Kompleks o`zgaruvchili funksiya va uning limiti - Algebra - Referatlar

Kompleks o`zgaruvchili funksiya va uning limiti

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

780 KB

Ko'chirib olish

Kompleks o`zgaruvchili funksiya va uning limiti REJA: 1. Soha tushunchasi. Jordan chizig`i 2. Kompleks sonlar ketma-ketligi va uning limiti 3. Kompleks o`zgaruvchili funksiya va uning limiti, uzluksizligi 4. Asosiy elementar funksiyalar

Tayanch iboralar: Soha tushunchasi, Jordan chizig`I, kompleks sonlar ketma-ketligi, limit, kompleks uzgaruvchi funksiyaning limiti va uzliksizligi. 1. Soha tushunchasi Kompleks sonlar tekisligi (z) da biror E to`plam berilgan bo`lsin. Ta`rif. z – nuqtaning kichik atrofi deb, markazi z nuqtada bo`lgan yetarli kichik radiusli doiraga tegishli nuqtalar to`plamiga aytiladi (3-chizma). Agar z nuqtaning kichik atrofidagi barcha nuqtalar E to`plamga tegishli bo`lsa z nuqta E to`plamning ichki nuqtasi deyiladi. Agar z nuqtaning kichik atrofidagi nuqtalarning ba`zilari E ga tegishli, ba`zilari tegishli bo`lmasa u E ning chegaraviy nuqtasi deyiladi. 4 – chizmada 1Z - ichki, 2Z - chegaraviy, 3Z - tashqi nuqtasidir. 5-chizma 6 – chizma Misol. a) E: 1 ,1 2 2    y x z aylana ichki nuqtalari to`plami b) E: 1 ,1 2 2    y x z aylana nuqtalari to`plami Ta`rif. Agar quyidagi ikki shart: 1) E to`plam faqat ichki nuqtalardan iborat bo`lsa; 2) E to`plamning har qanday ikki nuqtasini birlashtiruvchi uzluksiz chiziqning barcha nuqtalari E ga tegishli bo`lsa, tekslikdagi nuqtalar to`plami (E) – soha deyiladi. Ta`rif . Chegaraviy nuqtalari o`ziga tegishli bo`lmagan E soha ochiq soha, chegaraviy nuqtalari o`ziga tegishli bo`lgan soha yopiq soha deyiladi. Misol a) E: 2 2  z , 2 2  iy x , 4 )2 ( 2 2    y x - ochiq soha

b) E: 2 2  z , 4 )2 ( 2 2    y x - yopiq soha Ta`rif . Soha chegaralangan chiziq sohaning konturi yoki chegarasi deyiladi. Endi kelgusida ko`p uchraydigan ba`zi bir sohalarni ko`rib chiqamiz 1. Ushbu R z   tengsizlik markazi ( b a, ) nuqtada, R radiusli aylananing ichki nuqtalaridan, ya`ni R radiusli va markazi  nuqtada bo`lgan ochiq doirani bildiradi, chimki, R b y a x b yi a x z           2 2 ) ( ) ( ) ( ) (  , bundan R b y a x     2 2 ) ( ) ( . 2. R z r     tengsizlik bilan ifodalangan soha, yuqoridagi natijaga ko`ra halqa deyilib, markazi  nuqtada bo`lgan va radiuslari R r, bo`lgan konsentrik aylanalar ichki nuqtalari to`plamidan iboratdir. Agar 0  bo`lsa, halqa markazi koordinatalar boshida bo`ladi. Agar 0r bo`lsa, R z     0 bo`lib, bu R radiusli doiradan iborat. Unga markaziy nuqta kirmaydi. Agar  R bo`lsa, r z   bo`lib, bu r radiusli doiraning tashqarisini bildiradi. Agar R z   va R z r     to`plamlar yopiq bo`lsa doira halqa bo`ladi. 3. Ushbu )0 (, Re   a a z tengsizlik, a x to`g`ri chiziqning o`ng tomonini ifoda qilib, chegara ham to`plamga kiradi. Haqiqatdan, a x iy x z     ) Re( Re 4. )0 ( Re     a a z a tengsizliklar tekislikning a x   va a x to`g`ri chiziqlar orasidagi qismini bildiradi. 5. )0 ( Im     b b z b tengsizliklar tekislikning b y   va b y chiziqlar orasidagi tasmadan iborat, chunki . Im y z 1.1. Jordan chizig`i Haqiqiy t argumentli ),(t x x ),(t y y ) (    t (2.1) uzluksiz funksiyalar berilgan bo`lsa, ular tekislikdagi biror uzluksiz egri chiziqning parametrik tenglamasidan iborat bo`ladi. Ta`rif . Agar bu egri chiziqdagi t ning ikkita har xil qiymatiga har xil nuqtalar mos kelsa, ya`ni karrali nuqtalarga ega bo`lmasa bu chiziq Jordan chizig`i deyiladi yoki uzluksiz silliq chiziq deyiladi. (7a-chizma).

