Shartli yaqinlashuvchi qatorlar haqida Riman teoremasi - Algebra - Referatlar

Shartli yaqinlashuvchi qatorlar haqida Riman teoremasi

Yuklangan vaqt:

19.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

456.7529296875 KB

Ko'chirib olish

Shartli yaqinlashuvchi qatorlar haqida Riman teoremasi Reja: 1. Qatorlar haqida tushuncha va ularning yaqinlashuvchiligi. 2. Qatorlarning yaqinlashish alomatlari. 3. Absolyut va shartli yaqinlashuvchi qatorlar va ularning xossalari. 4. Riman teoremasi haqida.

1. Qatorlar haqida tushuncha va ularning yaqinlashuvchiligi. 1.1 . Sonli qator tushunchasi. Faraz qilaylik,   1 2 3 : , , , , , n na a a a a   haqiqiy sonlar ketma-ketligi berilgan bo’lsin. Ular yordamida ushbu 1 2 3 n a a a a        ifodani hosil qilamiz. (1) ifoda sonli qator qisqacha qator deyiladi va u 1 n n a    kabi belgilanadi: 1 2 3 1 n n n a a a a a            Bunda 1 2 3, , , , , n a a a a   sonlar qatorning hadlari, na esa qatorning umumiy hadi (yoki n-hadi) deyiladi. Quyidagi 1 2 3 , (n 1, 2, 3, ) n nS a a a a         yig’indi (1) qatorning n-qismiy yig’indisi deyiladi. Demak, (1) qator berilganda har doim bu qatorning qismiy yig’indilaridan iborat ushbu 1 2 3 { } : S , , S , , , n nS S S   ketma-ketlik hosil qilish mumkin. Masalan, 1 1 1 1 2 2 3 ( 1) n n         +…. qatorning qismiy yig’indisi 1 1 1 1 1 1 1 1 1 (1 ) ( ) ( ) 1 1 2 2 3 ( 1) 2 2 3 1 1 1 n n S n n n n n n                        bo’lib, ulardan tuzilgan  nS ketma-ketlik 1 2, , , , 2 3 1 n n  

bo’ladi. 1-ta’rif. Agar n   da { } ns ketma-ketlik S ga   S R yaqinlashsa, (1) qator yaqinlashuvchi deyiladi, S uning yig’indisi deyiladi: lim , n n S S    1 n n S a     Agar { } nS ketma-ketlik chekli limitga ega bo’lmasa (limit mavjud bo’lmasa yoki cheksiz bo’lsa), (1) qator uzoqlashuvchi deyiladi. 1-misol. Ushbu 1 1 1 1 1 ( 1) 1 2 2 3 ( 1) n n n n n                 qator uchun 1 1 1 nS n    bo’lib, 1 lim lim(1 ) 1 1 n n n S n         bo’ladi. Demak, berilgan qator yaqinlashuvchi va uning yig’indisi 1 ga teng: 1 1 1 ( 1)n n n       2-misol. Quyidagi 1 1 2 3 n n n           qator uzoqlashuvchi bo’ladi, chunki ( 1) 1 2 3 2 n n n S n          uchun lim n n S    1.2. Yaqinlashuvchi qatorlarning xossalari. 1-xossa. Agar 1 2 1 n n n a a a a           qator yaqinlashuvchi bo’lib, uning yig’indisi S ga teng bo’lsa, u holda 1 2 1 n n n c a c a c a c a              

