Қадимги Рим архитектураси - Arxitektura - Referatlar

Қадимги Рим архитектураси

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51 KB

Ko'chirib olish

Қ адимги Р им архитектураси Қадимги Рим меъморчилиги Апенин яриморолларидаги кўпгина халқлар, жумладан, этрусклар, кейинроқ Рим босиб олган ерлардаги бошқа халқлар архитектураси тасирида ривож топди. Унинг равнакига, айниқса, грек архитектураси кучли таъсир ўтказди. Лекин римликлар ўзга халқлар архитектурасини ўзлаштириб, ўрганиб, уни ижодий бойтдилар, шу архитектура анъаналарини ривожлантириб, унинг янги типи ва кўринишларини ҳам вужудга келтирдилар. Римдаги тарихий шароит, ижтимоий тузум характери архитектуранинг ғоявий йуналишини белгилашда муҳим роль ўйнади. Римда меъморлик етакчи ўринни эгаллади. Меъморликда давлатнинг куч - қудратини тараннум этилди. Римликлар кўпчиликкка мўлжалланган мухташам бинолар қурдилар. Бундай характердаги бинолар бу давр учун янгилик бўлди. Меъморликда римликларнинг акл-заковати яққол намоён бўлди. Бу меъморлик этруск ва юнон меъморлик санъати традицияларига, қисман қадимги Шарқ меъморлиги санъати анъаналрига таянган ҳолда ривожланган. Уни янги услублар билан бойитдилар. Айниқса, бетонни ихтиро этилиши ва устун-тўсин системасига янги конструкциялар киритилиши, арк, қубба ва эгри равоқнинг эркин ва кенг қўлланилиши фақат Рим меъморлигида эмас, балки жаҳон меъморлик санъатида ҳам ҳақиқий революция бўлди. Бу система катта фазовий кенгликни ёпа оладиган, хона ичида катта фазовий кенгликни яратиш имкониятини берадиган меъморлик композицияларини вужудга келтирди. Қадимги Рим тарихи эрамиздан аввалги VI асрдан бошланиб, янги эранинг V асригача бўлган даврни ўз ичига олади. Эрамиздан аввалги VI асрга келиб, Рим аристократлари қулдорлик республикасига айланди.

У Апенин ярим оролини забт этиб, Ўрта ер хавзасида ўз ҳукумронлигини ўрнатгач, эрамиздан аввалги II аср ўрталарига келиб, шу ердаги йирик давлатга айланди. Босиб олинган ерлардан бойликларни Римга олиб келиниши унинг равнақида муҳим роль ўйнади, шу билан бирга, инқирозни ҳам тезлаштирди. Мулкий тенгсизлик ошди, эксплуатациянинг кучайиши эса омма норозилигини келтириб чиқарди. Айниқса, қуллар қўзғолони (бўлар ичида Спартак қўзғолони машхур) республика даврининг инқирозига юз тута бошлаганини билдирди. Унинг ўрнига Рим императорлик даври эгаллади. Бу давр эрамиздан аввалги I аср охиридан янги эранинг 476 йилигача давом этди. Бу 540 йил эр. ав. бўлган даврни ўз ичига олади. Анъанавий Этруслар типидаги ибодатхоналар қурилди, инженерлик иншоатлари, йўллар, кўприклар, акведуклар дастлаб улар приметив формага эга бўлган. Эр. ав. II аср Рим республикаси қурилишлари техникасида катта ўзгаришлар юз берди. Бетондан ишланган иншоатлар бунёд бўлди. Аркали сводли конструкциялар жадал ривожланиши бошланди. Аркали акведуклар, кўприклар қурила бошланди. Унинг пролетлари анча-мунча кенг эди. Жумладан икки пролетли Фабриция кўприги Тибр дарёсига қурилган Римдаги кўприк эр. ав. 62 йили бу бизгача сақланиб келган. Аркасининг пролети 24, 5 м га тенг. Фуқоро қурилиши сохасида бу даврга келиб, қадимги Римда турар уйларни қурилиши бошланди. Эр. ав. II аср ўрталарида бой турар уйлари вужудга келди. Бунга мисол бўлиб, бу давр учун сақланиб қолган Помпейдаги уйни кўриш мумкин, унда на фақат унча катта бўлмаган ҳовли атриум. Унинг атрофида асосий турар хоналар жойлашган. Щамда атриум орқасида жойлашган перистил унча катта бўлмаган боқ усутунлар билан ўралган. Бу даврда турар уйлар композицияси айвонли қилиб ташкил қилинган. Бу айвонлар табиат билан боғланган. Бойлар учун хашаматли виллалар қурилди. Йирик қулдорлар учун бундай уйлар билан бир қаторда бир бутун

