logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Tenglamalar referat

Tenglamalar referat

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

162.5 KB
Ko'chirib olish
Tenglamalar REJA: 1. KIRISH 2. BIR NOMA`LUMLI IKKINCHI DARAJALI TENGLAMALAR 3. CHALA KVADRAT TENGLAMALAR 4. YUQORI TARTIBLI TENGLAMALAR 5. UCH HADLI TENGLAMALAR 1. Bir noma`lumli ikkinchi darajali tenglamalar Ikkinchi darajali bir noma`lumli tenglama soddalashtirishdan keyin ax 2 +bx+c=0 (1) ko`rinishga keltiriladi. Tenglamaning o`ng tomonidan to`la kvadrat ajratamiz:0 4 4 22 2 2 2 2 2           c a b a b xa b x a yoki c a b a b x a        4 2 2 2 bundan a ac b c a b a b x a 4 4 4 2 2 2 2          yoki 2 2 2 4 4 ) 2 ( a ac b a b x    ikkala tomonidan kvadrat ildiz topamiz: a ac b b x a ac b a b x a ac b a ac b a b x 2 4 yoki 2 4 2 va 2 4 4 4 2 2 2,1 2 2,1 2 2 2 2,1            (2) b 2 -4ac kvadrat tenglamaning diskriminanti deyiladi va D bilan belgilanadi: D= b 2 -4ac . 1. Agar D>0 bo`lsa, (1) tenglama x 1 ≠x 2 haqiqiy ildizlarga ega bo`ladi; 2. Agar D=0 bo`lsa, (1) tenglama x 1 =x 2 haqiqiy ildizlarga ega bo`ladi; 3. Agar D<0 bo`lsa, (1) tenglama kompleks ildizlarga ega bo`ladi. Misollar 1) 3x 2 -5x+2=0 ikkita haqiqiy ildizga ega. Haqiqatda: 1 ;3 2 ; 6 1 5 6 24 25 5 2 1 2,1        x x x 2) 4x 2 -12x+9=0 tenglamada D=144-144=0 bo`lib tenglama (2x- 3) 2 =0 ko`rinishini oladi, bundan 2 3 2,1  x 3) 5x 2 -4x+1=0 tenglamani yechib: 5 2 ; 5 2 ; 5 2 10 2 4 10 20 16 4 2 1 2,1 i x i x i i x            kompleks ildizlarni hosil qildik. Keltirilgan kvadrat tenglama deb x 2 +px+q=0 (3) ifodaga aytiladi. Buni yechish uchun (2) formuladan tashqari yanaq p p x    4 2 2 2,1 (4) formuladan foydalanish mumkin. Misol: x 2 -6x+5=0 tenglamani yechamiz. Xususiy holda kvadrat tenglama. 5 ;1 ;2 3 5 9 3 2 1 2,1        x x x . ax 2 +2kx+c=0 (5) ko`rinishda bo`lsa, ildizlarini a ac k k x     2 2,1 (6) formula yordamida topish qulay bo`ladi. Agar x 1 va x 2 kvadrat tenglama (1) yoki (3) ning ildizlari bo`lsa, u holda ax 2 +bx+c=a(x-x 1 )(x-x 2 ) x 2 +px+q=(x-x 1 )(x-x 2 ) bo`ladi. Viyet teoremasi : Agar x 1 va x 2 keltirilgan (3) kvadrat tenglamaning ildizlari bo`lsa,       q x x p x x 2 1 2 1 bo`ladi. 2. Chala kvadrat tenglamalar 1. (1) da c=0 bo`lsa: ax 2 +bx=0 bo`lib, bundan (ax+b)x=0 ni hosil qilamiz va x 1 =0, ax+b=0 ; a b x 2 ni topamiz. 2. b=0 bo`lsa, ax 2 +c=0 hosil bo`ladi. Bundan ax 2 =-c , a c x a c x    2,1 2 , ni topamiz. Bu holda 0  c a bo`lganda tenglama haqiqiy ildizlarga ega bo`ladi. 3. b=c=0 bo`lsa, ax 2 =0, x 2 =0, x 1,2 =0 hosil bo`ladi. Misollar 1) 2x 2 +3x=0 bo`lsa, x(2x+3)=0; x 1 =0, 2 3 2  x 2) x 2 -9=0 bo`lsa, x 2 =9; x 1 =-3; x 2 =3 bo`ladi. 3) 5x 2 =0 bo`lsa, x 2 =0; x 1,2 =0 bo`ladi. Mashqlar 122. Tenglamalarni yeching. 1) x 2 -3x+2=0 6) x 2 +x+9=0 2) x 2 -x-6=0 7) 5x 2 -6x+1=0 3) x 2 -4x+4=0 8) 4x 2 +5x+1=0 4) x 2 -2x+1=0 9) 3x 2 +7+4=0 5) x 2 -4x+5=0 10) 7x 2+ 10x+3=0 123. Ildizlari 1) 2 va 3 2) -1 va 4 3) 0 va 4 4) 2 1 va 3 1 bo`lgan kvadrat tenglamalarni tuzing. 124. Tenglamalarni yeching. 