O'lchоvli funksiyalar. O`lchоvli funksiyalar ustida amallar

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

162 KB

Ko'chirib olish

O`lchоvli funksiyalar. O`lchоvli funksiyalar ustida amallar Reja: 1. O ` lch о vli funksiyalar 2. O`lch о vli funksiyalar ustida amallar.

Tayanch so`zlar : to`plamlar ketma-ketligi, o`lch о vli to`plam, o`lch о vli funksiya. O`lch о vli funksiyalar Uzluksiz funksiya tushunchasiga ba`zi ma`noda yaqin va matematik analiz uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan o`lchovli funksiya tushunchasini keltiramiz. Avval ba`zi belgilashlarni kiritamiz:) (x f funksiya o`lcholi E to`plamda aniqlangan va a biror haqiqiy son bo`lsin;o`zgaruvchi E x miqdorning a x f ) ( tengsizlikning qanoatlantiradigan qiymatlardan iborat to`plamni } { a f E  bilan belgilaymiz ya`ni } ) ( : { } { a x f E x a f E     . SHunga o`xshash }} { }, { }, { }, { b f a E a f E a f E a f E      to`plamlarning har biri E x o`zgaruvchining katta qavs ichida yozilgan munosabatlarini qanoatlantiradigan qiymatlaridan iborat. Agar ) (x f funksiya E to`plamda cheksiz qiymatlarga ega bo`lsa, kelgusida aniqlik uchun ,bu qiymatlarning ishorasi ma`lum deb hisoblaymiz. 1-Ta`rif. Agar o`lchovli E to`plamda berigan ) (x f funksiya uchun } { a f E  har qanday haqiqiy a da o`lchovli bo`lsa, u holda ) (x f funksiya o`lchovli funksiya deyiladi. Bu yerda o`lchovli to`plam va funksiyalar ) (L ma`nosida ishlatiladi 1-Teorema . Agar ) (x f funksiya E to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda har qanday haqiqiy a va b sonlar uchun }{)5 },{)4 },{)3 },{)2 },{)1 afE afE afE bfaE afE    to`plamlarning har biri ham o`lchovli bo`ladi. 2 . Agar ixtiyoriy haqiqiy a va b sonlar uchun 1),2),4),5) to`plamlarning birortasi o`lchovli bo`lsa, ) (x f funksiya E to`plamda o`lchovli bo`ladi . Isbot. 1) E va } { a f E  to`plamlar o`lchovli bo`lganligi uchun } { / } { a f E E a f E   

tenglikdan } { a f E  to`plamning o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. 2) } { } { } { b f E f a E b f a E       tengsizlikning o`nh tamonidagi to`plamlar o`lchovli ,demak, } { b f a E   to`plam ham o`lchovli. 3)          1 }1 1 { } {n n a f n a E a f E tenglikning o`ng tamonidagi to`plamlar o`lchovli bo`lgani uchun 20.5-teoremaga muvofiq,bu to`plam ham o`lchovli bo`ladi. 4) } { } { } { a f E a f E a f E      tenglikning o`ng tamonidagi to`plam 20.1- teoremaga asosan o`lchovli,demak, } { a f E  to`plam ham o`lchovli bo`ladi. 5) } { /} { } { a f E a f E a f E     tenglikdan } { a f E  to`plamning o`lchovliligi kelib chiqadi. Teoremaning ikkinchi qismi birinchi qismiga o`xshash isbotlanadi. 2-Teorema. Agar ) (x f funksiya E to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda bu funksiya E to`plamning ixtiyoriy o`lchovli 1E qismida ham o`lchovli bo`ladi . Isbot. 1-ta`rifga muvofiq har qanday haqiqiy a son uchun } {1 a f E  to`plamning o`lchovli ekanligi ko`rsatilsa, teorema isbot etilgan bo`ladi. Bu to`plamning o`lchovliligi ushbu } { } { 1 1 a f E E a f E     tenglikdan kelib chiqadi, chunki E 1 va } { a f E  to`plamning har biri teoremaning shartiga muvofiq o`lchovli, } {1 a f E  to`plam ham o`lchovli. O`lch о vli funksiyalar ustida amallar. 3-Teorema. } {E k soni chekli yoki sanoqli, har biri [a,b] segmentda butunlay joylashgan, o`lchovli to`plamlar ketma-ketligi bo`lsin. Agar ) (x f funksiya bu to`plamlarning har birida o`lchovli bo`lsa ,u holda bu funksiya ularning  k kE E  yig`indisida ham o`lchovli boladi. Isbot . 1-ta`rifga va teoremaning shartiga muofiq har qanday k uchun kE va } { a f Ek  to`plamlarning har biri o`lchovli bo`ladi.Demak 6 – ma`ruzadagi 3- teoremaga muvofiq  л kE E  to`plam ham o`lchovli bo`ladi.