7-chizma Agar iy x z   ga ),(t x x )(t y y ni qo`ysak , )( )( tz t iy t x z       t egri chiziq teglamasi hosil bo`ladi. Bunda parametr t ,  dan  ga o`zgarganda z nuqta Jordan chizig`ini chizadi. Agar ) ( ) (   z z  bo`lsa, chiziq yopiq chiziq deyiladi. Bitta yopiq Jordon chizig`i bilan chegaralangan soha bir bog`lamli (7b- chizma), aks holda ko`p bog`lamli (7c-chizma) soha deyiladi. 2. Kompleks sonlar ketma-ketligi va uning limiti Agar   , , ,3,2,1 n sonlarning har biriga bittadan nz - kompleks son mos kelsa, ushbu cheksiz kompleks sonlar ketma-ketligi  nz hosil bo`ladi.     n n z z z z , , , : 2 1 (3.1). Bunda n n n iy x z   bo`lib, nx va ny lar haqiqiy sonlardan iborat bo`lgani uchun (3.1) dan foydalanib quyidagi ikkita haqiqiy hadli ketma-ketlikni hosil qilish mumkin     , , , , : 2 1 n n X X X X (3.2)     , , , , : 2 1 n n Y Y Y Y (3.3) Ta`rif . Agar har qanday kichik 0 son uchun shunday natural ) ( N sonni topish mumkin bo`lsaki ) ( N n bo`lganda  a zn (3.4) tengsizlik o`rinli bo`lsa, a son nz ketma-ketlikning limiti deyiladi va a zn n  lim (3.5) kabi yoziladi, bunda   i a   Bu ta`rifning geometrik ma`nosi shundan iboratki  nz ketma-ketlikning ) ( N nomerdan keyingi barcha hadlari markazi a nuqtada va radiusi  ga teng doira ichida yotadi degan so`z, ya`ni ,... , 2 1   n n z z lar doiraga tushadi. Limitga ega ketma-ketlik yaqinlashuvchi deyiladi. Ta`rif. Agar  nz ketma-ketlikning har bir hadining moduli biror musbat sondan kichik bo`lsa, ya`ni shunday 0 M son mavjud bo`lsaki, barcha nz lar uchun ,...)3,2,1 (   n M zn (3.6) bo`lsa, u holda ketma-ketlik chegaralangan deyiladi. Teorema . Harqanday yaqinlashuvchi ketma-ketlik chegaralangandir. Agar  nz va  1nz ketma-ketliklar yaqinlashuvchi bo`lib, a zn n  lim , b zn n   1 lim bo`lsa, u holda: 1. b a z z n n n     ) ( lim 1 (3.7) 2. b a z z n n n     ) ( lim 1 (3.8)

