Dinamik dasturlash - Algebra - Referatlar

Dinamik dasturlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

443.5 KB

Ko'chirib olish

Dinamik dasturlash Reja: 1.Dinamik dasturlashning asosiy masalasi 2 Investitsiyani optimal taqsimlash masalasi

1.Dinamik dasturlashning asosiy masalasi Ma'lum bir boshqaruv jarayoni boshlang‘ich  onS S S ,...;01 0 vektor bilan xarakterlanuvchi 0S boshlang‘ich holatda turibdi deb faraz qilaylik. Boshlang‘ich holatlar to‘plamini 0~S orqali belgilaymiz. Vaqt o‘tishi bilan jarayon o‘zgaradi va oxirgi ) ;... ( 1 Nn N N S S S  holatga o‘tadi. Oxirgi holatlar to‘plamini NS~ orqali belgilaymiz. 0S holatdan NS ga o‘tish jarayoni N ta bosqichga bo‘linib ketadi. Jumladan, agar jarayon i-bosqichda iS holatda bo‘lsa, uning i+1 bosg‘ichdagi 1iS holati nafaqat  in i i S S S ,...;1  holatlar vektori, balki i-bosqichdagi topilgan i U yechimi orqali aniqlanadi. Bundan kelib chiqib, keyingi bosqich holatlarining vektorini  i i i U S W S , 1  orqali ifodalash mumkin. Yechim esa har bir bosqichda mavjud yechimlarning i U~ to‘plamidan olinib va maqsad funksiyasining qiymatini aniqlaydi. f(S) maqsad funksiyasini funksiyalar yig‘indisi ko‘rinishida tasvirlaymiz, ularning qiymati bosqichdan bosqichiga o‘tganda o‘zgaradi: ` ) , ( ) ( 1 0 i N i iU S W S f     (6.1) U holda dinamik dasturlashning asosiy masalasi shundan iborat bo‘ladiki, u mavjud yechimlarning U~ to‘plamidan shunday U* yechimni topishi kerakki, bu yechim jarayonni boshlang‘ich 0S holatdan NS ga o‘tkazganda,  i i i U S W S , 1  maqsad funksiyasi i i i i U U S S ~ ,~   shartlar bajarilganda ekstremal qiymatlar qabul qilishiga imkon yaratishi kerak. Yechish paytida dinamik dasturlash masalasi soddaroq bo‘lgan masalalarga ajratib yuboriladi (tabiiy yoki sun'iy usulda). Har bir bosqichda ushbu masalalarning biron biri yechiladi, jumladan optimal yechim kelajakni hisobga olgan holda tanlanadi, ya'ni har bir bosqichda jarayonni optimallashtirib, keyingi bosqichlar haqida unutmaslik kerak. Oxirgi bosqich, (N-1)-si kelajakka bog‘liq emas, shuning uchun bu bosqichda ) ( 1 1 S f maqsad funksiyasining ekstremal qiymatini beruvchi yechim olinadi. N-bosqichda optimal yechimni olish uchun tizimning (N-1)-bosqichdagi holatini bilish kerak. (N-1)-bosqichda jarayonning holati noma'lum bo‘lgani uchun, m N N S S ,1 1,1 ,....   jarayonlarning berilgan bosqichdagi mumkin bo‘lgan holatlari

haqida turli xil farazlar qilinadi va har bir faraz uchun N-bosqichdagi optimal yechim tanlanadi. Shunday qilib, N-bosqichdagi optimal yechim topildi. Endilikda, bosqichda olingan optimal yechimni hisobga olib, (N-1) bosqichdagi optimal yechim topiladi va h.k. Natijada 0S jarayonning boshlang‘ich holatiga kelinadi. Birinchi bosqich uchun jarayonning mavjud holatlari haqida farazlar qilinmaydi, chunki holat ma'lum. Birinchi bosqichning optimal yechimi ikkinchi bosqichda olingan optimal yechimdan kelib chiqqan holda topiladi. Butun jarayonning optimal yechimi hamma bosqichlarda ( 0S dan NS gacha ) olingan optimal yechimlarni ko‘rib chiqilib xulosa qilish orqali olinadi. Dinamik dasturlash masalalarini yechishning asosiy usuli funksional tenglamalar usulidir. Dinamik dasturlashning funksional tenglamasi har bir masalasi uchun W funksiyaning o‘ziga xos ko‘rinishi va S,U kattaliklar bilan xarakterlanuvchi xususiy ko‘rinishga ega. Dinamik dasturlash masalasining funksional tenglamasini umumiy ko‘rinishda ham yozib olish mumkin. Dinamik dasturlash masalalari oxiridan qarab boshiga yechilgani uchun, oxirgi bosqich (N=1) dagi funksional tenglama quyidagi ko‘rinishga ega:  ) ( ) ; ( ) ( 0 1 1 1 1 1 N N N U N S f U S W extr S f n       . (6.2) Bu yerda ) (0 NS f - N N S S ~  - oxirgi holatdan boshlab maqsad funksiyasining nol bosqichlaridagi ekstremal qiymati. Yakuniy holat chegaralaridan tashqarida NS jarayon ko‘rib chiqilmagani uchun, 0 ) (0  NS f . N-bosqich uchun funksional tenglama quyidagi ko‘rinishda yoziladi:  ) ( ) ; ( ) ( 1 1 0 0 0 0 0 S f U S W extr S f N U N    (6.3) Bu yerda ) (0 NS f - 0S holatdan boshlab hamma N bosqichlar uchun maksad funksiyasining ekstremal qiymatidir; ) ( 1 1 S fN - 0S holatdan boshlab hamma N-1 bosqichlar uchun maksad funksiyasining ekstremal qiymatidir; ) ; ( 0 0 0 U S W - qabul qilingan 0 U yechim natijasida 0S holatdan boshlab N -bosqichda olingan maksad funksiyasining qiymati. Dinamik dasturlash masalasi funksional tenglamalar usulida quyidagi ketma- ketlik bo‘yicha yechiladi:

