Narsalarni sanab ajratish usullarini o'rgatish - Algebra - Referatlar

Narsalarni sanab ajratish usullarini o'rgatish

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

Narsalarni sanab ajratish usullarini o'rgatish Reja: 1. Turli vositalar (eshitish, sezish, harakat) yordamida idrok etiladigan to'plamlarni sanash. 2. Kattalik predmetlarning o'lchamlarini taqqoslashga o'rgatish. 3. ShakI 4. Narsalarning shakllarini geometrik namunalar bilan solishtirib 5. Atrof-muhit va joyni bilish

Narsalarni sanab ajratish usullarini o'rgatish. Bolalar narsalarni sanashni bilib olganlaridan so'ng ularga narsalarni sanab ajratish, ma'lum miqdordagi narsalardan iborat bo'lgan guruhlarni mustaqii tuzish o'rgatiladi. Bu ishga 6-7 mashg'ulot ajratiladi. Bu mashg'u lotlarda dasturning boshqa bo'limlari yuzasidan ham parallel ravishda ish olib boriladi. Narsalarni sanab ajratishni o'rgatish uning usullarini ko'rsatishdan boshlanadi. Odatda, ishning yangi usuli bolaning diqqat e'tiborini o'ziga butunlay tortib oladi va u qancha narsani sanab ajratish kerakligini unutadi. Ko'p bolalar narsalarni sanashda sonlarni narsalar bilan emas, balki o'z harakatlari bilan bog'laydilar. Masalan, qo'llariga narsani olib bir deydilar, uni qo'yishda esa ikki deydilar. Tarbiyachi bu ish usulini tushuntirib, bolalarning sonni esda saqlab qolishlari zarurligini ta'kidlaydi, narsani indamasdan olish va uni qo'ygandagina sanash kerakligini ko'rsatadi hamda tushuntirib beradi. Birinchi mashg'ulotni o'tkazishda bolalarga namunalar (doirachalar yoki narsalar rasmi solingan quticha) beriladi. Bola namu naga qarab qutichada qancha doiracha bo'lsa, shuncha o'yinchoq (yoki buyum) sanab ajratadi. Quticha harakat natijalarini nazorat qilish vositasini o'taydi. Bolalar doirachalarni ichlarida sanaydilar. Awal namuna bola qo'liga beriladi, keyinchalik esa uni pedagog faqat ko'rsatadi, ,,Sanab chiq va hamma qo'g'irchoqlarga yetadigan kiyim olib kel" kabi narsalar yig'indisini tenglash mashqlari ayniqsa foydalidir. Bola o'yinchoqlarni sanab ajratadi va talab qilingan miqdorda olib keladi. Bunday mashqlar sanoq ahamiyatini ta'kidlash imkonini beradi. Bolalar uchinchi mashg'ulotda narsalarni aytilgan son bo'yicha sanab ajratishni o'rganadilar (,,Sanab chiq va 4 ta quyonchakel"). Bolalarga ma'lum miqdordagi narsalarni faqat sanab ajratish mas, balki ularni ma'lum bir joyga, masalan, yuqorigi yoki pastki tokchalarga, stolning o'ng yoki chap tomoniga joylashtirish hokazolar ham taklif qilinadi.

