Kompleks sonlar 2 - Algebra - Referatlar

Kompleks sonlar 2

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

462.5 KB

Ko'chirib olish

Kompleks sonlar Reja: 1. Kompleks son tushunchasi. 2. Kompleks sonning k o’ rinishlari. 3. Kompleks sonni darajaga k o’ tarish va undan ildiz chi q arish.

Kompleks son tushunchasi. Tekislikda Dekart koordinatalar sistemasi berilgan b o’ lsin. Abstsissalar o’q ida joylashgan nuqtalar t o ’plamini R x , ordinatalar o’q ida joylashgan nuqtalar t o’ plamini R y or q ali belgilaylik. Ixtiyoriy x  R x , y  R y h a q i q iy sonlardan (x,y) juftlikni h osil q ilamiz. Bunda, agar y=0 b o’ lsa, (x,0) =x deb q araymiz. Bunday juftliklardan tashkil topgan C= {(x,y): x  R x , y  R y } t o’ plamda arifmetik amallar kiritilishi mumkin. Agar (x 1 ,y 1 )  C, (x 2 ,y 2 )  C juftliklar uchun x 1 =x 2 , y 1 =y 2 b o’ lsa, bu juftliklar o’ zaro teng deyiladi va (x 1 ,y 1 )=(x 2 ,y 2 ) kabi belgilanadi. (x 1 ,y 1 )  C va (x 2 ,y 2 )  C juftliklarning yi g’ indisi q uyidagicha ani q lanadi: (x 1 , y 1 ) + (x 2 , y 2 ) = (x 1 +x 2 , y 1 + y 2 ) (x 1 ,y 1 )  C va (x 2 ,y 2 )  C juftliklarning ayirmasi h am q uyidagicha ani q lanadi: (x 1 , y 1 ) – (x 2 , y 2 ) = (x 1 -x 2 , y 1 - y 2 ) K o’ paytirish va b o’ lish amallari h am mos ravishda q uyidagicha ani q lanadi. (x 1 ,y 1 )  (x 2 ,y 2 )=(x 1 x 2 –y 1 y 2 , x 1 y 2 +x 2 y 1 ) Shunday q ilib, C to’plam elementlari ustida t o’ rt amal qo’ shish, ayirish, k o’ paytirish va b o’ lish amallari kiritildi. Bu amallar q uyidagi xossalarga ega: 1.Kommutativlik 2.Assotsiativlik 3.Distributivlik 4.Yu q orida keltirilgan C= {(x,y): x  R x , y  R y } to’ plam elementlari ustida arifmetik amallarning bajarilishi va ularning 1  -3  xossalarga ega ekanligi, tabiiy ravishda C t o’ plam elementlarini son deb q arash imkonini yuzaga keltiradi. Odatda, C t o’ plam elementi (x,y) juftlik kompleks son deyiladi va u bitta h arf bilan belgilnadi. z=(x,y) Demak, c t o’ plam kompleks sonlar t o’ plamini ifodalar ekan.

Ma’lumki, x  R x uchun (x,0)=x Bu esa ha q i q iy son kompleks sonning xususiy h oli ekanini bildiradi. Demak, R x  C Kompleks sonning k o’ rinishlari . 1  . Algebraik k o’ rinishi. (0,1) juftlikni olib, uni i bilan belgilaymiz va bu belgini mav h um birlik deb ataymiz. i  i = i 2 = - 1 b o’ ladi. H a q i q atan h am i 2 = (0,1) (0,1) = (0,-1)=-1 i belgisi yordamida z=(x,y) kompleks sonni algebraik shaklda z = x + i y (1) k o’ rinishda yozish mumkin. Chunki z=(x,y)=(x,0)+(0,y)=(x,0)+(0,1)(y,0)=x+iy z=x+iy bo’lsa, x – z kompleks sonning h a q i q iy q ismi deyiladi va xqRe z kabi belgilanadi. y – z kompleks soninig mav h um q ismi deyiladi va uqIm z kabi belgilanadi. Z=x+iy kompleks son berilgan b o’ lsa, x-iy kompleks son uni qo’ shmasi deyiladi va z or q ali belgilanadi: .iy x z   Q uyidagi tengliklar o’ rinlidir: 1) x z z 2  2) 2 1 2 1 z z z z    2 1 2 1 z z z z    3) 2 1 2 1 z z z z    4) )0( 2 21 21      z z z z z 5)   z z  Eslatma: n ta z 1 , z 2 , . . . ,z n kompleks sonlarning yi g’ indisi h amda k o’ paytmasi yu q oridagidek kirtiladi va ular uchun mos xossalar h amda tengliklar o’ rinli b o’ ladi. Jumladan, , ... ... 2 1 2 1 n n z z z z z z        , ... ... 2 1 2 1 n n z z z z z z       