1) Yakuniy holat (N=1 boskich uchun) (6.2) funksional tenglama yozib olinadi. 0 ) (0  NS f bo‘lgani uchun  ) ; ( ) ( 1 1 1 1 1 1       N N N U N U S W extr S f N . Belgilangan 1 1 ~    N N S S holatlar va 1 1 ~    N N U U yechimlar hamda ularga javob beruvchi 1N W qiymatlar ko‘rib chiqiladi. Yechimlar orasida shunday * 1N U tanlashadiki, u * 1 * 1 1 ; (    N N N U S extrW ) ni ta'minlaydi; 2) Keyingi, oxirgidan bitta oldingi (N=2) bosqichga o‘tiladi. Berilgan bosqich uchun funksional tenglama quyidagi qiymat qabul qiladi:  ) ( ) ; ( ) ( 1 1 2 2 2 2 2 2         N N N N U N S f U S W extr S f N . Har bir mavjud 2NS holat uchun mavjud 2N U yechimga qarab 2N W qiymat topiladi. So‘ngra 1 2 f W N   yig‘indi (unda oxirgi bosqichning ) ( 1 1 NS f qiymatlari hisobga olingan) lar solishtiriladi va har bir 2NS uchun ekstremal yig‘indi va * 2N U optimal yechim topiladi, ya'ni ) ( 2 2 NS f funksiya ekstremal qiymat qabul qiluvchi * 2N U yechim topiladi. Xuddi shu tarzda (N=3, N=4, va h.k) bosqichdan (N=N) bosqichgacha o‘tiladi; 3) (6.3) funksional tenglamani birinchi N=N bosqich uchun yozib olishadi. Berilgan bosqichda jarayonning mavjud holatlari haqida faraz qilinmaydi, chunki 0S holat ma'lum. Bu holat uchun optimal qiymatni ikkinchi bosqichning hamma shartli-optimal yechimlarini hisobga olgan holda aniqlash kerak; 4) Butun jarayonni to‘g‘ri yo‘l bo‘ylab 0S dan NS ga qarab o‘tiladi va butun jarayon uchun ) ( *N N U f maqsad funksiyasiga ekstremal qiymat beruvchi * U optimal qiymat tanlashadi. Misol. Yukni 1 punktdan 14 punktga ko‘chirish kerak. 6.1 rasmda yo`llar tuguni hamda tugunning alohida punktlari orasida birlik yukni ko‘chirish narxi ko‘rsatilgan (mos qirralarga qo‘yilgan). 1 punkt bilan 14 punkt orasida eng kam xarajat ketadigan yo‘nalishni topish talab etilmoqda.

