Funksiyani hosila yordamida to`la tekshirish va uning grafigini chizish - Algebra - Referatlar

Funksiyani hosila yordamida to`la tekshirish va uning grafigini chizish

Yuklangan vaqt:

11.11.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

288.5 KB

Ko'chirib olish

Funksiyani hosila yordamida to ` la tekshirish va uning grafigini chizish REJA: 1. Funksiyaning o ` sish va kamayish shartlari 2. Funksiya ekstrcmumining zaruriy sharti 3. Funksiyaning to ` plamda eng katta va eng kichik qiymatlari 4. Funksiyaning qavariqligi. Egilish nuqtalari 5. Funksiyani tekshirish va grafigini chizishning umumiy sxemasi 6. Ko ` p o ` zgaruvchili funksiyaning differensial hisobi

1. Funksiyaning o ` sish va kamayish shartlari Funksiyaning o ` zgarish xarakteri bilan uning hosilasi orasida bog`-liqlik mavjud bo ` lib, hosila yordamida fiinksiya tabiatiga mansub bir qator xossalarni aniqlash mumkin. V= [a;b] oraliqda у = f(x) fiinksiya berilgan bo ` lib, har qanday shu oraliqdan tanlanadigan ikki x 1 va x 2 sonlar uchun x 1 < x 2 munosabatdan f(x 1 )<f(x 2 ) (f(x 1 )>f(x 2 )) tengsizlik kelib chiqsa, u holda у = f(x) funksiya V oraliqda o ` suvchi (kamayuvchi) deyilishini eslatib o ` tamiz (3-§ ga qarang). V= [a;b] kesmada aniqlangan у = f(x) funksiya, shu kesmada uzluksiz va (a;b) intervalda differensiallanuvchi bolsin. Funksiyaning V oraliqda o ` sishi (yoki kamayishi)ning yetarli sharti quyidagi teoremadan iborat. 1 - T eorema. V oraliqda differensiallanuvchi f(x) funksiya shu oraliqda o ` suvchi (kamayuvchi) bo ` lishi uchun, oraliqning har bir ichki nuqtasida P(x) hosilaning musbat (manfiy) bo ` lishi yetarli. X oraliqqa tegishli har qanday x 1 va x 2 nuqtalar qaralmasin, [x 1 ;x 2 ] kesmada f(x) funksiya uchun Lagranj teoremasi o ` rinli, ya ` ni, f(x 2 ) - f(x 1 ) = f(c) (x 2 - x 1 ), bu yerda x 1 < x 2 va с € (x 1 ;x 2 ). Tenglikdan, agar f(c) > 0 bo ` lsa, f(x 2 ) > f(x 1 ) va funksiya o ` suvchi, agarda f(c) < 0 bo ` lsa, f(x 2 )< f(x 1 ) va funksiya kamayuvchi ekanligi kelib chiqadi. Funksiya monotonlik alomatlarining geometrik izohi 1 rasmlarda keltirilgan. x 1 c x 2●y 0  1 x x 1 c x 2●y 0  2

a) f ′(c 1 ) = tga 1 >0b) b) f ′(c 2 ) = tg a 2 < 0 1 - rasm. у = f(x) funksiya grafigiga o ` tkazilgan urinmalar X oraliq ichki nuqtalarida OX o ` qi musbat yo ` nalishi bilan o ` tkir burchak hosil etsa, funksiya o ` suvchi, o ` tmas burchak hosil qilsa kamayuvchidir. Masala. у = x- e -2x funksiyani monotonlikka tekshiring. Berilgan funksiya R da aniqlangan va har bir x€R nuqtada y`(x) = e -2x · (1 - 2x) hosilaga ega bo ` lib, differensiallanuvchidir. Agar x < 1/2 bo ` lsa, y`(x) > 0 bo ` lib, funksiya o ` suvchi, agarda x > 1/2 bo ` lsa, y  (x) <0 bo ` lib, funksiya kamayuvchidir. Demak, у = х · е -2 х fijnksiya (-∞; l/2) oraliqda monoton o ` suvchi, (l/2; ∞) oraliqda esa monoton kamayuvchidir. Masala. f(x) = x-arctgx fiinksiyaning sonlar o ` qida o ` suvchi ekanligini isbotlang. f ` (x) = (x-arctgx) ` = 1 - 1/1+x 2 bo ` lib, har bir x€R uchun, f ` (x) > 0. Demak, funksiya R da monoton o ` suvchi. 2. Funksiya ekstremumlari. Ekstremumning zaruriy va yetarli shartlari у = f(x) funksiya x 0 nuqtaning biror δ atrofida aniqlangan bo ` lib, x 0 nuqtada uzluksiz bo ` lsin. Agar barcha x€(x 0 -5; x 0 ) U (x 0 ;x 0 + δ ) nuqtalar uchun f(x)<f(x 0 ) (f(x)>f(x 0 )) tengsizlik o ` rinli bo ` lsa, x 0 f(x) funksiyaning qat ` iy maksimum (minimum) nuqtasi deyiladi. (2 a - rasm). Agarda har bir x€(x 0 -5;x 0 ) U (x 0 ;x 0 + δ ) uchun f(x) < f(x 0 ) (f(x)>fl;x 0 )) tengsizlik bajarilsa, u holda x 0 f(x) funksiyaning noqat ` iy maksimum (minimum) nuqtasi deyiladi (2 b - rasm). Funksiyaning qat ` iy va noqat ` iy maksimum va minimum nuqtalariga, uning lokal (mahalliy) xarakterdagi ekstremum nuqtalari deyiladi.

