logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Chiziqli dasturlash

Chiziqli dasturlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

169 KB
Ko'chirib olish
Chiziqli dasturlash Reja: 1.Chiziqli dasturlash masalasining matematik modeli 2.Ishlab chiqarishni rejalashtirishning matematik modeli 1.Chiziqli dasturlash masalasining matematik modeli Chiziqli dasturlash masalasining umumlashgan matematik modeli formasi- ning yozilishi quyidagi ko‘rinishga ega.max(min) ... ) ,1 ( ) ,1 ( 0 ... ... .......... .......... .......... .......... ... ... 22 11 22 11 2 2 2 22 1 21 1 1 2 12 1 11                           nn j m n mn m m nn nn xc xc xc Z n j m i x b x a x a x a b x a x a x a b x a x a x a Matematik modelni vektor ko‘rinishida quyidagicha yozish mumkin max(min) ) ,1 ( 0 ) ,1 ( , 1 1           n j ii j n j i j ij xc Z n j x m i b x a Matematik modelning birinchi formulasi iqtisodiy ma'noda izlananayotgan miqdorlarga qo‘yiladigan cheklanishlarni ifodalaydi, ular resurslar miqdori, ma'lum talablarni qondirish zarurati, texnologiya sharoiti va boshqa iqtisodiy hamda texnikaviy faktorlardan kelib chiqadi. Ikkinchi shart – o‘zgaruvchilarning, ya'ni izlanayotgan miqdorlarning manfiy bo‘lmaslik sharti bo‘lib hisoblanadi. Uchinchisi maqsad funksiyasi deyilib, izlanayotgan miqdorning biror bog‘lani- shini ifodalaydi. Nomalumlarning son qiymatlari tuplami masalaning plani deyiladi. Cheklanishlar tizimini qanoatlantiruvchi xar qanday plan (echim) mumkin bo‘lgan plan (echim) deyiladi. Maqsad funksiyasiga maksimal (yoki minimal) qiymat beruvchi mumkin bo‘lgan plan (echim) masalaning optimal plani (echimi) deyiladi. Tengsizliklar tizimi ko‘rinishida berilgan cheklanish shartlarini qo‘shimcha o‘zgaruvchilar, ya'ni x n+i kiritib tenglamalar tizimini quyidagicha yozish mumkin. max(min) ) ,1 ( 0 , 0 ) ,1 ( , 1 1               n j ii in j n j i in j ij xc Z n j x x m i b x x aU holda bunday masalaga kanonik ko‘rinishda berilgan chiziqli dasturlash masalasi deyiladi. Chiziqli modelga keltiriladigan quyidagi iqtisodiy masalani ko‘rib chiqaylik. Misol. Korxona uch turdagi mahsulotni ishlab chiqaradi, uni buyurtmachilarga yetkazadi va bozorga sotuvga chiqaradi. Bozordagi talab sharti birinchi turdagi mahsulot sonini 2000, ikkinchinikini 3000, uchinchinikini 5000 tadan ortishiga yo‘l qo‘yolmaydi. Mahsulotni ishlab chiqarishda 4 turdagi resurs qo‘llaniladi. Bitta mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarf bo‘ladigan resurs miqdori hamda har bir turdagi mahsulotni sotishdan olinadigan foyda 2.1-jadvalda keltirilgan. 1)Buyurtmachilarni ta'minlash uchun; 2)Mahsulot miqdori oshib ketmasligi uchun; 3)Maksimal foydani olish uchun ishlab chiqarish jarayonini qay tarzda tashkillashtirish kerak? 2.1 . jadval Resurs turi Mahsulot turi Jami resurslar 1 2 3 1 2 3 4 500 1000 150 100 300 200 300 200 1000 100 200 400 25 000000 3 0000000 2 0000000 4 0000000 Foyda 20 40 50 Matematik modelni qurish. Matematik modelni qurish bosqichlarini ketma-ket bajaramiz. 