Metrik fazolar. Metrik fazoda ochiq va yopiq to`plamlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130 KB

Ko'chirib olish

Metrik fazolar . Metrik fazoda ochiq va yopiq to`plamlar Reja: 1. Metrika ta`rifi. 2. Metrik fazolar. 3. Metrik fazoga misollar.

Metrik fazoning ta’rifi 1-ta’rif . Agar biror X to’plamning o’zini o’ziga to’g’ri (Dekart) ko’paytmasi X X ni R + =[0; +  ) ga aks ettiruvchi  (x,y) funksiya berilgan bo’lib, u quyidagi shartlarni (metrika aksiomalarini) 1)  (x,y)  0;  (x,y) =0 munosabat faqat x=u bo’lganda bajariladi; 2)  (x,y)=  (y,x) (simmetriklik aksiomasi); 3)  (x,y)   (x,z)+  (z,y) (uchburchak aksiomasi) qanoatlantirsa, u holda X to’plam metrik fazo deyiladi. Kiritilgan  (x,y) funksiya metrika, yuqoridagi shartlar esa metrika aksiomalari deyiladi. Odatda metrik fazo ( X,  ) ko’rinishda belgilanadi. Metrik fazoga misollar . 1) Haqiqiy sonlar to’g’ri chizig’i: X=R . Bu to’plamda x va u sonlar orasidagi masofa  (x,y)=|y-x| bo’yicha hisoblanadi. 2) n –o’lchamli Evklid fazosi: X=R 2 n , va x=(x 1 ,x 2 ,  ,x n ) , y=(y 1 ,y 2 ,  ,y n ) nuqtalar orasidagi masofa  (x,y) =   n i i i x y 1 2) ( formula yordamida hisoblanadi. Xususan n =2 bo’lganda bu metrik fazo Evklid tekisligi deyiladi. 3) n –o’lchamli fazoning x=(x 1 ,x 2 ,  ,x n ) va y=(y 1 ,y 2 ,  ,y n ) nuqtalari orasidagi masofa  (x,y) =  n k k k x y 1 | – | deb aniqlansa, u metrik fazo bo’ladi (isbotlang) va R 1 n orqali belgilanadi. 4) n –o’lchamli fazoning x=(x 1 ,x 2 ,  ,x n ) va y=(y 1 ,y 2 ,  ,y n ) nuqtalari orasidagi masofa  (x,y)= nk1max |y k –x k | deb aniqlansa, u metrik fazo bo’ladi (isbotlang) va R  n orqali belgilanadi. 5) X=l 2 ={x=(x 1 , x 2 ,..., x n ,... ),x i  R va 2 1 i i x     },  (x,y) = 2 1 ( ) i i i y x    ; 6) X = C [ a;b ]- [ a;b ]-kesmada aniqlangan uzluksiz funksiyalar to’plamida metrikani quyidagicha kiritamiz:  (x,y) = [ ; ]max | ( ) ( ) | a b y t x t  . Bu funksiyaning metrika bo’lishligini tekshirish qiyin emas.

Metrika aksiomalaridan birinchi va ikkinchisining o’rinliligi ravshan. Uchburchak aksiomasini tekshiramiz. Ixtiyoriy t [a;b] nuqta va x(t), y(t), z(t) funksiyalar uchun ushbu munosabat bajariladi: |x(t)- y(t)| = |( x(t)- z(t)) + ( z(t)- y(t))|  | x(t)- z(t)|+| z(t)- y(t)|. Bu tengsizlikdan bt amax  | x(t)- y(t) |  bt amax  | x(t)- z(t) |+ bt amax  | z(t)- y(t) | bo’lishi kelib chiqadi. Oxirgi tengsizlik  (x,y)   (x,z)+  (z,y) ekanligini bildiradi. 7) [ a;b ]-kesmada uzluksiz funksiyalar to’plamida metrikani quyidagicha ham kiritish mumkin:  (x,y) = | |b a y x dt   . Bu metrik fazo C 1 [ a;b ] orqali belgilanadi. 8) [ a;b ]-kesmadada kvadrati bilan integrallanuvchi funksiyalar to’plamida  (x,y) = 1 2 2 ( ( ) ) b a y x dt   funksiya metrika aksiomalarini qanoatlantiradi. [2] Bu metrik fazo C 2 [ a;b ] orqali belgilanadi. Bo’sh bo’lmagan ixtiyoriy to’plamda metrika kiritish mumkinmi degan savolga quyidagi misol ijobiy javob beradi. 9) X - bo’sh bo’lmagan ixtiyoriy to’plam bo’lsin. x, u  X uchun  (x,y) = 1, agar bo'lsa, 0, agar bo'lsa х у х y      shart bilan funksiya aniqlaymiz. Bu funksiya metrika aksiomalarini qanoatlantiradi. Bunday aniqlangan metrik fazo trivial metrik fazo , metrika esa, trivial metrika deyiladi. 2. To’g’ri chiziqda quyidagi a)  (x,y)=x 3 –y 3 ; b)  (x,y)=|x 3 –y 3 | ; c)  (x,y)=| arctgx–arctgy| funksiyalarning qaysi biri metrika bo’ladi?