qator ham yaqinlashuvchi va uning yig’indisi c S gat eng bo’ladi, bunda 0 c - o’zgarmas son. 2-xossa. Agar 1 2 1 , n n n a a a a           1 2 1 n n n b b b b           qatorlar yaqinlashuvchi bo’lib, ularning yig’indisi mos ravishda S 1 va S 2 ga teng bo’lsa, u holda 1 1 2 2 1 ( ) ( ) ( ) ( ) n n n n n a b a b a b a b              qator ham yaqinlashuvchi va uning yig’indisi S 1 +S 2 ga teng bo’ladi. 3-xossa. Agar 1 2 1 n n n a a a a           qator yaqinlashuvchi bo’lsa, n   da a n nolga intiladi: lim 0. n n a    Eslatma. Qatorning umumiy hadi na ning n  da nolga intilishidan uning yaqinlashuv 4-xossa. Aytaylik, 1 2 1 n n n a a a a           (1) qator berilgan bo’lsin. Bu qatorning hadlarini guruhlab quyidagi 1 1 2 2 1 2 1 2 ( ) ( ) n n n n a a a a a a              (4) Qatorni hosil qilamiz, bunda 1 2n n    bo’lib,   k n -natural sonlar ketma-ketligi {n} ning qismiy ketma-ketligi. Agar (1) qator yaqinlashuvchi bo’lib, uning yig’indisi S ga teng bo’lsa, u holda (4) qator ham yaqinlashuvchi va yig’indisi S ga teng bo’ladi. Qatorning yaqinlashuvchanligi. Koshi teoremasi. Faraz qilaylik, 1 2 1 n n n a a a a          

qator berilgan bo’lsin. Ma’lumki, bu qatorning yaqinlashuvchanligi ushbu 1 2 , n nS a a a     (n=1,2,3,…..) ketma-ketlikning n   da chekli limitga ega bo’lishidan iborat. Sonlar ketma-ketligining chekli limitga ega bo’lishi haqida Koshi teoremasi, ya’ni  nS ketma-ketlikning n   da chekli limitga ega bo’lishi uchun 0 0 0, n , , N n n m N         da n m nS S     tengliksizlikning bajarilishi zarur va yetarlidir. Bundan esa 1 n n a    qator yaqinlashuvchiligini ifodalaydigan quyidagi teorema kelib chiqadi. Teorema.(Koshi teoremasi) 1 n n a    qator yaqinlashuvchi bo’lishi uchun 0   son olinganda ham shunday 0n N  topilib, 0 n n  va m=1,2,3,… bo’lganda 1 2 n m n n n n mS S a a a             (5) tengsizlikning bajarilishi zarur va yetarli. Eslatma. Agar 1 n n a    qator uchun (5) shart bajarilmasa, ya’ni 0 0, , , k N n k m N         1 2 0n n n ma a a          (6) bo ’ lsa , u holda 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo ’ ladi . 2 . Qatorlarning yaqinlashish alomatlari 2.1. Musbat hadli qatorlar va ularning yaqinlashuvchanligi. Faraz qilaylik,

1 2 1 n n n a a a a           (1) qator berilgan bo’lsin. Agar bu qatorda 0, ( ) na n N    bo’lsa, (1) musbat hadli qator deyiladi. Musbat hadli qatorlarda, ularning qismiy yig’indilaridan iborat  nS ketma-ketlik o’suvchi ketma-ketlik bo’ladi.Haqiqatan ham, 1 1 2 1 1n n n n n nS a a a a S a S             1- Musbat hadli 1 2 1 n n n a a a a           qatorning yaqinlashuvchi bo’lishi uchun     1 2 n nS a a a     , (n=1,2,3,….) ketma-ketlikning yuqoridan chegaralangan bo’lishi zarur va yetarli. Zaruriyligi . (1) qator yaqinlashuvchi bo’lsin .Unda n   da  nS ketma-ketlik chekli limitga ega bo’ladi.Yaqinlashuvchi ketma-ketlikning xossasiga ko’ra  nS chegaralangan, jumladan, yuqoridan chegaralangan bo’ladi. Yetarliligi.  nS ketma-ketlik yuqoridan chegaralangan bo’lsin .Unda monoton ketma-ketlikning limiti haqidagi teoremaga ko’ra  nS ketma-ketlik n   da chekli limitga ega bo’ladi. Demak, (1) qator yaqinlashuvchi. 2.2. Musbat hadli qatorlarda taqqoslash teoremalari. Ikkita 1 2 1 n n n a a a a           , 1 2 1 n n n b b b b           musbat hadli qatorlar berilgan bo ’lsin. 2-teorema. Faraz qilaylik, 1 n n a    va 1 n n b    qatorlar uchun n N   da n na b  (2) tengsizlik bajarilsin.

