To’la metrik fazolar. To’ldiruvchi fazo

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

To’la metrik fazolar. To’ldiruvchi fazo Reja: 1. Fundamental ketma-ketliklar. 2. To’la metrik fazoning ta’rifi, misollar. 3. Ichma-ich joylashgan yopiq sharlar ketma-ketligi 4. To’ldiruvchi fazo haqidagi teorema

Fundamental ketma-ketliklar. Matematik analiz kursidan ma’lumki, ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo’lishi uchun u Koshi shartini qanoatlantirishi zarur va etarli. Bu xossa matematikada katta ahamiyatga ega bo’lib, haqiqiy sonlar to’plamining to’laligini ko’rsatadi. Haqiqiy sonlar to’plamining bu xossasi har qanday metrik fazo uchun o’rinlimi? - degan savol tuQiladi. Bu savolga javob berish uchun quyidagi ta’rifni kiritamiz. 1-ta’rif . Agar (X, ) metrik fazodan olingan {x n } ketma-ketlik Koshi shartini qanoatlantirsa, ya’ni ixtiyoriy  >0 uchun shunday n(  ) nomer mavjud bo’lib,  (x n ,x m ) <  tengsizlik barcha n, m  n(  ) uchun bajarilsa, u holda {x n } fundamental ketma-ketlik deyiladi. 1-teorema . Har qanday fundamental ketma-ketlik chegaralangan bo’ladi. Isboti . Ta’rifga ko’ra  =1 uchun n(  ) nomer mavjud bo’lib,  (x n ,x m ) <1 tengsizlik barcha n, m  n(  ) qiymatlar uchun bajariladi. Xususan, k>n(  ) va n  k uchun ham  (x n ,x k ) <1 tengsizlik o’rinli bo’ladi. Endi k ni tayinlab olamiz, u holda markazi x k nuqtada radiusi r=max(  (x 1 ,x k ),  (x 2 ,x k ) ,  ,  (x k–1 ,x k ), 1) bo’lgan shar {x n } ketma-ketlikning barcha hadlarini o’z ichiga oladi, ya’ni {x n } ketma-ketlik chegaralangan bo’ladi. Teorema isbot bo’ldi. 2-teorema . Ixtiyoriy yaqinlashuvchi ketma-ketlik fundamental bo’ladi. Isboti . Aytaylik, {x n } ketma-ketlik a nuqtaga yaqinlashsin. U holda  >0 son uchun shunday n(  ) nomer topilib, barcha n  n(  ) uchun  (x n ,a)<  /2 tengsizlik o’rinli bo’ladi. Demak, n, m  n(  ) lar uchun  (x n ,x m )   (x n ,a)+  (a,x m )<  /2+  /2=  munosabat o’rinli. Bu esa {x n } ketma-ketlikning fundamentalligini isbotlaydi. Teorema isbot bo’ldi.

$To’la metrik fazoning ta’rifi, misollar. 2-ta’rif . Agar X metrik fazoda ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo’lsa, u holda X to’la metrik fazo deyiladi. Misollar : 1) X=R,  (x,y)=|y-x|; (R,  ) - to’la metrik fazo bo’lishligi o’z- o’zidan ravshan; 2) X=R 2 n ,  (x,y)=   n i i i x y 1 2) ( ; (R 2 n ,  ) - to’la metrik fazo bo’ladi, uning to’laligini o’quvchiga qoldiramiz; 3) X = Q,  ( r 2 ,r 1 )=|r 2 –r 1 |; (Q,  ) - to’la bo’lmagan metrik fazoga misol bo’ladi, chunki, masalan             n n n r 1 1 rastional sonlar ketma-ketligi fundamental bo’lib, Q da yaqinlashuvchi emas; 4) S[a,b] to’la metrik fazo bo’ladi. Uning to’laligini ko’rsatish uchun undagi istalgan {x n (t)} fundamental ketma-ketlikning [a,b] kesmada uzluksiz bo’lgan funksiyaga yaqinlashishini ko’rsatishimiz kerak. Aytaylik {x n (t)} fundamental ketma-ketlik bo’lsin. S[a,b] fazodagi yaqinlashish funksiyalarning tekis yaqinlashishiga ekvivalent (2.3-paragraf) ekanligi ma’lum. Har bir berilgan ixtiyoriy t  [a,b] nuqtada ushbu {x n (t)} sonli ketma-ketlik fundamental bo’lganligi sababli yaqinlashuvchi bo’ladi. Uning limitini x 0 (t) bilan belgilaymiz. {x n (t)} ketma-ketlik x 0 (t) funksiyaga tekis yaqinlashuvchi bo’lgani uchun x 0 (t) funksiya uzluksiz bo’ladi, Demak, x 0 (t)  S[a,b] bo’ladi. Ichma-ich joylashgan yopiq sharlar ketma-ketligi Matematik analiz kursida ichma-ich joylashgan segmentlar ketma-ketligi haqidagi teorema o’rganilgan edi. Bu teoremaning analogi to’la metrik fazolar uchun qam o’rinli bo’ladi. 3-teorema . (X,  ) to’la metrik fazoda ( __ nS = __ nS (a n ,  n )) yopiq sharlar ketma- ketligi berilgan bo’lib, ular uchun quyidagi shartlar bajarilsin:  1 n __ S __ nS$