1) Maqsad-maksimal foyda olish. 2) O‘zgaruvchilar:1x -birinchi turdagi mahsulotlar soni; 2x -ikkinchi turdagi mahsulotlar soni; 3x -uchinchi turdagi mahsulotlar soni; 3) Cheklanishlar: buyurtmachilar ta'minlansin, resurslar zahirasi doirasidan chiqib ketilmasin, bozor mahsulotga to‘lib ketmasin. Ushbu cheklanishlarni hisobga olgan holda masalaning mavjud yechimlar sohasini yozib olaylik:               . 40000000 40 0 20 0 100 , 2000 0000 200 300 150 , 2000 0000 100 20 0 100 , 25000000 1000 300 500 5000 , 30 00 , 200 0 , 25 00 , 2000 , 1000 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 321321 x x x x x x x x x x x x xxxxxx Tizimdagi birinchi uchta tengsizlik buyurtmachilar talabiga to‘g‘ri keladi. 4 dan 6 gacha bo‘lgan tengsizliklar bozordagi talabni ifodalaydi. Oxirgi to‘rtta tengsizliklar resurs bo‘yicha cheklanishlarni ko‘rsatadi. 5) Masalaning maqsad funksiyasi yoki samaradorlik mezonining ko‘rinishi quyidagicha . max 50 40 20 3 2 1     x x x P Formulada foyda P harfi bilan belgilangan. Uni maksimallashtirish kerak. 3 2 1 , , x x x bilan belgilangan har bir qo‘shiluvchi berilgan turdagi mahsulotni ishlab chiqarishdan olingan foydani anglatadi. Cheklanishlar hamda maqsad funksiyasi bosh o‘zgaruvchilar bo‘yicha chiziqli, bundan kelib chiqadiki berilgan model chiziqlidir. 2.Ishlab chiqarishni rejalashtirishning matematik modeli Korxona tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun m-xil resurslarga ega bo‘lsin. Har bir resursning hajmi ma'lum bo‘lib, bir birlik mahsulotga ketadigan mos resursning normasi ham aniq deylik. Ayrim ishlab chiqariladigan mahsulotlarga talab ham aniq va ularning bir birligi uchun oladigan daromadi ham berilgan. Resurslarning cheklanganligini hisobga olgan holda, har bir ishlab chiqariladigan mahsulotning hajmini aniqlash kerak. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz: j-resurs nomeri; m-resurslar soni; i -ishlab chiqariladigan mahsulot nomeri; n -ishlab chiqariladigan mahsulot soni; A i -i -chi resursning hajmi; a ij -bir birlik j-chi mahsulotga i -chi resursdan ketadigan norma; B j -j-chi mahsulotga bo‘lgan boshqa korxonalar talabi; c j -har qaysi ishlab chiqarishdan keladigan iqtisodiy foyda; x j - har bir ishlab chiqiladigan mahsulot hajmi. Ishlab chiqarishning shunday X planini tuzish talab qilinadiki, tayyorlanadigan mahsulotning har biri (x 1 ,x 2 , . . . x n ) dan eng ko‘p umumiy foyda keladigan bo‘lsin. U holda masalaning matematik modeli quyidagicha bo‘ladi: 1) Maqsad funksiyasi.max 1   n j jjxc Z 2) Resurslar uchun quyidagi cheklanishlar;    n j i j ij m i A x a 1 ) ,1 ( , 3) Talablar uchun cheklanishlar: x j  B j 4) O‘zgaruvchilarning manfiy bo‘lmaslik sharti. x j  0 Bu qo‘yilgan masalaning chiziqli matematik modelidir. Uni hisoblash natijasida ishlab chiqarishning optimal rejasini, ya'ni foyda maksimal bo‘ladigan hamda resurslar zahirasidan oshib ketmaydigan har bir turdagi mahsulotlar sonini aniqlash mumkin. 