U holda : 1 n n a    1) 1 n n b    qator yaqinlashuvchi bo’lsa, 1 n n a    qator ham yaqinlashuvchi bo’ladi ; 2) 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo’lsa , 1 n n b    qator ham uzoqlashuvchi bo’ladi. 3-teorema. Faraz qilaylik, musbat hadli 1 n n a    va 1 n n b    qatorlarning umumiy hadlari uchun lim n n n a K b    ( 0, 1, 2, 3, ) nb n    bo’lsin. U holda : 1) K   bo’lib, 1 n n b    qator yaqinlashuvchi bo’lsa, 1 n n a    qator ham yaqinlashuvchi bo’ladi. 2) K>0 bo’lib , 1 n n b    qator uzoqlashuvchi bo’lsa, 1 n n a    qator ham uzoqlashuvchi bo’ladi. Natija. Musbat hadli , 1 n n a    va 1 n n b    qatorlar uchun lim , (0 ) n n n a K K b       bo’lsa, u holda 1 n n a    va 1 n n b    qatorlar bir vaqtda yoki yaqinlashuvchi bo’ladi, yoki uzoqlashuvchi bo’ladi. 4-teorema. Aytaylik, musbat hadli 1 n n a    va 1 n n b    qatorlar uchun

1 1n n n n a b a b    bo’lsin ( 0, 0, 1, 2, 3, ). n na b n     U holda: 1) 1 n n b    qator yaqinlashuvchi bo’lsa, 1 n n a    qator ham yaqinlashuvchi bo’ladi; 2) 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo’lsa, 1 n n b    qator ham uzoqlashuvchi bo’ladi. Izoh. Yuqorida keltirilgan teoremalar n ning biror 0n qiymatidan boshlab bajarilganda ham o’rinli bo’ladi. 3. Absolyut va shartli yaqinlashuvchi qatorlar va ularning xossalari. 3.1. Absolyut va shartli yaqinlashuvchi qatorlar tushunchasi. Faraz qilaylik, 1 2 1 n n n a a a a          (1) qator berilgan bo’lsin. Bu qatorning har bir hadi ixtiyoriy ishorali haqiqiy sonlardan iborat. Odatda, bunday qator ixtiyoriy hadli qator deyiladi. (1) qator hadlarining absolyut qiymatlaridan ushbu 1 2 1 n n n a a a a           (2) qatorni tuzamiz. 1-teorema. Agar (2) qator yaqinlashuvchi bo’lsa, u holda (1) qator ham yaqinlashuvchi bo’ladi. Isbot. Aytaylik, (2) qator yaqinlashuvchi bo’lsin. Unda qator yaqinlashuvchanligi haqidagi Koshi teoremasiga ko’ra

0 0 0, , , 1, 2, 3 n N n n m         da 1 2n n n ma a a          bo’ladi. Ravshanki, 1 2 1 2 . n n n m n n n ma a a a a a                Keyingi ikki munosabatdan 0 0 0, , , 1, 2, 3 n N n n m         da 1 2n n n ma a a          bo’lishi kelib chiqadi. Koshi teoremasiga muvofiq (1) qator yaqinlashuvchi bo’ladi. 1-ta’rif. Agar 1 n n a    qator yaqinlashuvchi bo’lsa, 1 n n a    qator absolyut yaqinlashuvchi qator deyiladi . Masalan, ushbu 1 1 1 1 1 1 1 ( 1) ( 1) 1 2 3 4 n n n n n                     qator 1   bo’lganda absolyut yaqinlashuvchi qator bo’ladi, chunki 1 1 1 1 1 1 1 ( 1) 1 2 3 4 n n n n                   umumlashgan garminik qator 1   bo’lganda yaqinlashuvchi . 2-Ta’rif. Agar 1 n n a    qator yaqinlashuvchi bo’lib, 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo’lsa , 1 n n a    qator shartli yaqinlashuvchi qator deyiladi. Misol. Ushbu 1 1 1 1 1 1 1 ( 1)( 1) 1 2 3 4 n n n n n                 qator shartli yaqinlashuvchi qator bo’ladi. Ravshanki , berilgan qatorning qismiy yig’indisi