Agar x 0 f(х) funksiyaning maksimum nuqtasi bo ` lsa, u holda x 0 nuqtaning qaralayotgan 6 atrofida Δ f(x 0 ) = f(x) - f(x 0 ) < 0 ( Δ f(x 0 ) < 0) munosabatlar o ` rinli bo ` ladi. Agarda x 0 f(x) funksiyaning minimum nuqtasi bo ` lsa, unda Δ f(x 0 ) > 0 ( Δ f(x 0 ) > 0) tengsizliklar bajariladi. 2 - Teorema. (Funksiya ekstrcmumining zaruriy sharti) Agar x 0 nuqta f {x) funksiyaning ekstremum nuqtasi bo ` lib, funksiya uning biror atrofida aniqlangan bo ` lsa, u holda f ` (x 0 ) = 0 yoki f ` (x 0 ) - mavjud emas. Teoremani geometrik izohlash mumkin. Teorema shartlari bajarilganda, у = f(x) funksiya grafigining x 0 abssisali nuqtasiga o ` tkazilgan urinma yoki mavjud va OX o ` qiga parallel (2 a - rasm), yoki mavjud emas (2 b - rasm). a) f ` (x 0 ) = 0 b) f ` (x 0 ) - mavjud emas. 2 - rasm.y xx 00f(x 0 ) y xx 00f(x 0 )

Funksiya ekstremumining zaruriy shartlarini qanoatlantiruvchi, ya ` ni funksiya hosilasi f(x) ni nolga aylantiruvchi yoki f ` (x) mavjud bo ` l-magan, funksiya aniqlanish sohasining ichki nuqtalariga uning kritik nuqtalari deyiladi. Ulardan f ` (x)=0 tenglamani qanoatlantiruvchi kritik nuqtalarga statsionar nuqtalar deyiladi. Misol . у = ( х -4)·3x funksiyaning kritik nuqtalarini toping. Funksiya sonlar o ` qida aniqlangan va y`(x) = 4/3 ·x-1/ 3x . x = 1 da y`(l) = 0 bo ` lib, x = 0 da y`(0) - mavjud emas. Demak, x = 1 nuqta funksiyaning statsionar nuqtasi, {0;l} nuqtalar to ` plami esa uning kritik nuqtalari to ` plamidir. Funksiya ekstremumi zaruriy shartini qanoatlantiruvchi har bir kritik nuqta uning ekstremum nuqtasi bo ` lavermaydi. Masalan, у = x 3 funksiya R da monoton o ` suvchi, chunki (x 3 ) ` ≥0, x€R. x = 0 nuqta esa uning kritik (statsionar) nuqtasi chunki y`(0) = 0. Funksiya sonlar o ` qida monoton o ` suvchi bo ` lgani uchun, x = 0 kritik nuqtasi uning ekstremumi bo ` la olmaydi. Funksiyaning ekstremum nuqtalari uning kritik nuqtalari ichidan quyidagi yetarli shartlardan biri asosida tanlanadi. 3 - Teorema . (1-yetarli shart) f(x) funksiya x 0 kritik nuqtaning biror δ atrofida differensiallanuvchi x 0 nuqtaning o ` zida uzluksiz bo ` lib, diffcrensiallanuvchi bo ` lishi shart bo ` lmasin. Agar (x 0 -δ; x 0 ) va (x 0 ; x 0 + δ) intervallarda f ` (x) hosila qarama-qarshi ishorali qiymatlarga erishsa, x 0 ekstremum nuqta bo ` ladi. Xususan: a) agarda (x 0 -δ;x 0 ) da f(x) > 0, (x 0 ; x 0 +δ) da f ` (x) < 0 bo ` lsa, x 0 qat ` iy maksimum nuqta (3a - rasm); b) agarda (x o - δ; x 0 ) da f ` (x )<0, (x 0 ; x 0 +δ) da f (x)>0 bo ` lsa, x 0 - qat ` iy minimum nuqta (3b - rasm). Agarda f ` (x) x 0 dan o ` tayotib, o ` z ishorasini saqlab qolsa, x 0 kritik nuqta ekstremum nuqta bo ` la olmaydi (3 с - rasm). y xx 10 y xx 20 y xx 30

