Биноларни горизонтал кўчириладиган қолипларда барпо этиш - Arxitektura - Referatlar

Биноларни горизонтал кўчириладиган қолипларда барпо этиш

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1339 KB

Ko'chirib olish

Биноларни горизонтал кўчириладиган қолипларда барпо этиш Режа: 1. Ғилдираб горизонтал кўчириладиган қолип 2. Ҳажмий-қайта ўрнатиладиган қолип 3. Туннель қолип 4. “НОЭ” фирмасининг кўп мақсадли ҳажмий қолипи 5. “Утинор” фирмасининг туннель қолипи

Ғилдираб горизонтал кўчириладиган қолип Ғилдираб горизонтал кўчириладиган қолип (ҒГКҚ) – бу қуйилган бетон етарли мустаҳкамликка эришгач, даврий равишда горизонтал йўналишда кўчириладиган қолипдир. У асосан очиқ усулда барпо этиладиган катта узунликка эга тўғри чизиқли иншоотларни, қайсики бу иншоотлар ўзгармас кўндаланг кесимли юзага ва ячейка-бўлинмаларида такрорланадиган типовой (намунавий) элементлари кўп (тиргак деворлар, туннеллар ва коллекторлар ер ости иншоотлари ва коммуникациялари учун) бўлган ҳолларда қўлланилади. Иншоотнинг тури ва ҳажмий-режалаштириш ечимига боғлиқ ҳолда ғилдираб горизонтал кўчириладиган қолип (ҒГКҚ) ўзига хос технологик жиҳатларга эга, бироқ тўлиқ ҳолда асосий конструктив ечими ўзгармайди. Бу турдаги қолипни асосий моҳияти, бетонлашни узлуксиз (кичик танаффуслар бўлиши мумкин) ташкил этишдадир. Технологиянинг икки хил варианти бўлиши мумкин: қолип шчитларининг барпо этилаётган (бетонланаётган) конструкция сирти бўйлаб узлуксиз силжиши ва аввалги қамровдаги шчитларни олдиндан бетондан ажратиш ҳамда уларни кетма-кет қайта ўрнатиш. Замонавий турдаги қолипларда қолип шчитларини бетонланаётган конструкциянинг бўйлама ўқи бўйича силжитиш, вертикал бўйича поғоналаб (яруслаб) бетонлаш учун кўтариш ва бетонланаётган сиртнинг қиялигини тўғрилаш каби имконлар мавжуд. Чизиқли катта узунликдаги иншоотларни (мас. коллекторлар) бетонлашда қўлланиладиган ҒГКҚ ички ва ташқи қисмлардан иборатдир. (1-расм). Қолипнинг ички ост қисми рельсли йўлга ўрнатилган инвентарь қолипларни кўтаришга мўлжалланган аравача (тележка) ва унга маҳкамланган икки хил кўтарувчи қурилмалар − домкратлардан (кўтарувчи-туширувчи таянчли) иборат.

Кўчириладиган аравачада ички ён томон қолип шчитларини лойиҳа ҳолатига ўрнатиш учун горизонтал домкратлар мавжуд. Худди шунингдек, аравачага винт домкратли марказий тиргаклар ўрнатилган бўлиб, улар қолипни вертикал текислик бўйича силжишига имкон яратади. 1-расм. Ер ости коллекторларини бетонловчи ғилдираб горизонтал кўчириладиган қолип: а – қолипни ўрнатиш; б – қолипни кўчириб олиш; 1 – ички қолип; 2 – бетонланадиган коллектор; 3 – ташқи қолип; 4 – марказий тиргак; 5 – домкрат; 6 – ғилдираклар; 7 – тележка (аравача); 8 – коллекторнинг туби. Юқори шчитлар уланадиган бўлиб, у тиргакни устида шарнирли маҳкамланган. Вертикал ва горизонтал шчитлар ҳам шарнирлар билан бириктирилган. Юқориги шчитларни иш ҳолатига ўрнатиш ва бу шчитларни кўчириб олиш тиргакларда жойлашган домкратларни бураш билан амалга оширилади. Ташқи қолип шарнирли бириктирилган иккита ён рамалардан ташкил топган; улар қолипни иш ҳолатига ўрнатишда ва кўчириб олишда буралиши мумкин. Ташқи қолиплар кран ёрдамида кўтарилиб жойи ўзгартирилса, ички қолиплар кўчирилгач, рельсли издаги тележкаларда лебедкалар ёрдамида тортилиб жойи ўзгартирилади. Йўналтирувчи бўйлаб ёки рельсда қолипларни силжитиш учун у ғилдираклар ва тележкалар билан таъминланган бўлиб, улар лебедкалар ёки узатмалар билан тортиб қўзғатилади. Бетон қоришмаси ётқизилиб ва қотгандан сўнг қолип шчитларини бетондан ажратиб олиб ташиш (транспорт) ҳолатига келтирилади. Сўнгра