1-masala. Fabrika ikki xil A va V tikuv maxsulti ishlab chiqaradi. Bu mahsulotlarni ishlab chiqarishda uch xil N 1 ,N 2 ,N 2 turdagi materiallarni ishlatadi. N 1 -materialdan 15 m., N 2 -materialdan 16 m., N 3 -materialdan 18 m. mavjud. M 1 - mahsulotni ishlab chiqarish uchun N 1 -dan 2m., N 2 -dan 1m., N 3 -dan 3m. ishlatadi. M 2 - mahsulotni ishlab chiqarish uchun N 1 -dan 3m., N 2 -dan 4m., N 3 -dan 0 m. ishlatadi. M 1 - mahsulotning bir birligidan keladigan foyda 10 so‘mni, M 2 - mahsulotdan keladigan foyda 5 so‘mni tashkil qiladi. Ishlab chiqarishning shunday planini tuzish kerakki fabrika maksimal foyda olsin. Masalaning matematik modelini tuzamiz: 2x 1 +3x 2  15 x 1 +4x 2  16 3x 1  18 x 1  0, x 2  0 Z=10x 1 +5x 2 è max 2-masala. Zavod ikki xil A va B tovar ishlab chiqaradi. Bu tovarlarni ishlab chiqarishda to‘rt xil R 1 ,R 2 ,R 3 , R 4 resurslarni ishlatadi, ya'ni: R 1 - tokor stonogidan 5700 norma soat. R 2 - frezerchi stanoqidan 3700 norma soat. R 3 - yig‘ish uchun 5000 norma soat. R4- yarim fabrikat 610 kg. A - mahsulotning bir birligini tayyorlash uchun: R 1 -dan 300 norma soat. R 2 -dan 200 norma soat R 3 - dan 200 yig‘ish norma soat. R 4 - dan 10 kg. kerak bo‘ladi. B - mahsulotning bir birligini tayyorlash uchun: R 1 dan 400 norma soat. R 2 dan 100 norma soat. R 3 dan 500 norma soat. R 4 dan 75 kg kerak bo‘ladi. A-mahsulotdan eng kamida 10 ta. B-dan cheklanmagan. Bir birlik A-mahsulotdan keladigan foyda 3 ming so‘mni, B-dan 8 ming so‘mni tashkil qiladi. Ishlab chiqarishning shunday planini tuzishimiz kerak, zavod maksimal foyda olsin. Masalaning matematik modelini tuzamiz. x 1 -A mahsulot hajmi. x 1 -B mahsulot hajmi. 1)Resurslarga bo‘lgan cheklanishni tuzamiz: 300x 1 +400x 2  5700 200x 1 +100x 2  3700 200x 1 +500x 2  5000 10x 1 +70x 2  610 2)A mahsulotni ishlab chiqarish uchun minimal chegara: x 1  10, x 2 2 dan istalgancha. 3)O‘zgaruvchilarning manfiy bo‘lmaslik sharti x 1  0, x 2  0 4)Maqsad funksiyasi Z=3x 1 +8x 2 è max Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi masalalarning matematik modellarini tuzing. 1.Ikkita xil tovarni (A va V) sotishda savdo korxonasi uch xil resurs ishlatadi. Bir birlik tovar uchun ketadigan resurslar hajmi jadvalda berilgan. Bir birlik A tovardan keladigan foyda 2$, V tovardan keladigan foyda 3$. Savdo karxonasiga maksimal foyda olib keluvchi, tovarlar sotilishining optimal planini aniqlang. Resurslar Bir birlik tavarga ketadigan resurs normasi Resurslar hajmi А В 1 2 3 4 2 1 4 0 2 2 0 4 12 8 16 12 2.Sex ikki xil mahsulot ishlab chiqaradi. Birinchi mahsulotning bir birligini tayyorlash uchun ishchi 2 soat, ikkinchisining bir birligini tayyorlash uchun 3 soat sarflaydi. Bir birlik birinchi mahsulotni sotishdan korxona 8$, ikkinchisining bir birligidan 6$ foyda ko‘radi. Sex birinchi mahsulotdan 100 dan, ikkinchisidan esa 200 dan kam bo‘lmagan sonda chiqarishi lozim. Agar ishlab chiqaruvchi