x 1 -max(.) x 2 -min (.) x 3 -ekstremum (.) emas 3 - rasm Masala . у = (x - 4) ·3x funksiyaning ekstremum nuqtalarini toping. Yuqorida funksiyaning kritik nuqtalari to ` plami {0;l} aniqlangan edi. Funksiya aniqlanish sohasi sonlar o ` qini kritik nuqtalar yordamida intervallarga ajratamiz va yetarli shartlarni tekshirib ko ` ramiz: Demak, x = 0 kritik nuqta ekstremum nuqta emas, x = 1 nuqta esa, funksiyaning minimum nuqtasi bo ` lib, y(l) = - 3. 4 - T eorema. (2-yetarli shart) f(x 0 ) = 0 bo ` lib, x 0 statsionar nuqtada ikkinchi tartibli hosila f "(x 0 ) mavjud bo ` lsa, u holda agar f (x 0 ) <0 bo ` lsa. x 0 – maksimum nuqta, agar f "(x 0 )>0 bo ` lsa, x 0 - minimum nuqta va agarda f "(x 0 ) = 0 bo ` lsa, x 0 nuqtada ekstremumning mavjudlik masalasi ochiq qoladi. Masala . у = x 3 + 6x 2 funksiyaning ekstremum nuqtalarini toping. Funksiya hosilasi y`= 3-(x 2 +4x) va y`(x) = 0 tenglama yechimlari x = -4, x = 0 nuqtalar uning statsionar nuqtalaridir. Ikkinchi tartibli hosila y"= 6 - (x+2). Statsionar nuqtalarda y"(- 4) = -12 < 0, y"(0) = 12 > 0 bo ` lgani uchun, ikkinchi yetarli shartga ko ` ra x = - 4 - qat ` iy maksimum nuqta va y(- 4) = 32, x = 0 - qat ` iy minimum nuqta va y(0) = 0. y'<0 0 y'<0 y'>01 x