қолип йўналтирувчи қурилмалар ёрдамида барпо этиладиган иншоотнинг бўйламасига янги тўхташ жойига силжитилади. Қолипни ажратишда ички горизонтал шчитлар худди синдирилгандек қайрилади ва пастга туширилиш мобайнида ўзи билан вертикал шчитларни тортади; улар ҳам бетондан ажралади ва бурилади. Коллектор ва туннеллар учун мўлжалланган ҒГКҚлар тўғрибурчакли ва эгри чизиқли кесимли бўлиши мумкин. Қолип билан эни 2100…2800мм (100мм модулда) ҳамда баландлиги 1800...2200 мм бўлган иншоотларни бетонлаш мумкин. Баландлиги ён томонда жойлашган телескопик кўтарувчи тиргаклар ёрдамида ўзгартирилади. Энини эса ён томон сиртини марказий тиргак билан пастки ригел (тўсин)га нисбатан суриш орқали амалга оширилади. Бу тиргак винтли домкрат билан жиҳозланган, у эса ички қолипларни кўчириш (ажратиш) яна уни иш ҳолатига ўрнатишга имкон яратади. ҒГКҚларнинг гумбазсимон-қобиқли ва икки томонлама эгрили қобиқсимон конструкцияларни бетонлашда қўлланиладиган турлари ҳам бор. Бетонланаётган оралик(пролет)ларнинг ораси 12...18 м. гача, иншоотнинг полдан ораёпма тагигача баландлиги 5...7 м гача етиши мумкин. Бир звено инвентарь қолипининг узунлиги 6 м га эга, қамров узунлиги бўйича талаб қилинган иш маромига кўра бир вақтнинг ўзида 2...3 ва ундан ортиқ буғун қолиплар бўлиши мумкин. ҒГКҚларнинг баланд ва узун ўлчамли деворлар ёхуд тиргак деворларни бетонлашда қўлланиладиган турлари ҳам мавжуд (2-расм). Қолип шчитлари 8м гача узунликда бўлиб, улар қўзғаладиган П-симон рама (портал)ларга маҳкамланган. Порталнинг 800 мм гача қалинликдаги ҳар-хил деворларни яратишга имкони бор. Порталнинг йўналтирувчи қурилмалари орқали навбатдаги ярус (поғона) ни бетонлаш учун қолипни юқорига силжитиб қайта ўрнатиш мумкин. Қолип шчитлари бетондан ажратилгач, домкратлар билан горизонтал силжитилади, кўтариш-тушириш эса пўлат трослар ёрдамида амалга оширилади.

2-расм. Деворларни бетонлашга мўлжалланган ҒГКҚ 1 – вибратор; 2 – муайян ҳолатда маҳкамловчи мослама (фиксатор)лар; 3 – тўғри чизиқ бўйича сирғалувчи қисм (ползун); 4 – туташтирувчи тўсин; 5 – қолип шчитлари; 6 – шчитларни кўтарувчи лебедка; 7 – монтаж қурилмаси; 8 – зина; 9 – ҒГКҚ тиргаки (устуни); 10 – электр узатма; 11 – тележка (аравача); 12 – ишчилар учун тўшама; 13 – тўшаманинг ҳимоя тўсиғи; 14 – вибратор ўрнатилган бетон қоришма бункери (идиш); 15 – горизонтал кўчириладиган тележка; 16 – рельсли йўл. Ҳажмий-қайта ўрнатиладиган қолип Ҳажмий-қайта ўрнатиладиган қолип (ҲҚЎҚ) ички кўндаланг деворларни, маъмурий ва кўп қаватли уй-жой биноларининг қаватлар ораёпмаларини бир вақтда бетонлашда қўлланилади. ҲҚЎҚ йирик ўлчамли қолип-блок кўринишда бўлиб, девор ва ораёпма қолипларини ўз ичига олган, қайсиким улар монтаж крани ёрдамида монтаж қилинади ва бошқа жойга олиб ўрнатилади.

Бу қолип П- ва Г-шаклли фазовий секция (бўлим) кўринишларида бажарилади. У иккита ён (деворли) ва шип қолип панелларидан таркиб топган бўлиб, улар шарнирлар билан ўзаро бириккан тутиб турувчи қурилмалар ва лойиҳа ҳолатида маҳкамловчи ва ажратувчи мосламалардан иборат. Секциялар бирлаштирилиши натижасида хонадон ёки бинонинг бутун энига мосланган “туннель” қолип ҳосил бўлади. Қолиплар секциясининг эни ўзгарувчан бўлиб, у деворнинг қабул қилинган қадами ва ҳар-хил узунлигига боғлиқ. П- ва Г-симон қолип секциялари аввал бетонланган қават ораёпмаларига ўрнатилади, тўғриланади ва ўзаро бўйлама ва кўндаланг йўналишларда маҳкамланади. Қолипнинг умумий конструктив белгилари: • лойиҳа ҳолатига тўғрилаш ва ўрнатиш учун механик домкратлар тизимининг мавжудлиги; • секция қолипларини монтажи ва демонтажида силжитиш учун ғилдиракли тай-анчлар; • зарур фазовий мустаҳкамликни таъминлайдиган ҳовонлар тизими. П-симон ҲҚЎҚ секциялар кўринишида эни 1,2; 1,5; 1,8 м (модули 300 мм) ўлчамларда 2,4…6,3 м ва қадами 0,3 м бўлган оралик(пролет)лар учун ишлаб чиқилмоқда. Қолип қават баландлиги 2,8; 3,0 ва 3,3 м ва ораёпма қалинлиги 16 см гача бўлган ҳолларда қўлланилади. Уни Г-симон элементлардан, яъни юқориси шарнирлар билан бирлаштириладиган тиргак ва устунлар тизимидан фойдаланиб йиғилади. Қолиплар комплектига ён томон ташқи девор шчитлари, лифт шахталари, коридор учун секциялар ва сўри кабилар киради. Қолипли блок тайёр П-симон секциялардан бинонинг бутун эни бўйича йиғилади. Қолип секцияларини швеллерлардан бўлган йўлга ўрнатилади, қайсиким, бинонинг конструктив ечимига кўра уни бўйига ёки энига силжитиш мумкин. Йўллар бетонланаётган деворнинг бўйлама йўналишида ётқизилади. Ён томон панеллари яхлит деворнинг ички қолипи, тепадагиси эса ораёпма қолипи сифатида хизмат қилади. Йиғилган қолип секцияси кран