1 1 1 1 ( 1) 1 2 3 4 n nS n          (3) bo’ladi. Ma’lumki, ln(1+x) funksiyaning 2 3 4 1 1 ( 1) ln(1 ) ( ) 2 3 4 n n n x x x x x x R x n             bo’lib , 0 1 x   bo’lganda 1 1 ( ) 1 nR x n    bo’lar edi. Xususan, x=1 bo’lganda 1 1 1 1 1 ( 1) ln 2 1 (1) 2 3 4 n nR n            1 1 (1) 1 nR n    bo’ladi. (3) va (4) munosabatlardan ln2= 1(1) n nS R   va undan 1 ln 2 1 nS n    bo’lishi kelib chiqadi. Demak, n   da ln 2 nS  . Bu esa qaralayotgan qatorning yaqinlashuvchi ekanligini bildiradi. Ayni paytda, berilgan qator hadlarining absolyut qiymatlaridan tuzilgan 1 1 ( 1) 1 1 1 1 2 3 n n n n             Qator garmonik qator bo’lib, uning uzoqlashuvchligi ma’lum. Demak, berilgan qator shartli yaqinlashuvchi qator. Endi 1 2 1 n n n a a a a          

qatorning musbat hadli qator ekanini e’tiborga olib , 1 n n a    qatorning absolyut yaqinlashuvchligini ifodalovchi alomatlarni keltiramiz. Dalamber alomati . Faraz qilaylik, 1 2 1 , ( 0, 1, 2, 3, ) n n n n a a a a a n              qator hadlari uchun 1 limn n n a d a     limit mavjud bo’lsin. U holda: 1) d <1 bo’lganda , 1 n n a    qator absolyut yaqinlashuvchi bo’ladi , 2) d >1 bo’lganda , 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo’ladi. Koshi alomati. Faraz qilaylik, 1 2 1 n n n a a a a           qator hadlari uchun lim n n n a K    limit mavjud bo’lsin. U holda: 1) K<1 bo’lganda , 1 n n a    qator absolyut yaqinlashuvchi bo’ladi. 2) K>1 bo’lganda , 1 n n a    qator uzoqlashuvchi bo’ladi. 2-Teorema (Dirixle- Abel alomati). Agar ka ketma –ketliklardan tuzilgan 1 k k a    qator qismiy yig’indilari chegaralangan bo’lsa, y

1n k ka M    (4) va kb ketma-ketlik monoton kamayib , 1 k kb b   k=1,2,3…. (5) nolga intilsa, 0, kb  k   , (6) u holda 1 k k k a b    qator yaqinlashadi. Isbot. nS simvol orqali ka  qatorning qismiy yig’indilarini belgilaylik. U holda 1 k k ka S S    bo’ladi va shu sababli istalgan n m  nomer uchun 1 1 1 1 1 1 1 1 ( ) n n n n n k k k k k k k k k k k k k k m k m k m k m k m a b S S b S b S b S b S b                          tenglikka ega bo’lamiz. Demak, 1 1 1 1 1 ( ) . n n k k k k k n n m m k m k m a b S b b S b S b              Madomiki, (4) shartga ko’ra , nS M  ekan, oxirgi tenglikdan 1 1 1 1 1 n n k k k k n m k m k m a b M b b Mb Mb              bahoni olamiz. (5) monotonlik shartiga asosan 1 1 . k k k kb b b b      Shunday ekan, oxirgi tengsizlik o’ng tomonidagi yig’indi aynan 1 1 m n Mb Mb    ga teng bo’ladi. Bundan chiqdi, 1 1 2 n k k m k m a b Mb      (7)