3.b a z z n n n   1 lim )0 ,0 ( 1   b zn (3.9)bo`ladi. 3. Kompleks o`zgaruvchili funksiya va uning limiti, uzluksizligi Biror ) (z kompleks tekislikdagi E da kompleks iy x z   sonlar to`plami berilgan bo`lsin. Ta`rif. Agar E to`plamdan olingan har bir iy x z   songa biror qonun bo`yicha D dan olingan tayin bir iv u w   kompleks son mos kelsa, E to`plamda ) (z f w  funksiya berilgan deyiladi. Bunda iy x z   argument, iv u w   esa funksiyadir E to`plam ) (x f funksiyaning aniqlanish sohasi deyiladi. Agar iy x z   ning har bir qiymatiga w ning birgina qiymati mos kelsa, ) (z f W  bir qiymatli, aks holda ko`p qiymatli funksiya deyiladi. Masalan, 3z w  , 2 1 z w  , 4 2z w  - bir qiymatli; Z w , 5 1 z w  , 1 1   z w - ko`p qiymatli funksiyalardir. Ta`rifdan ko`rinadiki, ) (z f w  funksional munosabat bilan ) (z tekislikdagi E to`plamni ) (W tekislikdagi iE to`plamga ko`chirar ekanmiz. Bu esa E to`plamni iE to`plamga akslantirish (aks ettirish) deyiladi. Misol. 2z w  funksiya yordami bilan (z) tekislikdagi kx y to`g`ri chiziqning ) (W tekislikdagi aksi topilsin. Yechish. . 21 21 2 ) 1( 2 , 2 ) ( 22 2 2 2 2 2 2 vkk u kk vu k x v k x u kx y xy v y x u xyi y x iy x z w                     Bunda 2 k bo`lsa, akslanish 6- chizmada tasvirlangan. 8-chizma Biror E kompleks sohada ) (z f W  funksiya berilgan bo`lib, E z 0 bo`lsin. Ta`rif . Oldindan berilgan har qanday kichik 0 son uchun, shunday musbat 0 ) (    sonni topish mumkin bo`lsaki, bunda   0z z bo`lganda,   A z f ) ( tengsizlik bajarilsa, ) (z f funksiya o`zgarmas A ga intiladi deyiladi va A z f z z   ) ( lim 0 (4.1) ko`rinishida yoziladi.

Xususan, agar ) ( 0z f A  bo`lsa,   0z z bo`lganda   ) ( )( 0z f z f tegsizlik bajarilsa, ) (z f funksiya 0z nuqtada uzluksiz deyiladi va quyidagicha yoziladi: ) ( ) ( lim 0 0 z f z f z z   (4.2) Bu geometirik jihatdan ) (z f w  funksiya uzluksiz bo`lsa, z tekislikdagi markazi 0z nuqtada radiusi  ga teng bo`lgan doira nuqtalari, w tekislikdagi markazi ) ( 0 0 z f W  nuqtada, radiusi  ga teng doira nuqtalarga o`tishini ko`rsatadi (7-chizma). 9-chizma Ta`rif. E sohaning har bir nuqtasida uzliksiz bo`lgan funksiya sohada uzluksiz deyiladi. Kompleks o`zgaruvchili funksiyaning limiti va uzluksizligi ta`riflari haqiqiy o`zgaruvchining limiti va uzluksizligi ta`rifiga o`xshash bo`lgani uchun uzluksiz funksiyaning xossalari, ular bilan bajariladigan amallar, ular haqidagi teoremalar va ularning isboti ham haqiqiy o`zgaruvchilar isboti kabi bo`ladi. Uzluksizlikni quyidagicha ham ta`riflash mumkin: ) (z f W  , ) ( 0 0 z f W  , iy x z   , 0 0 0 iy x z   , 0x x x    , 0y y y    bo`lsa, yixzzz  0 va ) ( ) ( 0z f z f W    funksiya ortirmasi bo`ladi. Ta`rif. Agar haqiqiy kichik musbat 0 uchun shunday 0 ) (    son topish mumkin bo`lsaki, ) (  z bo`lganda  W tengsizlik o`rinli bo`lsa, ) (z f funksiya 0z nuqtada uzluksiz deyiladi va quyidagicha yoziladi: 0 lim 0    W Z (4.3) Misol. 2z W  funksiya ixtiyoriy 0Z nuqtada uzluksizligini tekshiring Yechish. 2 0 0 2 0 ) ( 2 ) ( z z z z z z W         , 0 ) 2( lim lim 0 0 0        z z z W z z Demak, 2z W  funksiya barcha z nuqtalarda uzluksiz. 4. Asosiy elementar funksiyalar 1. Darajali funksiya : nz W  . a) n-natural son bo`lsa, in n n e r z W   ;

