйма деталлар ва элементларни ўрнатиш, домкрат стерженларини узайтириш, бетонни қуйиш ва зичлаш каби тўлиқ циклга вақт етарли бўлади. Сирғанувчи қолипда биноларни тиклашда технологик талабларга қатъий риоя этишлик зарур: бетон қоришмасининг юқори сифатлилиги

(жойлашувчанлиги, ёпишувчанлиги, қулай қуйилувчанлиги), бетонлашнинг узлуксизлиги, қолипни вертикаллик бўйича ўта аниқ кўтарилиши, бетонлаш ишларини бажариш графигига риоя этилган ҳолда бетон қоришма билан таъминланганлик ва арматураларни ўрнатишни узлуксизлиги ва б. Бу талаблардан айрим ҳолларда бироз четлашиш ҳам мумкин. Бетон қоришмасига махсус қўшимчалар қўшиб, бетонлашни кеча-ю кундуз бажармасдан ора танаффуслар билан амалга ошириш мумкин. Бетонни қотишини секинлаштирувчи қўшимчалар ҳисобига унинг қотишини 18 соатгача чўзиш имкони яратилади. Келажаки порлоқ усул бу титраткич (вибратор)ларсиз бетонлашдир, яъни қолипга махсус қўшимчалар, жумладан суперпластификаторлар қўшилган ўта юқори пластикли суюқ жойлашувчан (конус чўкувчанлиги 14…16см) бетон қоришмаси қуйилади. Аралашма титраткичларсиз ўзи яхши жойланиб зичланади, қолип кўчирилган юза ўта сифатли ва бетон юқори мустаҳкамли бўлади. Иқлим шароити совуқ бўлган раёнларда аккаркаса, бетонни қотишини тезлаштирувчи қўшимчалар қўшилиши билан биргаликда инфрақизил нурлар ва электр билан иситиш каби усулларни қўллаш мумкин. Сирғанувчи қолипда уй-жойларни барпо этиш комплекс (мураккаб) жараён бўлиб, ўз ичига қуйидагиларни олади: қолипни ўрнатиш ва тўғрилаш, домкрат стерженларини узайтириш, қўйма деталларни ва бўшлиқ ҳосил қилувчи эшик-дераза блоклари ўрнини ҳосил қилувчи элементларни ўрнатиш, қуйилган бетонни парваришлаш ва б. Бу жараёнлар вақт бўйича ўзаро боғланиши зарур. Деворларни арматуралаш бетонлаш жараёни билан параллел, ҳеч кечикмасдан бажариш, арматура каркасларини боғлаш ва монтаж қилингунга қадар, бўшлиқ ҳосил қилувчиларни эшик-дераза блоклари ўрнини ҳосил қилувчи элементларни ўрнатиш лозим. Ҳар бир қурилиш жараёнини ихтисослашган звено ишчилари бажариб, сирғанувчи қолипда объектларни барпо этишни комплекс бригада амалга оширади. Асосий етакчи жараён бетонни қуйиш ва уни зичлаш бўлиб, қолган барча жараёнлар талаб қилинган бетонлаш тезлигига мос келиши даркор. Ишларни