билан лойиҳа ҳолатига ўрнатилади. Иш ҳолатига ўрнатиш (ва қолипни ажратиш учун) секциянинг таг қисми тўртта ғилдирак (шарли таянчли) лар билан жиҳозланган бўлиб, ораёпма бўйлаб силжиши учун хизмат қилса ва тўртта (ҳар томонига иккитадан) винтли домкратлар таянчдан юқорида жойлашган бўлиб, улар ёрдамида секцияларни иш ҳолатига ўрнатиш учун кўтариш ҳамда қолипни ажратишда тушириш учун хизмат қилади. Аввалги қаватни бетонлашда бир вақтда ёки бироз вақт фарқи билан кейинги қават деворининг сокол қисми 30...40 см ли арматура чиқиқлари билан деворнинг арматура каркаслари билан туташтириш учун 15…20 см баландликда бетонланади. Сокол қисмдан қолип ажратиб олингач, уларнинг планда жойлашиши ва қалинлиги, ораёпмани отметкаси (сатҳи) назорат қилиниб, девор ўқларининг мослиги пухта текширилиб, девор қолип шчитларининг ўрнатилиш ўрни аниқланади ва белги (риск) чизиқлари қўйилади. Янги иш горизонт(сатҳ)ида девор ўқларини режалаш бажарилади, қолип секцияларининг ўрнатилиш ўрни белгиланади, зарур ҳолларда девор маёқлари ясалади. Ўрнатишдан олдин қолип тозаланади, мойланади, туташтириб уланган жойлар (қулфли бирлашмалар), струбсина (қисқич)лар, таянчлар ва домкратларнинг ҳолати текширилади. Қолиплар кран ёрдамида кўтариб узатилади ва мос режа ўқлари (риск чизиқлари) бўйича ўрнатилади (3-расм). Домкратлар билан юқориги палуба (тўшама)нинг горизонтал (текис)лиги тўғриланади, струбсиналар билан эса соколга уланиши ва ён панелларнинг вертикаллигини таъминлашга эришилади. Сўнгра туннелнинг узунлиги бўйича ёнига қўшни секциялар ўрнатилади, элементлар ўзаро максимал жипслашиши учун улар орасига махсус қистирмалар қуйилади ва қўшимча равишда қулфсимон бирлаштиргич (тортқич) билан тортилади.

3-расм. Ҳажмий-қайта ўрнатиладиган қолип шчитларини жойлаштириш схемаси: 1 – механик домкратлар; 2 – консолли супа (сўри); 3 – шчитларни маҳкамлайдиган телескопик қия устун (тиргак) лар; 4,6 – муҳофаза панжара-тўсиғи; 5 – қолипнинг энсиз ён томонли шчити. Туннель бутун узунлиги бўйича қурилиб бўлингач, қават баландлигида (одатда узунлиги 6 м гача) деворнинг арматураси бўлган фазовий каркасни ўрнатишга киришилади. Каркаслар кран ёрдамида узатилади ва пастки қаватдан чиқиб турган арматураларга уланади. Кейин ён (энсиз) томон шчитлари ўрнатилади ва лойиҳада кўрсатилган бўлса, махсус консоли супагача ён(энсиз) томон ташқи шчитлари ўрнатилади ҳамда у қияли устунли телескоп ёрдамида маҳкамланади, шунингдек, аввал бетонланган девор конструкциясига пастки энсиз ён томони билан қаттиқ тақаб қисилади. Бу ён(энсиз) томон ташқи шчитларни геометрик ўзгармас ҳолатини таъминлайди. Дераза ва эшик ўринларини очиқ қолдириш учун қолипга махсус нарса қўйилади, қайсиким ундан энсиз ён девор қолипи ўрнида фойдаланиш мумкин. Туннель устига ораёпманинг арматура каркаслари жойланади ва улар аввал ўрнатилган девор каркасларига боғланади. Қолипнинг туннеллари орасига бетонлаш ва бинонинг деворини бунёд этиш учун, шунингдек, секцияларнинг ўзига ҳам, ораёпмани бетонлаш бетон қоришмаси қуйилади. Қуйилган бетон талаб қилинган мустаҳкамликка

эришгач, қолип алоҳида таркибий қисмларга бўлинмасдан ажратилади. Қолип секциялари ажратилганда (кўчиришда) у гўё сиқилгандек бўлади, қолипнинг ички ён шчитлари (ёки девор шчитлари) бетонланган туннелни ичкарисига итарилгандек бўлади, шунинг асносида ораёпманинг горизонтал шчитлари осон ажралади ва пастга силжийди. Бетонланган секциядан қолипни кўчириб олиш учун юқори панель элементлари домкратлар ёрдамида туширилади, ён томон панеллари эса девордан нарига сурилади. Сўнгра қолип ғилдиракларда ораёпма бўйлаб ётқизилган инвентарь (темир изли) йўл бўйича қўшни янги позицияга ёки бинонинг бўйлама очиқ томонида жойлашган махсус сўриларга сурилади ва у ердан, маҳкамланган секциялар кран ёрдамида янги позицияга кўчирилади. Ҳажмий – қайта ўрнатиладиган ёки горизонтал кўчириладиган қолиплар кўпроқ кўндаланг деворлари юк кўтарувчи ва очиқ фасадли бўлган биноларда қўлланиладиким, у ерда қолипни ажратиб олиш заруриятидан келиб чиққан ҳолда, маълум технологик чекланишларга йўл қўйилади (йирик секцияли қолипларни чиқариб олиш учун дераза, эшик ўринлари ёки очиқ фасадлар қолдирилади). Бу очиқ юзалар кейинроқ йиғма девор панеллари, ғишт териш ва бошқа кабилар билан беркитилади. Бир ҳолатдан иккинчисига ўзгартириладиган ҲҚЎҚ ларнинг турли хил оралиқ(пролет)лар, деворларнинг қалинлиги, ҳамда зарур ҳолларда қаватларнинг турли баландлигларида қўлланилиши натижасида, биноларнинг турли хил ҳажмий-режалаштириш ечимига эга бўлиш мумкин. ҲҚЎҚ мураккаб конструктив ечимга эгалиги ва қимматлиги билан йирик шчитли қолипдан фарқ қилади. Шунинг учун бундай қолипдан бир раёнда кўп миқдорда деярли бир хил ҳажмий-режалаштириш ва конструктив ечимга эга бўлган ва қолиплардан такроран кўп марта фойдаланиш имкони бўлган яхлит бинолар серияларини тиклашда қўллаш мақсадга мувофиқдир. Конструктив жиҳатдан қолип турли хил ечимга эга бўлиши мумкин. Энг асосийси ён қолип шчитларининг вертикалга нисбатан катта оғиш имкониятининг мавжудлигидир, улар қолипни ажратганда марказ томон