b o’ ladi. Trigonometrik k o’ rinishi . Ixtiyoriy z = x + i y (1) kompleks sonni olaylik. Tekislikda, koordinatalari x va y bo’lgan M(x,y) nuqtani q araymiz. Ma’lumki, OM shu M nuqtaning radius-vektori deyiladi. Bu radius- vektorning uzunligi r, uning O x o’q i bilan tashkil etgan burchagi  b o’ lsin. Chizmada tasvirlangan OMB t o’g’ ri burcha kli uchburchakdan quyidagilarni topamiz: ) 2 0( sin , cos         r y r x Unda (1) k o’ rinishdagi kompleks son q uyidagicha      sin cos sin cos i r ir r iy x z       (2) ifodalanadi. Odatda kompleks sonning bu ifodasi uning trigon o metrik k o’ rinishi deyiladi. Bunda r musbat son z kompleks sonning moduli deb ataladi va |z| kabi belgilanadi: r=|z| .  burchak esa z kompleks sonning argumenti deb ataladi va argz kabi belgilanadi:  =argz . Yana  OMB dan, Pifagor teoremasiga k o’ ra ) 0( 2 2      r y x z r (3) h amda x y tg   , ya’ni x y arctg  (4) b o’ lishini topamiz.

Demak, z = x + iy kompleks sonning moduli (3) formula, argumenti esa (4) formula yordamida topiladi. Misol. 1. i z 3 1   kompleks sonning moduli hamda argumentini toping. Bunda 3 ,1   y x b o’ ladi. (3) va (4) ga k o’ ra 2 )3 ( )1 ( 2 2      z r 3 1 3    tg , ya’ni 3 2   b o’ ladi. 1. Ushbu i z 2 3 2 1  kompleks sonni trigonometrik k o’ rinishda ifodalang. Bunda 2 3 ,2 1   y x b o’ lib , 1 ) 2 3 ( )2 1( 2 2     z r 3 2 )3 ( 2 1 2 3 arg         arctg arctg z U h olda (2) formulaga k o’ ra berilgan kompleks son qu yidagi          3 2 sin 3 2 cos 1 2 3 2 1   i i z t rigonometrik k o’ rinishga ega b o’ ladi. K o’ rsatkichli k o’ rinishi. Faraz q ilaylik, C z sonning moduli    r r 0 argumenti esa     2 0 b o’ lsin. Unda bu kompleks son    sin cos i r z   Trigonometrik k o’ rinishga ega b o’ ladi. Kompleks analiz kursida mu h im bo ’ lgan q uyidagi    sin cos i ei   ( 5 )