4 5 2 2 2 )4 ) (4 2 )3 0 2 1 1 1 )2 )1 2 2 2 2 2 2 2 2                        x x x x x b x b x b x b x x x a x a a b a b a b a a bx b a b ax Javoblar: 122. 2) -2, 3; 4) 1; 6) Haqiqiy ildizi yo`q; 8) 4 1  , -4; 10) 7 3  , -1; 123. 2) x 2 -3x-4=0 ; 4) 6x 2 -5x+1=0 ; 124. 2) 2 3 3 a a  ; 4) 3 5  , 1. 3. Yuqori tartibli tenglamalar Yuqori tartibli tenglamalardan ikki hadli va uch hadli tenglamalarni ko`rib chiqamiz. Tarif: x n -a=0 (1) ( a -berilgan son) ikki hadli tenglama deyiladi. px n +q=0, p≠0, tenglama x n - a=0 tenglamaga ekvivalentdir. (1) tenglamaning ildizlari na x formuladan topiladi. Ildizlarning xossalaridan foydalanib, (1) tenglama ildizlarini tahlil qilamiz. 1. Agar a =0 bo`lsa (ixtiyoriy sonlar maydonida), tenglama yagona yechim x=0 ga ega bo`ladi. 2. Agar a ≠0 va haqiqiy son bo`lsa, haqiqiy sonlar to`plamida, n=2k+1 bo`lganda, tenglama yagona yechim 1 2  õ a x ga ega bo`ladi. 3. a >0 va n=2k bo`lganda, tenglama haqiqiy sonlar to`plamida ikkita yechim ka x 2  ga ega bo`ladi. 4. a <0 va n=2k bo`lsa, haqiqiy sonlar to`plamida tenglama yechimga ega bo`lmaydi. a ≠0 va ixtiyoriy kompleks (xususiy holda haqiqiy) son bo`lganda, tenglama kompleks sonlar to`plamida n ta yechimga ega bo`ladi. Bu yechimlar na ning turli qiymatlari bo`ladi. 1-misol. x 3 -1=0 tenglama yechilsin. Yechish: Tenglama (x-1)(x 2 +x+1)=0 ga teng kuchli. Bundan x 1 =1, 2 3 1 i x    ni hosil qilamiz. 2-misol. 41 qiymatlari topilsin. Yechish: x 4 -1=0 tenglamani yechamiz. Ko`paytuvchilarga (x- -1)(x+1)(x-i)(x+i)=0 ajratib x 1 =1, x 2 =-1, x 3 =i, x 4 =-i ni topamiz. 3-misol. 4 1 hisoblansin. Yechish: x 4 +1=0 ni yechamiz. Chap tomonini ko`paytuvchilarga ajratamiz: 0 )1 2 )(1 2 ( 2 2      х х х х va bundan 2 1 , 2 1 4,3 2,1 i x i x      ni topamiz. 4. Uch hadli tenglamalar Tarif. a x 2n +bx n +c=0 ( a ≠0) (1) ko`rinishdagi tenglama uch hadli tenglama deyiladi. Agar x n =y deb bel- gilasak, (1) uch hadli tenglama (y) ga nisbatan quyidagi kvadrat tengla- maga keltiriladi: a y 2 +by+c=0 Natijada n a ac b b х 2 4    ni hosil qilamiz. Xususiy holda, n=2 bo`lganda, bikvadrat tenglamaga ega bo`lamiz va uning hamma to`rtta ildizlari uchun a ac b b х 2 4 2    ni topamiz. Bikvadrat tenglamani a >0 bo`lganda ildizlarini tekshiramiz. 1. D=b 2 -4 a c>0, c>0, b>0 bo`lsa, yordamchi a y 2 +by+c=0 tenglama- ning ildizlari musbat va turli. Bikvadrat tenglama to`rtta haqiqiy ildizga ega. 2. D>0, c>0 bo`lganda x 2 uchun har xil ishorali ikkita qiymatni hosil qilamiz. Bikvadrat tenglama ikkita haqiqiy, ikkita mavhum ildizga ega bo`ladi. 3. D>0, c>0, b>0 bo`lganda x 2 uchun ikkita manfiy qiymatlarni topamiz. Bikvadrat tenglama faqat mavhum ildizlariga ega bo`ladi. 4. c=0 bo`lsa, yordamchi tenglama a y 2 +by=0 bo`lib, y 1 =x 2 =0,a b x   2 2y bo`ladi. b≠0 bo`lganda bikvadrat tenglama ikki karrali ildiz x=0 ga va yana ikkita haqiqiy ildizlarga, b<0 bo`lganda, mavhum ildizlarga, b>0 bo`l- ganda ega bo`ladi. b=c=0 bo`lsa, bikvadrat tenglama to`rkarrali ildiz x=0 ga ega bo`ladi. D<0 bo`lganda, x 2 uchun ikkita qo`shma mavhum qiymatlarni topamiz. Bikvadrat tenglama uchun to`rtta har xil (juft=juft qo`shma) mavhum ildizlarni topamiz. 