(n=1,2, ) va n  da  n  0. U holda bu sharlarning umumiy qismi birgina nuqtadan iborat bo’ladi. Isboti . Berilgan __ nS sharlarning markazlaridan iborat bo’lgan quyidagi ketma-ketlikni tuzamiz: a 1 , a 2 ,  , a n ,  (1) Teorema shartiga ko’ra a n+p  __ nS (p=1,2,  ) . Shuning uchun  (a n+p ,a n )   n yoki n  da  (a n+p ,a n )  0 bo’ladi. Demak, (1) ketma-ketlik fundamental. X to’la metrik fazo bo’lganligi uchun bu ketma-ketlik biror a  X elementga yaqinlashuvchi bo’ladi. Endi, ixtiyoriy __ mS yopiq sharni olamiz ( m -tayin natural son); u holda a  __ mS , chunki (a m , a m+1 ,  ) nuqtalar ketma-ketligi (1) ketma-ketlikning qism ketma-ketligi bo’lganligi uchun a nuqtaga yaqinlashuvchi. Bu ketma-ketlikning har bir hadi __ mS ga tegishli va __ mS yopiq bo’lganligi uchun a  __ mS , m = 1, 2 ,  Demak, a  m __ m S  1 bo’ladi. Endi a nuqtaning yagonaligini isbotlash uchun teskarisini faraz qilamiz: m __ m S  1 ga a nuqtadan farqli yana biror b element ham tegishli bo’lsin. U holda 0<  (a,b)   (a,a n )+  (a n ,b)  2  n va n  da  n  0 bo’lganligi uchun  (a,b)=0 , ya’ni a=b bo’ladi. Teorema isbot bo’ldi. 4-teorema . Agar (X,  ) metrik fazoda, 3-teorema shartlarini qanoatlantiruvchi har qanday yopiq sharlar ketma-ketligi bo’sh bo’lmagan umumiy qismga ega bo’lsa, u holda X to’la metrik fazo bo’ladi. Isboti . (2, 47-b.). To’ldiruvchi fazo haqidagi teorema Quyida funkstional analizning asosiy qoidalaridan biri bo’lgan to’ldiruvchi fazo haqidagi teorema isbotini keltiramiz.

3-ta’rif . Agar (X, ) metrik fazo uchun shunday (X*,  *) to’la metrik fazo mavjud bo’lib, X fazo X* ning hamma erida zich (ya’ni  Х  X* ) bo’lsa, u holda (X*,  *) metrik fazo (X,  ) fazoning to’ldiruvchisi deyiladi. Misol . Q rastional sonlar to’plami  (r,q)=|q-r| metrikaga nisbatan to’la emas. Ammo R haqiqiy sonlar to’plami  (x,y)=|y–x| metrikaga nisbatan to’la metrik fazo. Shuningdek, bilamizki Q to’plam R da zich, ya’ni  Q = R , demak R fazo Q fazoning to’ldiruvchisi bo’ladi. 5 -teorema . Ixtiyoriy (X,  ) metrik fazo to’ldiruvchiga ega bo’lib, u X ning elementlarini o’z o’rnida qoldiruvchi izometriya aniqligida yagona bo’ladi, ya’ni har qanday ikki to’ldiruvchi fazoning birini ikkinchisiga aks ettiruvchi va X fazoning har bir nuqtasini o’z o’rnida qoldiruvchi izometriya doim mavjud. Isboti . Avval, agar to’ldiruvchi fazo mavjud bo’lsa, uning yagonaligini isbotlaymiz. Aytaylik (X*,  1 ) va (X**,  2 ) fazolar (X,  ) fazoning to’ldiruvchilari bo’lsin. Bizning maqsadimiz uchun quyidagi: 1)  - izometriya; 2) ixtiyoriy x  X uchun  (x)=x xossalarga ega bo’lgan  : X*  X** akslantirishning mavjudligini ko’rsatish etarli. Bunday  izometriyani quyidagicha aniqlaymiz. x*  X* ixtiyoriy nuqta bo’lsin. To’ldiruvchi fazoning ta’rifiga asosan x* ga yaqinlashuvchi va X ning elementlaridan tuzilgan {x n } ketma-ketlik mavjud. Bu ketma-ketlik X** fazoga ham tegishli. X** to’la bo’lganligi uchun {x n } ketma-ketlik biror x**  X** nuqtaga yaqinlashuvchi bo’ladi. O’z-o’zidan ravshanki, x** nuqta {x n } ketma-ketlikni tanlashga boQliq emas (isbotlang). Akslantirishni  (x*)=x** ko’rinishda aniqlaymiz. Ravshanki, ixtiyoriy x  X uchun  (x)=x . Endi faraz qilaylik, {x n } va {y n } lar X fazodagi fundamental ketma-ketliklar bo’lib, ular X* fazoda mos ravishda x* va y* nuqtalarga, X** fazoda mos ravishda x** va y** nuqtalarga yaqinlashuvchi bo’lsin. U holda metrikaning uzluksizligiga asosan  1 (x*,y*)= nlim  1 (x n ,y n )= nlim  (x n ,y n ),