b) q n 1  - kasr son bo`lsa,          q k i q k r z W q q     2 sin 2 cos , ,1 ,0 k 2. Ko`rsatkichli funksiya: Za W  Biz e a bo`lgan holda ko`proq misollarni yechish usullarini ko`rsatamiz. ) sin (cos y i y e e e w x iyx Z      Z iy x x yi x i iyx i Z e e e y i y e e e e e               )) sin( ) (cos( ) ( 2      , ya`ni Ze W  funksiya i2 sof mavhum davrli. Bu haqiqiy sonlar nazariyasidagi ko`rsatkichli funksiyadan farqli ekanligini bildiradi. 3. Logarifmik funksiya: Lnz W  (5.1) Ta`rif. Logarifmik funksiya deb, ko`rsatkichli funksiyaga teskari bo`lgan (5.1) ko`rinishidagi funksiyaga aytiladi. Agar, We z bo`lsa, Lnz w  bo`ladi. , 2 ln ) (    k i r re Ln Lnz w i      z k (5.2). Bunda i r ln ga logarifmik funksiyaning bosh qismi deyiladi. Bulardan ko`rinadiki, kompleks o`zgaruvchining logarfmik funksiyasi ko`p qiymatli ekan. Kompleks o`zgaruvchining logarifmik funksiyasi ham, haqiqiy o`zgaruvchining logarfmik funksiyasining ko`pgina xossalariga bo`ysinadi. i z i z iArgz z Lnz 2 arg ln ln      ; z i z z arg ln ln   4. Kompleks o`zgaruvchilarning trigonometrik funksiyalari Ushbu z i z eiz sin cos   va z i z e iz sin cos    Eyler formulalari berilgan bo`lsin. Bu formulalarni hadlab qo`shib va ayirib quyidagi z ning trigonometrik funksiyalarini aniqlaymiz. 2 cos iz iz e e z W    (5.3), i e e z iz iz 2 sin    (5.4), iz iz iz iz e e e ei z z tgz       cos sin (5.5), iz iz iz iz e e e ei ctgz     (5.6). Komplek so`zgaruvchilar trigonometrik funksiyalari ham, haqiqiy o`zgaruvchilar funksiyalarining ko`pgina xossalariga bo`ysunadi. Bunda faqat kompleks sonning z cos va z sin funksiyalarining modullari 1 dan katta ham bo`lishi mumkin. Misol. a) 1 sin, 17.1 2 1 2 2 sin 2 1            i i i e e i e e i e e i ii ii b) 1 cos, 54.1 2 1 2 2 cos 2            i e e e e e e i i ii ii 5. Teskari trigonometrik funksiyalar Agar w z sin trigonometrik funksiya berilgan bo`lsa, w -o`zgaruvchi unga teskari funksiya bo`lib, u z ning arcsin usi deyiladi va bunda y yoziladi z Arc w sin  . Xuddi shuningdek, z Arc w cos  , Arctgz w  , Arcctgz w  . Misol. W z sin funksiyaga teskari bo`lgan z Arc W sin  funksiyaning qiymatini toping.

Yechish. ,0 1 2 2 1 2 sin ) (2 2           iW iW iW iW iW iW ize e ie e i e e W z bunda y eiw  deb olsak, , 1 ) 2( 2 o y iz y    ; 1 1 2 2 2 2,1 z iz zi iz y       2 1 z iz eiW    ,      2 2 2 1 1 1 sin 1 z iz iLn z iz Lni z Arc w z iz Ln iwLne            , ya`ni  2 1 sin z iz iLn z Arc w     (5.7), Xuddi shuningdek :  1 cos 2    z z iLn z Arc w (5.8), iz iz Lni Arctgz w     1 1 2 (5.9), i z i z Lni Arcctgz w     2 (5.10), Teskari trigonometrik funksiyalar Ln ga bog`liq bo`lganligi uchun ular ham ko`p qiymatli funksiyalardir. Misol. i Arc sin ning barcha qiymatlarini hisoblang Yeching. (5.7) formulaga 1z ni qo`yamiz: )2 1 ( 1 sin    Lni i Arc Ushbu 2 1 1   t , 2 1 1   t belgilashlarni kiritsak, u holda i k i k i Ln Lnt    2 )2 1 ln( 2, 2 1 ln )2 1 ( 1 1             ; i i k i Ln Lnt               )2 1 ln( 2, 2 1 ln )2 1 ( 2 2 ; chunki t ga tegishli vektor x0 o`qning musbat tomonida joylashganligi uchun 0 1  , 2t esa chap tomoniga joylashganligi uchun   2 bo`ladi. Shunday qilib, )1 2 ln( 2 sin    i k i Arc  , )1 2 ln( )1 2( sin     i k i Arc  , ,...,2 ,1 ,0    k chunki, 0 1    ik i bo`lganda i Arc sin ning bosh qiymati i Arc sin hosil bo`ladi.