5 - T e orema. (3 - yetarli shart) f(x) funksiya uchun x 0 nuqta va o ` z navbatida f ` (x 0 ) = f "( х 0 ) - f (n-1) (x 0 ) = 0 tengliklar o ` rinli va f (n) (x 0 ) ≠ 0 bo ` lsin. Unda: a) agar n juft bo ` lib, f (n) (x 0 ) <0 bo ` lsa, x 0 - qat ` iy maksimum nuqta, f (n) (x 0 ) > 0 bo ` lsa, x 0 – qat ` iy minimum nuqta bo ` ladi; b) agarda n - toq bo ` lsa, x 0 - ekstremum nuqta bo ` lmaydi. Masalan, у = х 4 funksiya uchun y`(x) = 4x 3 , y"(x) = 12x 2 , y`"(x) = 24x, y""(x) 24. y` = 0 tenglama yechimi x = 0 statsionar nuqtada y`(0) = y"(0) = y`"(0) = 0 va y""(0) = 24 > 0 bo ` lgani uchun, uchinchi yetarli shartga ko ` ra x = 0 - qat ` iy minimum nuqta va y(0) = 0. 3. Funksiyaning to ` plamda eng katta va eng kichik qiymatlari Amaliy iqtisodiyot, xususan optimatlash masalalarida funksiyaning V to ` plamda eng katta va eng kichik qiymallarini, ya ` ni global ekstrcmumlarini topish muhim ahamiyatga ega. Bir o ` zgaruvchili y = f(x) funksiya biror - bir V€R, to ` plamda aniqlangan va x 0 € V bo ` lsin. Agar liar bir x 0 € V uchun f(x) ≤ f(x 0 ) tengsizlik bajarilsa, x 0 nuqtada f(x) funksiya o ` zining eng katta f max = f(x 0 ) qiymatini qabul qiladi va aksincha, har bir x € V uchun f(x) > f(x 0 ) munosabat o ` rinli bo ` lsa, u holda x () nuqtada f(x) funksiya o ` zining eng kichik f min = f(x 0 ) qiymatiga erishadi deyiladi. Agar y = f(x) funksiya V = [a;b] kesmada uzluksiz bo ` lsa, ixcham to ` plamda uzluksiz funksiya xossalaridan biriga ko ` ra (§5ga qarang) u ushbu kesmada o ` zining eng katta va eng kichik qiymatlarini qabul qiladi. Funksiya o ` zining global ekstremumlarini nafaqat kesmaga tegishli ekstremum nuqtalarida, shu bilan birga uning chetki nuqtalarida ham erishishi mumkin. Funksiyaning kesmada eng katta va eng kichik qiymatlarini topish uchun: a) funksiyaning kesmaga tegishli kritik nuqtalari aniqlaniladi; b) funksiyaning topilgan kritik nuqtalarida va kesmaning chetki nuqtalarida qiymatlari hisoblanadi;

c) ushbu qiymatlar o ` zaro solishtiriladi va eng katta, eng kichigi tanlanadi. Masala . f(x) = x + l/x , [0.01;10] kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlarini toping. f ` (x) = (x + 1/x) ` = 1-1/x 2 boiib, x = ±1 nuqtalar funksiyaning statsionar nuqtalaridir. Ulardan x = l nuqta kesmaga tegishli yagona statsionar nuqta. Shunday qilib, x = 0,01, x = 1 va x = 10 nuqtalarda funksiya qiymatlarini hisoblaymiz: f (0,01) = 100,01; f (1) = 2; f (10) = 10,1. Demak, qaralayotgan kesmada funksiyaning global minimumi x = 1 nuqtada bo`lib, f min = f (1) = 2, x = 0,01 nuqta esa uning global maksimumi va f max = f (0,01) = 100,01. Agar qaralayotgan kesmada funksiya uzilish nuqtalariga ega bo ` lsa, yuqoridagilarga qo ` shimcha, funksiyani uzilish nuqtalarida tekshirishlar qo ` shiladi. Funksiya (a;b) intervalda berilgan bo ` lsa, funksiyani a nuqtada o ` ngdan, b nuqtada esa chapdan tekshirish talab qilinadi. 4. Funksiyaning qavariqligi. Egilish nuqtalari 3 - § da qavariq to ` plamda berilgan qavariq yoki botiq funksiya ta ` riflangan edi. Ko ` p hollarda, qavariq iborasi qavariqligi bilan quyiga, botiq iborasi esa qavariqligi bilan yuqoriga qaragan deb yuritiladi. y = f(x) funksiya [a;b] kesmada uzluksiz, (a;b) intervalda differensiallanuvchi bo ` lsa, kesmada qavariq yoki botiq funksiyani o ` zgacha ta ` riflash va shu bilan birga, (a;b) intervalda ikki marta differcnsial-lanuvchi bo ` lsa, [a;b] kesmada qavariqlik shartini aniqlash imkoni tug ` iladi. y xa 0 b a) y x0 b) a b