силжиши ҳам мумкин ва аксинча қолипни ишчи ҳолатига ўрнатганда тик (вертикал) ҳолатига қайтиши ҳам мумкин. Горизонтал шчитлар ҳам турли конструктив ечимга эга бўлиши мумкин, бироқ уларга бўлган асосий талаб осон ўрнатиш ва ажратиб олишдир. Шчитни бетондан ажратиш бир вақтда таъсир этувчи уч омил асосида содир бўлади: ён шчитларни домкратлар ёрдамида бир неча сантиметрга тушириш, ён шчитларни вертикалдан оғдириш (шу сабаб вертикал бўйича баландлигини камайтиради) ва домкратлар ёрдамида оралиқнинг ўртасидаги горизонтал шчитларни ажратиш. Қўлланиладиган технология ва мавжуд тўғри келадиган мосламаларга боғлиқ ҳолда ҳажмий ўрнатиладиган қолипларни демонтаж қилишни бир нечта схемалари мавжуд (4-расм): • узунлиги 1,2...1,8м бўлган майда П-симон шаклидаги секцияларни аввал ташқи сўри устига чиқариб, сўнгра ундан кран билан кўтариш; • майда секциялар билан уларни ташқи девор четига ғилдиратиб олиб келинади ва “ўрдак бурун” траверса ёрдамида кран билан бошқа жойга кўчирилади;

4-расм. ҲҚЎҚ ва туннель қолипни демонтаж қилиш схемаси: а – ташқарига чиқариладган сўрилар ёрдамида майда секциялаб; б – “ўрдак бурун” шаклли траверса ёрдамида; в – ораёпмадаги тешиклар орқали; г – тақсимлайдиган ферма ёрдамида йирик блоклаб ва қайтариб-кўтариб қўйиладиган тўсиқли сўрилар ёрдамида; 1 – қолип секцияси; 2 – ташқарига чиқариладиган сўри; 3 – ораёпма; 4 – траверса; 5 – ораёпмадаги тешик; 6 – йирик ўлчамли блок; 7 – тақсимловчи ферма-траверса; 8 – қайтариб- кўтариладиган тўсиқ. • майда секциялар билан бетонлаш даврида ораёпмада қолдирилган махсус • тешиклар орқали; • узунлиги 3...5 элементга тўғри келувчи йирик Г ва П-симон шаклидаги блокларни ташқи сўри ва тақсимловчи ферма кўринишли траверсалардан фойдаланиб, бунда бир вақтнинг ўзида блоклар кран илмоғига траверсалар ёрдамида илдирилади ва аста-секинлик билан бетонланган жойдан ғилдиратиб чиқарилади. Ташқи сўриларнинг қўлланилиши меҳнат сарфини оширади , шунинг учун қолипларни йирик секциялаб ажратиб чиқариб олиб ва уларни махсус траверсалардан фойдаланган ҳолда қайта ўрнатиш маъқул . Қолипларни майда секциялаб демонтаж қилишда аввал уларни маҳкамланган қулфларидан ажратилади . Домкратлар ва струбсиналар билан четки секциянинг қолипи бетонланган конструкциядан нарига суриб чиқарилади , бу қолип шчитлари бетонланган юзадан ажратилади . Бутун бу секция ғилдирак устига туширилади . Кейин бу секцияни ташқи сўрилар майдончасига ғилдиратиб чиқарилади , стропланади ( илдирилади ) ва кран ёрдамида қолипларни монтаж қилишга тайёрланган майдончага кўчирилади . Навбатдаги секциялар ҳам юқоридаги амаллар галмагал қайтарилган ҳолда , гидравлик ва винтли домкратлар ёрдамида бетонланган юзадан ажратилади . Секцияни ташқи сўрига ғилдиратиб сурмасдан , уни тўлиқ қамраб