6. Giperbolik funksiyalar Kompleks o`zgaruvchilarning giperbolik funksiyalari ham haqiqiy o`zgaruvchilarning giperbolik funksiyalari kabi aniqlanadi. 2 z z e e shz    , 2 z z e e chz    , z z z z e e e e chz shz thz       , z z z z e e e e shz chz cthz       Bunda chz shz , lar i2 davrli, cthz thz , lar i davrli funksiyalardir. Kompleks o`zgaruvchining giperbolik va trigonometrik funksiyalari orasida quyidagi bog`lanish mavjud: z i shz sin  , iz chz cos , itgiz thz  ictgiz cthz  , Isbot. . 2 2 sin )( )( shz e e i e ei iz i z z izi izi        Shu kabi boshqa tengliklarning to`g`riligini o`zingiz tekshirib ko`ring. Misol ) 1( i Cos  ning qiymatini toping. Yeching.   1 sin1 1 cos 1 2 1 sin 2 1 cos )1 sin 1 (cos )1 sin 1 (cos 2 1 2 ) 1 ( ) 1( ) 1( 1 1 1 1 1 ish ch e e i e e i e i e e e i ch i chi i Cos i i                            Quyida berilgan funksiyalarning qiymatlarini hisoblang. №21 , sin i J: 1 ish №22 ) 3 2( i ch  , J: 2 3 sin 2 3 cos sh i ch  №23 2 cos Arc , J: z k k i     , 2 )3 2 ln(  №24 ) 2 1( i Arctg  , J: z k i arcctg k    ,5 ln4 2 2 1  №25 chi , J: 1 cos №26 ) 2 ( i sh   , J: 1 sin2 1 cos2 ich sh   №27 )1 ( Ln , J: z ki k   , )1 2(  №28 i ln , J: i 2  №29 2 1 i Ln  , J: . , )4 1 2( z ki k   

ASOSIY ADABIYOTLAR 1. S.X. Sirojiddinov, M.Maqsudov, M.S.Salohiddinov. Kompeleks o`zgaruvchining funksiyalari nazaryasi-T,: O`qtuvchi, 1979 2. Sh. T. Maqsudov. Analitik funksiyalar nazaryasidan mashiqlar-T.: O`qtuvchi, 1978 3. I. I.Privalov. Vvedenie v teoriyu funksiy kompleksnogo peremennogo.-M.: Nayka, 1977 4. A.I. Markushevich. Kratkiy kurs teorii analiticheskix funksiy-M Fizmatgiz - M1961 5. Ya. S. Bugrov, S.M.Nikolskiy. Funksii Komleksnogo peremennogo-M,: Nauka, 1981. 6. V.A. Kolеmaеv. i dr. “Tеoriya vеroyatnostеy i matеmatichеskaya statistika” .M: Vo`sshaya shkola, 1990g. 7. Gmurman V.Е. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”, Toshkеnt, O`qituvchi, 1978y. 8. S. Sirojdinnov , M.Mamatov. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”. Toshkеnt., “O`qituvchi”. 1982y. 9. Gmurman V.Е. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”dan masalalar yеchishga doir qo`llanma, Toshkеnt., “O`qituvchi”, 1980y.

O'xshashlar

Kompleks o`zgaruvchili funksiyaning hosilasi

Bir va ko`p o`zgaruvchili funksiya

Funksiya limiti 2

Kompleks argumentli funksiyalar ularning limiti va uzliksizligi

Funksiya, hosila, integral funksiya va uning berilish usullari, xossalari