4-rasm y = f(x) funksiya grafigi (a;b) interval chegarasida o ` z urinmalaridan yuqorida yotsa, grafik [a;b] kesmada qavariqligi bilan quyiga yo ` nalgan (yoki qavariq) deyiladi (4-a rasm). Agarda funksiya grafigi (a;b) interval chegarasida o ` z urinmalaridan quyida yotsa, grafik [a;b] kesmada qavariqligi bilan yuqoriga yo ` nalgan (yoki botiq) deyiladi (4-b rasm). 6 - T eorema. y = f(x) funksiya (a;b) intervalda ikkinchi tartibli f "(x) hosilasiga ega bo ` lib, [a;b] kesmaning chetki nuqtalarida uzluksiz bo ` lsa, u holda (a;b) intervalda f "(x) > 0 bo ` lsa, funksiya grafigi [a;b] kesmada qavariqligi bilan quyiga, f "(x) ≤ 0 bo ` lganda esa qavariqligi bilan yuqoriga yo ` nalgan bo ` ladi. Masala . y = (x - 4) ·3x funksiyani qavariqligini tekshiring. 3 2 3 2 3 2 32 31 3 2 9 2 4 3 2 3 1 3 4 3 4 1 3 4 x x x x x x x x x x y                               x € (-∞;2)U(0; ∞) da f "(x) > 0 va funksiya grafigi qavariqligi bilan quyiga, x € (-2;0) da f "(x) < 0 va funksiya qavariqligi bilan yuqoriga yo ` naltirilgandir. y = f(x) funksiya grafigining x 0 abssisali nuqtasiga o ` tkazilgan urinma mavjud bo ` lib, (x 0 - δ ; x 0 ) va ( x 0 ; x 0 + δ ) intervallarda funksiya grafigining qavariqligi turli yo ` nalishda bo ` lsa, u holda (x 0 ; f(x)) nuqta funksiya grafigining egilish nuqtasi deyiladi. y xx 00 (δ δ)f(x 0 ) M 0 a) y xx 10 (δ δ)f(x 1 ) b) M 1

5-rasm. 5 - a rasmda M 0 (x 0 ; f(x 0 )) nuqta funksiya grafigining egilish nuqtasidir. 5-b rasmda M 1 (x 1 ; f(x 1 )) nuqta esa funksiya grafigining egilish nuqtasi bo ` la olmaydi, chunki qavariqlik yo ` nalishi turlicha bo ` lgan bilan M 1 (x 1 ; f(x 1 )) nuqtada urinma mavjud emas. 7-t eorema. (Egilish nuqta zaruriy sharti) Agar у = f(x) funksiya x 0 nuqtaning biror atrofida aniqlangan bo ` lib, M 0 (x 0 ; f(x 0 )) nuqta funksiya grafigining egilish nuqtasi bo ` lsa, u holda yoki f "(x 0 ) = 0 yoki f "(x 0 ) - mavjud emas. 8 -t eorema. (Egilish nuqta yetarli sharti) у = f(x) funksiya grafigining (x 0 ; f(x 0 )) nuqtasiga o ` tkazilgan urinma, xususan vertical urinma bo ` lib, x 0 nuqtaning biror δ atrofida ikkinchi tartibli f "(x) hosila mavjud bo ` lsin va f "(x 0 ) = 0 yoki f "(x) - mavjud bo ` lmasin. Agar (x 0 - δ; x 0 ) va (x 0 ; x 0 + δ) intervallarda f "(x) turli ishorali qiymatlarga ega bo ` lsa, M 0 (x 0 ; f(x 0 )) nuqta y = f(x) funksiya grafigining egilish nuqtasi bo ` ladi. Masalan, y = (x-4) ·3x funksiya uchun ;1 3 4 3 2x x y    3 2 2 9 4 x x x y     funksiyaning qavariqlik oraliqlari quyidagicha: f''(x)>0 -2 1 xf''(x)<0 f''(x)>0

у ` (-2) = - 316 ; у ` (0) = ∞ bo ` lib, grafikning x = 0 abssisali nuqtasiga o ` tkazilgan urinma vertikal ordinata o ` qidir. Demak, funksiya gra-figmrag egilish nuqtalari (-2; 2 32 ) ; (0; 0). 5. Funksiyani tekshirish va grafigini chizishning umumiy sxemasi 1.) Funksiyaning aniqlanish sohasi topiladi, uzilish nuqtalari va ularning atrofida funksiya o ` z-o ` zini tutishi aniqlanadi. 2.) Funksiyaning juft-toqligi, davriyligi va cheksizlikda o ` z-o ` zini tutishi tekshiriladi. Funksiya grafigining asimptotalari topiladi. 3.) Funksiyaning monotonlik intervallari vaekstremumlari topiladi. 4.) Funksiya grafigining qavariqlik yo ` nalishlari, egilish nuqtalari aniqlanadi. 5 .) Funksiya grafigining eskizi chiziladi va qiymatlan lo ` plami topiladi. 7. Ko ` p o ` zgaruvchili funksiyaning differensial hisobi n erkli o ` zgaruvchili ) M( y f  funksiya ) x ,..., x ,..., x( M 0n 0i 01 0 nuqta-ning biror atrofida aniqlangan bo ` lsin. ) x ,..., x x ,..., x( M 0n i 0i 01 i  nuqtani qaraymiz. Agar i 0 i 0 ix x ) M( ) M( lim     f f mavjud bo ` lsa, u holda bu chekli limitga ) M( y f  funksiyaning M 0 nuqtadagi xususiy hosilasi deyiladi va quyidagicha belgilanadi: . , x ) M( , x y , y i 0 i x M M i i x f f        Shunday qilib,          i 0 i 0 ix 0M M i x ) M( ) M( lim x ) M( f f f i 0n 0i 01 0n i 0i 01 0 ix x ) x ,..., x ,..., x( ) x ,..., x x ,..., x( lim       f f Xususiy hosilaning ta ` rifidan shu narsa kelib chiqadiki, ) M( y f  dan x i bo ` yicha xususiy hosilani topishda x 1 , ... , x i -1 , x i +1 , ... , x n o ` z-garuvchilarni o ` zgarmas deb qarab, x i bo ` yicha oddiy hosila topilar ekan. 1-Misol. 9 x7 x x3 x x2 ) x, x, (x 2 42 1 23 51 3 2 1       f

Barcha o ` zgaruvchilar bo ` yicha xususiy hosilalarni toping. Yechish. 4 22 34 124 212 35 1 11 x3xx10)9x7xx3xx2( xx )M(      f7 x x 12 )9 x7 x x3 x x2( x x ) M( 32 1 2 42 1 23 51 2 2             f 3 51 2 42 1 23 51 3 3 x x4 )9 x7 x x3 x x2( x x ) M(            f 2-Misol. 22 21 2 1 x x ) x, x(   f funksiyaning M 0 (-4;3) nuqtada xususiy hosilalarini toping. Yechish. ; x x x x x 2 x2 x 22 21 1 22 21 1 1      f 5 3 x ) M( ;5 4 x ) M( ; x x x x 2 0 1 0 22 21 2 2           f f f Ko ` p o ` zgaruvchili funksiyaning to ` la orttirmasi ) M( y f  funksiya ) x ,..., x ,..., x( M 0n 0i 01 0 nuqta atrofida aniqlangan bo ` lsin. ) x x ,..., x x ,..., x x( M n 0n i 0i 1 01     nuqtani qaraymiz. ) M( y f  funksiyaning M 0 nuqtadagi to ` la orttirmasi deb, ushbu )M()M( 0ff   ayirmaga teng songa aytiladi, ya ` ni ) x ,..., x ,..., x ) x x ,..., x x ,..., x x ) M( ) M( 0n 0i 01 n 0n i 0i 1 01 0 f( f( f f f          . 3-misol. 22 21 2 1 x x ) x, x(   f funksiyaning M 0 (1;-2) nuqtadagi to ` la orttirmasini toping. Yechish.               4 Δx 1 Δx2 ])2 ( 1[ ) x 2 ( ) x 1( ) (M 21 1 2 2 22 21 0 f 22 21 2 1 22 2 ) Δx( ) Δx( Δx4 Δx2 4 1 Δx Δx4         Funktsiyaning differensiallanuvchanligi ) M( y f  funksiya ) x ,..., x ,..., x, x( M 0n 0i 02 01 0 nuqta atrofida aniqlangan bo ` lsin .

Agar ) M( y f  funksiyaning ) M( 0 f to ` la orttirmasi M 0 nuqtada n n 1 1 n n 2 2 1 1 0 x ... x x A ... x A x A ) M(             f ko ` rinishda ifoda etilsa , ) M(f funksiya M 0 nuqtada differensiallanuvchi deyiladi . Bu yerda , A 1 , A 2 , ... , A n -  x 1 , ... ,  x n larga bog ` liq bo ` lmagan sonlar , 0 x лар )n,1 i( i i     da nolga intiluvchi cheksiz kichik funksiyalar . 4- misol . 22 21 2 1 x x ) x, x(   f funksiya M 0 (1;-2) nuqtada differensiallanuvchi , chunki 22 21 2 1 0 ) x ( ) x ( x 4 x 2 ) M(         f ya ` ni 2 2 1 1 2 2 1 1 x x x A x A         f , bu yerda 2 2 1 1 2 1 x , x ,4 A ,2 A       ga teng. 5-misol. n o ` zgaruvchining chiziqli funksiyasi    n 1i ii b xa ) M(f , R n fazoning ixtiyoriy nR M  nuqtasida differensiallanuvchidir. a) agar funksiya biror nuqtada differensiallanuvchi bo ` lsa, u holda bu funksiya ushbu nuqtada uzluksiz bo ` ladi; b) agar ) M(f funksiya M 0 nuqtada differensiallanuvchi bo ` lsa, u holda bu funksiya ushbu nuqtada barcha xususiy hosilalarga ega bo ` ladi, shu bilan birga n n 2 2 1 1 n n 0 2 2 0 1 1 0 x ... x x x x ) M( ... x x ) M( x x ) M(                   f f f f bajariladi. Bu yerda лар ,..., , n 2 1    0 x ...,, x , x n 2 1     da nolga intiluvchi cheksiz kichik funksiyalar; v) agar ) M(f funksiya M 0 nuqta atrofida barcha xususiy hosilalarga ega bo ` lib, bu hosilalar M 0 nuqtada uzluksiz bo ` lsa, u holda ) M(f funksiya bu nuqtada differensiallanuvchi bo ` ladi. Ko ` p o ` zgaruvchili funksiyaning differensiali Agar ) M(f funksiya M 0 nuqtada differensiallanuvchi bo ` lsa, M 0 nuqtada ) M(f funksiya to ` la orttirmasining bosh chiziqli qismiga M 0 nuqtada uning differensiali deyiladi va ) M( d 0 f kabi belgilanadi, ya ` ni . x x ) M( ... x x ) M( x x ) M( ) M( d n n 0 2 2 0 1 1 0 0           f f f f Bu yerda n n 2 2 1 1 x dx ...,, x dx, x dx    deb olish mumkin. U holda

n n 0 2 2 0 1 1 0 0 dx x ) M( ... dx x ) M( dx x ) M( ) M( d           f f f f ko ` rinishda bo ` ladi. 6-misol. 3 3 22 2 31 x x x x x ) M(    f funksiyaning M 0 (2; 1; -3) nuqtadagi differensialini toping. Yechish. ) M(f ning differensiali 3 3 2 2 1 1 dx x dx x dx x ) M( d             f f f f ko ` rinishda bo ` ladi . Bundan 1 x x , x x2 x x , x x3 x 22 3 3 2 31 2 2 21 1            f f f va 12 x ) M( 1 0   f , 2 x ) M( 2 0   f , 2 x ) M( 3 0   f bo ` lgani uchun , ) M( d 0 f =12 dx 1 +2 dx 2 +2 dx 3 bo ` ladi. Differentsialning asosiy xossasi Agar ) M( y f  funksiya M 0 nuqtada differensiallanuvchi bo ` lsa , u holda cheksiz kichik n 2 1 x ,..., x , x    lar uchun ) M( d ) M( 0 0 f f   bajariladi, ya ` ni n n 0 2 2 0 1 1 0 0 x x ) M( ... x x ) M( x x ) M( ) M(            f f f f . Bir necha o ` zgaruvchili funksiya uchun taqribiy hisoblash formulasi quyidagi ko ` rinishga ega: n n 0 2 2 0 1 1 0 0 x x ) M( ... x x ) M( x x ) M( ) M( ) M(             f f f f f . 7-misol. 1,02 2,01 ni taqribiy hisoblang. Yechish. z = x y funksiyani qaraymiz. Uning M 0 (1; 2) nuqtadagi qiymati z ( M 0 )= 1 2 = 1 ga teng.

z = x y funksiyaning to ` liq differensialini topamiz: dz = y x y-1  x + x y ln x  y x = 1, y = 2,  x = 0,02 va  y = 0,01 ga teng. Shuning uchun dz = 2  1 3  0,02 + 1 2  ln 1  0,01 = 0,04. U holda (1,02) 2,01  f (M 0 ) + dz = 1 + 0,04 = 1,04.

O'xshashlar

Hosila yordamida funksiyani tekshirish

Metrik fazoda yaqinlashish. To`la metrik fazolar

Mathcad tizimida funksiyalar bilan ishlash. integrallarni hisoblash

Funksiyaning qavariqligi va botiqligi. Asimptotalari

Hosila, uning geometrik va mexanik ma`nolari