3. Agar M={a,b,c} to’plamda  (a,c)=  (c,a)=  (a,b)=  (c,b)= 2,  (b,c)=  (b,a)= 1 kabi aniqlangan  funksiya metrika bo’ladimi?  uchburchak aksiomasini qanoatlantiradimi? 4. Agar M={a,b,c} to’plamda  (a,b)=  (b,s)= 1 shartni qanoatlantiruvchi  metrika berilgan bo’lsa, u holda  (a,s) qanday qiymatlarni qabul qilishi mumkin? 5. Metrika aksiomalari quyidagi 1)  (x,y)= 0 munosabat faqat x=u bo’lganda bajariladi; 2)  (x,y)   (x,z)+  (y,z) ikkita aksiomaga ekvivalent ekanligini isbotlang. 6. Aylanada r(A,B) - vatar bo’yicha va  (A,B) - yoy bo’yicha metrika kiritish mumkinligini tekshiring. Bu metrikalarning birini ikkinchisi orqali qanday ifodalash mumkin? 7. Uch o’lchamli fazoda koordinatalar boshidan chiquvchi nurlar to’plami ikki nur orasidagi masofa sifatida ular tashkil qilgan burchaklarning kichigining radian o’lchovi olinsa metrik fazo bo’lishini ko’rsating. 8. Ko’phadlar fazosida  (P 1 ,P 2 )=|P 1 (0)–P 2 (0)| funksiya metrika aksiomalarini qanoatlantiradimi? 9. Aytaylik, (M,  ) -metrik fazo, biror A to’plam va f:A  M akslantirish berilgan bo’lsin. Ixtiyoriy x,y  A uchun quyidagicha aniqlangan  1 (x,y)=  (f(x),f(y)) funksiyani qaraymiz. Bunday aniqlangan funksiya A to’plamda metrika bo’lishi uchun f akslantirishning in’ektiv bo’lishi zarur va etarli ekanligini isbotlang. 10. Butun sonlar to’plamida quyidagicha  (a,b) = 0, agar bo'lsa, 1 , agar bo'lsa 3k a b a b       bu erda k soni a–b ayirma qoldiqsiz bo’linadigan 3 ning eng katta darajasi, aniqlangan funksiya metrika bo’lishini isbotlang.  (5,7),  (7,–2),  (7,25) larni hisoblang. 11. Natural sonlar to’plamida

