Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish - Algebra - Referatlar

Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish R E J A: 1 Vaqt va uning xususiyatlari. 2. Turli yoshdagi bolalarning vaqtni idrok qilishi. 3. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda vaqtni his qilishni rivojlantirish.

Tayanch so`zlar: Vaqt xususiyatlari - bu vaqtniig bir tomonga yo`nalib o`tishi, u tabiat va jamiyatning chiqishi yo`nalishini ifodalaydi. Vaqt so`zi rus so`zidan kelib chiqqan, ya`ni vaqt- " время " degani aylanmoq ma`nosini bildiradi. O`tgan, hozirgi va kelasilar o`zaro shunday aloqa qilganki, o`rinlarini bir-birlariga almashtira olmaydilar. Vaqtning qaytmas xususiyatlari shuki vaqtning bir tomonga yo`nalib o`tishi, u tabiat va jamiyatning chiqishi yo`nalishini ifodalaydi. Vaqtning asosiy qabul qilinishi bu sezish qobiliyatidir. har xil kompleks analizator vaqtni sezish qobiliyatining cho`zilishiga ta`sir qiladi, lekin asosiy xususiyati deb I.M. Sechenov eshitish va tananing sezgi qobiliyatlariga e`tibor bergan "Vaqt tovush va tananing sezish qobiliyati insonga vaqt haqida tushuncha beradi, shunda ham to`la o`z mazmuni bilan emas balki vaqt bir tomonlama tovushning tortilishi va tananing sezishini tortilishi. SHuning uchun I.M.Sechenov eshitish va sezish xususiyagidan bu vaqt bo`shlig’ining /drob/ analizatorlari degan edi. I.P.Pavlov ko`rsatgan ediki vaqtning hisoblanishi nerv sistemasining har bir elementiga, uning har bir hujayrasiga xos u buni eksperemental asosda isbotladi. har qanday analizator "vaqtni hisoblashi" mumkin. I.P.Pavlov ayttan ediki, vaqtning fiziologik qabul qilinishi bu kishining tormozlanishi vа ta`sirlanishidir, bu esa vaqtni hisoblashga yo`l beradi. Bu fikrlar qator izlanishlar orhali ko`rsatilgan. Ikkinchi signal sistemasida ta`sirlanish vaqtning etarli hisobga olinmasligidan kelib chiqadi, tormozlanish protsessida unga ko`proq baholash xususiyatidandir. SHunday qilib, aniq vaqt intervallarini vaqtinchalik baholash ta'sirlanish va tormozlanish dinamik protsessida aniqlanadi. Vaqt intervalida differentsirovka bu vaqtga nisbatan shartli reflekslarning xosligidir.

Ikkinchi kichik guruh Kichik gruppada bolalarning ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi vaqt oraliqlari haqidagi tasavvuri aniqlanadi. Sutka qismlarini kichkintoylar o`z faoliyatlari mazmunining o`zgarishiga hamda shu vaqt oralig’ida o`z atroflarida bo`lgan katta yoshli kishilar faoliyatiga qarab farq qiladilar. Avval kundalik tartib, bolalarning uyqudan turish, ertalabgi gimnastika, nonushta, mashg’ulot vaqtlari qat`iy belgilab qo`yilganligi va sutkaning bo`laklari haqida tasavvur hosil qilish uchun real sharoitlar yaratadi. Pedagog vaqt bo`lagining nomini aytadi va bolalarning shu vaqtga mos bo`lgan faoliyat turlarini sanab chiqadi. "hozir ertalab, biz gimnastika qildik, yuvindik, endi esa nonushta qilamiz". Yoki allaqachon nonushta qilib bo`ldik, shug’ullanib ham bo`ldik. Hozir kunduz kun. Tez orada tushki ovqatni eymiz. Masalan, boladan quyidagilar so`raladi: "Hozir ertalab. Sen ertalab nima qilasan? Sen o`rningdan qachon turasan?" va shu kabilar. Kun davomida bolalar bilan birgalikda kunning turli bo`laklarida bolalar va kattalarning faoliyatini tasvirlaydigan rasmlar ko`rib chiqiladi. Rasmlar shunday bo`lishi kerakki, ularning vaqt bo`lagi uchun xarakterli bo`lagi belgilar aniq ko`rinib tursin. Tarbiyachi rasmda tasvirlangan bolalar nima ish qilayotganliklarini va bu harakat qaysi vaqtda bajarilayotganligini aytadi. U bolalarga savollar beradi: "Sen erta bilan nima qilding? Kunduzi-chi?" Yoki "sen qachon o`ynaysan? qaysi vaqtda sayr qilasan? Sen qachon uxlaysan?" Keyin bolalar, masalan, erta bilan, kunduzi yoki kechqurun kattalar yoki bolalar nima qilayotganliklari tasvirlangan rasmni tanlab oladilar. Bolalar asta sekin erta bilan, kunduzi, kechqurun, kechasi so`zlarining aniq mazmunini tushinib oladilar, ularga emotsional rang beradilar. Bolalar o`z nutqlarida ulardan foydalana boshlaydilar.