камбағаллар турар уйлари районлар, трушобалар қурилди. Бу трушобаларда энг элементар гигиена учун шароит йўқ эди. Шаҳар майдонлари кенг олдин савдо маркази бўлган майдонлар форумларга ўзгартирилган. Рим меъморлигининг ўзига хос томонлари, унинг асосий типлари Рим республикаси давридаёқ намоён бўлди. Доимий уруш ва қирғинлик, граждан урушлари мантиқан аниқ топилган монументал меъморлик композицияларида ўз ифодасини топди. Эрамиздан аввалги VIII асрда ишланган мудофаа деворлари, мамлакатнинг турли қисмларини туташтирувчи тош тўшалган кенг йўлларнинг содда ва жиддий кўринишларида давр руҳи ва қуриши санъати характери кўринади. Жумладан, машхур Аппий йўли милодддан аввалги 312 йилда қурилган. Бу йилда Рим қўшинлари жангларга боришди. Мустаҳкам кўприк ва осма сув кувирлари (акведуклар) қурилган. Римликлар қадимги Грецияга ва бошқа эллинистик давлатлар устидан ҳукмрон бўла борган сари улар кўрган бинолар кўпая борди ва хашами кучайди. Милоддан аввалги III-I асрларда қурилган ибодатхона шаҳар ва дала саройлари ва бошқа бинолар ўзларининг серхашамлиги билан ажралиб туради. Римликлар Юнон меъморлигининг ордер тизимини қабул килдилар ва ўз фаолиятларида кенг қўлладилар. Римликлар учун энг безакли коринф ордери севимли ордерга айланди. Янги композиция янада хашамлироқ мураккаб композит ордерини яратдилар. Бундан ташқари Римликлар этруслардан тоскан ордерини олдилар, бу ордер ўз кўриниши жиҳатидан дор ордерига ўхшаса ҳам лекин бошқа рим ордерларида бўлгани каби унинг ҳам таг курсиси (педистали) борлиги, фризида метопа киритилганлиги ва устун узагида конюлюраларининг йўқлиги билан ажралиб туради. РИМ ИМПЕРИЯ АРХИТЕКТУРАСИ. Рим империясининг биринчи императори Октавиан Август ҳукумронлик қилган йиллар (мелоддан аввалги

27 йил мелодий 14 йиллар) санъат ва маданиятнинг ҳақиқий ривожланган босқичи бўлди. Рим давлатининг олтин асри ҳисобланган. Бу даврида назариётчи меъмор Витрувий, тарихчи, Ливий тарихчи шоирлар Вергилий ва Горацийлар ижод этдилар. Жамоат ва маъмурий бинолар кўплаб қурилди. Айниқса, Римда қурилиш жиддий тус олди. Тарихчилар бу даврда императорнинг хизматини тарифълаб «Август Римни ғиштдан қурилган ҳолда олиб, уни мармарга қолдирди», - деб ёзган эдилар. Щақиқатдан ҳам бу давр хашаматли бинолари нафис устунлари, қолонналари тоқ-равоқли ва гумбазли бинолари фавворалари сув хавзалари, яшил табиат қўйинида алоҳида товланиб, уни янада кўркам ва хашамтли кўрсатар эди. Бизгача вайроналарда етиб келган биноларнинг қолдиқлари ханузгача ўзининг салобати ва улуғворлиги билан хайратлантиради. Рим меъморлигида I асрнинг охири ва II аср бошларида меъморлик мажмуалари кўп қаватли бинолар вужудга келди. Юлий, Юлийлар, Флавийлар ва Север каби императорлар даврида қурилган қоятда катта саройлар зафар устунлари, шу давр қоясини бадиян ифодаловчи ёдгорликлар сифатида характерлидир. Меъморлик иншоатларидан 81 йилда қурилган Тит зафар дарвозасидир. Кейинроқ Септимий Север ва Константинларга ҳам атаб шундай зафар дарвозалар қурилган. Марказий майдонлар архитектураси бойиши билан биргалар йирик иншоатлар курилиши форумларга давлат ахамияти берилди. Рим архитектурасининг кейинги республика даври империя даври архитектурасига ўтиш даври бўлиб ҳисобланали. Энг йирик жамоа иншоатлари тантанавий характерга эга бўлган. Цезарь форуми ҳам диктаторни мадх этишга бағишланган. Шу мақсадда жумладан тантанали симметрия ўқига эса композиция. Юқорида жойлашган форум ичкарисидаги ибодатхонадан иборат. Республика архитектураси ютуқларини баҳолашда шуни айтиш керакка, у реалистик характерга эга.