Tarbiyachi ayni bir narsalar o'rtasidagi miqdoriy munosabatlarni va shuningdek, ularning joylashish o'rnini o'zgartiradi. Narsalarning soni, sifat belgisi va fazoviy joylashishi o'rtasidagi bog'lanishlar aniq o'lchanadi. Bolalar borgan sari ko'proq mustaqil ravishda, qo'shimcha savollarni kutib o'tirmasdan, narsalar qancha, ular qanday narsalar va qayerga joylashganligi haqida gapirib beradilar. Sanash natijasini ular narsalarni qayta sanab chiqish bilan tekshiradilar. Oxirgi 2-3 mashg'ulotda bolalarga turli narsalarni teng miqdorda to'plash taklif qilinadi. (Uchta doira, uchta kvadrat, uchta to'g'ri to'rtburchak — hamma figuralar uchtadan). Mazkur holda narsalarning hamma guruhlari uchun umumiy belgi ularning teng miqdorda ekanligidir. Bolalar bunday mashqlardan so'ng natijaviy sonning yakunlovchi ahamiyatini tushuna boshlaydilar. Turli vositalar (eshitish, sezish, harakat) yordamida idrok etiladigan to'plamlarni sanash. Ko'rib idrok qilish (aniq ko'rsatilgan to'plamlar) bilan bir qatorda, bolalarga eshitib, ushlab ko'rib hisobini olib borishga o'rgatish muhim ahamiyatga ega. ovushlarni, harakatlarni hisoblash, ushlab ko'rib sanash faoliyatini umumlash- tirish uchun xizmat qiladi, uni bolalarning turli sharoitlarda mustaqil qo'llanishlari uchun shart-sharoit yaratiladi. Musiqa asboblari ushlab ko'rib sanash va tovushlarni sanash mashqlarini bolalarga ko'zlarini yummasdan bajarish taklif qilinadi. Bu mashqlarni ko'z yumib bajarish bolalarni sanashdan chalg'itadi. Bolalarga harakatlami hisoblashni mashq qildirishda harakatning ko'rsatilgan miqdorini namuna bo'yichayoki aytilgan songa qarab takrorlash taklif qilinadi: ,,Boltacha bilan necha martaurilgan bo'lsa, shuncha marta taqillat", ,,To'rt marta o'tirib tur". Tarbiyachi bolalarga o'ng (chap) oyoq bilan depsinish, chap (o'ng) qo'lni ko'tarish, oldinga engashish va shu kabi harakatlarni taklif qilib, harakat- larning xususiyatini asta-sekin murakkablashtirib boradi. Biroq,

to'it yashar bolalarga haddan tashqari murakkab harakatlarni taklif qilmaslik kerak, chunki bunday harakatlar kichkintoylar; diqqatini hisoblashdan chetga tortadi. Turli vositalar yordamida idrok etilgan to'plamlar taqqoslanadi, bu narsa vositalar o'rtasida o'zaro aloqa paydo bo'lishiga ordam beradi va son haqidagi bilimlarni umumlashtirishni a'minlaydi. Masalan, bolalarga ular qancha tovush eshitgan bo'lsalar, kartochka ustida qancha tugma bo'lsa yoki qancha o'yinchoq turgan bo'lsa, shuncha marta qo'l ko'tarishlari taklif qilinadi. Bu ish narsalarni sanab ajratish mashqlari bilan birga olib boriladi va ko'pincha ular bilan bog'langan holda o'tkaziladi. 20-§. Kattalik predmetlarning o'lchamlarini taqqoslashga o'rgatish. Birinchi va kkinchi fasl boshida narsalarning o'lchamlarini taqqoslashni ashq qildirish uchun mashg'ulotlarning oz qismi ajratiladi, bunda ashg'ulotlar sanashni o'rgatish ishi bilan boshlanadi. Mashq- larning maqsadi — o'lchamlari har xil va bir xil bo'lgan 2 narsani uzunligiga, eniga, balandligiga, qalinligiga va umumiy hajmiga qarab ustma-ust va yonma-yon qo'yish hamda ko'z bilan chamalash usullaridan foydalanib taqqoslash ko'nikmasini mustahkamlashdir. Pedagog namoyish qilinadigan materialning narsalari hajmi o'rtasidagi farqni 5-4 sm. gacha, tarqatma materialda esa 3-2 sm. gacha asta-sekin qisqartirib boradi. Bolalar doim uchratib turadigan narsalar: harflar, tasmalar, taxtachalar, qog'oz varaqlari, quti-chalar, minorachalar, qalamlar va boshqalardan foydalaniladi. Tarbiyachi bolalarga turli kattalikdagi predmetlarni yonma- yon, ustma-ust qo'yish usullaridan qanday foydalanish kerakliginr eslatadi. Bolalar narsalarning katta-kichikligini ko'z bilan chamalab, ularni yonma- yon qo'yib, o'z taxminlari qanchalik to'g'ri ekanligini tekshiradilar. Ular nutqida faqatgina narsa o'lchamlarining munosabatlari (,,uzunroq- qisqaroq u va boshqalar) emas, balki bu munosabatlarni aniqlash usullari ham o'z aksini topishi kerak. Bolalarga quyidagi savollarni berish foydali: ,,Qaysi tasma