илинтирадиган махсус траверсалардан фойдаланиш янада самарали . Чунки бу натижада қолипни монтаж ва демонтаж қилиш меҳнат сарфи камаяди. Қолипни демонтаж қилишда ораёпмаларда қолдирилган махсус туйнуктешиклардан (очиқ жойлар, мас. лифт шахталари ўрни ва б.) фойдаланиш мумкин. Демонтаж ишлари шунингдек алоҳида секциялар билан шу тарзда уша кетмакетликда олиб борилади. Очиқ қолдирилган жойга секциялар ғилдиратиб сурилади ва янги иш жойига ўрнатиш учун кран билан кўтарилади. Қолипни бутун блоки бўйича демонтаж қилиш схемаларини ҳам қўллаш мумкин. Бунинг учун махсус конструкцияли траверса зарур ва қолипни блоки ғилдиратиладиган тележка-аравачага эга бўлиши керак. Қолип блокини суриш баробарида оралиқни ўртасига фиксатор домкратли вақтинчалик телескопик тиргаклар ўрнатилади. ҲҚЎҚлардан фойдаланиш натижасида қолип ишларини меҳнат сарфини пасайтиришга эришилади ва яхлит конструкцияли биноларни барпо этиш жараёнларини янада индустрлаштиради. Туннель қолип Туннелли қолипдан туннель ва коллекторларни пардозлашда, ёпиқ усулда барпо этиладиган турар-жой ва жамоат бинолари конструкцияларини бетонлашда фойдаланилади. Туннель қолип горизонтал-кўчириладиган қолипдан конструктив жиҳатидан кам фарқланади. У ўз ичига каркасга маҳкамланган панель шчитларини олган, қайсиким у қайд қилувчи ва қолипни ажратувчи қурилмалар ҳамда қолипни йўналтирувчилар бўйлаб горизонтал кўчишини таъминловчи механизмлар билан таъминланган. Туннель қолипларни қолипларни бўйлама йўналиш схемасида кўчириш мақсадга мувофиқ бўлган биноларни (касалхоналар, дам олиш уйлари, меҳмонхоналар) барпо этишда ҳам қўллаш мумкин. Бу ҳолатда қаватнинг

барча элементларини, шунингдек, ташқи деворларни ҳам барпо этиш узлуксиз амалга оширилади. Қолипни силжитишда ички деворлар учун кўндаланг туйнуклар (тешиклар) қолдирилади, инвентарь йирик шчитли қолип ўрнатилгандан сўнг, бу тешиклар орқали бетонлаш амалга оширилади. Туннель қолипнинг бошқа бўш блоклари мавжуд бўлганда, поғонали бетонлашни қўллаш мумкин. Бу ҳолатда ишлар технологиясининг хусусияти шундаким, бир неча қаватда бир вақтнинг ўзида бинонинг ячейкалари барпо этилади, яъни иш фронти қўшни қаватга нисбатан битта ячейкага силжиган бўлади. Ички деворлар кейинроқ, қолип навбатдаги ячейкага кўчирилгандан сўнг инвентарь майда ёки йирик шчитли қолиплар ёрдамида барпо этилади. Биноларни горизонтал чиқариб олинадиган қолипдан фойдаланиб барпо этишда қўшимча меҳнат харажатлари пайдо бўлади, сабаби қолип блокларини чиқариб олиб янги жойга ўрнатишга қадар жойлаштириш учун махсус майдончалар яратиш лозим бўлади. “НОЭ” фирмасининг кўп мақсадли ҳажмий қолипи “НОЭ” фирмасининг туннель қолипи ҳажмий қолип кўринишида бўлиб, ундан бинонинг девори ва ораёпмасини бир вақтда барпо этишда ҳам тўплам (комплект), ҳам алоҳида қисмлар ҳолатида фойдаланиш мумкин. (5-расм). Қолип одатда металл қопламали бўлиб узунлиги 2,5 ва 1,25 м ҳамда энининг модули 0,3 м бўлган стандарт элементлардан иборат, шунинг эвазига ҳар-хил узунликли, энлили ва баландликли иншоотларни бетонлаш имконияти мавжуд. Қолип элементларининг юқори аниқликда тайёрланганлиги сабабли, қолипнинг барча элементларини ўзаро жипс бирикишига ва бетонланган сиртнинг силлиқ ва текис бўлишига эришилади. Мавжуд механизмлар қолипни янги жойга қисқа вақтда сифатли ўрнатиш ва қайта ўрнатиш имконини беради. Бетонни қўшимча иситиш ҳисобига мустаҳкамлигини таъминлаш муддатини қисқартириш ва қолипни барвақт ажратишни таъминлаш мумкин.

Ораёпма тўшамалари ва деворлар палубаси учун кенг спектрли ёрдамчи- қўшимча элементларнинг мавжудлиги боис, бу қолипдан оралиқ эни 1 м дан 7 м гача ҳамда баландлиги 7,5 м гача (бунда 0,5м ли қўшимча қўйиладиган нарсадан фойдаланилади) бўлган ҳолларда қўллаш имконияти мавжуд. Ораёпма қолипида тиқин қопқоқнинг борлиги уни хонанинг эни ўзгарсада, қайта ясамасдан мослашга имкон беради. 5-расм. “НОЭ” фирмасининг туннель қолипи: а – умумий кўриниши; б – конструктив ечими; 1 – девор қолипи шчитлари; 2 – ораёпма шчити; 3 – туннелнинг Г-симон элементларини ўзаро бириктирувчи унсури; 4 – остки таянч; 5 – устки (юқориги) таянч; 6 – диагональ тиргак; 7 – шип таянч-консоли; 8 – тутиб турувчи таянч бурчаклик; 9 – ярим туннелни баландлик бўйича тўғриловчи элементи; 10 – туннелни суриш ғилдиракчалари; 11 – туннелни горизонтал туташтирувчи элементи; 12 – ҳаракатланувчи қисм; 13 – ишчи сўрилар; 14 – қолипни янги ярус (поғона)га ўрнатиш соколи.