оқим (поток) усулида бажариш учун бино алоҳида қамров (захватка)ларга бўлинади, уларнинг ҳар бирида муайян вақтда маълум бир аниқ ишлар бажарилади. Жараённи тугатиши билан звено ишчилари бошқа янги ён қамровга ўътадилар. Аввалги қамровда бошқа звено ишчилари иш бошлайдилар. Ишларни узлуксиз олиб бориш жараёнида асосий эътибор механизация воситаларига ва уларни бир маромда ишлашини таъминлашга қаратилади. Бирорта механизмни ишдан чиқиши оқимдаги иш маромини бузилишига олиб келади. Бинолар сирғанувчи қолипда минорали кранлардан фойдаланиб барпо этилади. Баландлиги 16 қаватгача бўлган биноларни рельсда юрадиган минорали кранлар билан, ундан юқори бўлса, тиркама кранлар билан барпо этилади. Кран албатта бутун зонага хизмат кўрсатиши лозим, яъни омборлар, бетонни қабул қилиш майдончаси, бетон қоришмасини бадяда ва арматураларни ишларни бажариш зонасига узатиш, шунингдек, хизмат кўрсатиш йўлларини ҳам қамраб олиши керак. Бетон қоришмасини бетон насослари билан узатиладиган бўлса, ерда қоришмани қабул қиладиган майдонча бўлиши зарур, ва унда бир вақтнинг ўзида камида иккита автобетонаралаштиргич сиғиши лозим. Жойлашувчанлиги 6…8 см бўлган бетон аралашма энг мақбул(маъқул) деб ҳисобланади. Суюқ аралашманинг қўлланилиши текислашда, зичлашда ва горизонтал юзаларни, шунингдек, ораёпмаларни пардозлашда меҳнат сарфини энг кам даражагача камайтиради. Хатто пластификатор қўшимчаларсиз бетон қоришмасининг жойлашувчанлиги 4...6 см бўлиши мумкин ва у конструкцияга пневмоқурилмалар ёрдамида узатиш мумкин. Бетонлашнинг бошланғич босқичида иншоотнинг бутун периметри бўйлаб баландлиги 70...80 см бўлган ярус, 20...30 см ли қатламлар билан виброзичлагичлар билан зичланган ҳолда, бетон қоришма ётқизилади. Бетон талаб қилинган бошланғич мустаҳкамлигини олгач, қолипни 20…30 см/соат тезликда кўтариш бошланади. Кўтариш жараёни билан бир вақтда бетон қоришма қатламлаб қуйиб борилади. Бетон қоришмасини заводдан олиб

келиш, тўкиш, қатламлаб қуйиш каби омилларни ҳисобга олган ҳолда бетон қоришма қотишини камида 3 соатгача секинлаштирадиган қўшилмалар асосида бетон тайёрланади. Бетон қоришмани қолипга қуйишда бункерлардан, мото ва қўл аравачалардан фойдаланилади, энг мақбули тарқатувчи-стрелали бетоннасосларни қўллашдир. Бетон қоришмани биратўла иншоотнинг бутун периметри бўйлаб қуйиш керак, бунда ҳар бир қатлам аввалги қатлам қотиб улгурмасидан қуйилмоқ керак. Қолипларни уй-жой қурилишида қўллашда айрим қийинчиликлар учрайди, жумладан, эшик-дераза ўринларини қолдириш ва ораёпмаларни қуришда кўп ҳажмдаги ёрдамчи ишларни бажариш каби сабаблар кўп меҳнат сарфини талаб этади ва унинг қўлланилишини чеклайди. Сирғанувчи қолипнинг ривожланишига ва ундан кенг фойдаланишга йўл қўймайдиган тўхтатиб турувчи омиллар қуйидагилардир: • қиш мавсумида ишлар таннархининг кескин ошиб кетиши; • фақат юқори малакали ишчилардан фойдаланишлик; • технологик жараённи бузилишида иш самарасининг кескин пасайиши; • бетонлашдаги нуқсонларни бартараф этишда сарф-харажатларнинг кўплиги. Конструктив ечимлардан бири гидродомкратларни ишини автоматлаштириш, хусусан “турган жойида ишлаш” режимидан фойдаланиш, бу эса кўтариш системасини тўхтатганда қолипни бетонга ёпишишини олдини олишга имкон беради. Бу режимнинг энг аҳамиятли томони шундаки, қолипнинг горизонталлиги бўйича текислиги қатъий таъминланади. Қолипни кўтаришда қийшайиши мумкин. Талаб этилган сатҳда домкратлар тўхтаб, “жойида ишлаш” режимига ўтади, токи қолганлари ҳам етиб баробарлашиб олиши керак. Сирғанувчи қолипдан фойдаланиб ишлаш технологиклигини оширишнинг бошқа ечими шундаки, қолип шчитларини узлуксиз сирпаниб ишлашидан цикл бўйича кўтарилиш режимига ўтишдир. Бу мақсадда шчитлари ажраладиган одимловчи электромеханик кўтаргичлар