ishchilarning ish vaqti fondi 900 odam/soat bo‘lsa, sex yuqori foyda olishi uchun birinchi va ikkinchi mahsulotdan qanchadan ishlab chiqarishi kerak bo‘ladi. 3.Korxona uch turdagi mahsulot ishlab chiqaradi. Uning bir oylik dasturi birinchidan 2000, ikkinchidan 1800 va uchunchidan 1500. Mahsulotlarni ishlab chiqarishda bir oyda eng kami 61000 kg. material ishlatadi. Birinchi mahsulotning bir birligi uchun 8 kg, ikkinchisi uchun 10 kg va uchunchisi uchun 11 kg material sarf bo‘ladi. Birinchi mahsulot bir birligi narxi 7$, ikkinchisiniki 10$ va uchunchisiniki 9$. Korxona optimal foyda oluvchi ishlab chiqarish planini tuzing. 4.A va V detallarni qayta ishlash uchta stanokda amalga oshiriladi. A detalni sotishdan keladigan foyda 10$, V detaldan 16$ ni tashkil etadi. Detallarni qayta ishlash normasi jadvalda berilgan. Maksimal foyda olib keluvchi ishlab chiqarish dasturini tuzing. A mahsulotdan 300 birlik, V mahsulotdan 200 birlikdan kam bo‘lmasin. Stanoklar Detalni qayta ishlash norma soati Stanoklarni ishlash soati А В 1 2 3 0.2 0.2 0.1 0.1 0.5 0.2 100 180 100 5.Konditer fabrikasida 3 xil karamel ishlab chiqarish uchun uch xil xomashyo ishlatiladi. Korxonadagi I xomashyoning zaxirasi 600 t., II xomashyoning zaxirasi 240 t. va III xomashyoning zaxirasi 120 t. bo‘lsin. 1 t. karamel ishlab chiqarish uchun sarf qilinadigan turli xomashyoning miqdori hamda korxonani turli karamellar ishlab chiqarishdan oladigan daromadi quyidagi jadvalda keltirilgan. Xomashyo turlari Karamellar Хо mashyo zahirasi 1 2 3 I 0,6 0,5 0,4 600 II 0,4 0,2 0,3 240 III - 0,3 0,3 120 Daromad ( doll ) 140 150 130 Korxonaning daromadini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish rejasini toping. 6.Uchta A,V,S mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun 3 xil xom ashyo ishlatiladi. hammasi bo‘lib I xomashyo 180 kg. II xomashyo 210 kg. va III xomashyo 244 kg. dan oshmagan miqdorda ishlatish mumkin. Har bir mahsulotning bir birligini ishlab chiqarish uchun sarf qilinadigan turli xomashyolarning miqdori (normasi) hamda ishlab chiqariladigan mahsulotlarning bahosi quyidagi jadvalda keltirilgan. Homashyo Mahsulot turlari Х omashyo ishl.mum. А В С I 4 2 1 180 II 3 1 3 210 III 1 2 5 244 Ма hsulot bahosi 10 14 12 Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning pul qiymatini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish rejasini toping. 7.Tikuv fabrikasida 4 xil mahsulot tayyorlash uchun 3 xil gazmol ishlatiladi. Har bir mahsulotning bir birligini tayyorlash uchun zarur bo‘lgan gazmolning miqdori (normasi), mahsulotlarning bahosi hamda fabrikadagi gazmollar zaxirasi haqidagi ma'lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan. Gazmol artiquli 1ta mahsulot uchun sarf qilinadigan gazmol miqdori ( normasi ) Fabrikadagi gazmollar zahirasi 1 2 3 4 I 1 - 2 1 180 II - 1 3 2 210 III 4 2 - 4 800 Ма hsulot bahosi 9 6 4 7 Fabrikada ishlab chiqarilgan mahsulotlar pul qiymatini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish rejasini aniqlang. 