6.1 Rasm Yechish. 1 punktdan 14 punktga yukni yetkazish jarayonini alohida bosqichlarga ajratib yuboramiz. Birinchi bosqichda yukli transport bevosita 2,3,4 punktlarga ko‘chiradi; ikkinchi bosqichda 2;3;4 punktlardan- 5;6;7;8 ga; uchinchi bosqichda -5;6;7;8 dan 9;10;11; to‘rtinchi bosqichda -9;10;11 dan 12;13 punktlarga va oxirgi bosqichda 12;13 dan-14 punktga; Belgilash kiritamiz: N-bosqich nomeri (N=1;…;5); i-yuk o‘tkazilayotgan punkt (i=1;…;13); j-yuk yetkazilayotgan punkt (j=2;…14); ijc -yukni i punktdan j punktga o‘tkazish narxi; )(i fN - agar oxirgi punktgacha N ta bosqich qolgan bo‘lsa, u holda i punktdan oxirigacha yukni o‘tkazish uchun ketgan minimal xarajatlar. Oxirgi bosqich uchun funksional tenglamani yechib olaylik (N=1):    ij ij c f c i f min ) 14( min )( 0 1    . 14 punktga yuk yoki 12 punktdan, yoki 13 punktdan yetkazilishi mumkin, shuning uchun 10 0 10 ) 14( ) 13( 8 0 8 ) 14( ) 12( 0 13 1 0 12 1           f c f ва f c f larni hisoblaymiz. Oxirgidan bitta oldingi (N=2) bosqich uchun funksional tenglamaning ko‘rinishi quyidagicha:  ) ( min )( 1 2 j f c i f ij  . Uchinchi bosqichning hamma 10 8 11 1312 14 9 7 6 5 2 3 4 1 3 5 8 8 9 7 2 8 9 4 3 6 6 4 5 6 4 5 5 10 5 6 3 5 2 6 8 10

natijalarini ko‘rib chiqamiz (yuk 9;10;11 punktlarning birida bo‘ldi). Faraz qilaylik yuk 9 punktga kelib qoldi. Bu punktdan yoki 12 yoki 13 punkt orqali yurish mumkin, va  ) ( min )( 1 2 j f c i f ij  . Demak 9 punktdan 14 punktga o‘tishning shartli optimal yo‘li 13 punktdan o‘tadi, jumladan minimal xarajatlar 13 ni tashkil etadi. Agar yuk 10 punktda to‘xtasa, u holda  ) ( min )( 1 2 j f c i f ij  . , ushbu punkt uchun shartli-optimal yo‘nalish 10-12-14 ni tashkil etadi va harajatlar 10 ni tashkil etadi. 11 punkt uchun 10 ) 10 6;8 2 min( ) 11(2     f ya'ni bu punkt uchun optimal yo‘nalish 11-12-14 ni tashkil etadi va harajatlar 10 ni tashkil etadi. Keyingi bosqichga o‘tamiz (N=3). Berilgan bosqichda shartli optimal yechimni olish uchun to‘rtinchi bosqichning hamma natijalarini ko‘rib chiqamiz (bunda yuk 5;6;7;8 punktda bo‘lib qolishi mumkin). 5 punkt uchun   . 14 ) 10 4; 13 6 min( ) ( min )5( 2 5 3       j f c f j Bu punkt uchun optimal yo‘nalish 5- 11-12-14 ni tashkil etadi. 6 punkt uchun   . 16 ) 10 6; 14 5; 13 6 min( ) ( min )6( 2 6 3        j f c f j Bu punkt uchun optimal yo‘nalish 6-11-12-14 ni tashkil etadi. 7 punkt uchun   . 15 ) 10 5; 14 4 min( )7( min )7( 2 7 3       f c f j Bu punkt uchun optimal yo‘nalish 7-10-12-14 ni tashkil etadi. 8 punkt uchun   . 19 ) 10 10; 14 5 min( ) 11( ); 10( min )8( 2 811 2 810 3        f c f c f Bu punkt uchun optimal yo‘nalish 8-10-12-14 ni, minimal harajatlar esa 19 ni tashkil etadi. Keyingi bosqichni ko‘rib chiqamiz (N=4). Birinchi bosqichdan so‘ng (N=5) yuk quyidagi punktlarning birida bo‘lib qolishi mumkin: 2;3;4, ya'ni   19 ) 10 10; 14 5 min( ) 11( ); 10( min )8( 2 811 2 810 3        f c f c f , . 16 ) 19 3; 15 4; 14 2 min( )4(4      f Bu degani, 2 punkt uchun optimal marshrut 2- 5-11-12-14 (harajatlar 22 birlik), 3 punkt uchun 3-8-10-12-14 (harajatlar 21 birlik), 4 punkt uchun 4-5-11-12-14 (harajatlar 16 birlik) bo‘ladi.