“Утинор” фирмасининг туннель қолипи Туннель қолип девор ва ораёпмаларни бир вақтда бетонлаш имконини беради, бу эса конструкциянинг яхлитилигини, бир бутунлигини ва ишончлилигини оширади. Қолип секция деб аталадиган узунлиги 2,5 м бўлган бир неча элементлардан ташкил топган. Секция тўғрибурчакли кесимга эга ва баландлиги бетонланадиган деворнинг баландлигига тенг иккита вертикал шчитларидан, шунингдек, эни ораёпма энига тенг бўлган битта горизонтал шчитдан иборатдир. Ҳар бир секция горизонтал шчитнинг бўйлама ўқи бўйича туташтирувчи чоклари билан иккита ярим секцияга ажратилиши мумкин. Бундай туннель икки секцияли дейилади. Агар туннель ясалган ёки йиғма ҳолатда фойдаланилса, у бир секцияли деб аталади. 6-расм. “Утинор” фирмасининг туннель қолипи: 1 – вертикал панель; 2 – магнит қулфли бушлиқ ҳосил қилувчилар; 3 – горизонтал панель; 4 – соколни бетонлаш учун қолип; 5 – қолипни тўсиб турувчи деворини ён қисми; 6 – роликли ғилдирак;7 – ростловчи домкрат; 8 – марказий таянч устун-тиргак; 9 – орқа панель; 10 – тиргак. Икки секцияли туннель стандарт шчитли қолип “Утинор” асосида яратилган (6-расм). Вертикал панеллар худди девор қолипларидагидек, 3 мм

қалинликдаги металл лист конструкцияларига эга. 1,25 ва 2,5 м узунликдаги ҳар бир стандарт панель баландлик бўйича сатҳга кўтариб қўйиш учун иккита винтли домкратлар ва иккита роликли ғилдираклар билан жиҳозланган. Алоҳида туннеллар бириктирилиб, узунлиги 3,75 дан 12,5 м гача бўлган битта элемент ҳолатига келтирилиши мумкин, бунда қолипни кўчириш эса йирик модуллаб амалга оширилади. Вертикал панель бетон қоришмаси босимини қабул қиладиган фермага эга эмас, шунинг учун туннелнинг учта сатҳида қадами 1,25 м дан иборат бўлган винтли тортқилар ёрдамида маҳкамлаш кўзда тутилган. “Юзма-юз” ўрнатиладиган қўшни туннелларнинг вертикал панелларида шчитларни учинчи (шчитларни юқориги ва паст қисмидаги иккитадан ташқари) бириктирувчи винтли тортқилар билан тортиб қўйиш учун туйнук назарда тутилган. Туннелнинг стандарт баландлиги 2,43 м га тенг, бу эса бетонлаш баландлиги бўйича баландлиги 2,52 м бўлган девор шчитларига мос келади. 3 мм қалинликдаги металл листлардан тайёрланган горизонтал панеллар бикирлик элементлари билан кучлантирилган. Икки вертикал ва горизонтал панеллар ўзаро тирқишлари орқали туташтирилиб, болтлар ёрдамида тортиб қўйилади. Туташтирувчи қулф, бу иккита (биттаси ёнлама ёриқли) қатор қилиб пармалаб тешилган штамповкаланган пўлат пластинадир. Болтлар билан тортилиб қисилган пластина иккита ярим туннелларни бир бутун қилиб, иккита элементни тўғри туташтирлишини ҳамда қолипни кўчириш учун зарур оралиқ масофани таъминлайди. Суриладиган тиргаклар баландлиги бўйича жойи ўзгартириладиган тишли винтли тортқилар билан ростланади, бу эса панелни тўғри бурчак остида чиқариб олиш ва қавариқлик стреласини ростлаш имконини беради. Ҳар бир ярим секция роликли ғилдиракли ҳассалар билан жиҳозланган, қайсиким остки шарнирли тяга ва ролик ғилдиракли вертикал шчитлар билан биргаликда қолипни кўчириш ғилдиракли аравачасини ҳосил қилиб, шунингдек, бир вақтнинг ўзида биринчи ярим туннелни қолипини ажратиш

пайтида пайтида плитанинг тиргак-устун вазифасини ҳам ўтайди. (7-расм). Қолипни ўрнатиш ва бетонлаш жараёнида шарнирли маҳкамланган костиль қолипнинг вертикал панели томон қайрилади. Туннель ҳосил қиладиган панель аниқ ўлчамларга эга бўлиб, бу эса девор соколини юқори аниқликдаги ҳолатда қуйилишини таъминлайди. Сокол қолипдан аввал пастки ораёпмада фойдаланилади, кейин йўналтирувчи шаблон ёрдамида туннелни вертикал панелига ўрнатилади, шундай қилиб, сокол бетонланадиган деворнинг давоми вазифасини бажаради. Сокол ораёпма плитаси билан бир вақтда бетонланади, бу кейинги қават деворлари ўлчамларини қўшимча тўғрилашларсиз аниқ белгилайди. 7-расм. “Утинор” фирмаси ярим туннелининг конструктив ечими: 1 – вертикал панель; 2 – горизонтал панель; 3 – ёрдамчи-қўшича панель; 4 – суриладиган панель; 5 – шарнирли тиргак; 6 – бурчакли тиргович; 7 – ярим туннелни чиқарма консолга суриш роликли ғилдираги.