O`rta guruh Kichik gruppa singari bu gruppada ham vaqtni bilish bolalarni asosan, kundalik hayotida o`stirib boriladi muhimi bu o`rgatishining puxta hissiyot asosida amalga oshirilishidir. Pedagog sutka qismlarining nomini bolalar va ularga yaqin katta yoshli kishilarning ertalab, kunduzi, kechqurun, kechasi nima qilishlari bilan bog’liq, bolalarning sutka qismlari haqidagi tasavvurlarini aniqlaydi. Bolalarning sutka haqidagi tasavvurini aniqlash maqsadida ular bilan suhbat olib boriladi. Suhbat taxminan mana bunday o`tkazilishi mumkin: avval tarbiyachi bolalardan ular bolalar bog’chasiga kelishdan oldin nima ish qilganliklarini, ertalab bolalar bog’chasida nima qilganliklarini, bolalar bog’chasida kunduzi nima qilishlarini gapirib berishlarini so`raydi. U bolalarning sutkaning har bir qismida nima qilayottanliklarini aniqlaydi va umumlashtiradi. U suhbat oxirida ertalab, kuduz va tun - bular sutkaning qismlari ekanligini aytadi. "Bugun", "kecha" kabi vaqt tushunchalari nisbiy xarakterga ega. Bolalarning ularni o`zlashtirishlari qiyin. Buning uchun imkoni boricha bugun, ertaga, kecha so`zlaridan ko`proq foydalanish vа bolalarni bu so`zlarni ishlatishga undab turish zarur. Tarbiyachi muntazam ravishda ularga biz qachon rasm soldik? Biz bugun nima ko`rdik? Эrtaga qaerga boramiz? Savollari bilan murojaat qilib turishi lozim. Tez sekin so`zlarining ma`nosi konkret misollar bilan ochib boriladi. Tarbiyachi bolalar diqqatini o`yin davomida ular bajarayotgan harakatlarning tezlik darajasiga jalb etadi. Kiyinish vaqtida u tez kiyinayotganlarni maqtaydi. Imillab kiyingan bolalarni aybsitadi, sayr vaqtida yayov kishi bilan velosipedchining, avtomobil' bilan poezdning, qurt bilan qo`ng’izning harakat tezligini taqqoslaydi.