6.2 Rasm Va nihoyat birinchi bosqichga o‘tamiz (N=5). . 24 ) 16 8;2 5; 22 3 min( )1(5      f Bu punkt uchun optimal yo‘nalish 1-4-5-11-12-14 ni tashkil etadi, jumladan bundagi harajatlar minimal (24 birlik) bo‘ladi. Berilgan bosqichda biz 1-4 marshrutni tanladik, undagi harajatlar 1-2 marshrutdagidan 2.67, 1-3 marshrutdagidan 1.6 baravar ortiq. Lekin nafaqat birinchi balki butun marshrutni optimallashtirish nuqtai nazaridan kelishilgan yechimni birinchi bosqichda qabul qilish kerak, chunki buning natijasida 1 punktdan 14 punktga yukni yetkazish harajatlari minimallashtiriladi, ya'ni har bir bosqichda butun jarayondagi umumiy foydani hisobga olib turish kerak. Topilgan yechim nafaqat 1 dan 14 ga yukni yetkazishning optimal marshrutini balki berilgan yo‘l tuguni uchun optimal marshrutlar to‘plamini o‘rnatishga imkon beradi (6.2 rasm). Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Funksional boshqaruvlar usulidan foydalanib qyidagi dinamik dasturlash masalalarini yeching: 10 8 11 1312 14 9 7 6 5 2 3 4 1

1.Berilgan yo‘l tugunida 1 punktdan 11 punktga yukni yetkazishning bir necha marshrutlari bor (6.3 rasm). Birlik yukni ko‘chirish narxi ko‘rsatilgan (mos qirralarga quyilgan). 1 punkt bilan 11 punkt orasida eng kam xarajat ketadigan yo‘nalishni topish talab etilmoqda. 6.3 rasm 2.quyidagi shartlarni hisobga olgan holda o‘n yildan ortiq Bo‘lmagan jihozlarga nisbatan optimal siyosatni ishlab chiqing: 1) yoshi t ga teng bo‘lgan bir yilda ishlab chiqilgan mahsulot narxi r(t), bu jixozli mahsulotga xizmat ko‘rsatish uchun ketadigan yillik harajat u(t) lar 6.1 jadvalda keltirilgan; 2) jixozning qoldiq narxi s(t) jixozning yoshiga boqliq emas va narxi 0 ga teng; 3) yangi jixozning narxi p(t) vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmaydi va 8 birlikka teng. Maksimal foydalar matritsasini tuzib bo‘lgandan keyin a) reja bo‘yicha 10 yillik davomiylikka ega bo‘lgan, ammo 7 yillik jixozga nisbatan; b) reja bo‘yicha 9 yillik davomiylikka ega bo‘lgan, ammo 6 yillik jixozga nisbatan optimal siyosatni ishlab chiqish zarur. 9 10 11 8 7 6 5 2 3 4 1 10 9 8 12 9 13 7 16 10 9 10 16 18 14 11 16 12 10 10 16 9 14 12

T 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 R(t) 24 24 24 23 23 22 21 21 21 20 20 U(t) 13 14 15 15 17 17 17 18 19 19 20 Eslatma. Berilgan masala uchun funksional tenglamaning ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:         ; , )1 ( )0( )0( )( )1 ( )( )( max )( ;1 , )0( )0( )( )( )( max )( 1 1 1 i N sh almashtiri jihozni t f u r p ts saqlash jihozni t f t u tr t f N sh almashtiri jihozni u r p ts saqlash jihozni t u tr t f i i i                       3.Uchta korxona orasida (Nq1,..,4) 120 ming.so‘m bo‘linib olindi. Ushbu to‘rtta korxona orasida mahsulot ishlab chiqarishning ortishi ajratilgan pulga (x) boqli?. (I,II,III,IV) korxonalarda mahsulot chiqarishning ortishi 6.2 jadvalda keltirilgan. Umumiy mahsulot ishlab chiqarishni ortishiga sabab bo‘luvchi vositalarni taqsimlash rejasini aniqlang. 6 .2 jadval s vositalar Ming. So‘m Korxonalarda mahsulot chiqarishning ortishi, ming.so‘m I II III IV 20 40 60 80 100 120 9 17 28 38 46 68 11 33 45 51 68 80 13 29 38 49 61 81 12 35 40 54 73 92 Berilgan masalani yechish uchun mo‘ljallangan funksional tenglamanining ko‘rinishi quyidagicha:   ) ( max ) ( 1 1 1 x q x q x f   N =1 да;   да N x c f x q c f N N cx N 4;3;2 ) ( ) ( max ) ( 1 0       Bu yerda ) (c fN - s vositalarni korxonalar bo‘yicha taqsimlaganda mahsulot ishlab chiqarishning umumiy ortishi.