системасидан фойдаланишликдир. Бу технологиянинг асоси шундаки, қолип системаларини бир ярус, яъни қават баландлигининг ¼ қисмини ёки 70...80 см бетонлангандан сўнг тўхтатишдир. Бунда бетонлаш анъанавий усулда амалга оширилади. Бетон бошланғич мустаҳкамлигига эришгач, шчитлар бетондан ажратилади ва яруснинг янги сатҳига кўчирилади. Бунда бутун системани кўтариш таянч бошмоқли телескопик стерженларга таянган электромеханик кўтаргичлар билан амалга оширилади. Кўтариш механизмининг юриши шунга созланган (тўғриланган)ки, у юриш бетонлаш баландлигини ёки 70...80 см ни таъминлаши керак. Юқоридаги иш технологияси етарли даражада самарали. Юзасининг сифати яхшиланади, бетон қоришмани танаффуслар билан узатишга боғлиқ бўлган бетонлашдаги нуқсонлари йўқолади. Технологик танаффуслар, биргаликдаги барча ишларни яхши бажарилишини таъминлайди. Ажратиб олинадиган шчитларнинг қўлланилиши фойдаланишлик муддатининг ошишига, бунда палубалар сифатида сувбардош фанералардан фойдаланиш эса шчитлар массасини камайтиради ва бетонланган юзани сифатини оширади. Сирғанувчи қолипларнинг шундай системаларии мавжудки, уларда домкрат стерженлари бетонланадиган конструкция чегарасидан ташқарига чиқарилган. Улар ташқарида қолипнинг икки томонида жойлашган ва фазовий каркасларга маҳкамланган. Бундай ечим домкрат стерженларини конструкциядан чиқариб олишни осонлаштиришга, арматура каркасларини, эшик-дераза ва бошқа очиқ ўринларни, қолипга ихтиёрий қўйма деталларни ўрнатишни енгиллаштиради. Бироқ, шунинг билан бир вақтда домкрат стерженларининг турғунлигини таъминлашнинг айрим муаммоларини келтириб чиқаради. Сирғанувчи қолипда деворларни тиклашда қаватлараро орёпмани қуришни қуйидаги вариантларини қўллаш мумкин: деворни тиклаб бўлгач, хона ўлчамидаги йиғма темирбетон плиталардан;

худди шундай деворни тиклаб бўлгач, яхлит (монолит) ҳолда “пастдан- юқорига” бетонлаш; в) яхлит бўлиб, бунда деворни ва ораёпмани бетонлаш биргаликда қаватма-қават услубида олиб борилади; г) бетонлаш “юқоридан-пастга” олиб бориладиган яхлит ораёпмалар; д) яхлит ораёпмалар, барпо этилаётган девордан 2-3 қават орқада қолиш билан бетонланади. Сирғанувчи қолипнинг афзалликлари: • қолиплар тўпламидан ҳар хил режадаги биноларни барпо этишда фойдаланишлик; • юқори фазовий бикрлик ва зилзилавий зўриқишларга устуворлиги; • меҳнат харажатлари ғиштли ва блокли бинолар қурилишига нисбатан кам; • бетонлашнинг юқори тезлиги (4 м/сутка гача); • қурилиш саноати базасига бўлган харажатларнинг кескин қисқариши. Блок формалар Бу фазовий қурилма яхлит қурилиш тажрибасида ўзининг кенг қўлланилишини топди, чунки у бинонинг турли хил конструктив элементларини ясаш имконини беради. Шунингдек, универсал, ажратиладиган, қайта тўғриланадиган блок формалар тарқалган бўлиб, улар асосан ажратиладиган пўлат шчитлардан шарнирли бирикмалар ёки пайвандлаш ёрдамида маҳкамланиб йиғилади. Кўпинча блок-формалар поғонасимон пойдеворларда кенг қўлланилади. Ўлчамлари унча катта бўлмаган (ҳажми 1,5...2м3) пойдеворларни қуришда ажратилмайдиган қолиплардан фойдаланилади. (5а-расм). Унда поғоналар палубаси озгина конуссимон жойлашади, бу эса қолипларни ажратишда ёки кўчиришда ишқаланиш кучини анчага камайтиради. Турли хил уламалардан ва қўшимчаёрдамчи элементлардан фойдаланиш ҳисобига битта формани