Katta guruh O`quv yilining boshida katta gruppa bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi kabi vaqt qismlari haqida tasavvurlar mustahkamlanib vaqt bolalar faoliyatining konkret mazmuni va ular atrofidagi kattalar bilangina emas, balki vaqtning ob`ektivroq ko`rsatkichlari - tabiat hodisalari (quyosh chiqishi) bilan bog’laydilar. Tarbiyachi bolalar bilan va ular atrofidagi kattalar bilan kun davomida nima qiladilar, ularni qanday izchillikda qachon bajaradilar, erta tong kunduz kechqurun haqidagi taassurotlari to`g’risida suhbatlashadi. U bolalarga tegishli she`r va hikoyalarni aytib beradi. Ko`rsatma material sifatida bolalarning kun davomida xilma xil faoliyat turlari aks ettirilgan rasm va fotosuratlardan foydalaniladi: o`rin ko`rpalarni yig’ish, ertalabki gimnastika, yuvinish, ertalabki nonushta. Sutka qismlari haqida tasavvurlarni aniqlashda didaktik o`yinlar, masalan, bizning kun o`yini yordam beradi. "Kecha", "bugun", "ertaga" kabi vaqt belgilarining o`zgaruvchanligi va nisbiyligi bolalarining ularni o`zlashtirishlarida qiyinchilik tug’diradi. Besh yoshli bolalar bu so`zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so`zlarning mazmun ahamiyatini ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: "Biz siz bilan kecha qaerda bo`ldik?", "Parkka qachon borgan edik?". Bolalarni vaqt terminlari ustida mashq qildirish uchun katta gruppada so`zli didaktik o`yinlar hamda o`yin mashqlaridan, masalan, "Davom ettir!" o`yinidan foydalaniladi. Bu mashqni koptok bilan o`ynaladigan o`yin formasida o`tkazish mumkin. Bolalar doira bo`lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla aytib, koptokni tashlaydi. Kim koptokni ushlab olsa, o`sha bola tegishli vaqtni aytadi. Masalan: tarbiyachi koptokni tashlab: "biz pochtaga bordik", - deydi. Bola esa koptokni ushlab olib "kecha" - deb jumlani tugatadi. Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining konkret mazmuni bilan bog’laydilar. Эndilikda bolalar har kuni ertalab hafta kunlarining nomini shuningdek, kecha haftaning qaysi kuni ertaga qaysi kuni ekanligini aytadilar.

Matematika mashg’ulotlarida vaqti - vaqti bilan bolalarga hafta kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oldin va keyin qanday kun kelishini aytish. Pedagog "qaysi kunlari rasm chizish mashg’ulotimiz bor? Musiqa mashg’ulotichi? deb savollarni almashtirib turadi. Bolalar tartib bilan sanashni, hafta kunlarini tartib bilan aytishni o`rganib olganlaridan keyin kunni tartib nomeri bilan bog’laydilar. Hafta kunlarining izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun "Hafta kunlari" so`zli didaktik o`yindan foydalanish mumkin. Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish bolalarda takrorli vaqtning o`zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo`lishiga uning ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi. Katta maktab yoshidagi bolalarda vaqtni his qilishni rivojlanishi Insonnig kundalik ish faoliyatida vaqt juda muhim o`rin tutadi. Vaqtiga qarab o`z ish faoliyatini boshlaydi., harakatlarini tezlashtiradi yoki sekinlashtiradi, vaqtga moslashishni talab qiladi. Vaqtni sezish insonni vaqtini tejashga, undan unumli foydalanishga harakat qilishga undaydi. Vaqt o’quvchining o’quv hayotida boshqaruvchanlik rolini o`taydi. B.G.Anan'eva rahbarligida psixologo - pedagogik tekshirishlar o`tkazilib, unda bolalarning aqliy taraqqiyoti o’quv yili protsessida kuzatiladi. Bu tekshirish shuni ko`rsatadiki, bolalarning hech birida vaqtga moslashish, bilimlarining o`zlashtirishning bog’liqligi, qobiliyatlarining rivojlanishi ko`rinadi. Maktabga kelgan ko`pchilik bolalarda vaqtni o`zlashtirmaganligi bir qancha qo`shimcha qiyinchiliklarni tug’diradi. Birinchi sinf o’quvchilari darsga kechikmasliklari, o`z vaqtida uyiga berilgan topshiriqlarni bajarib borishlari kerak, bularning hammasiga ulgurushlari kerak. Bu talablarning hammasiga to`liq javob berish uchun bolalarni bog’cha yoshidan tarbiyalangan va tayyorlangan bo`lishi kerak.