4.Korxona ma'lum bir jihozni ishlab chiqarishning kvartal rejasini ishlab chiqshi kerak, unga bo‘an har oylik talab 3 birlikka teng. Rejadagi davrning boshida va oxirida zahiraning darajasi nolga teng. Korxonaning ishlab chiqish quvvatlari 5 birlikdan ortiq mahsulot chiqarishga ruhsat berolmaydi, zaxiraviy maydonlar esa oyning oxirida 4 birlikdan ortiq bo‘lmagan tayyor mahsulotni saqlashga mo‘ljallangan. Mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog‘liq ) ; ( t t i i x c umumiy xarajatlar t t hi va x c ) ( ishlab chiqarish xarajatlaridan yig‘ilib boriladi. 2 Investitsiyani optimal taqsimlash masalasi Investor X0 miqdordagi kapital mablag‘ni n (i=1,2...n) ta korxonani o‘z ichiga oluvchi birlashmaga sarf qilayotgan bo‘lsin. Bu mablag‘ birlashmadagi n ta korxonaga taqsimlanadi. Agar i-korxonaga x i miqdoda kapital mablag‘ ajratilsa, u Z i (x i ) miqdorda daromadga ega bo‘ladi. Birlashmaning umumiy daromadi korxonalar daromadi yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Z=Z 1 (x 1 )+Z 2 (x 2 )+...+Z n (x n ) (6.4) Kapital mablag‘ni optimal taqsimlash masalasining matematik modeli quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: x 1 +x 2 +...+x n =X 0 (6. 5 ) x i ≥0 (i=1,2...n) (6. 6 ) Z max =Z 1 (x 1 )+Z 2 (x 2 )+...+Z n (x n ) (6. 7 ) Bu yerdagi (6.5)-shart birlashmaga ajratilgan X 0 kapital mablag‘ to‘la taqsimlanishi kerakligini; (6.6)-shart masalaning shartiga ko‘ra noma'lumlar nomanfiy bo‘lishligini va (6.7)-maqsad funksiya birlashmaning umumiy daromadi maksimal bo‘lishligini ko‘rsatadi. Berilgan (6.5)-(6.7) masalada ajratilgan kapital mablag‘ X 0 ga va korxonalar soni n ga teng.

Bu masalani yechishni ko‘p bosqichli jarayon deb qaraymiz. har bir bosqichda ajratilgan kapital mablag‘ noldan X 0 gacha, korxonalar soni esa, noldan n gacha o‘zgaruvchan miqdor deb qaraladi. Bunday dinamik dasturlash masalasini yechish uchun F 1 (x), F 2 (x),…, F n (x) funksiyalar ketma ketligini kiritamiz. Bu yerda: F 1 (x) - 0≤x≤X 0 miqdordagi mablag‘ni faqat 1ta korxonaga taqsimlanganda olinadigan maksimal daromad; F 2 (x) - 0≤x≤X 0 miqdordagi mablag‘ni 2ta korxonaga taqsimlashdan olinadigan daromad va hokazo; F n (x) - 0≤x≤X 0 miqdordagi mablag‘ni n ta korxonaga taqsimlashdan olinadigan daromad. Ma'lumki, F n (X 0 ) = Z max bo‘ladi. quyidagi ikki holda F i (x) funksiyalar osongina topiladi. 1. F i ( x ) = 0, i=1,2,…,n. 2. F 1 ( x ) = Z 1 (x), 0≤ x ≤ X 0 . Demak, agar kapital mablag‘ taqsimlanmasa, u holda daromad ham nolga teng bo‘ladi. Agar kapital mablag‘ bitta korxonaga taqsimlansa, birlashmaning daromadi ana shu bitta korxona daromadidan iborat bo‘ladi (kapital mablag‘ ajratilmagan korxonalar daromad keltirmaydi deb faraz qilinadi). Endi 0≤x≤X 0 miqdordagi kapital mablag‘ 2 ta korxona orasida taqsimlangan holni ko‘ramiz. Agar х 2 - ikkinchi korxonaga ajratilgan mablag‘ bo‘lsa, u holda qolgan x- х 2 miqdordagi mablag‘ birinchi korxonaga ajratiladi. Bu ikki korxonadan olinadigan umumiy daromad quyidagi funksional tenglama yordamida topiladi: F 2 (x) = max[Z 2 (x 2 )+F 1 (x-x 2 )] 0≤x 2 ≤x 0≤x≤X 0 Faraz qilaylik, 0≤x≤X 0 miqdordagi mablag‘ k ta korxona orasida taqsimlangan bo‘lsin. Agar k-korxonaga x k miqdorda mablag‘ ajratilgan bo‘lsa, undan olingan daromad Z к (x к ) ga teng bo‘ladi. qolgan x - х к mablag‘ k-1 ta korxonalar orasida