enliroqligini qanday bilish mumkin? Ularni qanday qilib yonma-yon qo'yish kerak? Havo rang sharfcha oq sharfchaga qaraganda enliroq ekanligini qanday bilsa bo'ladi?" va hokazo. Bolalar tegishli taxminiy harakatlardan birrnuncha ongli ravishda foydalanadilar. Bolalarni birdaniga 2 o'lchovni— uzunlik va kenglikni ko'rib chiqib, predmetlar o'lchamini taqqoslashga va tahlil qilishga °'rgatishga birinchi marta kirisha boshlaydi. O'rta guruhda yassi narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslash'an cheklaniladi. Uzunlik yoki kenglik bir-biridan faqat uzunligi kengligi bilan farq qiladigan har xil katta-kichiklikka ega 2 narsani taqqoslash natijasida aniqlanadi. oshirishda harakat vositasidan keng foyda- nin narsalarning uzunligini taqqoslashda qo'lini ular bo'ylab yurgizish, kengligini taqqoslashda ko'nda-barmoqlarini kerib narsaning uzunligi (kengligi va hokazo) qandav ekanligini ko'rsatadilar. Tarbiyachi ularning diqqatini qo'llar barmoqlar orasining ochilish darajasiga: katta ochilganligiga ozgina, sal-pal ochilganligiga jalb etadi. Harakat vositalaridati foydalanib, bolalarning narsalar o'lchamini aniqroq idrok etishlariga xizmat qiladi. Bolalar narsalarning uzunligi va kengligini taqqoslaydilar kengligi teng, lekin uzunligi har xil narsalarni, uzunligi teng bo'lsa ham kengligi teng bo'lmagan narsalarni, uzunligi va kengligi teng narsalarni topadilar. Mazkur ish uchun 3 ta maxsus mashg'ulot bag'ishlanadi. Mana shu mashg'ulotlarda parallel ravishda ,,Dastur"ning boshqa bo'limlari (,,Kattalik", ,,Shakl") ham mustahkamlanadi. 3—5 ta narsaning o'lchami o'rtasidagi munosabatni aniqlashga o'rgatish. Bolalar 2 ta narsaning o'lchami (uzunligi, kengligi, balandligi)ni taqqoslashni o'rganib olganlaridan so'ng 3-5 ta narsaning o'lchami o'rtasidagi munosabatni aniqlashni rnashq qilishga o'tadilar. Bolalar narsalarning uzunligi, kengligi, balandligi, qalinligi va nihoyat, umuman hajmi ortib yoki kamayib borishiga qarab bir qatorga terishni o'rganadilar. Taqqoslanayotgan ikkala

narsaning o'lchami (uzunligi, kengligi va hokazolar) orasidagi tafovut oldin 5-6 sm bo'lgan bo'lsa, keyin asta-sekin 2 sm. ga tushib qoladi. Awal bolalar tartibga keltirilgan qator namunasiga qarab 3 ta narsani teradilar. Keyinchalik esa ular qoidaga muvofiq harakat qilishni o'rganadilar. Bolalar, masalan, qolgan narsalarning har gal eng uzunini tanlab olib, narsalarning eng uzunidan boshlab tartib bilan qator qilib terib borish mumkinligini bilib oladilar. Eng uzun (yoki qisqa) deb tanlab olingan narsa uning oldidagi qatorga joylashtirilgan narsadan kaltaroq (uzunroq) bo'lib chiqqanligiga doim bola e'tibori jalb etiladi. Bolalar har bir narsani uning bevosita oldida orqasida turgan narsalar bilan juftlab taqqoslab ko'rishlari ker Shu asosda ular narsalarning o'lchamiga beriladigan baho nisi xarakterga ega ekanligini tushunib olishni o'rganadilar. Pedagog bolalarga narsalarning o'lchamlarini ularning lashish tartibiga qarab" aytishni, ular ongida qator yo'nalishin: beleilagandek (navbatdagi har bir narsa oldingisidan katta kichkina) bo'lib, ,,zinacha bo'ylab yuqoriga va pastgaqadam mshlash"nitaklif qiladi. Bolalar turli uzunlikdagi doskalar va boshqa narsalarni terib' yotganlarida tomondagi chetlarini tekislaydilar, rli kenglikdagi narsalarni terib qo'yayotganda esa ularni bitta to'g'ri hiziq ustiga joylashtirish maqsadida yuqori yoki pastki chetlarini tekislaydilar (joylashtiradilar). Ba'zi bolalar narsaning bir tomondagi chetlarini tekislashda qiynaladilar. Ularga, masalan, chap cheti bo'ylab vertikal chiziq o'tkazilgan qog'oz varaqlarini berish (doskalarni uzunasiga qarab taqqoslashda) maqsadga muvofiqdir; ular mana shu varaqlar yordamida doskalarni tekislaydilar. Bolalarning ko'z bilan chamalash qobiliyatini o'stirishga katta ahamiyatberiladi. Masalan, ularga 4-5 ta narsa ichidan namunaga qaraganda katta (kichik) narsani, namuna bilan teng narsani ko'z bilan chamalab topish taklif qilinadi. Bolalar o'lchovga teng narsalar topishni o'rganadilar. O'lchovdan endi