Eyler formulasidan (Bu formulani keyingi ma’ruzada isbotlaymiz) f oydalansak, z kompleks sonning ushbu  i re z ifodasiga kelamiz. Bu kompleks sonning k o’ rsatkichli ifodasi deyiladi. 1 1 1 ier z  , 2 2 2 ier z  b o’ lsa, u h olda  2 1 2 1 2 1      ier r z z (6)  2 1 2 1 2 1    ie r r z z (7) (6) va (7) munosabatlardan quyidagi munosabatlar kelib chiqadi: 1 0 . 2 1 2 1 z z z z    va 2 1 2 1 arg arg ) arg( z z z z    2 0 . )0 ( 2 2 1 2 1   z z z z z va . arg arg arg 2 1 2 1 z z z z        Kompleks sonni darajaga k o’ tarish va undan ildiz chi q arish. Aytaylik 1 2, ,... n z z z kompleks sonlar beril g an b o’ lsin. Ikkita kompleks sonlar k o’ paytmasi singari bu n ta kompleks sonlar k o’ paytmasi  n i n n e r r r z z               ... 2 1 2 1 2 1 ... ... z (1) b o’ ladi. Bunda ,ki k k e r z    . ,...,2,1 n k  Xususan, z z z z n    ... 2 1 b o’ lsa, (1) tenglik ushbu   in n n e r z (2) k o’ ri n ishga ega b o’ lib, bu z kompleks sonning n-darajasi deyiladi. Ravshanki,     n i n r er n inn sin cos   . Demak,    ninrz n n sincos . (3) Odatda (3) formula Muavr formulasi deyiladi. Aytaylik, C z kompleks son va tayinlangan N n sonlar berilgan b o’ lsin. Ushbu z n  . (4)

tenglikni q anoatlantiruvchi  kompleks son z kompleks sondan olingan n- darajali ildiz deyiladi va u nz kabi belgilanadi: nz   . Berilgan kompleks son q uyidagi    sin cos i r z   (5) trigonometrik k o’ rinishda b o’l sin.  kompleks sonni ushbu      sin cos i (6) k o’ rinishda izlaymiz. Unda (4), (5), va (6) munosabatlarga k o’ ra           sin cos sin i r i сos n    b o’ ladi. Endi            sin cos sin i i сos n n    f ormulani e ’ tiborga olib, q uyidagi       sin cos i n    sin cos i r  tenglikka kelamiz. Unda    cos cos r n n  (7)    sin sin r n n  b o’ lishi kelib chi q adi. Bu tengliklarni kvadratga k o’ tarib, s o’ ng ularni h adlab qo’ shib topamiz:       n n n 222 sin cos    2 2 2 sin cos r n n r r       2 2 Topilgan  ning qiymatini (7) tengliklardagi  ning o’rniga qo’ysak, ushbu   cos cos  n   sin sin  n tenglamalar h osil b o’ ladi. Agar ma’lum bo’lgan      cos 2 cos   k      sin 2 sin   k tengliklarni e ’ t i borga olsak, unda

   k n 2 ya’ni n k   2    ,...2 ,1 ,0    k b o’ lishini topamiz. Demak , izlanayotgan      sin cos i  kompleks sonning moduli nr  argumenti esa n k   2  b o’ lar ekan. Demak,          n k i n k r z n n      2 sin 2 cos (8) 1 ,0   n k b o’ ladi.

Adabiyоtlar: 1. Шабат Б.В. Введение в комплексный анализ. 2-nashri, 1- ч .- М , “ Наука ”, 1976. 2. Xudoyberganov G., Vorisov A., Mansurov X. Kompleks analiz. (ma’ruzalar). T, “Universitet”,1998. 3. Sadullaev A., Xudoybergangov G., Mansurov X., Vorisov A., Tuychiev T. Matematik analiz kursidan misol va masalalar to’plami. 3-qism (kompleks analiz) “O’zbekiston”,2000. 4. Волковыский Л.И., Лунц Г.Л., Араманович И.Г. Сборник задач по теории функций комплексного переменного. 3- nashri. – М . “Наука”, 1975.

O'xshashlar

Kompleks sonlar nazariyasi 2

Kompleks sonlar nazariyasi 2

Kompleks sonlar

Комплекс сонлар Kompleks sonlar

Sonlar ketma – ketligi