қўллаш 10...20 хил шаклдаги турли ўлчамли пойдеворларни барпо этиш имконини беради. Блок форманинг ҳар бир элементи конуссимон бўлиб, пойдеворнинг бирон бир қисмини ёки унинг поғонасини бетонлашга мўлжалланган. Бетондан формаларни ажратиб олишда монтаж механизмлари – кранлар (анча ортиқ юк кўтариш имкониятига эга бўлган), бироқ кўп ҳолларда бу мақсад учун домкратлар қўлланилади. Улар пастки ярусда жойлашган блок формаларга тагликлар орқали таянади; домкрат поршенининг юқори қисми форманинг тўрт томонидан махсус кронштейнларга тақалади. Пайдо бўладиган кучлар эвазига блок-формалар бетондан ажратилади. Блок форманинг энг пастки яруси учун домкратларнинг остига тагликлар ерга ёки тайёр бетон асосга ўрнатилади. Вақтни ва қурилиш майдонидаги меҳнат сарфини тежаш учун блокли қолипларни олдиндан йиғиш қуриладиган бино майдонидан ташқарида, баъзи ҳолларда қурилиш майдони ташқарисида амалга оширилади. Ўрнатиш жойига келтирилган қолип блокларини шу заҳотиёқ лойиҳа ҳолатига ўрнатиш мумкин. Бундай блоклар кран ёрдамида монтаж ва демонтаж қилинади. Баъзан блок қолипларга аввалдан арматура каркаслари жойлаштирилиб маҳкамланади, шундан сўнг бутун блок лойиҳа ҳолатига ўрнатилади. Арматурали каркас ва қолипдан ташкил топган бундай конструкция арматура-қолипли блок деб аталади.

5-расм. Блок-формалар ва блокли қолиплар: а – пойдеворнинг ажратилмайдиган блок-формалари; б – пойдеворнинг ажратиладиган блок-формалари; в – тортувчи (сиқувчи) муфтали йирик блокли қолип; г – худди шундай, эгилувчан шчитлар билан; 1 – устуности блоки; 2 – домкратлар тиралган кронштейн; 3 – монтаж илгаки; 4 – пойдевор поғонасининг блоки; 5 – домкрат; 6 – ажратиладиган қурилма; 7 – қулф; 8 – пойдевор томонларининг блок-формаси; 9 – бетонланадиган конструкция; 10 – қолип каркаси элементи; 11 – қолип шчити; 12 – тортувчи (сиқувчи) муфта; 13 – қолипнинг эгилувчан шчити; 14 – марказий айланма устун; 15 – шчитларнинг тортувчиси. СНИИОМТП нинг универсал блок-формалари ҳам қўлланилади. Улар устуности блокларидан ва пойдевор поғонасимон қисмининг баландлиги 0,3 ва 0,6 м, қадами 30 см ли узунлиги 1,2 дан 2,1 м гача бўлган ҳажмий шчитлардан иборат. Қолип ўрнатилишда шчитларининг ҳолати махсус фиксаторлар билан таъминланади. Тайёр блок формалар бетон юзасини ва структураси бузмасдан, шчитларни алоҳида ажратиб олишини кафолатлайдиган махсус механик домкратлар билан таъминланади. Блокформа конструкцияси етарли даражада бикир, бунинг сабаби унда