taqqoslanayotgan narsalarni yonma-yon qo'yib, o'lchashdan ko'z bilan chamalab o'lchashga o'tish maqsadidagi oraliq vosita sifatida foydalaniladi. II- va III- fasllarda 7-8 mashg'ulot davomida narsalarni o'lchamlariga qarab qator qilib terish mashqi bajariladi. Awal bu mashqlar mashg'ulotlarning asosiy qismini tashkil etadi, keyin chalik esa ular uchun dasturning boshqa bo'limlaridagi materiami o'rgatishga bag'ishlangan mashg'ulotlarning ikkinchi yoki uchinchi qismida 4-6 minut vaqt ajratiladi. Bolalarning matematika mashg'ulotlarida olgan bilim va ko'nikmalarini muntazam ravishda mustahkamlab borish va ular faoliyatining har xil turlarida tatbiq etish zarur. Bolalar uzunligi va kengligi teng hamda teng bo'lmagan tasmalar, yo'lkachalar rasmini chizishlari, kitoblarni, qutichalarni ta'mirlash uchun kerakli o'lchamdagi doskalarni tanlab olishlari, tabiat burchagidagi liklarni parvarish qilib, ularni poyasining yo'g'onligini, barganning uzunligi, kengligi va qalinligini va hokazolarni taqqoslashlari mumkin. Mashg'ulotlardan tashqari vaqtda tegishli bilim, malaka, nikmalarni mustahkamlash va o'stirishga imkon beruvchi o'yinlarni -itrsh masadga muvoq 21-§. ShakI Shakl haqidagi tasawurlarni o'stirish ishi sanashga o'rgatish bilan va narsalarning o'lchamlarini taqqoslash mashqlari bilan parallel ravishda amalga oshiriladi va uzviy sur'atda olib boriladi. Bu ishni tasviriy faoliyatning turli xillariga o'rgatish bilan bog'lab olib borish katta ahamiyatga ega, chunki narsani yasash (rasmini chizish, loy yoki plastilindan yasash, konstruksiya qilish) ehtiyoji uning shaklini aniq, alohida-alohida qismlarga bo'lib idrok etish zaruriyatini tug'diradi. Geometrik figuralarni bir-biridan farq qilish va ularning ba zi xususiyatlari bilan tanishish. I- fasl davomida bolalarda doira, uchburchaklarni farqlash va ularning nomini to'g'ri aytish r kmasi mustahkamlanadi. Mazkur figuralarning modelidan a narsalar yig'indilari o'rtasidagi miqdoriy munosabatlarni va sanashni bajarish uchun tarqatma material