taqsimlanadi va undan olingan daromad F к -1 (x-x к ) ga teng bo‘ladi. Bu holda olinadigan umumiy daromad F к (x) = max[Z к (x к )+F к -1 (x-x к )] 0≤x к ≤x 0≤x≤X 0 funksional tenglama yordamida topiladi. Dastlab berilgan masalaning yechimini х = Х 0 va k=n bo‘lgan holdagi quyidagi funksional tenglamadan foydalanib topamiz: F n (x) = max[Z n (x n )+F n-1 (x 0 -x n )] 0≤x n ≤x Kapital mablag‘ni taqsimlash masalasini dinamik dasturlash usuli bilan yechish jarayoni bilan tanishamiz.Eng avval 0≤x≤X 0 oraliq n ta teng intervallarga bo‘linadi. Har bir intervalning uzunligi  ga teng deb qabul qilinadi. Bundan tashqari Zi(x) va Fi(x) funksiyalar faqat shu nuqtalarda, ya'ni, х =0, Δ , 2 Δ , …, n Δ = Х 0 da aniqlangan deb faraz qilinadi. I=1 da F i (x) quyidagi tenglik yordamida aniqlanadi F 1 (x)= Z 1 (x), F 1 (k Δ )= Z 1 (k Δ ), k=0,1,…,n tenglikning qiymatlari jadvalga joylashtiriladi. F 1 (k Δ ) ning qiymatidan foydalanib F 2 (k Δ ) ning qiymati qisoblanadi: F 2 (x 0 ) = max[Z 2 (k Δ )+F 1 (x 0 - k Δ )] k=1,2,…n Hisoblash jarayonida F n (X 0 )=maxZ ning qiymatidan tashqari Z 2 (k Δ )+F 1 (x 0 - k Δ ) foydani maksimallashtiruvchi х 2 ning qiymati ham topiladi. So‘ngra F 3 (x) topiladi va hokazo, hamma bosqichlardagi F i (x) hisoblashlarni bajarib F n (x 0 ) = max[Z n (x n )+F n-1 (x 0 -x n )] 0≤x n ≤x tenglik yordamida F n (X 0 )=maxZ topiladi. Shunday qilib, oxirigi bosqichda maqsad funksiyaning maksimal qiymati F n (X 0 ) hamda n-korxona uchun ajratiladigan kapital mablag‘ning miqdori, ya'ni Х о * topiladi.

So‘ngra hisoblash jarayoni teskari tartibda bajariladi. Bunda oxirigi qadamdan birinchi qadamgacha bir marta qarab chiqiladi: n-korxonaga ajratiladigan Х n * kapital mablag‘ni bilgan holda qolgan n-1 korxonalar orasida taqsimlanadigan Х 0 - Х n * topiladi. So‘ngra oldin topilgan F n-1 (x) = max[Z n-1 (x n-1 )+F n-2 (x-x n-1 )] 0≤x n-1 ≤x 0≤x≤X 0 dan F n-1 (X 0 -X n * ) ni, demak, X * n-1 ni topamiz, va hokazo. Shunday yo‘l bilan davom etib oxirida X 1 * ni topamiz. Shu bilan chegaralangan kapital mablag‘ birlashmaning n ta korxonalari orasida optimal taqsimlangan bo‘ladi. Misol Investor 200 birlik kapital mablag‘ni birlashmadagi 4ta korxonaga sarflamoqchi bo‘lsin. har bir korxona o‘ziga ajratilgan mablag‘ning miqdoriga bog‘liq ravishda turli miqdordagi daromadga erishadi. Bu daromadlar quyidagi 6.3 jadvalda keltirilgan. 6.3-jadval Ко rxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 33 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 66 Investitsiyani korxonalararo optimal taqsimlash rejasini tuzing. Yechish. Masalani 4ta bosqichga bo‘lib yechamiz. Dastlab n=1, ya'ni kapital mablag‘ faqat bitta korxonaga berilgan holni ko‘ramiz. Bunda F 1 (x) = Z 1 (x) bo‘ladi.

0≤x≤200=X 0 oraliqdagi har bir bir x 1k =k∆ lar uchun F 1 (x 1k ) qiymatlarni 6.4- jadvalga joylashtiramiz. 6.4-jadval X 1k 0 40 80 120 160 200 F 1 (x 1k ) 0 15 28 60 75 90 Endi n=2 bo‘lgan holni, ya'ni Х 0 =200 birlik kapital mablag‘ni 2ta korxonaga taqsimlangan holni ko‘ramiz. Bu holda olingan daromad )] ( ) ( [ ) ( 2 1 2 2 0 2 max 0 0 2 x x F x Z x F Xx x x       funksional tenglama orqali topiladi. Bu funksiyaning qiymatlari quyidagicha topiladi. 0≤x≤200=X 0 oraliqdagi har bir x uchun 0≤х 2 ≤х topiladi va unga tegishli bo‘lgan Z 2 (x 2 )+F 1 (x-x 2 ) hisoblanadi. So‘ngra topiladi. Masalan x=0 da x 2 q 0 bo‘ladi. X=40 da esa x 2 q 0 ;40 bo‘ladi. Demak 15 ) 40 ( 14 )0( ) 40( , 40 15 ) 40( )0( ,0 2 1 2 2 1 2 2          x F F Z x F Z x x=80 да x 2 =0; 40; 80 30 ) 80 ( 0 30 )0( ) 80( , 80 15 14 ) 40( ) 40( , 40 28 0 ) 80( )0( ,0 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2                  x F F Z x F Z x F Z x x= 12 0 да x 2 =0; 40; 80 ; 120 60 ) 120 ( 0 55 )0( ) 120( , 120 15 30 ) 40( ) 80( , 80 28 14 ) 80( ) 40( , 40 60 0 ) 120( )0( ,0 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2                         x F F Z x F Z x F Z x F Z x

Va xokazo, shunday yo‘l bilan x=160 va x=200 bo‘lgan xollar uchun F 2 (x=160) va F 2 (x=200) topamiz. F 1 (x) funksiyani hisoblash jarayonini quyidagi 6.5-jadvalda ko‘rsatamiz. 6.5 - jadval х 2 х 0 40 80 120 160 200 F 2 ( x )*2x 0 0 0 0 40 0 +15 14+0 15 0 80 0+28 14+15 30+0 30 80 120 0+60 14+28 30+15 55+0 60 0 160 0+75 14+60 30+28 55+15 73+0 75 0 200 0+90 14+75 30+60 55+28 73+15 85+0 90 0 3 bosqichda n=3 bo‘lgan xolni, ya'ni X 0 =200 kapital mablag‘ 3 ta korxona o‘rtasida bo‘lingan xolni ko‘ramiz. Bu holda erishiladigan daromadni har bir 0≤х 3 ≤х, 0≤x≤200=X 0 uchun quyidagi funksional tenglama orqali hisoblaymiz: )] ( ) ( [ ) ( 3 2 3 3 0 3 max 200 0 3 x x F x Z x F x x x       Huddi yuqorida bajarganimiz kabi, bu hol uchun ham hisoblashlarni quyidagicha bajaramiz: Masalan x=0 da x 3 q 0 bo‘ladi. X=40 da esa x 3 q 0 ;40 bo‘ladi. Demak 17 ) 40 ( 0 17 )0( ) 40( , 40 15 0 ) 40( )0( ,0 3 2 3 3 2 3 3            x F F Z x F Z x x=80 да x 2 =0; 40; 80 33 ) 80 ( 0 33 )0( ) 80( , 80 15 17 ) 40( ) 40( , 40 30 0 ) 80( )0( ,0 3 2 3 3 2 3 3 2 3 3                  x F F Z x F Z x F Z x x= 12 0 да x 3 =0; 40; 80 ; 120

60 ) 120 ( 0 58 )0( ) 120( , 120 15 33 ) 40( ) 80( , 80 30 17 ) 80( ) 40( , 40 60 0 ) 120( )0( ,0 3 2 3 3 2 3 3 2 3 3 2 3 3                         x F F Z x F Z x F Z x F Z xVa xokazo, shunday yo‘l bilan x=160 va x=200 bo‘lgan xollar uchun F 3 (x=160 ) va F 3 (x=200) topamiz. F 3 (x) funksiyani hisoblash jarayonini quyidagi 6.6-jadvalda ko‘rsatamiz. 6.6 - jadval x 3 х 0 40 80 120 160 200 F 3 ( x ) *3x 0 0 0 0 40 0 +15 17+0 17 40 80 0+30 17+15 33+0 33 80 120 0+60 17+30 33+15 58+0 60 0 160 0+74 17+60 33+30 58+15 73+0 77 40 200 0+90 17+74 33+60 58+30 73+15 92+0 93 80 4 bosqichda nq4 bo‘lgan xolni, ya'ni X 0 =200 kapital mablag‘ 4 ta korxona o‘rtasida bo‘lingan xolni ko‘ramiz. Bu holda erishiladigan daromadni har bir 0≤х 4 ≤х, 0≤x≤200=X 0 uchun quyidagi funksional tenglama orqali hisoblaymiz: )] ( ) ( [ ) ( 4 3 4 4 0 4 max 200 0 4 x x F x Z x F x x x       Bu funksiyani hisoblash jarayoni 6.7-jadvalda keltirilgan 6.7 - jadval х 4 х 0 40 80 120 160 200 F 4 ( x ) *4x 0 0 0 0 40 0 +1 7 1 3 +0 17 0 80 0+3 3 1 3 +1 7 3 5 +0 3 5 80 120 0+60 1 3 +3 3 3 5 +1 7 5 7 +0 60 0 160 0+7 7 1 3 +60 3 5 +3 3 5 7 +1 7 7 6 +0 77 0 200 0+9 3 1 3 +7 7 3 5 +60 5 7 +3 3 7 6 +1 7 60 +0 9 5 80 6.3 - 6.7 jadval lar dagi F 1 (x), F 2 (x), F 3 (x), F 4 (x) larni va ularga mos *4 *3 *2 *1 , , , x x x x vektorlarni quyidagi 6.8 jadvalga joylashtiramiz:

6.8-jadval*1x F 1 (x) *2x F 2 (x) *3x F 3 (x) *4x F 4 (x) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40 40 15 0 15 40 17 0 17 80 80 28 80 30 80 33 80 35 120 120 60 0 60 0 60 0 60 160 160 75 0 75 40 77 0 77 200 200 90 0 90 80 93 80 95 Bu jadvaldan kapital mablag‘ni optimal taqsimlash rejasini topamiz. 200 birlik mablag‘ni 4ta korxonaga taqsimlash natijasida birlashma 95 ) 95, 93, 90, 90 max( ) 200 ( max 4,1     x Fi i birlik daromad oladi. Bunda 4-korxonaga 80 birlik mablag‘ beriladi va ortib qolgan 120 birlik mablag‘ qolgan 3ta korxonaga taqsimlanadi. 60 ) 60, 60, 60 max( ) 120 ( max 3,1     x Fi i birlik daromad oladi. Bunda 3-korxonaga mablag‘ berilmaydi. (chunki 0 *3 x ). Demak, 120 birlik mablag‘ 1- va 2- korxonalarga taqsimlanadi. Lekin 2-korxonaga ham mablag‘ berilmaydi. (chunki 0 *3 x ) . Shunday qilib, qolgan 120 birlik mablag‘ birinchi korxonaga beriladi. Bunda birlashma 60 birlik daromad oladi 60 ) 60, 60, 60 max( ) 120 ( max 3,1     x Fi i Shunday qilib, kapital mablag‘lar taqsimlashning optimal rejasini topdik: X * =( *4 *3 *2 *1 , , , x x x x )=(120,0,0,80). Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 33 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76

200 90 85 92 93 2 . Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 ( x ) Z 2 ( x ) Z 3 ( x ) Z 4 ( x ) 0 0 0 0 0 40 26 23 27 24 80 45 42 44 4 5 120 72 68 69 6 7 160 8 5 84 8 3 8 6 200 100 9 5 100 102 3 . Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 ( x ) Z 2 ( x ) Z 3 ( x ) Z 4 ( x ) 0 0 0 0 0 40 17 16 19 14 80 27 31 33 3 6 120 6 4 5 8 5 9 62 160 72 73 7 4 7 5 200 9 2 8 9 92 9 1 4. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 11 13 12 14 80 31 30 3 2 3 3 120 58 5 7 58 57 160 75 73 7 4 76 200 9 2 91 92 93 5. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35

120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93 6. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93 7. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93 8. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93 9. Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 (x) Z 2 (x) Z 3 (x) Z 4 (x) 0 0 0 0 0

40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93 10 . Korxonaga ajratilgan mablag‘lar miqdori Korxonalar daromadi Z 1 ( x ) Z 2 ( x ) Z 3 ( x ) Z 4 ( x ) 0 0 0 0 0 40 15 14 17 13 80 28 30 3 3 35 120 60 55 58 57 160 75 73 73 76 200 90 85 92 93

Foydalanilgan adabiyotlar 1.Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. - М.: Высшая школа, 1996. 2.Badalov F.B. Optimallash nazariyasi va mat е matik dasturlash. “ O ‘ q ituvchi”, T. 1989 y. 3.Кузнецов А.В., Новикова Г.И., Холод Н.И. Сборник задач по математическому программированию. Минск, Вышэйшая школа, 1985. 4.Курицкий Б.Я. Поиск оптимальных решений средствами Excel . “Санкт- Перербург”, 1997г. 5.Safaеva K., Bеknazarova N. Opеratsiyalarni tеkshirishning matеmatik usullari. “O‘qituvchi”, 1984y. 1 qism. 6.Лесин В.В., Лисовец Ю.П. Основы методов оптимизации. М. Изд. МАИ 1998. 7.Хазанова Л.Э. Математическое моделирование в эканомике. М. БЕК, 1998.

O'xshashlar

Chiziqli dasturlash

To‘plam turi. Fayl turi. Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari

Chiziqsiz dasturlash masalalarini taqribiy yechish usullari