Rm фазо. Rm фазода очиқ ва ёпиқ тўпламлар

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

552 KB

Ko'chirib olish

m R фазо. m R фазода очиқ ва ёпиқ тўпламлар Режа: 1 0 . m R фазо тушунчаси 2 0 . m R фазода нуқтанинг атрофи . 3 0 . m R фазода очиқ ва ёпиқ тўпламлар . 4 0 . m R фазода тўғри чизиқ ва кесма . 5 0 . Хусусий ҳоллар .

1 0 . m R фазо тушунчаси. Ҳақиқий сонлар тўплами R ёрдамида ушбу    R x R x R x x x x R R R m m таm        ,..., , : ,..., , 2 1 2 1        (1) тўпламни ( R нинг декарт кўпайтмаларидан тузилган тўпламни) ҳосил қилайлик. Равшанки, (1) тўпламнинг ҳар бир элементи m та mx x x ,..., , 2 1 ҳақиқий сонлардан ташкил топган тартибланган m лик ) ,..., , ( mx x x 2 1 дан иборат бўлади. Уни (1) тўпламнинг нуқтаси дейилиб, битта ҳарф билан белгиланади: ) ,..., , ( mx x x x 2 1  . Бунда mx x x ,..., , 2 1 сонлар x нуқтанинг мос равишда биринчи, иккинчи, ... , m -координаталари дейилади. Агар ) ,..., , ( mx x x x 2 1  , ) ,..., , ( my y y y 2 1  нуқталар учун 1 1 y x  , m m y x y x   ,...,2 2 бўлса, y x дейилади. Фараз қилайлик, ) ,..., , ( mx x x x 2 1  , ) ,..., , ( my y y y 2 1  лар (1) тўпламнинг ихтиёрий икки нуқтаси бўлсин. Ушбу     m k kkx y 1 2 миқдор x ва y нуқталар орасидаги масофа дейилади ва  y x,  каби белгиланади:        m k kk x y y x 1 2,  . (2) Энди масофанинг хоссаларини келтирамиз: 1) Ҳар доим   0 y x,  ва   y x y x   0 ,  бўлади. ◄ (2) муносабатга кўра, ҳар доим   0 y x,  бўлади. Агар   0 y x,  бўлса, унда       0 2 22 2 21 1        m m x y x y x y ... б ў либ , натижада m m y x y x y x    ,...., , 2 2 1 1 , яъни y x б ў лиши келиб чи қ ади . Аксинча , агар m m y x y x y x    ,...., , 2 2 1 1 б ў лса , унда (2) муносабатдан фойдаланиб   0 y x,  б ў лишини топамиз .► 2)  y x,  масофа x ва y уларга нисбатан симметрик б ў лади :    x y y x , ,    . ◄ Бу хоссаниг исботи (2) муносабатдан келиб чиқади:        x y y x x y y x m k k k m k k k , ,            1 2 1 2 .► 3) (1) тўпламнинг ихтиёрий ) ,..., , ( mx x x x 2 1  , ) ,..., , ( my y y y 2 1  , ) ,..., , ( mz z z z 2 1  нуқталари учун      z y y x z x , , ,      тенгсизлик ўринли бўлади. ◄Маълумки, ихтиёрий ma a a ,...., , 2 1 ва mb b b ,...., , 2 1 ҳақиқий сонлар учун

           m k k m k k m k k k b a b a 1 2 1 2 1 2 (3) бўлади (қаралсин, [ 1 ], 12-боб, 1-§; одатда бу тенгсизликни Коши-Буняковский тенгсизлиги дейилади). (3) тенгсизликда  m k y z b x y a k k k k k k ,...,, , 21     деб топамиз:                  m k k k m k k k m k k k y z x y x z 1 2 1 2 1 2 . Бу эса      z y y x z x , , ,      б ў линиши билдирилади .► Шундай қ илиб , (1) т ў пламда ( т ў плам элементлари орасида ) масофа тушунчасининг киритилишини ҳамда масофа учта хоссага эга б ў лишини к ў рдик . Одатда, (1) тўплам m R фазо дейилади. Демак,    R x R x R x x x x R m m m     ,..., , : ,..., , 2 1 2 1 . Энди m R фазодаги баъзи бир тўпламларни келтирамиз. Айтайлик, бирор   m m R a a a a   ,..., , 2 1 нуқта ва 0r сон берилган бўлсин. Ушбу          r a x a x R x x x a B m m m m r        2 21 1 2 1 ... : ,..., , қисқача,       raxRxaB m r  ,:  тўплам маркази a нуқта, радиуси r бўлган шар ( m ўлчовли шар) дейилади. Қуйидаги      r ax R x a B m r    , : тўплам m R фазода ёпиқ шар,      r ax R x a B m r    , : 0 тўплам эса, m R фазода сфера ( m ўлчовли сфера) дейилади. Равшанки,    a B a B a B r r r 0   б ў лади . Ушбу      m m m m m m m b x a b x a b x a R x x x b b b a a          ,..., , : ,..., , ,..., , ; ,..., 2 2 2 1 1 1 2 1 2 1 1 т ў плам m R фазода параллелепипед дейилади , бунда m m b b b a a a ,..., , ; ,..., , 2 1 2 1 ҳа қ и қ ий сонлар . 2 0 . m R фазода ну қ танинг атрофи . Бирор   m m Rxxxx 0 02 01 0 ,...,, нуқта ҳамда 0 сон берилган бўлсин . 1- таъриф . Маркази 0x ну қ тада радиуси  б ў лган m R фазодаги шар , mR x 0 ну қ танинг сферик атрофи дейилади ва  0x U  каби белгиланади :

           0 0 xx R x x U m , :. 2-таъриф . Ушбу      : ,..., , ..., , m m m R x x x    2 1 2 1    m m m m m x x x x x x x x x                   0 0 2 02 2 2 02 1 01 1 1 01 ,..., , : параллелепипед 0x нуқтанинг параллелепипедиал атрофи дейилади ва  0 ... ,2 1 x U m  каби белгиланади, бунда 0 0 0 2 1    m   ,..., , . m R фазодаги нуқтанинг бу атрофлари орасидаги муносабатни қуйидаги лемма ифодалайди. Лемма. mR x 0 нуқтанинг ҳар қандай  0x U  сферик атрофи олинганда ҳам ҳар доим 0x нуқтанинг шундай  0 ... ,2 1 x U m  параллелепипедиал атрофи топиладики,    0 0 21 x U x U m     ..., бўлади. Шунингдек, 0x нуқтанинг ҳар қандай  0 ... ,2 1 x U m  парал - лелепепидиал атрофи олинганда ҳам ҳар доим 0x нуқтанинг шундай  0x U  сферик атрофи топиладики,    0 ... 0 21 x U x U m    бўлади. ◄ mR x 0 нуқтанинг сферик атрофи            0 0 xx R x x U m , : берилган бўлсин. Демак, 0 сон берилган . Унга кўра m   тенгсизликни қаноатлантирувчи  сонни олиб, 0x нуқтанинг ушбу        : ,..., , 2 1 0 ... 0 m m R x x x x U x U                         0 0 02 2 02 01 1 01 m m m x x x x x x x x x ,..., , : параллеипипедиал атрофини тузамиз. Натижади 0x нуқтанинг  0x U  ва  0x U  атрофларига эга бўламиз. Айтайлик,  0x U x    бўлсин. Унда  m k x x k k ,...,,21 0     бўлиб ,   m x x m k m k k k           1 2 2 1  бўлади. Юқоридаги m   тенгсизликни эътиборга олиб топамиз:

     m k k k x x 1 20. Демак,      0x x, бўлиб,  0x U x   бўлади. Бундан     00 x U x U    бўлиши келиб чиқади. mR x 0 нуқтанинг параллелепипедиал атрофи      : ,..., , 2 1 0 ...21 m m R x x x x U m     m m m m m x x x x x x x x x                   0 0 2 02 2 02 1 01 1 1 01 ,..., , : берилган бўлсин. Берилган m   ,..., , 2 1 мусбат сонлар ёрдамида   m    ,..,,min 21 сонини топиб , 0x нуқтанинг ушбу            0 0 xx R x x U m , : сферик атрофни тузамиз. Натижада 0x нуқтанинг  0x U  ва  0 ...21 x U m  атрофларига эга бўламиз. Айтайлик,  0x U x    бўлсин. У ҳолда      m k x x xx k m k k k ,...,, , 21 1 20 0          бўлиб,  m k x x k k k ,...,,21 0     б ў лади . Бундан эса  0 ...21 x U x m   б ў лиши келиб чи қ ади . Демак ,    0 ... 0 21 x U x U m    .► Бу лемма m R фазо ну қ тасининг бир атрофида н иккинчи атрофига ў тиши имконини беради . 3 0 . m R фазода очи қ ва ёпи қ т ў пламлар . Айтайлик , m R фазода бирор G тўплам  mR G  берилган бўлиб, G x 0 бўлсин. Агар 0x нуқта G тўпламга тегишли бўлган  0x U  атрофга эга бўлса,    G x U  0  0x нуқта G тўпламнинг ички нуқтаси дейилади. 3-таъриф G тўпламнинг ҳар бир нуқтаси унинг ички нуқтаси бўлса, у очиқ тўплам дейилади. 1-мисол . m R фазодаги ушбу      r ax R x a B m r    , : шар н инг очиқ тўплам эканлиги кўрсатилсин. ◄  a B x r   0 нуқтани оламиз. Унда  a x r ,0   миқдор мусбат бўлади. Уни  дейлик:  a x r ,0     . (22-чизма)

$Энди 0x нуқтанинг ушбу            0 0 x x R x x U m , : атрофини қараймиз. Бунда    a B x U r  0  бўлади. Ҳақиқатдан ҳам,            0 0 x x x U x , бўлиб, масофанинг 3)-хоссасига кўра         r a x a x x x ax      , , , , 0 0 0      бўлади. Демак,    0 0 x B x x U x r      Бундан     00 x B x U r   бўлиши келиб чиқади. Демак,  a Br тўпламнинг ҳар бир нуқтаси унинг ички нуқтаси бўлади. Бинобарин,  a Br очиқ тўплам.► Айтайлик, mR F  тўплам ҳамда mR x 0 нуқта берилган бўлсин. Агар 0x нуқтанинг ихтиёрий  0x U  атрофида   F 0  тўпламнинг 0x дан фарқли камида битта нуқтаси бўлса, 0x нуқта F тўпламнинг лимит нуқтаси дейилади. Масалан, ушбу     r ax R x a B m r    , : т ў пламнинг ҳар бир ну қ таси унинг лимит ну қ таси б ў лади . Айни пайтда ,    r ax R x B m r    , : 0 т ў пламнинг барча ну қ талари ҳам шу  a Br т ў пламнинг лимит ну қ таси б ў лади . Биро қ , бу лимит ну қ талар  a Br т ў пламга тегишли б ў лмайди . 4- таъриф . Агар mR F  т ў пламнинг барча лимит ну қ та - лари шу т ў пламга тегишли б ў лса , F ёпи қ т ў плам дейилади . Масалан,     r ax R x a B m r    , : т ў плам ( m R фазодаги ёпи қ шар ) ёпи қ т ў плам б ў лади Бирор mR M  т ў плам ҳамда mR x 0 ну қ тани қ арайлик . Агар 0x ну қ танинг ихтиёрий  0x U  атрофида ҳам M т ў пламнинг , ҳам M Rm\ т ў пламнинг ну қ талари б ў лса , 0x ну қ та M т ў пламнинг чегаравий ну қ таси дейилади . M тўпламнинг барча чегаравий нуқталари унинг чегарасини ташкил этади. M тўпламнинг чегараси   M  каби белгиланади. Масалан,     r ax R x a B m r    , : 0 тўплам     r ax R x a B m r    , : т ў пламнинг чегараси б ў лади :      a B a B r r 0   .$

Агар mR F  т ў пламнинг чегараси   F  шу т ў пламга тегишли б ў лса , F ёпи қ т ў плам б ў лади . Масалан,      r ax R x a B m r    , : ёпиқ тўплам бўлади, чунки        a B a B a B rrr    0 . 4 0 . m R фазода тўғри чизиқ ва кесма . Фараз қилайлик, m R фазода    m m b b b b a a a a ,..., , , ,..., , 2 1 2 1   нуқталар берилган бўлсин. Бу нуқталар координаталари ёрдамида қуйидагиларни      , 1 ........ .......... .......... , 1 , 1 2 2 2 1 1 1 t b t a x t b t a x t b t a x m m m          (4) тузиб, ( бунда R t ) t ўзгарувчига боғлиқ бўлган m R фазонинг  mx x x x ,..., , 2 1  нуқталарини ҳосил қиламиз. Бундай нуқталар тўплами      , 1 : ,..., , 1 1 1 2 1 t b ta x R x x x x m m          R t t b t a x t b t a x mmm        , 1 ,..., 1222 m R фазода   m a a a a ,..., ,21  ва  mb b b b ,..., , 2 1  нуқталар орқали ўтувчи тўғри чизиқ дейилади. Энди юқоридаги a ва b нуқталарнинг координаталари ёрдамида тузилган (4) муносабатда 1 0  t бўлсин. m R фазонинг бундай нуқталари тўплами           101 11 22211121   ttbtax tbtaxtbtaxRxxxx mmm m m ,..., ,,:,...,, m R фазода a ва b ну қ таларни бирлаштирувчи т ўғ ри чизи қ кесмаси дейилади . m R фазода чекли сондаги нуқталар берилган бўлсин. Бу нуқталарни бирин-кетин тўғри чизиқ кесмалари билан бирлаштиришдан ташкил топган чизиқ синиқ чизиқ дейилади. Агар mR M  тўпламнинг ихтиёрий икки нуқтасини бирлашитрувчи шундай синиқ чизиқ топилсаки, у шу M тўпламга тегишли бўлса, M боғламли тўплам дейилади. 5-таъриф . Агар mR M  тўплам очиқ ҳамда боғламли тўплам бўлса, у соҳа дейилади. Масалан,     r ax R x a B m r    , : соҳа бўлади. 5 0 . Хусусий ҳоллар . 1 m бўлганда R Rm бўлиб, у барча ҳақиқий сонлардан иборат тўплам бўлади. Бу тўпламнинг ҳар бир элементи тўғри чизиқ нуқтасини, тўпламнинг ўзи эса тўғри чизиқни ифодалайди. Икки R y R x   , нуқталар орасида масофа   y x y x   ,  , R x 0 нуқтанинг атрофи                   0 0 0 0 x x xx R x x U , , :

1 x 0 x 0 1 y yбўлади. 2 m бўлганда 2R Rm бўлиб, у барча текислик нуқта-ларидан иборат тўплам бўлади. Бу тўпламнинг икки  2 1 x x x ,  ,  2 1 y y y ,  нуқталари орасидаги масофа      22 2 21 1 x y x y y x     ,  ,  0 0 0 y x x ,  нуқтанинг сферик атрофи                                20 20 2 0 0 2 0 y y x x R y x y x y x R y x x U : , , , , : , бўлади. 2 R фазода ушбу         r y x y x R y x   0 0 2 , , , : ,  тўплам очиқ, қуйидаги    1 0 0 2      y x y x R y x , , : , тўплам эса ёпиқ тўплам бўлади. Улар 2 3- чизмада тавсирлан - ган. 2 3 -чизма Машқлар 1. Агар m m R G R G   2 1 , очиқ тўпламлар бўлса, m m R G R G   2 1 , тўпламларнинг очиқ тўплам бўлиши кўрсатилсин. 2. Агар m m R F R F   2 1 , ёпиқ тўпламлар бўлса, m m R F R F   2 1 , тўпламларнинг ёпиқ тўплам бўлиши кўрсатилсин. r  0 0 y x ,

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ. 1. Пискунов Н.С. “Дифференциал ва интеграл хисоб”, 2- том, Т.. “Укитувчи”, 1974. 2. Соатов Ё. У. “Олий математика”, 1-жилд, Т. “Укитувчи”, 1994 3. Смирнов В.И. “Курс высшей математики”. М. “Наука”, 1974, Т.2. 4. Ефимов А.В. . Золотарев Ю.Г. , Терпигорева В.М. “Математический анализ” (специальные разделы) М. “Высшая школа”, 1980, ч.2 5. Майдон назарияси элементлари Тешаев м.х Маърузал матни 6. www.ziyonet.uz 7. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Rm фазода кетма-кетлик ва унинг лимити

Топология базаси. Ажралувчанлик аксиомалари

Компакт тўпламлар ва фазолар

Метрик фазолар

Топологик фазолар. Чизикли фазолар