Endi k k E a f E U a f E     } { ( } { tenglikdan esa ) (x f o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. 4-Teorema. Agar ) (x f funksiya o`lchovli E to`plamda o`zgarmas k songa teng bo`lsa, uholda ) (x f o`lchovli funksiya bo`ladi . Isbot . Darhaqiqat         lsa bo a k agar lsa bo a k agar E a f E ' , ' , } { 5-Teorema. Agar ) (x f o`lchovli funksiya bo`lib, k o`zgarmas son bo`lsa, u holda k x f ) ( va ) (x f k funksiyalar ham o`lchovli bo`ladi. Isbot. Ushbu          bolsakagar ka fE lsabokagar ka fE afEakfE afkE 0},{ ,'0},{ }{ }{ tengliklardan k x f ) ( va ) (x f k funksiyalarning o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. Agar 0k bo`lsa,ikkinchi tenglikning o`ng tomoni o`z tomoni o`z ma`nosini yo`qotadi, amo bu holda ) (x f k aynan nolga teng bo`lganligi uchun 4- teoremadan ) (x f k funksiyaning o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. 6-Teorema. Agar ) (x f va ) (x  funksiyalar E to`plamda o`lchovli bo`lsa u holda  f E to`plam o`lchovli bo`ladi . Isbot. Agar barcha ratsional sonlarni ... ,..., ,2 1 nr r r ko`rinishda nomerlab chiqsak, u holda   }] { } { [ 1 k k k r E r f E f E           (1) tenglikni yozishimiz mumkin. Haqiqatdan agar    f E x ixtiyoriy element bo`lsa u holda ) ( ) ( x x f  tengsizlik o`rinli bo`lib shunday kr ratsional son topiladiki )()( xrxf k   tengsizlik bajariladi. Bundan  kr f E x   va   krEx   munosabatlarga ega bo`lamiz. Demak,    k k r E x r f E x       Bundan

           1k kk r E x r f E x  munosabat kelib chiqadi. x elementning ihtiyorligidan ushbu       k k kr E r f E f E          1 munosabatni olamiz. Endi     k k kr E r f E x        1 ihtiyoriy element bo`lsin. U holda kamida bitta nr ratsional son topiladiki,     nnr E r f E x      bo`ladi. Demak,  nr f E x   va   nrEx   bo`lib, bulardan ushbu n r x f ) ( va nr x ) ( tengsizliklarni olamiz. Bu tengsizliklardan ) ( ) ( x x f  tengsizlik kelib chiqadi. Bundan    f E x x elementning ihtiyorligidan   }] { } { [ 1 k k k r E r f E f E          Bu va (2) munosabatlar (1) tenglikni isbotlaydi.   krfE  va  kr E   to`plamlar har bir kr ratsional son uchun o`lchovli bo`lganligi sababli 6- ma`ruzadagi 3- va 5- teoremalarga asosan (1) tenglikning o`ng tomoni o`lchovli to`plam. Demak,  f E to`plam ham o`lchovli bo`ladi. 7-Teorema. Agar ) (x f va ) (x  funksiyalar E to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda ) ( ) ( x x f  va ) ( ) ( x x f  funksiyalar ham E to`plamda o`lchovli bo`ladi. Isbot. Ushbu         a f E a f E } {         a f E a f E } { tengliklar yordami bilan bu teoremaning isboti 6-teoremaga keltiriladi. 8-Teorema. Agar ) (x f va ) (x  funksiyalar E to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda ) ( ) ( x x f  funksiya ham E to`plamda o`lchovli bo`ladi. Isbot. Agar ) ( ) ( x x f  bo`lsa, u holda )(2 xf ning o`lchovliligi 0a bo`lganda      a f E a f E a f E     2 tenglikdan, 0a bo`lganda