2 (x**,y**)= nlim  2 (x n ,y n )= nlim  (x n ,y n ), munosabatlar, ya’ni  1 (x*,y*)=  2 (x**,y**) tenglik o’rinli. Shunday qilib,  biz izlagan izometriya bo’ladi. Endi to’ldiruvchi fazoning mavjudligini isbotlaymiz. X metrik fazoda {x n } va {x’ n } fundamental ketma-ketliklar uchun nlim  (x n ,x’ n )=0 bajarilsa, biz ularni ekvivalent deymiz va {x n }  {x’ n } ko’rinishda belgilaymiz. Bu munosabat ekvivalentlik munosabat bo’ladi (isbotlang). Demak, X fazodagi fundamental ketma-ketliklar to’plami o’zaro ekvivalent bo’lgan ketma-ketliklar sinflariga ajraladi. Endi biz (X*,  ) fazoni quyidagicha aniqlaymiz. X* ning elementlari deb, o’zaro ekvivalent bo’lgan fundamental ketma- ketliklar sinflariga aytamiz. Agar x*, y*  X* ikki sinf bo’lsa, biz ularning har biridan {x n } va {y n } fundamental ketma-ketliklarni olib, X* fazoda metrikani  (x*,y*)= nlim  (x n ,y n ) (1) ko’rinishda aniqlaymiz. (Buning metrika bo’lishini mustaqil isbotlang). Endi X ni X* ning qism fazosi deb hisoblash mumkinligini ko’rsatamiz. Ixtiyoriy x  X elementga shu elementga yaqinlashuvchi bo’lgan fundamental ketma-ketliklar sinfini mos qo’yamiz. Bu sinf bo’sh emas, chunki bu sinf stastionar bo’lgan (ya’ni hamma x n elementlari x ga teng bo’lgan) ketma-ketlikni o’z ichiga oladi. Agar x= nlim x n , y= nlim y n bo’lsa, u holda  (x,y)= nlim  (x n ,y n ) . Shu tarzda har bir x  X ga yuqorida aytilgan sinfni mos qo’ysak, X ni X* ga izometrik akslantirish hosil bo’ladi. Shuning uchun X ni uning X* dagi tasviri bilan aynan teng deb hisoblaymiz. X ni X* ning hamma erida zich ekanligini isbotlaymiz. Aytaylik x*  X* ixtiyoriy element va  >0 bo’lsin. x* sinfga tegishli bo’lgan biror {x n }  x* fundamental ketma-ketlikni olamiz. n 0 natural son shunday bo’lsinki, ushbu  (x n ,x m )<  tengsizlik ixtiyoriy n,m>n 0 lar uchun bajarilsin. U holda m bo’yicha limitga o’tsak,  (x n ,x*)= nlim  (x n ,x m )   tengsizlik ixtiyoriy n>n 0 uchun bajariladi.

Demak, x* nuqtaning ixtiyoriy atrofida X ning elementi mavjud, ya’ni X ning yopilmasi X* ga teng. Nihoyat, X* ning to’la ekanligini isbotlaymiz. Avval shuni aytish kerakki, X* ning ta’rifiga ko’ra X ning elementlaridan hosil bo’lgan ixtiyoriy x 1 , x 2 ,  , x n ,  fundamental ketma-ketlik X* ning biror x* elementiga yaqinlashadi, aniqrog’i, shu elementni o’z ichiga oluvchi sinf bilan aniqlangan x* elementga yaqinlashadi. X fazo X* fazoda zich bo’lgani tufayli X* ning elementlaridan tuzilgan ixtiyoriy x* 1 , x* 2 ,  , x* n ,  fundamental ketma-ketlik uchun unga ekvivalent bo’lgan va X ning elementlaridan tuzilgan x 1 , x 2 ,  , x n ,  ketma-ketlik mavjud. Buni ko’rsatish uchun x n sifatida X ning ushbu  (x n ,x* n ) < n 1 tengsizlikni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy elementini olsa bo’ladi. O’osil bo’lgan {x n } ketma-ketlik X da fundamental, va demak, biror x* elementga yaqinlashuvchi bo’ladi. Shuningdek, bu holda {x* n } ketma-ketlik ham x* ga yaqinlashadi. Teorema isbot bo’ldi.

O'xshashlar

Metrik fazo tushunchasi to’la metrik fazolar misollar

Metrik fazoda yaqinlashish. To`la metrik fazolar

Metrik fazolar. Metrik fazoda ochiq va yopiq to`plamlar

Chiziqli normallangan fazo

Metrik fazolarda uzluksiz akslantirishlar