6. D=0 bo`lganda, yordamchi tenglama ikki karrali ildiz a b x 2 y 2   ga ega bo`ladi. Bikvadrat tenglama, b>0 bo`lganda, ikkita ikki karrali mavhum ildizlarga, b<0 bo`lganda, ikkita ikki karrali haqiqiy ildizlarga ega bo`ladi. 4-misol. x 6 -3x 3 -2=0 tenglama yechilsin. Yechish: y=x 3 deb belgilab y 2 -3y+2=0 yordamchi tenglama topa- miz, uning ildizlari y 1 =1, y 2 =2. Natijada x 3 =1 va x 3 =2 tenglamalarga ega bo`lamiz. Bular (x- -1)(x 2 +x+1)=0 va    0 4 2 2 -x 3 3 2 3    x x tenglamalarga teng kuchlidir. Birinchisidan, x 1 =1, , 2 3 1 2 i x    2 3 1 3 i x    ni, ikkinchisidan ,2 3 4  x , 4 3 1 3 5 i x    3 6 4 3 1 i x    ni hosil qilamiz. 5-misol. 3x 4 +26x 2 -9 bikvadrat uchhad ko`paytuvchilarga ajratilsin. Yechish: 3x 4 +26x 2 -9=0 tenglamani yechamiz: 3 14 13 2    x va 3 1 2 x dan ,3 1 1 x ,3 1 2  x x 2 =-9 dan x 3 =3i, x 4 =-3i ni topamiz va   i x i x x x x x 3 3 3 1 3 1 3 9 26 3 2 4                    ni hosil qilamiz, yoki    9 26 3 2 4 x x     i x i x x x 3 3 1 3 1 3      hosil bo`ladi (kompleks sonlar to`plamida), Haqiqiy sonlar to`plamida esa    9 1 3 1 3 9 26 3 2 2 4       x x x x x bo`ladi Mashqlar 12 Quyidagi ikki hadli tenglamalarni yeching. 1) x 3 -8=0 5) x 4 -16=0 2) x 3 +8=0 6) x 4 +16=0 3) x 5 -32=0 7) x 4 -81=0 4) x 5 +32=0 8) x 4 +81=0 126. Quyidagi uch hadli tenglamalarni yeching: 1) x 4 +5x 2 -36=0 5) x 4 +3x 2 -18=0 2) x 4 -8x 2 -9=0 6) x 4 +4x 2 -32=0 3) x 4 -x 2 -6=0 7) x 4 +x 2 -1=0 4) x 4 +2x 2 -15=0 8) x 4 -2x 2 +4=0. 127. 1) Ildizlari 1-2i, 2-i bo`lgan haqiqiy koeffitsiyenti to`rtinchi darajali tenglamani tuzing. 2) Ildizlari 1, 1-2i, 2-i bo`lgan haqiqiy koeffitsiyenti beshinchi darajali tenglamani tuzing. Javoblar: 12 2) x 1 =-2, ;3 1 4,3 i x   4) , 5 2 sin 5 2 cos 2         k i k xk     k=0,1,2,3,4; 6) ;2 2 4,3,2,1 i x   8)  .2 3 2 3 2 1 4,3,2,1 i x    . 126. 2)  3;  i; 4) ;3  ;5 i  6) ,2  .2 2i  127. 2) x 5 -7x 4 +24x 3 -48x 2 +55x-25=0. ADABIYOTLAR 1. Alimov Sh. A. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari, o`rta maktabning 10-11 sinflari uchun darslik. Toshkent, “O`qituvchi”, 1996- yil va keyingi nashrlari. 2. Kolmogorov A. N. tahriri ostida. Algebra va analiz asoslari. 10- 11 sinflar uchun darslik. Toshkent, “O`qituvchi”, 1992-yil. 3. Vafoyev R. H. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma. Toshkent, “O`qituvchi”, 2001-yil. 4. Abduhamidov A. U. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun sinov darsligi. Toshkent, “O`qituvchi”, 2001 yil. 5. Antonov K. P. va boshqalar. Elementar matematika masalalari to`plami. Toshkent, “O`qituvchi”, 1975-yil va keyingi nashrlari. 6. Skanavi M. N. tahriri ostida. Matematikadan masalalar to`plami. Toshkent, “O`qituvchi”, 1983-yil va keyingi nashrlari.

O'xshashlar

Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi
Chiziqli tenglamalar
O’zgaruvchilari ajraladigan tenglamalar. Birinchi tartibli tenglamalar
Furyе qаtоri. Furyе kоeffisiеntlаri referat
Chiziqli tenglamalar sistemasi