махсус қирраларнинг мавжудлиги ва алоҳида шчитларининг ишончли фиксация- қайд қилинганлигидир. Пойдеворнинг катта массивли конструкцияларини барпо этишда қайта тўғриланадиган ёки ажратиладиган блок-формалардан фойдаланилади (19.5б-расм). Ажратиладиган формалар бурчакларида билан бирлаштирилган тўртта бикир панеллардан ясалган бўлиб, улар, қайсиким қулфлар (зулфинлар) панелларни ажратмасдан шарнирларда бир-бирига нисбатан силжишига имкон беради. Блокнинг қарама-қарши шчитларининг ҳар бир томонига иккитадан ўрнатилади. Қулфлар (зулфинлар) ричаг ёрдамида очилади. Поғонасимон пойдеворларни бетонлашда қолипли формалар қўлланилади, металл қолип бутун пойдеворнинг бир томонини ташкил этади. Қолипнинг тўртта йирик бир- бирига боғлиқ бўлмаган шчитлари типовой пойдеворларда туташув бурчакларида қаттиқ пластиналар ва поналар ёрдамида мустаҳкам туташтирилади. Қолипни бетондан кўчиришда ва қолип табақаларини силжитишда, қолип барча текисликларига пайвандланган ажратувчи мосламалардан фойдаланилади. Олиб қўйиладиган винтли домкратлар ишлатилади. Ажратувчи қурилмалар сони битта домкрат 0,6 м2 қолип юзаси ҳисобидан қабул қилинади ва пойдеворнинг поғона қисми қолип шчитлари учун домкратлар сони камида учта бўлиши керак. Форма юзасининг юқорисидан бошлаб винтли домкратларни бураш билан туташув (тугунлар) жойларининг маҳкамланган қисмлари бўшаштирилади ва форма бетонланган пойдевордан ажратиб олинади. Блокли қолиплар турар-жой ва жамоат биноларининг устунларини барпо этишда қўлланилади. Қолип конструкцияси ташқи қаттиқ рама кўринишли бўлиб, унга кривошип орқали қолип шчитлари устуннинг бор бўйи бўйи баландлигида монтаж қилинган. Шчитлар каркасли конструкцияга эга бўлиб, палубаси эса металл листдан қилинган. Қолипни бетонланган конструкциядан ажратиб олишда шчитлар очилади ва шундан сўнг рама кўтарила бошлайди. Шунингдек, аккаркаса ҳолатда, қолипни туширишда шчитлар ўзининг массаси ҳисобига бирбирига яқинлашади ва

шарнирли ричаг механизмлар ёрдамида ишчи ҳолатига ўрнатилади. Форманинг вертикаллигига рамалар асосида жойлашган тўртта винтли домкратлар ёрдамида эришилади. Бундай қолипдан фойдаланиб, кесими 40×40 см дан 60×60 см гача ва баландлиги 4 м гача бўлган устунларни бетонлаш мумкин. Блок формалардан тўлиқ ейилиб эскиргунга қадар 200...300 мартагача фойдаланиш мумкин. Кўп ҳолларда йиғма-қайта ўрнатиладиган қолипга қараганда уларни қўлланилиши меҳнат сарфини кескин камайиши ҳисобига тежамлироқдир. Блокли қолип Блок қолипнинг конструктив ечими, тўлиқ яхлит (монолит) темир- бетонли қурилишдагидек, йиғма-яхлитли жамоат ва уй-жой қурилишларида ҳам фойдаланиш имконини беради. Қурилиш раёнининг иқлим шароити, транспорт йўлларининг мавжудлиги, йиғма темир-бетон ишлаб чиқариш саноатининг ривожланганлиги ва техник-иқтисодий таққослаш натижаларига кўра, у ёки бу вариант танланади. Кўп ҳолларда монолит темирбетон ва йиғма темирбетоннинг комбинациялашганбиргаликдаги варианти қўлланилади: • монолит ташқи ва ички деворлар ва йиғма ораёпмалар; • монолит ички деворлар ва йиғма ташқи деворлар ҳамда ораёпмалар; • монолит ички деворлар, йиғма ораёпмалар ва йиғма-монолит ташқи деворлар. Заводларда ишлаб чиқарилган тайёр ҳолдаги ҳажмли-блокли элементлар номенклатураси кенгайиб бормоқда, яъни санузеллар, лоджия элементлари, лифт шахталари, ошхоналар, ахлат қувурлар, зина элементлари ва ҳоказо. Уй-жой биноларини оқим (поток) усулида барпо этишда, иш ҳажми деярли бирбирига тенг алоҳида иш жараёнлари бўйича қамровларга бўлинади. Бу жараёнлар − қолипни монтажи, арматураларни ўрнатиш, бетонлаш, йиғма элементларни монтаж қилиш. Металл палубали йирик