sifatida keng Pedagog (tarbiyachi) bolalarni sanashga o'rgatishda ularning mazkur figuralar haqidagi tasawurlarini ^ ustahkamlab boradi. U bolalarga berilgan model atrofidan qo'l "urgizib chiqishni, uni ushlab ko'rishni, ko'rsatilgan shakldagi modellarni tanlab olishni (chunonchi, hamma kvadratlarni tanlab lishni) taklif qiladi. Bolalar har xil yoki bir xil, ammo rangi ki O 'ichamlari har xil bo'lgan figuralar miqdorini taqqoslay-dilar. ,,Qaysinisi ko'proq, kvadratlarmi yoki uchburchaklarmi? Katta uchburchaklar ko'pmi yoki kichkina uchburchaklar ko'pmi?" va shu kabilar. O'qitishning bu davrida ,,Xuddi shunday figurani ko'rsat", ,,Sizlardachi?" kabi o'yin mashqlaridan foydalanish mumkin. Tarbiyachi ko'rgazma materialni doimo o'zgartirib turadi. U ayni bir figuraning turli rang va o'lchamlardagi modellarini ko'rsatadi va hokazo. Har gal bolalarga bu narsalarning rangi va o'lchamlarini aytib berishni taklif qiladi. Modellarning muhim xususiyatlari bilan bir qatorda, ularning muhim bo'lmagan xususiyatlarini ajratib ko'rsatish figuralar haqidagi bilimlarni umumlashtirish uchun shart-sharoit yaratadi. Modellarning rangi va o'lchami o'zgaradi, ammo shaklining belgilari esa o'zgartirilmaydi. Bolalar shu belgilarga qarab flguralarni taniydilar. Bolalarni yangi geometrik figuralar bilan tanishtirish uchun ularning modellari bolalarga oldindan tanish bo'lgan modellar bilan taqqoslanadi yoki ikkita yangi model bir-biri bilan; to'g'ri to'rt burchakni kvadrat bilan, sharni kub bilan, silindrni kub va shar bilan taqqoslanadi. Awal ular juft qilib taqqoslanadi, keyin figuralarning guruhlari bir-biri bilan, masalan, kvadrat guruhi uchburchaklar guruhi bilan taqqoslanadi va hokazo. Figuralarni ko'rib chiqish va bir-biriga qiyoslash ma'lum tartibda boriladi: ,,Bular nima? Rangi qanaqa? O'ichamlari qanday? imadan yasalgan? Bir-biridan nima bilan farq qiladi? Qaysi moniari bir- biriga o'xshaydi?". Savollarning ma'lum tartibda tek h figuralarni izchillik bilan ko'rib chiqishga va bir xil belgilariga qarab taqqoslashga, muhim

mate murakkab belgilari (rangi, o'lchamlari, ali, fazodagi joylashishi)ga e'tibor bermaslikka o'rgatadi. Bolalarni flguralarning modellari bilan turli xil ish bajarishlah tashkil etish muhim ahamiyatga ega, chunki bu modellar haqid tasavvurlar darajasi shaklni idrok etish tajribasining boyligi belgilanadi. Modellarni sezish—harakat vositasida tekshirib chiqish katt ahamiyatga ega. Ko'rib idrok etishda qo'lning ishtirok qilish shakllarni yaxshiroq idrok etishga yordam beradi. Bolalar models barmoqlarining uchi bilan ushlab ko'rib, uning qirralari atrofidan barmoq yurgizib chiqadilar. Pedagog ularni figura qirralari bo'ylab barmoq harakatini kuzatib borishga undaydi: ,,Qaranglar, barmoq uning atrofidan qanday aylanadi?" Model qirralari atrofidan barmoq yurgizish uning sathi bo'ylab qo'l yurgizib chiqish bilan tugallanadi. Bolalar modellarni yumalatib, har xil holatlarda qo'yadilar va ularning qanchalik turg'un yoki turg'un emasligini aniqlaydilar. Bir figura ustiga ikkinchisini: doira ustiga kvadratni, kvadratga to'g'ri to'rtburchakni, kvadrat ustiga uchburchakni qo'yish bolalarga har bir figura turlarining xususiyatini aniqroq bilib olish, ularning elementlarini ajratib ko'rsatish imkonini beradi. Figuralarni shakllari va boshqa xususiyatlariga qarab guruhlarga ajratishni, figuralarni o'lchamlarining ortib va kamayib borishi tartibida terib qo'yishni mashq qildirish katta ahamiyatga ega. O'rta guruhda bolalarga mashg'ulotdan tashqari vaqtda figuralarni farq qilishni mashq qildirish uchun ,,Nima yo'q bo'lib qoldi?" yoki, Nima o'zgardi?" kabi o'yin mashqlari va didaktik o'yinlardan keng foydalaniladi. Bolalar qaysi figurani yashirganlari yoki almashtirib qo'yganliklarini aytadilar. ,,Ajoyib qopcha" o'yini turli variantlarda o'tkaziladi. Bolalar figuralarni taniydilar, ko'rib idrok etiladigan namunaga qarab uni paypaslab ko'rib topadilar yoki, aksincha, ushlab ko'rib idrok etilgan namuna asosida figurani ko'rib topadilar. ,,O'z uyingni top", ,,Samolyotlar" kabi o'yinlar figuralar shaklini idrok etishdagi konstantalik (turg'unlik)ni o'stirishga imkon beradi. Yasalgan kvadratlar, uchburchaklar uychalar va aerodrornlar vazifasini bajaradi. Mazkur o'yinlar