Туннелни оралиғи горизонтал панеллар орасига қўшимча қўйиладиган элементлар ҳисобига кенгайтирилиши мумкин. Бу қўшимча қўйиладиган элементлар ростланадиган стабилизатор билан жиҳозланади ва у ярим туннелга монтаж қилинган ҳолда қолдирилади. Айрим ҳолларда узун тор оралиқларни бетонлашда қолип кўчирилганда йиғилган кўринишда қоладиган туннель қолиплардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун туннель ярим секциялари шатун ва тортқи билан жиҳозланади. Қолипни кўчириш тиргак ва тортқиларни қисқартириш эвазига амалга оширилади, шу билан биргаликда ён девор қолиплари марказ томон тортилади. Битта ярим секция ёнидагисига нисбатан пастга туширилади ва уни ичкари томонга бир неча сантиметрга бураб қўйилади. Вертикал шчитларни бундай яқинлаштириш ва горизонтал шчитни домкратлар ёрдамида тушириш натижасида туннель қолипнинг бутун периметри бўйлаб тирқиш пайдо бўлади, бу эса туннелни оралиқ бўйламаси бўйича силжишига етарли бўлади. Баъзан ички кўнадаланг деворларни ҳам бир вақтда бетонлаш зарур, бундай ҳолатда туннель қолипнинг ён томонида орқа панель монтаж қилинади. У ўйиқ жойи (паз)да бирлаштирилган, туташтирувчи қулф ёрдамида туннель қолипга маҳкамланган иккита элементлардан йиғилади. Бу панеллар сатҳга кўтариб ўрнатувчи домкратлар ва роликли ғилдираклар билан жиҳозланган. Туннелнинг вертикал панеллари билан бирлаштирилиши, худди девор қолипларини бурчаклик бирлаштиришдек амалга оширилади. Шундай қилиб девор қолипининг бир томони шаклланади. Девор қолипининг иккинчи томони эса майда шчитли қолип элементларидан йиғилади. Бу икки панель қолипларини ўзаро туташтириш винтли тортқилар билан бажарилади. Ярим секцияларни қолипдан ажратиш таянч домкратларни пастга тушириш йўли билан бажарилади, бунда, яъни домкрат тиргакларини тушириш натижасида горизонтал панеллар бетонланган ораёпмадан ажралади. Туннель секцияларни кўчириш навбатма-навбат ярим секцияларни

ғилдиратиш йўли билан қолипдан ажратиб сўри майдончага келтириш билан амалга оширилади (8-расм), бунда битта ярим секция демонтаж қилингач, иккинчи ярим секцияни демонтажидан аввал ораёпмани ярим секцияларини бириктириш ўқлари бўйича оралиқнинг марказида таянч устунга тираб қўйилади, ҳолбуки, бетон зарур мустаҳкамлигини олиши керак. Сўри- майдончада ажратилган қолипни вертикал сиртига мой суркалади, кейин ярим туннель янги қамров (иш ўрни) га қайта ўрнатилади. Ажратилган қолипни сўримайдончаси қолипни тозалаш ва мойлашга қулай шароит яратиш учун мўлжалланган ҳамда ишчиларнинг эркин ва хавф-хатарсиз ҳаракатини таъминлайди, шунинг учун ҳам ҳимоя тўрлари билан жиҳозланган. Бетонланган ячейкадан туннель қолипни чиқариб олишда ғилдираб чиқатиладиган платформадан фойдаланилади. Уларни пол ва ораёпма орасига ўрнатилади, қурилиш ишларининг жадаллигига қараб янги жойда кран ёрдамида монтаж қилинади ва қайта монтаж қилинади. Бинонинг бир томонидан туннелни чиқариб олинса, қарама-қарши томонида ишчиларни бир ячейкадан бошқасига хавфхатарсиз харакатланишини таъминлаш учун сўри-майдончани монтаж қилинади. Туннель қолиплари ўлчамларининг юқори аниқликдалиги бетонланган ва қолипи кўчирилган юзаларни пардозлашни механизациялаштириш имконини беради. Икки секцияли қолип билан ишлаш учун жуда оз ишчилар талаб қилинади. Бир хилдаги операцияларнинг такрорланиши эвазига технологик жараёнларни осон ўрганиш мумкин, бунинг устига оғир қўл меҳнатининг ҳиссаси ҳам оз.

8-расм. “Утинор” фирмасининг телескопик оёқли қолипни ажратиш сўри-майдончаси: 1 – бетонланган ораёпма; 2 – иккита блокдан ташкил топган туннель қолип боғловчи; 3 – учбурчакли монтаж траверсаси; 4 – ҳимоя тўсиғи; 5 – қолипни ажратиш сўри-майдончаси; 6 – вақтинчалик оралиқ тиргак-устун.

Бир секцияли тахлама туннель қолип. Бундай кўринишдаги туннель қолипларни ишлаб чиқаришдан мақсад, барча ростлаш (тўғрилаш) операцияларини механизациялаш эвазига қўл меҳнати ҳиссасини келгусида қисқартиришдан иборатдир. Умуман олганда, бу қолипдан фойдаланиш шунга асосланган горизонтал панелнинг эластик деформацияси қиймати ҳисобига вертикал панелни қолипдан кўчириш имкониятига яқинлаштиришдир. Қалинлиги 3 мм бўлган металл лист билан қопланган вертикал шчитлар вертикал ва горизонтал қирралари (қобирға) бўйича бикирликка эга, бундай бикир структура вертикал шчитни ён қўшни шчитлар билан маҳкамлашда баландлиги бўйича ўрнатилган иккита винтли тортқи билан чегараланишга имконият беради. Шчитларнинг юқориги бикир қобирғасига горизонтал ярим тўсин маҳкамланади, қайсиким, у ўз навбатида ўзаро шарнирлар ёрдамида бириктирилган бўлиб, туннель бўйлама ўқи бўйича тўғриланган. Туннелни бутун оралиғи бўйича ёпган қолипнинг горизонтал панели тиргакларга эмас, шу ярим тўсинларга таянади. Горизонтал панель вертикал панеллар билан паз (ўйиқ)ларида туташтирилади ва муайян ҳолатда болтлар билан маҳкамланади. Бу ҳолатда у бетонлашда ва бетон бошланғич мустаҳкамлигини олгунича туради. Қолипни ажратишда икки горизонтал ярим тўсинларни туташтирувчи марказий шарнир тиргакларни чўзилиши таъсирида туширилади, бу вақтда горизонтал шчитда синусоидал деформация рўй беради. Вертикал шчитлар ҳам ўзаро шатундаги тортқилар билан бирлаштирилган, шунингдек, қолипни ажратувчи ва керакли сатҳга кўтарувчи ролик ҳамда роликли ғилдирак билан жиҳозланган. Бир секцияли туннель қолип гидравлик узатма орқали автоматик равишда қолиплаш жараёнларини бажариш учун иш ҳолатига келтирилади. Қолипдан ажратиш жараёни ҳам битта умумий электрик насос билан бошқариладиган, бир вақтда ишлайдиган домкратлар ёрдамида автоматик равишда амалга оширилади. Домкратлар бир вақтнинг ўзида тиргакларни шатунларига, тортқиларга ва кўтарувчи роликларни ҳалқаларига таъсир этувчи қаттиқ вал орқали ҳаракатга келади.