блокли қолиплар кўп ҳолларда оралиқ-пролетлари унча катта бўлмаган туташган деворлар ячейкаларни бетонлашда қўлланилади. У тўртта девордан ташкил топган, ягона блокка бирлашган ячейка қолипдан иборат бўлиб, уни тўлиқ ўрнатиш ва кейинчалик, яъни бетонлаш жараёнидан сўнг кран билан чиқариб олиш мумкин. Демонтаж қилишдан аввал механик ёки гидравлик домкратлар ёрдамида уламалар кўтариб қўйилиб ва қолип шчитлари бирбирига яқинлаштирилади. Ички деворларни ва пардеворларни қуришда блокли қолипни қўллаган ҳолда, қўшимча равишда йирик шчитли қолиплардан ҳам фойдаланиш мумкин. Аввал блокли қолипнинг блоклари ўрнатилади, улар ўзаро тортувчилар ёрдамида бириктирилади. Кейин зарурат бўлганда, йирик ва майда шчитли қолипнинг алоҳида панеллари ва шчитлари ўрнатилади. Лифт шахталари ва зина катакларининг деворларини бетонлашда йирик блокли қолипларни ишлатиш янада мақсадга мувофиқдир. Конструктив жиҳатдан йирик блокли қолипнинг иккита варианти мавжуд. Биринчи вариантда ёнма-ён шчитлар винтли муфта ёрдамида куч билан тортиб бирлаштирилган (19.5в-расм). Муфталардаги тортувчиларни у ёққа ёки бу ёққа суриш орқали ҳажмли блокни лойиҳа ҳолатига ўрнатиш, шунингдек, уни бетондан ажратиб олиш мумкин. Иккинчи вариантнинг фарқи шундаки, қолип тўртта эгилувчан шчитлардан тайёрланади, улар қолип ажратиб олинаётганида эгилади, сўнгра бетондан ажратилиб, бетонланган ячейка марказига тортиб қўйилади. Ажратиб олиш учун гидравлик ёки механик домкратлардан, марказий айланадиган устундан фойдаланиладиким, қайсиким, унга шарнирлар орқали тортувчилар маҳкамланган ва улар ҳам худди шундай эгилувчан шчитлар ҳам шарнирли бириктирилган. Марказий устуннинг айланиши эвазига бурчак шчитлари эгилиб, марказ томон тортилади. Устуннинг қайта айланиши билан қолип яна ишчи (дастлабки) ҳолатига келтирилади (19.5г-расм). Лифт шахтаси қолипини монтаж қилишда авваламбор қолип блоки таянч тубига ва бетонланган пастки ярус девори чуқурчаларидаги таянч