$a)  (x,y) = | – | x y xy ; b)  (a,b) = 0, agar bo'lsa, 1 1 , agar bo'lsa x y x y x y          funksiya metrika bo’ladimi? 12. Agar M to’plamda  metrika bo’lsa, u holda  1 (x,y) = ( , ) 1 ( , ) x y x yr r+ funksiya ham M to’plamda metrika bo’lishini isbotlang. 13. Aytaylik f funksiya [0;  ) da aniqlangan va 1) f(0)=0 ; 2) [0;  ) da o’suvchi; 3) ixtiyoriy x,y  [0;  ) uchun f(x+y)  f(x)+f(y) shartlarni qanoatlantirsin. Agar  - A to’plamda metrika bo’lsa, u holda  1 (x,y)=f(  (x,y)) ham A to’plamda metrika bo’lishini isbotlang. 14. Aytaylik f funksiya [0;  ) da aniqlangan va uzluksiz bo’lib, 1) f(0)=0 ; 2) [0;  ) da o’suvchi; 3) (0;  ) oraliqda ikkinchi tartibli hosilasi mavjud va (0;  ) da f’’(x)<0 shartlarni qanoatlantirsin. Agar  - A to’plamda metrika bo’lsa, u holda  1 (x,y)=f(  (x,y)) ham A to’plamda metrika bo’lishini isbotlang. 15. Agar  1 va  2 biror M to’plamda aniqlangan metrikalar bo’lsa, u holda ixtiyoriy  1 va  2 musbat sonlar uchun  (x,y)=  1  1 (x,y)+  2  2 (x,y) funksiya ham M to’plamda metrika bo’lishini isbotlang. Ochiq va yopiq sharlar, nuqtaning  atrofi. Aytaylik (X,  ) metrik fazo bo’lsin. Kelgusida metrik fazo elementi yoki metrik fazo nuqtasi bir xil ma’noda ishlatiladi. 1-ta’rif . Biror x 0  X nuqta va r>0 son uchun ushbu S(x 0 ,r)={ x  X:  (x ,x 0 )<r } to’plam X fazoda ochiq shar ; _ S ) , ( 0 r х ={x  X:  (x ,x 0 )  r} to’plam yopiq shar deyiladi. x 0 nuqta sharning markazi ; r son sharning radiusi deyiladi.$ $Zaruriyat tuQilganda {x X:  (x,x 0 )= r} to’plamni ham ishlatamiz, u x 0 markazli, r radiusli cfera deyiladi. 2-ta’rif . S(x 0 ,  ) ochiq shar x 0 nuqtaning  -atrofi deyiladi va O  (x 0 ) kabi belgilanadi. Nuqta atrofining ba’zi xossalarini o’rganamiz. 1 0 . Har bir nuqta o’zining ixtiyoriy atrofiga tegishlidir. Haqiqatan, agar  > 0 bo’lsa, u holda  (a,a)=0 <  , shuning uchun a  O  (a) . 2 0 . Huqtaning ixtiyoriy ikki atrofi kesishmasi ham atrof bo’ladi. Haqiqatan, agar  1 <  2 bo’lsa, u holda 1 O (a)  2 O (a)= 1 O (a) bo’ladi. 3 0 . Agar x  O  (a) bo’lsa, u holda x nuqtaning O  (a) da yotuvchi atrofi mavjud. Haqiqatan, aytaylik  (a,x)=d bo’lsin. x  O  (a) bo’lganligidan  =  –d>0 bo’ladi. Endi, y  O  (x) olamiz. Metrikaning uchburchak aksiomasiga ko’ra  (a,y)   (a,x)+  (x,y)<d+  =d+(  –d)=  bo’ladi. Demak, y  O  (a) . Bundan O  (x)  O  (a) kelib chiqadi. 4 0 . Bir-biridan farqli ikki nuqtaning kesishmaydigan atroflari mavjud. Haqiqatan aytaylik, a,b  X, a  b va  (a,b)=r bo’lsin.  =r/3 bo’lganda O  (a) va O  (b) atroflarning kesishmasligini ko’rsatamiz. Faraz qilaylik, bu atroflar umumiy x nuqtaga ega bo’lsin. U holda  (a,x)<  ,  (b,x)<  va  (a,b)   (a,x)+  (b,x)<2  = 2r / 3 <r . Bu esa shartga zid. Yopiq to’plam va uning xossalari, misollar. (X,  ) metrik fazo bo’lsin. Bunda M  X to’plam olamiz. 1-ta’rif . Agar М М  bo’lsa, u holda M yopiq to’plam deyiladi. Ixtiyoriy (X,  ) metrik fazoda _S ) , ( 0 r х yopiq shar, X ning o’zi, bo’sh to’plam va har bir chekli to’plam yopiq to’plamlarga misol bo’ladi. Shuningdek (R,  ),  (a,b)=|b-a| to’g’ri chiziqda ixtiyoriy [ c,d ] kesma yopiq to’plamdir. 1-teorema . a) Chekli sondagi yopiq to’plamlarning birlashmasi yana yopiq to’plam bo’ladi;$ $b) Ixtiyoriy sondagi yopiq to’plamlarning kesishmasi yopiq to’plam bo’ladi. Isboti . a) bu xossani ikki to’plam uchun isbotlash etarli. Aytaylik F 1 F 2 yopiq to’plamlar bo’lsin, ya’ni 1 1 F F _  va 2 2 F F _  o’rinli. U holda 2-§ dagi teoremaning 4) xossaga ko’ra 2 1 2 1 2 1 F F F F F F __ __ _________      . Demak, ta’rifga ko’ra F 1  F 2 yopiq to’plam. b) Aytaylik ixtiyoriy sondagi {F  }  A yopiq to’plamlar sistemasi berilgan va x ularning kesishmasi F=  F  to’plamning o’rinish nuqtasi bo’lsin. U holda x ning ixtiyoriy atrofida F ning kamida bitta, masalan, x 1 elementi mavjud va kesishmaning xossasiga ko’ra  ning barcha qiymatlari uchun x 1  F  bo’ladi. Demak, ixtiyoriy  uchun x  __ F =F  , ya’ni x  F  =F bo’ladi. Demak, F yopiq to’plam. Teorema isbot bo’ldi. Ochiq to’plam va uning xossalari, misollar. (X,  ) metrik fazo, M  X biror to’plam bo’lsin. 2-ta’rif . Agar x nuqtaning M to’plamda butunlay joylashgan biror atrofi mavjud bo’lsa, u holda x nuqta M to’plamning ichki nuqtasi deyiladi. Agar M to’plamning hamma nuqtalari ichki bo’lsa, u ochiq to’plam deyiladi. Ixtiyoriy (X,  ) metrik fazoda ) , ( 0 r x S ochiq shar, R da ( a;b ) interval ochiq to’plamga misol bo’ladi. R da Q rastional sonlar to’plami ochiq to’plam emas, chunki rastional son ichki nuqta bo’la olmaydi, ya’ni, ixtiyoriy rastional sonning har bir atrofi faqat rastional sonlardan iborat emas. Shu kabi irrastional sonlar to’plami ham ochiq to’plam emas. Bu to’plamlarning R da yopiq to’plam emasligini ham ko’rish qiyin emas. 2-teorema . Biror G  X to’plamning ochiq bo’lishi uchun uning to’ldiruvchisi, F=X\G=CG yopiq bo’lishi zarur va etarli.$ $Isboti . Zaruriyligi . Aytaylik G ochiq to’plam bo’lsin. U holda har bir x G nuqta butunlay G da joylashgan atrofga ega. Demak, bu atrof F bilan kesishmaydi. Bundan ko’rinadiki, F ning birorta ham o’rinish nuqtasi G ga kirmaydi. Demak F yopiq to’plam. Etarliligi . Aytaylik F=X\G yopiq to’plam bo’lsin. U holda G dan olingan ixtiyoriy nuqta F bilan kesishmaydigan, demak G da butunlay joylashgan atrofga ega, ya’ni G ochiq to’plam. Natija . Bo’sh to’plam  va X fazoning o’zi ham ochiq, ham yopiq to’plamlardir. 3-teorema . Ixtiyoriy sondagi ochiq to’plamlarning birlashmasi va soni chekli bo’lgan ochiq to’plamlarning kesishmasi ochiq to’plam bo’ladi. Isboti . Ushbu  (X\G  )=X\(  G  ) va n i1 (X\G i )=X\( n i1 G i ) tengliklardan va yuqorida isbotlangan teoremalardan kelib chiqadi. Mashqlar. 1. Har qanday metrik fazoda yopiq sharning yopiq to’plam ekanligini isbotlang. 2. Har qanday metrik fazoda ochiq sharning ochiq to’plam ekanligini isbotlang. 3. Tekislikda musbat koordinatali nuqtalar to’plami ochiq to’plam bo’ladimi? Javobingizni asoslang. 4. C[a;b]  E={f| A<f(x)<B} to’plamning ochiq to’plam ekanligini ko’rsating. 5. Quyidagi      100 ;5 2 2 y x y x tengsizliklar sistemasi bilan aniqlangan A to’plamning R 2 2 fazoda ochiq to’plam ekanligini isbotlang. 6. Quyidagi       25 ;6 2– 3 2 2 2 z y x z y x tengsizliklar sistemasi bilan aniqlangan A to’plamning R 2 3 fazoda yopiq to’plam ekanligini isbotlang.$ 7. Quyidagi      64 ;1 22 2 y x x y tengsizliklar sistemasi bilan aniqlangan A to’plamning R 2 2 fazoda ochiq ham, yopiq ham emasligini isbotlang. 8. C[a,b] fazodagi ko’phadlar to’plami ochiq ham, yopiq ham emasligini isbotlang.