Иншоатларни янги формалари янги техникаси, Римдан империя даврига мерос бўлиб қолган. Шаҳарнинг марказий майдонлари форумлари айниқса хашамдор бўлган. Римнинг асосий йуллари шу форумлардан бошланган унинг марказида хайкаллар монументал устунлар ўрнатилган. Форумлар ичида император Троян форуми алоҳида ажралиб туради. Уни меъмор Аппаладор 107-113 йилларда қурдирган. Бу форумларнинг майдони 116х95 метрлик тўртбурчакни ташкил этган. Ўртасида 27 метрли устун жойлашган. Қадимги Римнинг энг катта биноларидан бири Колизей Амфитетридир. Колизиеей улкан авал шаклида бўлиб, унинг диаметрлари 188х156 м ни ташкил этади. Деворларнинг баландлиги эса 48, 5 метрни ташкил қилади. Гладиаторлар жанги учун мўлжалланган бу қурилмага бир вақтнинг ўзида 55 минг томошабин кира олган. Рим меъморлигининг яна муҳим ёдгорликларидан бири Пантеон ибодатхонаси ҳисобланади. Меъмор Аппаладор Дамашқий томонидан 118 -125 йилларда қурилган бу бино антик дунёнинг энг катта гумбазли биноси бўлиб, унда Рим меъморлигининг ютуқлари яққол кўзга ташланади. Бинони ташқи кўриниши содда унинг олд томонини қизил гранитдан ишланган коринф устунли пештоқ безаб туради. Ен деворлари безаксиз. Ансинча интерьер безатилишига алоҳида эътибор берилган. Полига мармар етқизилган, деворлари эса икки ярусли бўлиб, бирнчи ярусдаги чуқур токчаларда римликлар эътиқод қилган маъбудаларнинг хайкаллари қўйилган. Иккинчи ярус эса рангли мармардан ишланган пилястрлар (девордаги устун шакли) билан, бўлиб чиқилган. Бинонинг тепа қисми бадий ечими ҳам диққатга сазовор. Гумбаз ости юзасида тўртбурчак шаклидаги чуқурчалар (кессонлар) юқорига қараб кичрайиб боради. Бу ўз навбатида фазовий кенглик тассуротини оширшга хизмат қилади. Томошабин назарида гумбаз ости кенглиги катта ва чексиз бўлиб

туюлади. Гумбазнинг юқори қисмида қолдирилган диемтри 9 м бўлган «Пантеон кўзи» деб ном олган туйнук хонанин ёритиш билан бирга кенглик тассуротини янада ошириб, хона ичига тантановорлик ва хашамтлилик бахш этади. Рим меъморлигида пайдо бўлган янги типдаги бинолардан бири термлардир. Император Каракала давридаги терм (2211-216 йилларда қурилган айниқса катта хашаматли бўлган. 11 гектр ерни эгаллаган бу сарой дам олиш ва кўнгил очиш учун мўлжалланган. Рим меъморлигининг сўнгги меъморлиги рим форумидаги Максенси базиликасидир. 306-312 йилларда қурилган бу бино антик даврнинг энг катта фуқоролик меъморлиги намунасидир. Турли сиёсий йиғилишлар ўтказиш савдо-сотиқ ишларини олиб бориш учун мўлжалланган бу бино ичкаридан уч нефга (қисмларга бўлинади).

O'xshashlar

Қадимги Миср архитектураси

Қадимги Греция архитектураси

Шарқий Сахолиблар Словянлар, қадимги Рус архитектураси

Афғонистон архитектураси

Хиндистон архитектураси