кронштейнларга ўрнатилади. Блокли қолипни ишчи ҳолатига келтириш мобайнида “сиқилган” қолип, кўчириш жараёнида пастки ярус деворлари периметри бўйича “ростланиб кетади”. Сўнгра ташқи томондан ўзаро тортувчилар билан тортиб бириктирилган йирик шчитли қолип шчитлари ва панеллари монтаж қилинади. Армокаркасларни бир-бирига улашда боғлаш ёки оловсиз (пайвандлаш назарда тутилган) усуллардан фойдаланган афзал. Эриган металл учқунлари ёки томчилари қолип шчитларидаги суркалган мойни куйдиради, бу эса бетонланган юза сифатини ёмонлашишига ва палуба шчитларининг эртароқ эскиришига олиб келади. Қамровда йирик шчитлардан фойдаланиб бетонлаш ишлари барча аввалги жараёнлар тугатилгач амалга оширилади, бетон қоришмаси қолипни бутун баландлиги бўйича танаффуссиз 50 см гача қалинликда узлуксиз равишда қатламлаб қуйилади, камида тўртта ишчи участкаси бўлиши керак. Ҳар бир кейинги қатлам ундан олдингиси қотгунга қадар қуйилади ва чуқурликда ишлайдиган вибраторлар билан зичланади. Бетонланиш бошлангунга қадар албатта электр ва кучсиз ток симларини ўтказиш учун мўлжалланган канал ҳосил қилувчилар, орасига қўйиладиганлар ётқизилиши ёки ўрнатилиши зарур. Бетон қолипдан кўчириш мустаҳкамлигига эришгандан сўнг қолип ўрнидан кўчирилади. Керамзит бетондан қилинадиган деворлар унга 24 соатдан кейин эришиши мумкин. Қолипнинг ажратилган элементлари таъмирлаш, тозалаш ва мойлаш учун тахлаш майдончасига туширилади. Қолипни ўрнидан кўчириш (демонтаж) кетма-кетлиги қуйидагича амалга оширилади. Аввало қолипнинг ташқи ва ички панеллари, ён томон (торетс) ва бурчак шчитлари, шундан кейингина блок қолиплари ўрнидан кўчирилади. Кўчиришда, яъни шчитларни ажратиб олиш учун махсус мосламалар, жумладан, поналар, струбсиналар, механик ва гидравлик домкратлардан фойдаланилади. Ишларни ташкил этиш ва технологиясини энг маъқул вариантига эришиш мумкин, қачонки агар бино 3...4 та қамровга бўлинса ва қолиплар тўплами

битта ёки иккита қамровга ҳисоб қилинган бўлиб, ишлар оқим (поток) усулида олиб борилса. Ишларнинг босқичлари (оқимлар) қуйидаги тартибда бажарилиши керак: • қамровда ораёпма қолипларини ўрнатиш; • қолиплар ўрнатилган ораёпмани бетонлаш; • блокли қолипни ўрнатиш ва деворларни бетонлаш; • девор бетони қолипдан кўчириш мустаҳкамлигини олгач, девор қолипини демонтаж қилиш; • ораёпма қолипини демонтаж қилиш; • ораёпма қолипларини янги ярусга ўрнатиш. Ташқи девор шчитлари пастки ва юқори таянч белбоғ (пояс)ларига эга бўлиши мақсадга мувофиқдир. Бетонлаб бўлингандан сўнг ташқи девор шчити кўчирилганда пастки белбоғ билан биргаликда демонтаж қилинади, бетонлаб тўлдирилган юқори белбоғ эса юқори қават қолип шчитининг ўрнатилиши учун маёқ (сокол) ўрнида хизмат қилади. Бундай ечим конструктив элементларни тиклаш аниқлигини ошириш ва қолипнинг ташқи майдончаси ҳамда панелини қўшимча маҳкамлаш имконини беради. Шахталар учун мўлжалланган йирик блокли қолип Стандарт элементлардан бўлган девор қолипларининг қолип шчитлари ва бурчак элементлари қолипни ажратиш элементлари билан биргаликда “НОЕ” фирмасининг тез ўрнатиладиган ички блок қолипини ҳосил қилади (6-расм).

6-расм. “НОЭ” фирмасининг шахталар ва бикирлик ядросини барпо этишга мўлжалланган қолипи: а ва б –ишчи ва кўтариш учун сиқилган ҳолатдаги ички қолип; в – қолипдан ажратиш уламалари; 1 – деворнинг стандарт шчитли қолипининг шчитлари; 2 – қолипни кўчириш пружина қурилмаси; 3 – худди шундай кўтаришдаги сиқилган ҳолати учун; 4 – қолипдан ажратиш уламаси (қўйилмаси). Шахта қолипларини дастлаб кўтариладиган столга ўрнатиш ва қолипни кўчириш (ажратиш) элементлари билан бириктириш мақсадга мувофиқдир (7-расм). 7-расм. “НОЭ” фирмаси шахта қолипларининг кўтариш платформаси : а ва б – платформанинг “нолинчи белгидаги” даги фасад (олд кўриниши) ва режаси (плани); в – қолип ва бетонланган деворнинг биринчи яруси; г –