7. Quyidagi      64 ;1 22 2 y x x y tengsizliklar sistemasi bilan aniqlangan A to’plamning R 2 2 fazoda ochiq ham, yopiq ham emasligini isbotlang. 8. C[a,b] fazodagi ko’phadlar to’plami ochiq ham, yopiq ham emasligini isbotlang.

Adabiyotlar 1. Sarimsoqov T.A. Funksional analiz kursi. «O’Qituvchi» T., 1986 2. Sarimsoqov T.A. «Haqiqiy o’zgaruvchili funksiyalar nazariyasi» T. 1993 3. Kolmogorov A.N, Fomin S.V.. Elemento’ teorii funkstiy i funksionalnogo analiza. M. «Nauka». 1972 4. Trenogin V.A., Pisarevskiy B.M., Soboleva T.S. Zadachi i uprajneniya po funksionalnomu analizu. Iz-vo «Nauka». M. 1984 5. Ochan Yu.S.Sbornik zadach po matematicheskomu analizu.M.Prosve henie.1981. 6.Trenogin V.A. Funksionalno’y analiz. Iz-vo «Nauka». M. 1980 7.Kantorovich L.V., Akilov G.P. Funksionalno’y analiz. Izd-vo «Nauka» M. 1977

O'xshashlar

Metrik fazoda yaqinlashish. To`la metrik fazolar

Metrik fazo tushunchasi to’la metrik fazolar misollar

Metrik fazoda kompakt to’plamlar

To’la metrik fazolar. To’ldiruvchi fazo

To`plamlar. To`plamlar ustida amallar