Оралиғи 6 м ва узунлиги 5 м бўлган туннеллар учун туннелнинг ҳар бир томонидаги ҳамма тўртта тиргакларни ва иккита тортқи ҳамда тўртта кўтарувчи қурилмаларни ҳаракатга келтириш учун иккита (ҳар томонига биттадан) гидравлик домкрат етарли. Секцияларни битта қолип тўпламида бирлаштириш фақат ажратилган ҳолатдагина бажарилади. Кетма-кет қуйидаги операциялар бажарилади: • керакли узунликдаги тиргак ва тортқилар винтли домкратлар ёрдамида • ўрнатилади; • қолип керакли баландликка домкратлар ёрдамида чиқарилади; • горизонтал шчитни қолиплаш сирти горизонтал ярим тўсинлар орасида жойлашган зулфин қурилма билан тортилади. Туннель қолип роликли ғилдиракда ёки махсус рулда бошқариладиган қурилма ёрдамида сурилади. Тахлама туннель қолип ортки панель ва шарнирга қўйилган қўшимча чиқарма билан жиҳозланиши мумкин. Шу конструкциянинг девор шчити ёки туннелни вертикал панели ёрдамида бинонинг ён томонидаги ва фасадидаги ташқи деворни, шунингдек, лифт шахтаси деворини ҳам бир вақтда бетонлаш мумкин. Туннель қолип бетонланган ячейкадан стропларга ёки балансирга илинтириб чиқариб олинади. Туннель қолип кичик ўлчамли ташқи вибратор (титраткич)лар ва инвентарь иситиш қурилмалари билан жиҳозланиши мумкин, бу эса ҳар қандай об-ҳаво шароитида бетон ишларини бажаришга имкон яратади. Туннель иншоотини механик ёки нотўлиқ автоматлаштирилган вариантда барпо этиш кўп қўл меҳнатини талаб қилади. Бундай ҳолларда, туннель қолипни ажратишдаги кўтариш ва тушириш жараёнлари вертикал панелнинг асосига ўрнатилган дастаки винтли домкратлар ёрдамида амалга оширилади. Модулли туннель қолип. Икки секцияли бундай турдаги туннель қолипларни қўллаш, галма-гал келадиган ҳар-хил ўлчамли оралиқларни бетонлаш мумкин бўлган қурилиш майдонларида мақсадга мувофиқ бўлади. Қолипнинг горизонтал панеллари гидравлик қурилмалар ёрдамида сурилади ва унга қўлда ўрнатиладиган қўшимча уланмалар қўшилади. Туннель ярим

секцияларининг турғунлиги роликли ғилдиракли қия тирговичлардан фойдаланиш ҳисобига бўлиб, қолип бўйича сурилишида, бетонлашда ва бетон қоришмасини зичлашда етарли мустаҳкамлик ва бикирликни таъминлашга имкон яратади. Туннель қолипдан йил давомида, об-ҳавоси оғир шароитлар ва ташқи ҳарорат -300 C бўлганда ҳам, муваффақиятли фойдаланиш мумкин. Металл қолипни иккала кўндаланг ён томонини махсус иссиқликни ҳимояловчи тўсиқ (парда)ча ёпиб ёки туннелни изоляциялаб ичини иссиқлик генераторлари билан иситиш мумкин, қайсиким қолипнинг металли аъло даражада иссиқликни ўтказади. Соляр мойидан қиш мавсумида бетонни иситиш ва ёзда бетоннинг жадал равишда қотиши учун фойдаланиш электр энергия сарфини тежайди ва бетон структурасини яхшилайди.

Адабиётлар: 1. Бозорбойев Н. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. И-қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 2. Бозорбойев Н., Собиров М. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. ИИ-қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 3. Технология возведения зданий и сооружений: Учеб. для строит, вузов/В.И. Теличенко, О.М. Терентьев, А.А. Лапидус— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Высш. шк., 2004. — 446 с; ил. 4. Технология строительного производства. Учебник, (С.С. Атаев, Н.Н. Данилов, Б.В.Прыкин и др.) М., Стройиздат, 1994. 5. Технология строительного производства (О.О.Литвинов и др.) Киев, Высшая школа. 1995. 6. Хамзин С. К., Карасев А. К. Технология строительного производства. Курсовое и дипломное проектирование. Учеб. пособие для строит, спец. вузов. — М.: ООО ≪ БАСТЕТ ≫ , 2006. - 216 с.: ил 7. Бозорбоев Н., Бозорбоев Ф. Бино ва иншоотларнинг ер остки қисмини барпо этиш технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент, 2003. 8. Швиденко В.И. Монтаж строительных конструкций. Уч. пос. М., Выс. школа, 1987. 9. Матвеев Е.П. Реконструкция жилых и гражданских зданий. — М.: ГУЛ ЦПП, 1999. Справочник строителя. Бетонные и железобетонные работы. — М.: Стройиздат, 1987.

O'xshashlar

Биноларни вертикал кўчириладиган қолипларда барпо этиш

Ажратиб− қайта ўрнатиладиган қолипларда биноларни барпо этиш

Ғишт деворли биноларни барпо этиш

Йирик панелли биноларни барпо этиш

Ўта баланд биноларни барпо этиш