қолипни платформада кўтариш; 1 – қолипни кўчирувчи улама; 2− юк кўтарувчи тўсин; 3 – ишчи пол (тўшама); 4 – чиқариладиган таянч (чиқарма таянч); 5 – қолипдан ажратиш пружина қурилмаси; 6 – шахта қолипи; 7 – чиқарма таянч учун очиқ жой. Бетонлаш баландлиги бетон қуйиш тезлиги ва бетон қоришмасини зичланишига боғлиқ, кўп қаватли уй-жой биноларини бетонлашда ярус баландлиги қават баландлигига тенг равишда қабул қилинади. Йирик блокли қолипларни ажратиш ва кўтариш жараёнида ажратилиш элементлари янги позицияга кўчириш учун автоматик равишда бемалол тахланади. “НОЭ” қолипи тўртта тортиб ажратувчи элементлари бўлган стандарт шчитли конструктив ечимга эга, бу эса шахтанинг ички қолипини кран ёрдамида бутун блокни бир марта кўтаришда ўрнидан силжитиш ва ўрнатиш имконини беради. Бунда ажратиш элементлари ўзининг конструктив ечимига кўра автоматик тарзда 2,5 см га сиқилади (қисқаради) ва бутун конструкциянинг янги ярусга кўтарилишини таъминлайди. 8-расм. “НОЭ” фирмасининг сирғалувчи тахта супа (сўри) си: а – умумий кўриниши; б – супа (сўри) нинг конструктив ечими; в – анкерлар ва вақтинчалик маҳкамлаш элементлари; 1 – таянч консол; 2 – ҳимоя тўсиғи; 3 – кашак (тиргак) қолип ажратиш ишчи механизми билан; 4 – девор қолип шчитлари; 5 – резьбали тортиб маҳкамловчи стержень.

Агарда иншоот қурилишида бикирлик ядроси (ўзак)ини қуриш бошқа конструкциялар қурилишидан илгарилаб кетса “НОЕ” системасининг сирғалувчи тахта супасини (сурисини) қўллаш мақсадга мувофиқ (8-расм). Иккита анкерга осиб қўйилган супалар (сурилар) катта зўриқишга бардош беради, энг муҳими осма анкерларнинг аниқ ўрнатилишини таъминлашдир. Қачонки, бетон етарлича мустаҳкамлигини олгач ва зарур юк кўтариш имкониятига эга бўлгач, супаларни вертикал бўйлаб қайта ўрнатиш мумкин.

Адабиётлар: 1. Бозорбойев Н. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. И- қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 2. Бозорбойев Н., Собиров М. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. ИИ-қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 3. Технология возведения зданий и сооружений: Учеб. для строит, вузов/ В.И. Теличенко, О.М. Терентьев, А.А. Лапидус— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Высш. шк., 2004. — 446 с; ил. 4. Технология строительного производства. Учебник, (С.С. Атаев, Н.Н. Данилов, Б.В.Прыкин и др.) М., Стройиздат, 1994. 5. Технология строительного производства (О.О.Литвинов и др.) Киев, Высшая школа. 1995. 6. Хамзин С. К., Карасев А. К. Технология строительного производства. Курсовое и дипломное проектирование. Учеб. пособие для строит, спец. вузов. — М.: ООО ≪ БАСТЕТ ≫ , 2006. - 216 с.: ил 7. Бозорбоев Н., Бозорбоев Ф. Бино ва иншоотларнинг ер остки қисмини барпо этиш технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент, 2003. 8. Швиденко В.И. Монтаж строительных конструкций. Уч. пос. М., Выс. школа, 1987. 9. Матвеев Е.П. Реконструкция жилых и гражданских зданий.— М.: ГУЛ ЦПП, 1999. 10. Справочник строителя. Бетонные и железобетонные работы.— М.: Стройиздат, 1987.

O'xshashlar

Биноларни горизонтал кўчириладиган қолипларда барпо этиш

Ажратиб− қайта ўрнатиладиган қолипларда биноларни барпо этиш

Ғишт деворли биноларни барпо этиш

Йирик панелли биноларни барпо этиш

Ўта баланд биноларни барпо этиш