Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot) - Algebra - Referatlar

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98.99609375 KB

Ko'chirib olish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (2-3 amaliy mashg‘ulot) Bolalar tafakkurining aniqlikdan abstraktlikka qarab rivojlanish xususiyatlariga bog‘liqdir. Matematikani o‘qitishdan asosiy maqsad — mantiqiy tafakkurni rivojlantirishdan iboratdir; biroq matematikani o‘qitish aniq fakt va obrazlardan ajralmasligi, aksincha, har qanday masalani o‘rganishi shu aniq fakt va obrazlarni tekshirishdan boshlash kerak. Ko‘rgazmalilik o‘quv materialini o‘zlashtirishni osonlashtiradi va bilimning mustahkam bo‘lishiga yordam beradi. M: doira haqida gapirganimizda bolaning har biriga doirachalardan berib qo‘yib bolalar ikki qo‘llari orasida ushlab ko‘rishlari kerak. Uning dumaloq ekanini, tekis ekanini qo‘l uchidagi bolaning hamma analizatorlari qatnashgan holda eslarida yaxshiroq qol adi. Bilimlarni o‘zlashtirishda sistemalilik, ketma-ketlik va mustahkamlilik prinsipi. Matematikada materialni sistemali bayon etishning ahamiyati juda katta, chunki matematikada ayrim faktlar orasidagi mantiqiy bog‘lanishlar g‘oyat muhimdir. Bolalarga berilayotgan bilim parcha-parcha bo‘lib qolmay, bir-biri bilan bog‘langan holda oson misollardan boshlanib asta - sekin murakkablashtirib borilishi lozim. Puxta o‘zlashtirish esa matematikada ayniqsa katta ahamiyatga egadir. Matematik tushunchalar o‘zaro shu qadar bog‘langanki, majburiy minimumning biror qisminigina bilmagan taqdirda ham bolalar o‘z bilimlarini hayotda foydalana olmay qoladilar va matematik bilim olishni davom ettirish qiyinroq bo‘ladi. Matematikada son va sanoq, kattalik, geometrik shakllar, tevarak atrofni bilishni, vaqtni chamalash malakalarini puxta egallashining ham ahamiyati juda katta. Ayniqsa matematikada boshqa fanlardagiga qaraganda ham, programmaning biror qismini yaxshi o‘zlashtirmasdan va malakann yaxshi mustahkamlamasdan turib, muvoffaqiyat bilan oldinga qarab borish mumkin emas.

Matematika mashg‘ulotlarini o‘tkazishga qo‘yilgan talablar: 1. Matematika mashg‘ulotlarida son — sanoq bo‘limi bilan bir qatorda dasturning boshqa bo‘limlarini ham rejalashtirish, son — sanoq bo‘limidagi dastur vazifasi hamma mashg‘ulotlarda ham asosiy o‘rinni egallashi kerak. 2. Har bir mashg‘ulotda ikki uch programma vazifasi planlashtiriladi. Birinchisi yangi, keyingilari takroriy. 3. Оlti — sakkiz mashg‘ulotdan keyin takroriy tipda mashg‘ulotlarni o‘tkazish tavsiya qilinadi. 4. Ма tematika mashg‘ulotlarida eng asosiy o‘rgatish usuli ko‘rgazmali o‘rgatish usulidir. O‘rgatish usulida harakatli o‘yin, didaktik o‘yin usullari katta o‘rin egallaydi. 5. М atematika mashg‘ulotlarida programma mazmuni ko‘rgazmali materiallar asosida bolalarga tushuntirib boriladi. 6.Ikkinchi kichik va o‘rta gruppada mashg‘ulotlarni yakunlashda tarbiyachi programma mazmunidabolalarga tushunarli so‘zlar bilan umumlashtirib aytib beradi. Katta va tayyorlov gruppada bolalar ishtirokida umumlashtiriladi. Mashg‘ulotlarni puxta o‘tkazishda asosiy shart - sharoitlar 1. Tarbiyachi bolalarni ilmiy psixologik pedagogik taraqqiyoti xususiyatlarining asoslarini qonuniyatlarini bilish. 2. Bolalarni matematik tasavvurlariga uning taraqqiyotidagi ilmiy sistemani bilish. 3. Har bir yosh gruppasidagi elementar matematika tasavvurlarini o‘rgatish programmasini ya’ni ish mazmunini bilish. 4. Bolalarni o‘rgatish metodik usullarini egallash, ya’ni ishni qanday olib borish. 5. O‘rgatish programma materialini egallash faqat maxsus mashg‘ulotdagina amalga oshirilishini bilish. Har bir mashg‘ulotda son-sanoq faoliyati bilan birgalikda boshqa matematik tushunchalari:

Kattalik, shakl, tevarak atrof, vaqt tushunchasini rejalashtirishni bilish. Mashg‘ulotlar didaktik prinsip asosida tuzilishini bilish. Mashg‘ulotlarda turli analizatorlardan keng foydalanish. 9.Ko‘rgazmali materiallardan keng foydalanish eng asosiy shart sharoitlardan biri ekanligini bilish. 10. Hap bir bolaning tarqatiluvchi material ishlashi va har bir mashg‘ulotning asosiy sharti ekanligini bilish kerak. Pedagogik masala Maktabga tayyorlov gruppasida matematikaga qiziquvchi bir necha bola bor edi. Ular qiziqarli masalalarni o‘ylab topar edilar. Bu masalalar barcha bolalar bilan birgalikda muhokama qilinadi. Original masalalarni tarbiyachilar maxsus daftarlariga yozib olardilar. Savollar: 1. Tarbiyachilar to‘g‘ri ish olib borishganmi? 2.Mashg‘ulotlarda va kundalik hayotda bunday bolalarga individual yondashish nimadan iborat bo‘lishi kerak? Bolalarda miqdor va son sanoq haqidagi bilimlarni shakllantirish, sanashga o‘rgatish O‘quv yilining boshida o‘rta guruh tarbiyachisi bolalarning kichik guruhda olgan bilimlarini yoz davomida ma’lum darajada unutib qo‘yganliklarini sezadi. O‘rta guruhga yangi bolalar ham keladilar. 5-6 mashg‘ulotni o‘tilganlarni takrorlashga bag‘ishlash va bolalarni yangi materialni idrok etishga tayyorlash zarurligi ma’lum bo‘ladi. Asosan sanoqni o‘rgatish va sonlar bilan tanishtirish uchun zarur bo‘lgan tasavvur, ko‘nikma va malakalar mustahkamlanadi. O‘tilgan mavzuni takrorlash uchun kichik guruh dasturida tavsiya etilgan mashqlardan bir oz murakkablashtirilgan holda foydalaniladi. Mashqlar dasturdagi topshiriqlarning 2-3 tasini bir yo‘la bajarish imkonini beradi. Bolalarga to‘plam ichidan ayrim narsalarni ajratish va narsalarni to‘plamga birlashtirish mashq qildiriladi, ular hamma narsalar uchun umumiy bo‘lgan

belgilarni va narsalarning faqat bir qismi uchungina xos bo‘lgan umumiy belgilarni ajrata olishga o‘rgatiladi. Agar tarbiyachi bolalarning mazkur materialni yaxshi o‘zlashtirganliklarini sezsa, unda bir mashg‘ulot bilan cheklanib qolishi mumkin. Aks holda, bunday mashqlar yana mashg‘ulotning ikkinchi qismiga kiritiladi. Bolalarda tevarak-atrofda turgan yakka (bitta) narsalarni va narsalar yig‘indisi (ko‘p)ni mustaqil topa olish ko‘nikmasi mustahlanadi. Shu maqsadda o‘rta guruhda kichik guruhdagiga qaraganda mashq birmuncha murakkab variantlaridan foydalaniladi. Bolalarga matematik tushunchalarni shakllantirishda ko‘proq mustaqillik beriladi, nimani qayerdan izlash kerakligi, “Qarang, qaysi narsalar ko‘p, qaysilari bittadan uchraydi”, umumiy ko‘rsatlar bilan beriladi. Bolalarni faqat bir turdagi narsalarni fikran bir guruhga birlash tirishga, ularning barchasi uchun umumiy bo‘lgan xususiyat (buyumlarning nimaga mo‘ljallanganligi va boshqalar) asosida “to‘plam hosil qilish”ga o‘rgatibgina qolmasdan, balki guruhni tashkil etuvchi narsalarning faqat bir qismi uchungina umumiy bo‘lgan belgilarni hisobga olishga, ya’ni qism to‘plamni ajratishga ham o‘rgatiladi. Masalan, pedagog bolalar diqqatini deraza tokchasida turgan ko‘p o‘simliklar orasida baland va pastlari, katta va kichik barglilari borligiga jalb etadi va hokazo. Bu davrda asosiy e’tibor ikki to‘plamning miqdorini qiyoslashni mashq qildirishga qaratiladi. Bolalar ikki guruhning qaysi birida narsalar ko‘p (kam)ligini yoki ularning baravarligini aytishga o‘rgatiladi. Tarbiyachi ularga guruhlarni amaliy ravishda taqqoslash, ustma-ust va yonma-yon qo‘yish usullarini eslatadi. Bolalarni narsalarning boshqa belgilari ichidan miqdori tomonini ajrata bilishga o‘rgatish muhim ahamiyatga ega. Bunga mazkur holda guruhning unchalik ahamiyatli bo‘lmagan belgilarini - guruhdagi narsalarning rangi, katta- kichikligi va joylashuvini o‘zgartirish orqali erishiladi.

М iqdoriy tuzilishi turlicha bo‘lgan to‘plamlar bilan ishlash bolalarda narsalar sonini aniq belgilash zaruratini hosil qiladi. Sanoqda o‘zlashtirish uchun sharoit paydo bo‘ladi. Bu mashg‘ulotlarda ba’zi fazoviy tasavvurlar aniqlanadi, o‘ng chapni farqlash, narsalarni chapdan o‘ngga qarab o‘ng qo‘l bilan ko‘rsatish, yuqorigi va pastki (doskalar), chapdan o‘ngga iboralarini tushunish ko‘nikmasi mustahkamlanadi. Bolalar shakllar — doira, kvadrat, uchburchakni sezish, harakat va ko‘rish yo‘li bilan tekshirib ko‘rishni mashq qiladilar, ularni rang va hajmlaridagi farqlarga qaramasdan bilib olishni o‘rganadilar. Bolalarning o‘lcham munosabatlari: uzunroq—qisqaroq, kengroq—torroq, ko‘proq—kamroq haqidagi tasavvurlari va tegishli munosabatlarni aniqlash uchun yonma-yon va ustma-ust qo‘yish usullaridan foydalanish ko‘nikmalari mustahkamlanadi. Birinchi mashg‘ulotlardayoq bolalarda bu ko‘nikmalarga qiziqish uyg‘otish va shug‘ullanish malakasini o‘stirishni davom ettirish muhim ahamiyatga ega. 5 gacha sanashni o‘rgatish Sanashni o‘rgatish maqsadini (narsalarni sanab chiqibgina nechta? (qancha?) degan savolga aniq javob berish mumkin) tushunib olishiga va sanash vositalarini: sonlarni tartib bilan atashni va ularning to‘plamning har bir elementiga bo‘lgan munosabatini bilib olishiga yordam berishi kerak. To‘rt yoshli kichkintoylarga ayni bir vaqtda bu faoliyatning ikki tomonini o‘zlashtirish qiyinlik qiladi. Shuning uchun o‘rta guruhda sanoqqa o‘rgatishni ikki bosqichda amalga oshirish tavsiya etiladi. Birinchi bosqichda ikki to‘plamdagi sonlarni taqqoslash asosida bolalarga mazkur faoliyat (natijaviy sonni topish)ning maqsadi ochib beriladi. Bolalarni 1 va 2, 2 va 3 element to‘plamlarini farqlashga va tarbiyachining sanashi asosida natijaviy sonni aytib berishga o‘rgatiladi. Bunday “hamkorlik” oldingi ikki

mashg‘ulotda amalga oshiriladi. Ular bu tafovu-tlarni sonlar bilan belgilaydilar va mana bunga ishonch hosil qiladilar: guruhlardagi narsalar soni teng, demak, narsalarning miqdori ayni bir so‘z bilan ifodalanadi (2 ta qizil doiracha va 2 ta havo rang doiracha), bitta narsani qo‘shdilar (oldilar), narsalar soni ko‘paydi (kamaydi) va bu guruh yangi so‘z bilan ifodalana boshladi. Bolalar har bir son narsalarning ma’lum miqdorini bildirishini tushuna boshlaydilar va sonlar o‘rtasidagi bog‘lanishlar (katta, kichik va shu kabilar)ni asta-sekin o‘zlashtirib boradilar. Pedagog (tarbiyachi) birida ikkinchisidagiga qaraganda bitta narsa ko‘proq bo‘lgan ikki narsalar yig‘indisini taqqoslashni tashkil qilib, narsalarni sanaydi va bolalar diqqatini natijaviy songa jalb etadi. U avval qaysi narsalar ko‘proq (kamroq)ligini, so‘ngra esa qaysi son ko‘pligi va qaysisi kamligini aniqlaydi. Bolalarning narsa to‘plam- laridagi sonlarni farqlashlari va ularni so‘zlar (sonlar) bilan atalganlari sonlarni taqqoslash uchun asos bo‘ladi. B о lalar faqat navbatdagi sonni qanday olish mumkinligini emas, balki undan oldingi sonni: 2 dan 1 ni, 3 dan 2 ni va shu kabilarni predmetlar (narsalar) yordamida qanday olish mumkinligini ham ko‘rishlari muhim. Tarbiyachi goh bitta narsa qo‘shib guruhni ko‘paytiradi, goh undan bitta narsani olib kamaytiradi. Har gal qaysi narsalar Ko‘proq, qaysilari kamroq ekanligini aniqlab, sonlarni taqqoslashga o‘tadi. U bolalarni faqat qaysi sonning ko‘pligini emas, balki kamligini ko‘rsatishga (2-2, 3>2, 2<3 va shu kabilar) o‘rgatadi. Bolalarga qayerda 1 ta, qayerda 2 ta, qayerda 3 ta narsa borligini aytish va ko‘rsatish taklif qilinadi, bu 2, 3 ta narsaga ega bo‘lgan to‘plamlar bilan tegishli so‘zlar sonlar o‘rtasidagi asosiy aktiv bog‘lanishlarni aniqlashga xizmat qiladi. Bolalar nutqida narsalar va sonlarning yig‘indilarini taqqoslash natijalarini aks ettirishga katta e’tibor beriladi. (“Sabzilar olxo‘rilardan ko‘proq, olxo‘rilar sabzilardan kamroq. 4 ko‘p, 3 esa kam 3 dan 4 ko‘p, 5 dan kam”).

Bolalar ikkinchi bosqichda hisoblashni bilib oladilar, avval 3 gacha bo‘lgan narsalarning hisobini olishga, keyin esa 4 va 5 gacha bo‘lgan narsalarni sanashga o‘rganadilar. Bolalar 2 va 3 ta narsadan iborat bo‘lgan to‘plamlarni bir-biridan farq qilishni o‘rganib olganlaridan so‘ng nechta?(qancha?) savoliga faqat narsalarni sanab chiqibgina aniq javob berish mumkinligini bilgarilaridan keyin ularni 3 gacha bo‘lgan, keyinchalik 4 va 5 gacha bo‘lgan narsalarni sanashga o‘rgatiladi. Birinchi mashg‘ulotlardan boshlaboq sanashni shunday o‘rgatib borish kerakki, natijada bolalar har bir sonning qanday hosil bo‘lishini, ya’ni natural son tuzilishining umumiy prinsipini tushunib olsinlar. Shuning uchun har bir keyingi sonning hosil bo‘lishini ko‘rsatishdan avval undan oldingi son qanday hosil bo‘lganligi eslatib o‘tiladi. 2-3 sonlarini izchillik bilan taqqoslash bolalarga, har qanday natural sonning bittadan ko‘pligini va boshqasidan, “qo‘shni sondan” kamligini (3<4<5), bittadan kam birorta ham natural son yo‘qligini ko‘rsatish imkonini beradi. “Ko‘p”, “kam” tushunchalarining nisbiyligini bolalar keyinchalik shu asosda bilib oladilar. Ular narsalar to‘plamlarini mustaqil ravishda o‘zgartirishni o‘rganishlari kerak. Masalan, qanday qilsa narsalarning soni bab-baravar bo‘lishini, 2 ta narsa (4 ta narsa) o‘rniga 3 ta narsa bo‘lishi uchun nima qilish kerakligini hal qilishlari lozim. O‘rta guruhda sanash ko‘nikmalari batafsil mashq qilinadi. Tarbiyachi sanash usullarini bir necha marta ko‘rsatadi va tushuntirib beradi, bolalarni narsalarni o‘ng qo‘l bilan chapdan o‘ngga qarab sanashga; musiqa asboblari nomlari; musiqa tovushlarini sanash va anglash, sanash jarayonida narsalarni qo‘l tekkizib navbati bilan ko‘rsatishga, oxirgi sonning nomini aytib, yakuniy ishora qilishga, narsalar guruhi atrofidan qo‘lni yurgizib chiqishga o‘rgatadi. B о la sanash harakatlari ko‘nikmalarini o‘zlashtirib olganidan so‘ng, ularni foydalaniladigan predmetlar bilan tanishtirish zarur. Bu yerda izchillik taxminan quyidagicha bo‘lishi mumkin: bolalar har bir narsaga qo‘l tegizib ovoz chiqarib

sanaydilar; predmetlarga ko‘rsatkich tayoqchani tekkizib ovoz chiqarib sanaydilar; ma’lum masofada turib ovoz chiqarib sanaydilar; ichlarida pichirlab sanaydilar. To‘rt yoshli kichkintoylar ichlarida o‘ylashni bilmaydilar, ularda sanash ko‘nikmalari mustahkam emas, shuning uchun ularga ichlarida sanashni taklif etib bo‘lmaydi. S а nash ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun bir qancha mashqlar bajariladi. Mustaqil sanash uchun qulaylik yaratish maqsadida sanaladigan narsa, mashg‘ulotlar sharoiti o‘zgartiriladi, bolalarning jamoa bo‘lib ishlashi ularning qo‘llanmalardan foydalanib mustaqil ishlashi bilan almashtirib turiladi, ish usullari xilmaxillashtiriladi. Turli xil o‘yin mashqlaridan, shu jumladan, faqat narsalarning sanash ko‘nikmasini mustahkamlash imkonini beruvchi o‘yin mashqlaridan foydalanibgina qolmay, balki narsalar ning shakli, o‘lchami haqidagi tasavvurlarini shakllantirishga, fazoda mo‘ljal olishni o‘rgatishga imkon beradigan o‘yin mashqlaridan ham foydalaniladi. Sanash narsalar o‘lchamlarini aqqoslash bilan; geometrik shakllarni farq qilish va ularning gilarini ajratib ko‘rsatish bilan; fazoviy yo‘nalish (chapdan, 0 ngdan, oldinda, orqada)larni aniqlash bilan bog‘lanadi. Bolalarga tevarak-atrofdan ma’lum miqdordagi narsalarni kuzatish taklif qilinadi. Oldin bolaga namuna (ko‘rgazma) beriladi. Ko‘rgazmada nechta doiracha bo‘lsa, shu doirachalar soniga teng o‘yinchoq yoki buyum izlaydi. Keyinchalik bolalar faqat so‘z asosida harakat qilishga o‘rganadilar (“4 ta o‘yinchoqni top”). Tarqatma material bilan ish olib borayotgan vaqtda bolalarning hali narsalarni sanay olmasliklarini nazarda tutish kerak. Avval bolalarga hisoblash emas, balki sezish, sanash ko‘nikmasini talab qiladigan topshiriqlar. Ma’lumki, 5 ichida bo‘lgan teng va teng bo‘lmagan (bitta ko‘p yoki bitta kam) miqdordagi narsalarning ikki to‘plamini taqqoslash bolalarga birinchi beshlik sonining qanday tashkil topishini eslatish imkonini beradi. Teng, teng emas, ko‘p, kam va sanoqning nisbatlarini aniqlash uchun ikki guruh predmetlarini birma-bir taqqoslash usullarini bolalar ongiga yetkazish maqsadida to‘plamlarni tenglashtirishga oid topshiriqlar beriladi, masalan: “Hamma bolalarga yetadigan piyolalar olib kel”,— va hokazo. Bolalarni narsalarni

tartib bilan chapdan o‘ngga qarab sanashga, sanoq yakunining nomini aytishga o‘rgatish sanoqko‘nikmalarining mustahkamlanishiga olib keladi. Katta guruhda sonni xotirada saqlab qolish mustahkamlanib boriladi. Buning uchun predmetlarni sanab chiqish mashqlari asta sekin murakkablashtirib boriladi. Masalan, bolalarga ayni bir vaqtdagi son aytiladi, darhol ikki xil predmetni yoki bir xildagi, ammo bir-biridan rangi yoki hajmi jihatidan farq qiladigan predmetlarn sanab chiqish taklif qilinadi. Predmetlar nomi ularningjoylashish o‘rni bilan bog‘lanadi. Bolalar sonni xotirada eslab qolishga, predmetlarni bittalab olishga, sonlarning olingan har bir predmet bilan munosabatini aniqlashga, bajarilgan topshiriq haqida hisobot berishga o‘rgatiladi. Ba’zi bir fazoviy tasavvurlar o‘ziga nisbatan predmetning joylashish o‘rni oldida, orqasida, chapda, o‘ngda: qog‘oz varag‘i yuzasida tasvirlangan predmetlarning joylashishi yuqorida, pastda, chap tomonda, o‘ng tomonda, o‘rtada kabilar mustahkamlanadi. 10 ichida sanash. Ikki to‘plamdagi elementlarni solishtirish asosida ikkinchi beshlik sonini hosil qilishi va 10 gacha sanashni o‘rgatish uchun o‘rta guruhda birinchi beshlik sonini hosil qilish namoyish etiladi. O‘rta guruhda bo‘lganidek, har bir kelgusi son qanday hosil qilinishini ko‘rsatish uchun bundan oldingi son qanday hosil qilinganini takror ko‘rsatish lozim. Shunday qilib, hamma vaqt 3 tadan kam bo‘lmagan ketma-ket sonlar taqqoslab ko‘riladi. Bolalar ko‘pincha 7 va 8 sonlarini adashtiradilar, bu o‘z navbatida 7 va 8 elementlardan iborat to‘plamlarni taqqoslash bo‘yicha juda ko‘p mashq qilishni taqozo etadi. Т urli o‘lchovda yoki turli maydonni egallovchi predmetlar to‘plamini taqqoslash ko‘nikmasi sanoq ahamiyatini va taqqoslanadigan ikki to‘plamlar elementlarini bittalab solishtirishda aniqlash usullarini tushunish, teng.

ko‘p, kam munosabatlarini aniqlash imkonini beradi. Masalan, qaysi olmalar ko‘proq—qizillarimi yoki yashillarimi, qaysi gullar ko‘proq—sariqlarimi yoki oqlarimi—ana shularni aniqlash uchun, agar keyingilari birinchilarga nisbatan katta oraliq bilan joylashgan bo‘lsa, predmetlarni sanab chiqish va ular sonini yoki 2 guruh predmetlarini bir-biriga taqqoslash zarur. Bunda taqqoslashning ustiga qo‘yish, yoniga qo‘yish usullaridan foydalaniladi. Bolalar guruhlardan birida ortiqcha predmet paydo bo‘lganini, demak, bu guruhdagi predmetlar ko‘proq, boshqa guruhda esa bitta yetishmasligini, demak, bu guruhda predmetlar kamroq ekanligini ko‘radilar. Soni kamroq guruhga bitta predmetni qo‘shish yoki soni ortiqroq guruhdan bitta predmetni olib qo‘yish yo‘li bilan guruhlarni tenglashtirish natijasida bolalar taqqoslanayotgan sonlardan har birini hosil qilish usullarini o‘zlashtirib oladilar. Ko‘proq, kamroq munosabatlarining o‘zaro aloqasini ko‘rib chiqish bolalarga kelgusida sonlar o‘rtasidagi munosabatlarning o‘zaro simmetriklik xossasini o‘rganishga zamin yaratadi. Didaktik materialni almashtirib turish, xilma-xil topshiriqlar berish bolalarga har bir sonni hosil qilish usullarini yaxshiroq anglab olishda yordam beradi. Bolalarda 10 gacha sanash ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun turli xil mashqlardan. masalan, “Xuddi shuncha ko‘rsat” mashqidan foydalaniladi. 10 gacha bo‘lgan predmetlarni sanash. Predmetlarni sanash mashqlari murakkablashib boradi. Birdaniga turli xil predmetlarni 2 guruhini (6 ta piyola va 7 ta kosani sanang) yoki bir xil ko‘rinishga ega, ammo bir-biridan rangi, shakli yoki katta-kichikligi bilan ajralib turuvchi (7 ta katta va 8 ta kichkina tugmachalarni), 2 guruh predmetlarini hosil qilish mashqlari bilan birgalikda faqatgina ikkita guruhdagi predmetlarni sanashnigina emas, balki ularni ma’lum joyga, masalan, qog‘oz varag‘ining ko‘rsatilgan qismiga: yuqoriga, pastga, chapga, o‘ngga, o‘rtasiga joylashtirish topshirig‘i ham beriladi. Bir oz keyinroq tarbiyachi ko‘rsatmasi asosida, bolalar mana endi nima ish bajargan bo‘lsang, hammasi to‘g‘risida gapirib; ber! — deb so‘raydi. Nihoyat javoblar bajarilgan vazifa haqida hikoyaga aylanadi. Bolalar 6-10 Ularga? ko‘zlarini yumib, tugmachalarni qo‘llari

bilan ushlab ko‘rib sanash, u qo‘lidan bu qo‘liga olib sanash topshiriqlari beriladi. Bundan tashqari, “Ketdik, ketdik, ketdik..”, “Nima o‘zgardi” o‘yinlari yordamida qo‘l bilan ushlab sanashni mashq qiladilar. Т ovushlarni sanashni esa predmetlarni sanash va sanab ajratish bilan bog‘laydilar. Bolalarga tovushlarni sanashni, xuddi shuncha o‘yinchoqlarni sanab ajratshni, keyinchalik ayni bir vaqtda tovushlarni sanab, o‘yinchqlarni ajratib qo‘yishni, sanashni; tugatgach, qancha tovush ehitganliklarini va nechta o‘yinchoq qo‘yganliklarini gapirib berishni taklif etiladi. Bolalar musiqa asboblari nomlari bilan tanishdi, aytilishini mashq qiladi. Pedagog: “Bu qaysi musiqa asbobi”— deb so‘raydi. Pedagog cholg‘u asboblardan birida 3 ta tovush hosil qiladi va bolalardan so‘raydi: “Topinglar-chi, men qaysi asbobda va nechta tovush chiqardim?” Bola sanab beradi: “Siz bir marta tayoqchani tayoqchaga, ikki marta barabanga urdingiz”, -deydi. “Sen hammasi bo‘lib nechta tovush eshitding?” - deb so‘raydi pedagog. “Men hammasi bo‘lib uchta tovush eshitdim”- deb javob beradi bola. Bolalar pedagog yoki boshqa bolalar tomonidan bajarilayotgan harakatlarni sanaydilar. Ular harakat miqdorini namuna hamda aytilgan songa qarab bajaradilar, Masalan: “Likopchada nechta tuxum bo‘lsa, shuncha marta salom ber, shuncha marta rahmat degin". Topshiriqlarni o‘yin xarakterida olib borish mumkin: “Topingchi, men Elmurodga koptokni necha marta tashlashni buyurdim?”, demak, Elmurod koptokni talaydi, bolalar esa uning harakatlarini sanaydilar. Ko‘rsatilgan yo‘nalish bo‘yicha ma’lum miqdorda qadam tashlash bolalar uchun eng murakkab topshiriq hisoblanadi. Masalan, bolaga: “Oldinga 5 qadam yur, o‘ngga buril, yana 3 qadam tashla”, — deb aytiladi. Bolalar safda yurish bilanbirga bir vaqtda sanashni, fazoda mo‘ljal olishni mashq qiladilar, turli shakldagi sanashni nashq qilish bir-biri jupslashtirilgan

topshiriq hosil qilinadi. Bunday mashqlar orqali idrok etiladigan to‘plamlar orasidagi miqdoriy munosabatning o‘rnatilishi sanash faoliyatini umumlashtirishga imkon beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016 2.Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. T.: 2017 Xasanboyeva.O.U. “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” T. «Ilm ziyo» 2006 y SH.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika”.“Tafakkur sarchashmalari”. T:. 2013 3 .N.M.Kayumova “Maktabgacha pedagogika”. TDPU nashriyoti T:. 2013

O'xshashlar

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavurlarini shakllantirish metodikasi

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishning zamonaviy texnologiyalari (8-amaliy mashg‘ulot)

Matematik tasavvurlarini shakllantirish nazariyasi va metodikasining nazariy asoslari (1-amaliy mashg‘ulot)

Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish

Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va metodikasi