takroriy o'tkazilganida bunday uychalar va aerodromlarning o'lchamini kattalashtirish maqsadga muvofiqdir. Yakka mashqlar o'tkazish uchun ,,Juftingni top", ,,Ko'rgazmaga mos figurani top" va boshqa shu kabi o'yinlardan foydalaniladi. Bolalar flguralarning rangi va tasviri haqidagi Itaqqoslab, tegishli shakllarni topadilar. Narsalarning shakllarini geometrik namunalar bilan solishtirib O'rta guruhda bolalarni narsalarning shakllarini geometrik unalar bilan solishtirib ko'rishga katta ahamiyat beriladi. Bolada bu narsaning shakli qaysi geometrik figuraga yoki geometric r' ralarning qaysi birikmasiga to'g'ri kelishini ko'ra olish qobiliyati o'stiriladi. Bolalar oldin geometrik figuralarni ularga o'xshash shakldagi arsalar bilan solishtirib ko'rishni mashq qiladilar. Ular f guralarning modellariga mos narsalarni tanlab oladilar. Geometrik figuralarni boshqa narsalardan ajratib olishga, ularga namuna ma'nosini berishga mana shunday qilib erishiladi. ,,Xuddi mana shunday shakldagi narsani top", ,,Men aytgan narsani top" va boshqa shu kabi o'yin mashqlari o'tkaziladi. Bolalar narsalarning shakllarini geometrik namunalar bilan bevosita taqqoslashdan ularning shakllarini so'z bjjyan ta'riflashga o'tadilar. Mashqlar uchun awal oddiy shaklda bo'lgan detallari yo'q narsalar tanlab olinadi. Bir turdagi (har xil shakldagi geometric figuralar, taxtachalar va shu kabilardan) va har xil turdagi narsalar (kvadrat shaklli ro'mol, to'g'ri burchakli sharfcha, uchburchakli ro'mol, galstuk)dan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bolalar ko'rsatilgan shakldagi narsalarni (4-5 dona ichidagi) tanlab oladilar; tegishli shaklga ega bo'lgan narsalar tasvirlangan rasmlarni tanlab oladilar; jadvalda qaysi shakldagi narsalarning rasmi chizilganligini aytadilar. Keyinchalik ularga xonaning ma'lum joylaridan aytilgan shakldagi narsalarni topish (,,Qarangchi, tokcha ustida qutiga o'xshash narsalar bormikan?") taklif qilinadi. ,,Guruh xonasi bo'ylab sayohat", ,,Yashirilgan narsani top" kabi o'yinlar o'tkaziladi.