Kuzatuvlar shuni ko`rsatadiki, katta maktab yoshidagi bolalar vaqt intervallari, vaqt qismlarini, o`z harakatlari bilan bog’liq holda olib bora oladilar. Ular o`zlari mustaqil vaqt oraliqlarini baholay oladilar. O`z harakatlarini ma`lum harakatda boshlab, ma`lum vaqtda tugata oladilar. Vaqtni bilishning eng muhim faktorlari: 1. Bola qaysi vaqt haqida gap bor ketayotganini, mustaqil vaqt oraliqini bilishi,vaqt haqida, soatdan foydalanishni bilishi kerak. 2. Bolalarning turli harakatlarida ularga ma`lum vaqt bo`laklari haqida, berilgan topshiriqni ma`lum vaqtda bajarishga ulgurish mumkinligini tushuntirish. Bolalarga soatga qaramasdan o`z sezgilariga qarab vaqtni sezishni, rivojlantirish. Kattalar bu malakalarning o`zlashtirishda yordam berishlari kerak. Katta va tayyorlov gruppa bolalari bilan vaqtni sezishni 1,3,5,10 minut oraliqlari bilan tanishtirishdan boshlaymiz, 1 minut bu birinchi vaqt boshlanish haqidagi birlik hisoblanadi. Hayotda ko`pincha "bir minutga", "bir minutdan so`ng", "bir minut kutib turing" kabi iboralar tez-tez ishlatilib turiladi. Bunda ishni uyushtirish va metodika ishlari quyidagicha bo`ladi: 1. Bolalarni 1,3,5 va 10 minut o`tishi bilan tanishtirish bunda sekundamer, qum soatlardan foydalaniladi. 2. Bu vaqtlarning o`tishini turli harakatlarga bog’liq holda o`tkazish. 3. Bolalarni ko`rsatilgan, belgilangan vaqtgacha berilgan topshiriqlarni bajarishga o`rgatish. Ishlar bir necha bosqichda o`tkaziladi: 1-bosqichda belgilangan vaqt ichida berilgan topshiriqni bajarish, bunda qum soatlarda bajariladi. Tarbiyachi doimo bolalarga ba?o berib boradi, ularning o`zlashtirishlariga qarab, baholanadi. 2- bosqichda vaqtni o`tish oraliqlarini baholash, tarbiyachi bunda ham baholab boradi.

3- bosqichda oldindan vaqt oraliqlarini, uning o`tishlarini rejalashtirish. Bunda ham qum soatlaridan foydalaniladi. 4- bosqichda esa vaqtni baholash, uning davomiyligini hayot bilan bog’liq holda olib borishni o`rgatish. Programma materiali quyidagi mashg’ulotni o`z ichiga olib, quyidagi topshiriqlar qo`yiladi. 1. Bolalarni 1 minut o`tish davomi bilan tanishtirish. 2. Turli ish faoliyatlari davomida qum soati bilan vaqt o`tishini kontrol qilish. 3. Berilgan topshiriqni o`z vaqtida bajarish ko`nikmasini hosil qilish.

Adabiyotlar: 1. Kurmakaeva R., A`zamova M., Normatova S., Yusupova M., Эlementar matematika rejalari. T. 1992y. 2. Bikbaeva N.U., Ibroximova 3.I., Qosimova X.I. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish, T., 1995 3.. A.I. Vasil`eva, L.A.Baxturiya, I.I.Kobitina bolalar bog`chasining katta tarbiyachisi. T.1991 4. Stolyar A.A. Formirovanie elementarnix matematicheskix predstavleniy u doshkol`nikov. M.1988y. 5. www.pedagog.uz 6. www.edu.uz 7. www.ziyouz.com 8. www.gov.uz

O'xshashlar

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot)

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish (amaliy mashg‘ulot)

Bolalarda fazoviy tasavvurlarni shakllantirish

Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va metodikasi