Nihoyat, (6) shartdan foydalansak, (7) tengsizlik chap tomonidagi yig’indining nolga intilishi kelib chiqadi. Demak, Koshi kriteriysiga asosan, (9.3.3) qator yaqinlashar ekan. Ta’rif. Agar barcha kb , k=1,2,3,… sonlar musbat bo’lsa, 1 1 2 3 4 1 ( 1) k k k b b b b b            (8) ko’rinishdagi qator ishorasi navbatlashgan qator deyiladi. Teorema (Leybnist alomati). Agar kb musbat sonlar ketma-ketligi monoton ravishda nolga yaqinlashsa , (8) ishorasi navbatlashgan qator yaqinlashuvchi bo’ladi . Isbot. Agar 1 ( 1) k ka    desak va 1 1 1 ( 1) n n k n k k k S a         deb balgilasak, ravshanki, 1 2 1, 0 S S   va umuman 2 1 2 1, 0, n n S S    n=1,2,3,…. tenglik bajariladi. Shunday ekan , nS yig’indilar ketma-ketligi chegaralangan bo’lib, biz 2- teoremani qo’llashimiz mumkin. Bu teoremadan esa (8) qatorning yaqinlashuvchi ekani kelib chiqadi. Umumiy hoda 1 km k a    (9) qator 1 k k a    (10) Qator hadlarining o’rnini almashtirish natijasida hosil bo’lgan bo’lishi uchun k m natural sonlar quyidagi ikki shartni qanoatlantirishi kerak:

1) agar k j bo’lsa, k jm m  bo’ladi ; 2) istalgan natural n soni uchun k m n  tenglikni qanoatlantiruvchi k m son topiladi. Yuqorida shartli yaqinlashuvchi qator yig’indisi uning hadlarini qaysi tartibda qo’shilayotganidan qattiq bog’liq ekani ko’rsatildi. Agar qator absolyut yaqinlashsa, u hadlari o’rnini ixtiyoriy o’zgartirilganda ham yaqinlashadi va bunda uning yig’indisi o’zgarmaydi.Boshqacha qilib aytganda ,absolyut yaqinlashuvchi qator o’rin almashtirish xossasiga egadir. Absolyut yaqinlashuvchi qatorlarning xossalari. Absolyut yaqinlashuvchi qatorlarning xossalarni keltiramiz. 1) Agar qator absolyut yaqinlashuvchi bo’lsa, u hoda bu qator yaqinlashuvchi bo’ladi. Bu xossaning isboti 1- teoremadan kelib chiqadi. 2) Agar 1 2 1 n n n a a a a           (11) qator absolyut yaqinlashuvchi bo’lib ,  nb sonlar ketma-ketligi chegaralangan bo’lsa ,u holda 1 1 2 2 1 n n n n n a b a b a b a b           (12) qator absolyut yaqinlashuvchi bo’ladi. Isbot. Shartga ko’ra ,  nb sonlar ketma-ketligi chegaralangan .Demak, 0, M n N    da nb M  (13) bo’ladi. (11) qator absolyut yaqinlashuvchi. Unda Koshi teoremasiga ko’ra 0   son

olinganda ham M  ga ko’ra shunday 0 n n  va m=1,2,3,…. bo’lganda 1 2n n n ma a a M          (14) bo’ladi. (13) va (14) munosabatlardan foydalanib topamiz: 1 1 2 2 1 2 ( ) . n n n n n m n m n n n ma b a b a b M a a a                     yana Koshi teoremasidan foydalanib , 1 n n n a b    qatorning absolyut yaqinlashuvchi ekanini topamiz. 3) Faraz qilaylik, 1 2 1 n n n a a a a           (15) qator hadlarining o’rinlarini almashtirish natijasida ushbu 1 2 1 j j j a a a a             (16) qator hosil qilingan bo’lsin. Ravshanki, (16) qatorning har bir ja  hadi (j=1,2,..) (15) qatorning tayin bir jka hadining aynan o’zidir, ya’ni bo’ladi. 9.3.3-Teorema. Agar (15) qator absolyut yaqinlashuvchi bo’lib, uning yig’indisi S ga teng bo’lsa, u hoda bu qator hadlarining o’rinlarining ixtiyoriy ravishda almashtirishdan hosil bo’lgan (16) qator absolyut yaqinlashuvchi va uning yig’indisi ham S ga teng bo’ladi. Aytaylik, (15) qator absolyut yaqinlashuvchi bo’lib, uning yig’indisi S ga teng bo’lsin. (16) qator hadlarining absolyut qiymatlaridan tuzilgan 1 j n a     qatorning qismiy yig’indisini n   bilan bilan belgilaylik:

1 n n j j a      , ( ) j j ka a  . Agar 1max j j n n k    deyilsa , unda n n va n N   bo’lganda ' 1 n n k k a     bo’ladi. (1) qator absolyut yaqinlashuvchi bo’lgani sababli uning qismiy yig’indilari ketma-ketligi yuqoridan chegaralangandir. Binobarin , n   yig’indi ham yuqoridan chegaralangan bo’ladi. Unda musbat hadli qatorning yaqinlashuvchanligi haqidagi teoremaga ko’ra 1 j j a     qator va ayni paytda 1 j j a     qator ham yaqinlashuvchi bo’ladi. Demak, 1 j j a     qator absolyut yaqinlashuvchi. Uning yig’indisini S deymiz. Endi berilgan 1 n n a    qator hadlarining o’rinlarini ixtiyoriy ravishda almashtirishdan hosil bo’lgan ' ' ' ' 1 2 1 k k n a a a a           qator yig’indisini S ga teng ekanligini isbotlaymiz. Buning uchun 0   ga ko’ra shunday n N   topilib, n n    da ' 1 n k k a S      (17) bo’lishini ko’rsatish yetarli bo’ladi.

Ixtiyoriy musbat  sonni tayinlab olamiz . Modomiki, 1 k k a    qator absolyut yaqinlashuvchi ekan , unda Koshi teoremasiga olingan 0   songa shunday 0n nomer topiladiki, 0 01 2 n m k k n a       , (m=1,2,3,…), (18) shuningdek, qatorning yaqinlashish ta’rifiga ko’ra 0 1 2 n k k a S      (19) bo’ladi. Yuqoridagi natural son n  ni shunday katta qilib olamizki, 1 k k a     qatorning n  dan katta bo’lgan n nomerli ixtiyoriy qismiy yig’indisi 1 n n k k s a     da 1 k k a    qatorning barcha dastlabki 0n ta hadi qatnashsin. Ravshanki, 0 0 1 1 1 1 ( ) ( ). n n n n k k k k k k k k a S a a a S               Keyingi munosabatdan va (19) tengsizlikni e’tiborga olib topamiz: 0 0 0 1 1 1 1 1 1 . 2 n n n n n n k k k k k k k k k k k k a S a a a S a a                        (20) Ma’lumki , n n   bo’lganda 1 k k a     qatorda 1 k k a    qatorning barcha dastlabki 0n ta hadi qatnashadi. Binobarin,

0 1 1 n n k k k k a a      ayirma 1 k k a    qator har bir hadining nomeri 0n dan katta bo’lgan 0 n n  ta hadining yig’indisidan iborat. Endi natural m sonni shunday katta qilib olamizki ,bunda 0n m  son yuqorida aytilgan barcha 0 n n  ta hadlarning nomerlaridan katta bo’lsin. U holda 0 0 0 1 1 1 n n m n k k k k k k n a a a           (21) bo’ladi. (20), (21) va (18) munosabatlardan foydalanib, (17) tengsizlik, ya’ni 1 n k k a S      tengsizlikning bajarilishini topamiz. Natija. Agar musbat hadli qator yaqinlashsa, u hadlarining o’rnini istalgancha almashtirgandan keyin ham huddi o’sha yig’indiga yaqinlashadi. 4. Riman teoremasi haqida. Shartli yaqinlashuvchi 1 1 ( 1) k k k      qator hadlarining o’rnini almashtirish haqidagi yuqoridagi natijani B.Riman umumiy holda ham isbot qilgan .Chunonchi agar (10) qator shartli yaqinlashsa ,uning hadlari o’rnini o’zgartirish natijasida uni istalgan avvaldan berilgan songa yaqinlashuvchi qilish mumkin . Bu teoremani isbot qilishdan oldin, biz shartli yaqinlashuvchi qatorda musbat hadlari ham, manfiy hadlari ham cheksiz ko’p ekanini ko’rsatamiz. Aslida biz bundanda kuchliroq natijani, ya’ni bunday qatorlarda musbat hadlarining yig’indisi ham, manfiy hadlarining yig’indisi ham chegaralanmagan ekanini isbotlaymiz .

Shu maqsadda (10) qatorning n-nomerli qismiy yig’indisi tarkibiga kiruvchi musbat hadlari yig’indisini nP simvol orqali va o’sha qismiy yig’indi tarkibiga kiruvchi manfiy hadlarining absolyut qiymatlari yig’indisini nQ simvol orqali belgilaymiz . 1 –tasdiq. Agar (10) qator yaqinlashsa, u holda lim ( ) lim ( )n n P n Q n       (22) tenglik bajariladi. Isbot. Ravshanki , ( )P n va ( ) Q n kattaliklar ta’rifga ko’ra , (10) qatorning n- nomerli qismiy yig’indisi 1 ( ) Q(n) n k k a P n     (23) ga teng bo’lib, hadlarni absolyut qiymatlaridan hosil bo’lgan qatorning n- qismiy yig’indisi esa 1 ( ) ( ) n k k a P n Q n     (24) ga teng. Endi qayd etamizki, (10) qatorning biror S soniga yaqinlashishi 1 lim n k n k a S      (25) tenglik bajarilishini anglatsa, ko’rsatilgan qatorning shartli yaqinlashishi esa qatorning absolyut yaqinlashmas ekanini, ya’ni 1 lim n k n k a      (26) munosabat bajarilishini anglatadi. Agar (25) va (26) tengliklarni (23) va (24) tengliklar bilan taqqoslasak,   lim ( ) ( )n P n Q n S     ,   lim ( ) ( )n P n Q n    

tengliklarga ega bo’lamiz. Ravshanki, bu munosabatlardan talab qilingan (22) tenglik kelib chiqadi. 3-teorema (B.Riman). Agar (10) qator shartli yaqinlashsa, istalgan haqiqiy A soni uchun bu qator hadlari o’rnini shunday almashtirish mumkinki, natijada hosil bo’lgan (9) qator yaqinlashuvchi bo’lib, uning yig’indisi A ga teng bo’ladi. Isbot. Faraz qilaylik, (10) qator shartli yaqinlashsin. U holda, qator yaqinlashishining zaruriylik shartiga ko’ra, bu qatorning musbat hadlari ham, manfiy hadlari ham nolga intiladi. Shuning uchun qatorning musbat hadlarini kamayuvchi tartibda joylashturishimiz mumkin. Bunda hosil bo’lgan ketma- ketlikni  kp orqali belgilaymiz.Xuddi shunga o’xshash ,manfiy hadlar absolyut qiymatlarini kamayuvchi tartibda joylashtirib , hosil bo’lgan ketma –ketlikni   k q orqali belgilaymiz. 1-tasdiq va 9.3.3-teoremaning natijasidan quyidagi munosabatlar kelib chiqadi: 1 k k p     , 1 k k q     (27) Endi A ixtiyoriy berilgan haqiqiy son bo’lsin. (10) qator hadlarini o’rnini quyidagi ravishda almashtiramiz. 1) Dastlab musbat hadlarni shunday qo’shib boramizki, toki ularning yig’indisi 1 1 1 2 (n ) n S p p p      berilgan A dan oshsin.Bunga erishishimiz bilan, hosil bo’lgan yig’indidan 1 1 2, , , m q q q  sonlarni shunday ayirib boramizki, toki 1 1 1 1 1 2 1 2 ( ) n m S n m p p p q q q            kattalik A dan kichik bo’lsin. Madomiki (10) shart bajarilar ekan, bu har ikki qadamni ham amalga oshirish mumkin. 2) Ikkinchi qadamda yana 1 1 21 2 n n np p p       musbat hadlarni shunday qo’shib boramizki,toki ularning umumiy yig’indisi   1 1 1 1 2 2 1 1 2 1 2 1 2 n m n n n S n m p p p q q q p p p                   yana A dan oshib ketsin. So’ngra, hosil bo’lgan yig’indidan 1 2 21 2, , , m m mq q q   

sonlarni shunday ayirib boramizki, toki 1 1 1 2 2 1 1 22 2 1 2 1 2 1 2 1 2 ( ) n m n n n m m m S n m p p p q q q p p p q q q                           qiymat A dan kichik bo’lsin.  k) Bu jarayonni davom ettirib ,k-qadamda hosil qilingan 1 1 ( ) k k S n m    yig’indiga musbat hadlarni shunday qo’shib boramizki, toki umumiy yig’indi 1 ( ) k k S n m   berilgan A sondan oshib ketsin, so’ngra ,manfiy hadlarni shunday qo’shib (ya’ni jq larni ayirib) boramizki, tok umumiy yig’indi ( ) k k S n m  o’sha A sonidan kichik bo’lsin . Albatta, bu jarayon hech qachon tugamaydi .Chunki har bir qadamda biz hech bo’lmasa bitta musbat va bitta manfiy hadni qo’shib borayapmiz va bunday hadlarning soni ,yuqorida ko’rsatganimizdek, cheksiz ko’pdir.Bu jarayon natijasida biz (10) qator hadlarining o’rni almashtirilgan yangi qatorga ega bo’lamiz.Mana shu yangi qatorning S(n) qismiy yig’indilari berilgan A soniga yaqinlashishini ko’rsatamiz .Ravshanki, hadlar o’rnini almashtirish jarayoniga asosan , k- qadamdan so’ng qismiy yig’indilar kn A p  sonidan oshib ketmaydi va, xuddi shu kabi , km A q  dan kichik ham bo’lmaydi .Bundan chiqdi , k k n n m  bo’lganda quyidagi ( ) m kk n A q S n A p     (28) qo’shaloq tengsizlik bajariladi. Shartga ko’ra (10) qator shartli yaqinlashgani sababli, bu qator hadlari nolga yaqinlashadi. Demak, (28) dan lim ( )n S n A    munosabat kelib chiqadi, ya’ni hadlarining o’rni almashtirilgan qator avvaldan berilgan A soniga yaqinlashar ekan.

Eslatma. Xuddi yuqoridagi usul bilan shartli yaqinlashuvchi qatorni  va   ga intiladigan ,yoki bo’lmasa umuman limitga ega bo’lmaydigan qilib hadlarini o’rnini o’zgartirish mumkinligi ko’rsatiladi.

O'xshashlar

Sonli Qatorlar. Funktsional Qatorlar

Sonli qatorlar 2

Darajali qatorlar

Funksional qatorlar

Kompleks sonning geometrik tasviri kompleks tekislik riman sferasi