22-§. Atrof-muhit va joyni bilish oldinda, orqada, chapda, o'ngda jadallashganliginianiqlayolisj o'rganishi kerak. Fazoviy yo'nalishlarni farq qilishda taqqosla aniqlash asos bo'lib xizmat qiladi. O'quv yili boshida bolala atrof-muhitga munosabati qay darajada ekanligi tekshirib ko'va bu ko'nikma mustahkamlanadi. O'ng va chap qo'lni farq qilish mashqlariga katta beriladi, chunki chap hamda o'ng nima ekanini bilish mazl yoshdagi bolalar uchun ancha qiyinlik qiladi: qo'l bilan tomonni, orqa tomonni, yuqorini, pastni, chapni, o'ngni ko'rsa- tish ko'nikmalari mustahkamlanadi. Narsalarning fazoviy joylashuvini belgilash. Bolalarni turgan joylariga nisbatan, oldinga, orqaga va shu kabi yo'nalishlarni ko'rsatishga o'rgatib bo'lgach, ularga narsalar o'zlarining qaysi tomonlarida turganligini (oldinda, oldi tomonda, orqa tomonda, JNqasida, chapda, o'ngda, yuqorida, pastda) aniqlashni mashq qiidirishga o'tish mumkin. Awal bolalarga ularning qarama-qarshi tomonlarida, oldinda—orqada, o'ngda—chapda turgan faqat ikkita o'yinchoq yoki buyumning joylashish o'rnini aniqlash taklif qilinadi. Keyinchalik bu narsalarning soni 4 tagacha ko'paytiriladi. Narsalar oldin boladan unchalik uzoq bo'lmagan masofada (,,yonida") joylashtiriladi. Asta-sekin bu masofa orttirib boriladi. Bola narsalarning turgan joyini aniqlab bo'lgandan so'ng unga chap va o'ngga (90°), keyin esa orqaga (80°) aylanish taklif qilinadi Keyinchalik bu narsa bolalarga narsalar o'zlarining qaysi tomonlarida joylashganini aniqlashda nisbiylik borligini tushunib olish imkonini beradi. Bola chapga burilsa, stol endi uning chap tomonida emas, balki o'ng tomonida bo'ladi. Bolalarning harakatlari va joydan joyga o'tishi bilan bog'liq bo'lgan mashqlar eng samarali mashqlardir. Narsalarning mashqlari mashg'utotlarda ham, kundalik hayotda ham amalga oshiriladi. ,,Nima qayerda turibdi, top?", ,,Kim ketdi va u qayerda turgan edi?" kabi didaktik o'yinlar o'azjshga ahamiyat beriladi.

Bolalar asosiy fazoviy yo'nalishlarni farq qilish va aytishni bilib olganlaridan keyin ularni ko'rsatilgan yo'nalisW harakat qilishga o'rgatiladi. Buning uchun awal ,,Qayerga borastopasan?" o'yinidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachi bolalarga topshiriqni tushuntirib: ,,Bugun sizlar yashirib qo'yilgan o'yinchoqlarni topishni o'rganasizlar", — deydi va bir bolani chaqirib: ,,Oldinga yursang ayiqchani topasan, orqaga yursang qalamni topasan. Sen qayoqqa borishni istaysan va u yerdan nima topasan?", — deydi. Bola yo'nalishni tanlab olishi, uning nomini aytishi va shu yo'nalishdaborishi kerak. U o'yinchoqni topgach, qaysi o'yinchoqni va qayerdan topganini aytadi. (,,Men orqaga yurdim va tokchadan qalamni topdim"). ,,Uzoqroq", ,,yaqin", ,,uzoq" so'zlari haqida tasawur hosil qilish. Bolalar ,,yaqinroq", ,,uzoqroq", ,,yaqin", ,,uzoq" so'zlari haqidagi, tasawurlarga o'yinchoqlar va narsalar bilan u yoki bu ishlarni bajarish davomida ega bo'ladilar. ,,Kimning koptogi uzoqroqqa yumaladi?, Qani, kim uzoqqa otdi?" — kabi savollar bolalar e'tiborini masofaga jalb etadi. Ular yaqinroq, uzoqroq, yaqin, uzoq kabi so'zlarning ma'nosini asta-sekin o'zlashtira boradilar.

ADABIYOTLAR: 1. I.A.Karimova 2 . Bikba е va N.U. Ibragimova Z.I. Kosimova 3. Bikba е va N.U Ali е va U.S 4. Haydarov M., Hasanbo е va O. 5. Juma е v E.E 6. Juma е v M.E, Tadjiyeva Z.G`. 7 . Tadjiyeva Z.G`. 8 . www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O`zgaruvchilarni ajratish (Furye) usuli

Chiziqli algebraning asosiy usullarini bayon qilish

Chiziqli algebraning asosiy usullarini bayon qilish

Ko`phadlar halqasida ko`paytuvchilarga ajratish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot)