Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Eyler almashtirmalari
Eyler almashtirmalari
Yuklangan vaqt:
15.09.2023
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
381.6865234375 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Eyler va Gamilton graflari
Eyler va Ferma teoremalari
Oddiy differentsial tenglamalarni taqribiy echish usullari. Eyler va runge-kutta usullari
TMMNI o’rganishda lagranj usuli va kооrdinatalari
Furye qatori
![Eyler almashtirishlar L е jandrning taklifi bilan:B(a,b)=∫0 1 xa−1¿ ko‘rinishdagi int е gral birinchi tur Eyl е r int е g rali d е yiladi, bu yerda a , b > 0 . Bu int е gral B ( beta ) funksiyaning ikkita: a va b o‘zgaruvchi param е trlarning funksiyasidan iborat. Biz bilganimizd е k, ko‘rilayotgan int е g ral a va b ning musbat (aqalli birdan kichik bo‘lgan) qiymatlari uchun yaqinlashadi, va d е mak, haqiqatan ham, B funksiyaning ta’rifiga asos bo‘la oladi. Bu funksiyaning ba’zi bir xossalarini aniqlaymiz. 1° Eng avval, b е vosita ¿ almashtirish bi lan) ushbuni hosil qilamiz: B ( a , b ) = B ( b , a ) d е mak, B funksiya a va b ga nisbatan simm е trikdir. Hozir biz B uchun boshqa analitik ifodani b е ramiz, bu ifoda a bilan b ni almashtirilganda, tashqi ko‘rinish jihatdan ham o‘zgarmaydi. Bu maqsadda avval x = y 1 + y almashtirishni bajaramiz, bu yerda u yangi o‘zgaruvchi bo‘lib, 0 dan ∞ gacha o‘zgaradi. Biz B ( a , b ) = ∫0 ∞ y a−1 ( 1 + y ) a+b dy ( 2 ) formulaga ega bo‘lamiz va undan k е lgusida ko‘p mar ta foydalanamiz. Agar ∞ ∫ 0 int е gralni 1 ∫ 0 + ∞ ∫ 1 yig‘indi shaklida tasvirlasak, u holda y = 1 z almashtirish bilan ikkinchi int е gral ham [ 0, 1 ] oraliqqa k е ltiriladi: ∫1 ∞ y a−1 ( 1 + y ) a+b dy = ∫0 1 z b−1 ( 1 + z ) a+b dz , 1 O d е mak, natijada B ( a , b ) = ∫ 0 1 x a−1 + x b−1 ( 1 + x )a+b dx .](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-2.png)
![2-Ta`rif. QuyidagiГ(p)= ∫ 0 +∞ xp−1e−xdx (18) integralga Gamma funksiya yoki 2-tur Eyler integrali deyiladi. Gamma funksiya quyidagi xossalarga ega. 1) Г (1)= Г (2)= 1 2) (18)-integral (0,+∞) oraliqda yaqinlashuvchi, ∀ [a,b]⊂ (0,+∞ ) (0< a<b<+ ∞ ) kesmada esa tekis yaqinlashuvchi bo`ladi. 3) Г(p)∈C (0,+∞ ) va ∀ n=1,2, ... uchun Г(n)(p)= ∫ 0 +∞ xp−1e−x(ln x)ndx ∈ C (0,+∞ ) 4) Г (p+1)= pГ (p) (19) Natija. Г(n+1)= n! Beta va Gamma funksiyalar orasidagi bog`lanishni quyidagi teorema ifodalaydi. Teorema. ∀ p>0, q>0 uchun B (p,q)= Г (p)⋅Г (q) Г (p+q) (20) tenglik o`rinli. Natija. ∀ p∈(0, 1) uchun Г (p)⋅Г (1− p)= π sin pπ (21) tenglik o`rinli bo`ladi. Agar (21)-tenglikda p= 1 2 desak Г ( 1 2)= √π (22) bo`ladi. Eyler integrallari yordamida ko`pgina xosmas integrallarni hisoblash ancha osonlashadi.](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-9.png)
![Misollar. 1)I=∫ 0 +∞ e−x2 dx − Eyler-Puasson integrali h isoblansin. ⊲ I = ∫ 0 + ∞ e − x 2 dx = ¿ ¿ ¿ 2) I= ∫ 0 +∞ x2dx 1+x4 xosmas integral h isoblansin. ⊲ I = ∫ 0 + ∞ x 2 dx 1 + x 4 = ¿ ¿ = 1 4∫ 0 1 t 1 4−1 ⋅(1− t) 3 4−1 dt = 1 4 B( 1 4 ;3 4)= 1 2 B( 1 4 ;1− 1 4)= 1 4 ⋅ π sin π 4 = π 2√2 .⊳ Parametrga bog`liq xos integrallar va ularning funksional xossalari f(x,y) funksiya R2 fazodagi biror D = {(x,y)∈ R2:a≤ x≤ b, y∈ E⊂ R } aniqlangan va ∀ fiksirlangan y∈ E uchun f(x,y) funktsiya х o`zgaruvchining funksiyasi sifatida [a,b] oraliqda integrallanuvchi bo`lsin. Quyidagi Φ (y)=∫ a b f(x,y)dx (4) integralga parametrga bog`liq integral, u o`zgaruvchi esa parametr deyiladi. Parametrga bog`liq integrallarda Φ (y) funksiyaning bir qator xossalari (limiti, uzluksizligi, differensiallanuvchiligi, integrallanuvchiligi va hokazo) o`rganiladi. Bu xossalarni o`rganishda f(x,y) funksiyaning u bo`yicha limiti va unga intilish xarakteri muhim rol o`naydi. f(x,y) funksiya D to`plamda berilgan , y0 esa E to`plamning limit nuqtasi bo`lsin.](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-10.png)
![1-Ta`rif. Agar ∀ ε>0 olinganda ham ( ∀ x∈[a,b] uchun) shunday δ= δ(ε,x)>0 topilsaki, |y− y0|<δ tengsizlikni qanoatlantiruvchi ∀ y∈E uchun |f(x,y)− ϕ(x)|<ε, x∈[a,b] bo`lsa, u holda ϕ(x) funksiya f(x,y) funksiyaning y→ y0 dagi limit funksiyasi deyiladi. f(x,y) funksiya D to`plamda berilgan bo`lib, ∞ nuqta Ye to`plamning limit nuqtasi bo`lsin . 2-Ta`rif. Agar ∀ ε>0 olinganda ham ( ∀ x∈[a,b] uchun) ∃ Δ= Δ(ε,x)>0 topilsaki, |y|>Δ tengsizlikni qanoatlantiruvchi ∀ y∈E uchun |f(x,y)− ϕ(x)|<ε, x∈[a,b] bo`lsa, u holda ϕ(x) funksiya f(x,y) funksiyaning y→ ∞ dagi limit funksiyasi deyiladi. Limit funksiya ta`rifidagi δ= δ(ε,x)>0 ning faqat ε>0 gagina bog`liq qilib tanlanishi mumkin bo`lgan hol muhimdir. 3-Ta`rif. D to`plamda berilgan f(x,y) funksiyaning y→ y0 dagi limit funksiyasi ϕ(x) bo`lsin. Agar ∀ ε>0 uchun ∃ δ= δ(ε)>0 topilsaki, |y− y0|<δ tengsizlikni qanoatlantiruvchi ∀ y∈E ва ∀ x∈[a,b] lar uchun |f(x,y)− ϕ(x)|<ε, bo`lsa, f(x,y) funksiya o`z limit funksiyasi ϕ(x) ga [a,b] da tekis yaqinlashadi deyiladi. 4-Ta`rif. D to`plamda berilgan f(x,y) funksiyaning y→ y0 dagi limit funksiyasi ϕ(x) bo`lsin. Agar ∃ ε0>0 , ∀ δ>0 olinganda ham ∃ x0∈[a,b] va |y− y0|<δ tengsizlikni qanoatlantiruvchi y1∈ E topilsaki, ushbu |f(x0,y1)− ϕ(x0)|≥ ε0, tengsizlik o`rinli bo`lsa, u holda f(x,y) funksiya ϕ(x) ga notekis yaqinlashadi deyiladi.](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-11.png)
![1-Teorema. (Koshi kriteriyasi) f(x,y) funksiya y→ y0 da limit funksiya ϕ(x) ga ega bo`lib, unga tekis yaqinlashishi uchun quyidagi shartning bajarilishi zarur va yetarlidir: ∀ ε>0 uchun δ= δ (ε)>0 topiladiki, |y''− y0|<δ , |y'− y0|<δ tengsizliklarni qanoatlantiruvchi ∀ y',y''∈E hamda ∀ x∈[a,b] uchun |f(x,y'')− f(x,y')|<ε, tengsizlik bajariladi. Endi parametrga bog`liq integrallarning funksional xossalarini keltiramiz. 2-Teorema. Agar 1) ∀ fiksirlangan y∈ E uchun f(x,y)∈C [a,b], 2) y→ y0 da f(x,y) funksiya ϕ(x) ga tekis yaqinlashsa, u holda lim y→y0 ∫ a b f(x,y)dx =∫ a b ϕ(x)dx (5) bo`ladi. 3-Teorema. Agar f(x,y) funksiya D = {(x,y)∈ R2:x∈ [a,b], y∈ [c,d]} to`plamda uzluksiz bo`lsa, u holda Φ (y)=∫ a b f(x,y)dx funksiya [c,d] kesmada uzluksiz bo`ladi. 4- Teorema . Aytaylik f(x,y) funksiya D = {(x,y)∈ R2:x∈ [a,b], y∈ [c,d]} to ` plamda aniqlangan va 1) ∀ fiksirlangan y∈ E uchun f(x,y)∈C [a,b] 2) fy '(x,y)− ∃ va ¿C (D ) bo`lsin. U holda [c,d] kesmada Φ'(y) mavjud va ushbu](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-12.png)
![Φ'(y)=∫ a b fy '(x,y)dx (6) tenglik o`rinli bo`ladi. 5-Teorema. Agar f(x,y) funksiya 3-teorema shartlarini qanoatlantirsa, unda ∫ c d Φ(y)dy integral mavjud va ∫ c d [∫ a b f(x,y)dx ]dy =∫ a b [∫ c d f(x,y)dy ]dx (7) munosabat o`rinlidir. Endi umumiy ko`rinishda berilgan parametrga bog`liq integrallarni keltiramiz. Faraz qilaylik, x= ϕ(y),x= ψ (y) funksiyalar [c,d] da aniqlangan bo`lib, ∀ y∈[c,d] uchun a≤ ϕ(y)≤ ψ (y)≤ b (8) munosabat bajarilsin. 6-Teorema. f(x,y) funksiya ushbu D = {(x,y)∈ R2:x∈ [a,b], y∈ [c,d]} to`plamda aniqlangan bo`lib, 1) f(x,y)∈ C (D ) 2) ϕ(y), ψ (y)∈C [c,d] bo`lsin. U holda ~Φ (y)= ∫ ϕ(y) ψ(y) f(x,y)dx (9) funksiya ham [c,d] oraliqda uzluksiz bo`ladi. 7-Teorema. (Leybnis formulasi) Agar 1) f(x,y)∈ C (D ), 2) fy '(x,y)∈C (D ), 3) ϕ'(y) va ψ'(y)∈ C [c,d]](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-13.png)
![bo`lsa, u holda ~Φ (y) funksiya ham [c,d] oraliqda hosilaga ega va ~Φ '(y)= ∫ ϕ(y) ψ(y) fy '(x,y)dx +ψ'(y)⋅f[ψ (y),y]− ϕ'(y)⋅f[ϕ(y),y] (10) munosabat o`rinlidir. 6-teorema shartlari bajarilgan holda ~Φ (y) funksiyaning [c,d] oraliqda integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi va (9)-funksiya uchun ham (7)-tenglik kabi tenglik o`rinli bo`ladi. 5 0 Parametrga bog`liq xosmas integrallar va ularning tekis yaqinlashishi f(x,y) funksiya Д={(x,y)∈R:x∈[a,+∞),y∈E⊂R} D = {(x,y)∈ R2:x∈ [a,+∞ ), y∈ E⊂ R} to`plamda berilgan bo`lib, ∀ fiksirlangan y∈ E uchun ∫ a +∞ f(x,y)dx (y∈ E ) mavjud va chekli bo`lsin. Bu integral u ning qiymatiga bog`liqdir. I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx (11) (11)-integralga parametrga bog`liq I-tur xosmas integral deyiladi. Xuddi shu kabi ∫ −∞ a f(x,y)dx va ∫ −∞ +∞ f(x,y)dx parametrga bog`liq bo`lgan I-tur xosmas integrallarning ta`rifini berish mumkin. Endi f(x,y) funksiya Д={(x,y)∈R:x∈[a,+∞),y∈E⊂R} D={(x,y)∈R2:x∈[a,+∞), y∈E⊂R} D 1= {(x,y)∈ R2:x∈[a,b), y∈ E⊂ R } to`plamda berilgan bo`lib, ∀ fiksirlangan y∈ E da x= b nuqta f(x,y) funksiyaning maxsus nuqtasi bo`lsin va bu funksiya [a,b] oraliqda integrallanuvchi, ya`ni ∫ a b f(x,y)dx (y∈ E )](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-14.png)
![xosmas integral mavjud bo`lsin. Unda I1(y)=∫ a b f(x,y)dx (12) integralga parametrga bog`liq bo`lgan II-tur xosmas integral deyiladi. Xuddi shunga o`xshash x= a nuqta maxsus nuqta bo`lgan parametrga bog`liq bo`lgan II-tur xosmas integralga ta`rif berish mumkin. Umumiy holda, parametrga bog`liq chegaralanmagan funksiyaning chegarasi cheksiz xosmas integrali tushunchasi ham yuqoridagidek kiritiladi. Biz asosan (11)-xosmas integralning xossalarini o`rganish bilan shug`ullanamiz. Aytaylik, f(x,y) funksiya D to`plamda aniqlangan bo`lib, ∀ fiksirlangan y∈E uchun ∫ a +∞ f(x,y)dx − ∃ bo`lsin. ⇒ ∀ [a,t]⊂[a,+∞ ) da F(t,y)=∫ a t f(x,y)dx (13) integral mavjud va I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx = lim t→+∞ F(t,y). (14) (14)-tenglikdan ko`rindiki I(y) funksiya F(t,y) funksiyaning t→ +∞ dagi limit funksiyasi bo`ladi. 1-Ta`rif. Agar t→ +∞ da F(t,y) funksiya E to`plamda o`z limit funksiyasi I(y) ga tekis yaqinlashsa u holda (11)-integral E to`plamda tekis yaqinlashuvchi, notekis yaqinlashganda esa notekis yaqinlashuvchi deyiladi. Shunday qilib, ∫ a +∞ f(x,y)dx integralning Ye to`plamda tekis yaqinlashuvchi bo`lishi quyidagini anglatadi: 1) ∀ y∈E uchun ∫ a +∞ f(x,y)dx xosmas integral yaqinlashuvchi;](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-15.png)
![∫ a +∞ f(x,y)⋅g(x,y)dxintegral Ye to`plamda tekis yaqinlashuvchi bo`ladi. 4-Teorema (Dirixle alomati). f(x,y) va g(x,y) funksiyalar D to`plamda berilgan bo`lib, 1) ∀ t≥ a va ∀ y∈E uchun |∫ a t f(x,y)dx |≤c (c= const ) , 2) ∀ fiksirlangan y∈E uchun g(x,y) funksiya [a,+∞) da x o`zgaruvchi bo`yicha monoton va x→ +∞ da g(x,y) funksiya 0 ga tekis yaqinlashsa, u holda ∫ a +∞ f(x,y)⋅g(x,y)dx integral E to`plamda tekis yaqinlashuvchi bo`ladi. 6 0 . Parametrga bog`liq xosmas integrallarning funksional xossalari f(x,y) funksiya D = {(x,y)∈ R2:x∈ [a,+∞ ), y∈ E } to`plamda berilgan bo`lib, y0 nuqta Ye to`plamning limit nuqtasi bo`lsin. 1-Teorema. Agar 1) ∀ fiksirlangan y∈ E uchun f(x,y)∈C [a,+∞ ) , 2) y→ y0 da ∀ [a,t] (a<t<+ ∞ ) kesmada f(x,y) funksiya ϕ(x) ga tekis yaqinlashsa, 3) I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx integral Ye to`plamda tekis yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda y→ y0 da I(y) funksiya limitga ega va lim y→y0 I(y)= lim y→y0 ∫ a +∞ f(x,y)dx = ∫ a +∞ [ lim y→y0 f(x,y) ] dx = ∫ a +∞ ϕ(x)dx bo`ladi. 2-Teorema. Agar f(x,y) funksiya D= {(x,y)∈R2:x∈[a,+∞ ), y∈[c,d]} to`plamda berilgan bo`lib,](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-18.png)
![1)f(x,y)∈ C (D ) , 2) I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx integral [c,d] da tekis yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda I(y)∈C [c,d] bo`ladi. 3-Teorema. Agar f(x,y) funksiya D= {(x,y)∈R2:x∈[a,+∞ ), y∈[c,d]} to`plamda berilgan bo`lib, 1) f(x,y)∈ C (D ) , fy '(x,y)∈ C (D ) , 2) ∀ fiksirlangan y∈[c,d] uchun I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx yaqinlashuvchi, 3) ∫ a +∞ fy '(x,y)dx integral [c,d] da tekis yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda I(y) funksiya [c,d] oraliqda I'(y) hosilaga ega bo`ladi va I'(y)= ∫ a +∞ fy '(x,y)dx tenglik bajariladi. 4-Teorema. Agar f(x,y) funksiya D= {(x,y)∈R2:x∈[a,+∞ ), y∈[c,d]} to`plamda berilgan bo`lib, 1) f(x,y)∈ C (D ) , 2) I(y)= ∫ a +∞ f(x,y)dx integral [c,d] da tekis yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda I(y) funksiya [c,d] da integrallanuvchi va ∫ c d I(y)dy =∫ c d [∫ a +∞ f(x,y)dx ]dy = ∫ a +∞ [∫ c d f(x,y)dy ]dx bo`ladi.](/data/documents/429736f4-79c0-4ce5-ac71-a150e5e3d6c7/page-19.png)