  E a f E  2 tenglikdan ko`rinadi. Bundan va ushbu     22) ( ) ( 4 1 ) ( ) ( 4 1 ) ( ) ( x x f x x f x x f         tenglikdan teoremaning umumiy holda to`g`riligi kelib chiqadi, chunki o`ng tomondagi funksiyalar 7- va 8-teoremalarga asosan o`lchovli bo`ladi. 9-Teorema. Agar ) (x  funksiya E to`plamda o`lchovli bo`lib, E da 0 ) (  x  bo`lsa, u holda )( 1 x  funksiya ham E to`plamda o`lchovli bo`ladi . Teoremaning isboti, agar 0a bo`lsa,         a E a E 1 0 1   tenglikdan; agar 0a bo`lsa,            a E E a E 1 0 1    tenglikdan; agar 0a bo`lsa,  0 1        E a E Tenglikdan kelib chiqadi. Chunki bu tengliklarning o`ng tomonidagi to`plamlarning gar biri o`lchovli. 10-Teorema. Agar ) (x f va ) (x  funksiyalar E to`plamda o`lchovli bo`lib, E da 0 ) (  x  bo`lsa, u holda ) ( ) ( x x f  funksiya ham E to`plamda o`lchovli bo`ladi. Isbot. Bu teoremaning to`g`riligini ushbu )( 1 )( )( )( xxf x xf    munosabatdan hamda 8- va 9- teoremalardan bevosita kelib chiqadi. 11-Teorema. Agar ) (x f funksiya E to`plamda uzluksiz b o`lsa, u holda ) (x f bu to`plamda o`lchovli bo`ladi. Isbot. Avvalo  c f E F   to`plamning yopiqligini isbot qilamiz. Darhaqiqat, E x 0 bu to`plam uchun limit nuqta bo`lsin. U holda F to`plamda 0x nuqtaga

$yaqinlashuvchi   n x ketma-ketlik mavjud bo`lib, ihtiyoriy ,...2,1n uchun cxf n )( tengsizlik o`rinli . U holda ) (x f funksiyaning uzluksizlikiga muvofiq: cxf )( 0 bundan E x 0 demak, F yopiq to`plam. Endi teoremaning to`g`riligi     F E c f E E c f E \ \     tenglikdan kelib chiqadi, chunki E va F to`plamlarning har biri o`lchovli. 2-Ta`rif. Agar   0 ) (    f E bo`lsa, ) (x f va ) (x  funksiyalar E to`plamda ekvivalent deyiladi. ) (x f va ) (x  funksiyalarning ekvivalentligi  f Ko`rinishda yoziladi. Ikki ekvivalent funksiya E to`plamda bir vaqtda o`lchovli yoki o`lchovsiz bo`lishi ta`rifdan bevosita ko`rinadi. 3-Ta`rif. Biror o`lchovli E to`plam berilgan bo`lib , 0 ) (  E  bo`lsin. Agar cbiror xossa o`lchovi nolga teng E A to`plamda bajarilmay, E to`plamning qolgan qi smida (ya`ni A E/ to`plamda ) bajarilsa ,u holda bu xossa E toplamda deyarli bajariladi deyiladi. Masalan , E to`plamda ekvivalent bo`lgan ikki funksiya bir-biriga deyarli teng deyiladi. 4-Ta`rif. Biror o`lchovli E to`plam berilgan bo`lib , 0 ) (  E  bo`lsin .agar E to`plamda aniqlangan )} ( { x f n funksiyalar ketma-ketligi o`lchovi nolga teng bo`lgan biror A to`plamning tashqarisida (yani A E/ to`plamda ) ) (x f funksiyaga yaqinlashsa ,u holda )} ( { x f n funksiyalar ketmab -ketligi ) (x f funksiyaga deyarli yaqinlashuvchi deyiladi. Boshqacha aytganda )} ( ) ( lim: { x f x x fn n   to`plamning o`lchovi nolga teng. 5-Ta`rif. Agar biror o`lchovli E to`plamda ) (x f funksiyaning cheksiz qiymatlariga ega bo`lgan nuqtalardan iborat to`plamning o`lchovi nolga teng bo`lsa , ) (x f funksiyani E to`plamda deyarli chekli deyiladi.$

O'xshashlar

Funksiyaning ta’rifi va berilish usullari. Funksiyalar ustida arifmetk amallar.

O`zgarishi chegaralangan funksiyalar

Elementar funksiyalar

Xarakteristik funksiyalar

Funksiyalar. Funksiyaning grafigi