8.Korxonada 4 hil mahsulot 3 xil uskunalar yordamida ishlab chiqiladi. Bir birlik mahsulotni turli hil uskunalarda ishlab chiqarish uchun sarf qilinadigan vaqt normasi, har bir uskuna uchun ajratilgan vaqt fondi hamda har bir mahsulotdan korxonaning oladigan daromadi quyidagi jadvalda keltirilgan. Uskuna turlari Bir birlik mahsulot ishlab chi q arish uchun sarf q ilinadigan va q t Uskunalarning umumiy ish fondit1 2 3 4 I 2 1 1 3 300 II 1 - 2 1 70 III 1 2 1 - 340 Bir birlik ma q sulotdan olinadigan daromad 8 3 2 1 Fabrikada ishlab chiqarilgan mahsulotlar pul qiymatini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish rejasini aniqlang. 9.Odam organizmi uchun bir sutkada 118g. oqsil moddasi, 56 g. yog‘, 500 g. uglevod va 8 g. mineral tuzlar kerak. Bir kilogramm turli mahsulotlar tarkibidagi bu ozuqa moddalarining miqdori, mahsulotlarning bahosi quyidagi jadvalda keltirilgan. Ozu q a moddalari Bir birlik mahsulot tarkibidagi ozu q a moddasining mi q dori (normasi) Go‘sht baliq sut Saryog‘ pishloq Don mahsulotlari kar - toshka O q sil moddasi 180 190 30 10 260 130 21 Yog‘lar 20 3 40 865 310 30 2 Uglevod - - 50 6 20 650 200 М ineral tuzlar 9 10 7 12 610 20 10 Ма hsulot bahosi 1,8 1,0 0,28 3,4 2,9 0,5 0,1 Umumiy xarajatlarni minimallashtiruvchi bir kunlik ovqatlanish rejasi (ratsion) tuzilsin. 10.Uch xil xomashyodan shunday aralashma tayyorlash kerakki, u 26 birlik A moddani, 30 birlik V moddani, 24 birlik S moddani o‘z ichiga olsin. Bir birlik xomashyolar tarkibidagi turli ximik moddalarning miqdori hamda xomashyo- larning narxi quyidagi jadvalda keltirilgan Ximik mi q dorlar 1kg xomashyo tarkibidagi turli ximik moddalar mi q dori 1 2 3 4 А 1 1 - 4 В 2 - 3 5 С 1 2 4 9 1 kg xomashyo - ning ba h osi 5 6 7 4 Fabrikada ishlab chiqarilgan mahsulotlar pul qiymatini maksimallashtiruvchi ish- lab chiqarish rejasini aniqlang. 11.110 sm. lik po‘lat xipchinlardan uzunliklari 45 sm, 35 sm va 50 sm bo‘lgan xomaki mahsulotlar tayyorlash kerak bo‘lsin. Talab qilingan xomaki mahsulotlar miqdori mos ravishda 40, 30 va 20 birlikni tashkil qilsin. Po‘lat xipchinlarni mumkin bo‘lgan kesish yo‘llari va ularga mos keluvchi xomaki mahsulotlar va chiqindilar miqdori quyidagi jadvalda keltirilgan. Xomaki ma h su - lotlar uzunliklari Kesish variantlari 1 2 3 4 5 6 45 2 1 1 - - - 35 - 1 - 3 1 - 50 - - 1 - 1 2 Chi q indilar mi q dori 20 30 15 5 25 10 Turli kesish usullari bo‘yicha qancha po‘lat xipchinlar kesganda tayyorlangan xomaki mahsulotlar talabdagidan kam bo‘lmaydi va chiqindilarning miqdori minimal bo‘ladi. 12. 65 sm. lik po‘lat xipchinlardan uzunliklari 29 sm, 21 sm va 15 sm bo‘lgan 3 xil xomaki mahsulotlar tayyorlash kerak bo‘lsin. Talab qilingan xomaki mahsulotlar miqdori mos ravishda 100, 200 va 150 birlikni tashkil qilsin. Po‘lat xipchinlarni mumkin bo‘lgan kesish yo‘llari va ularga mos keluvchi xomaki mahsulotlar va chiqindilar miqdori quyidagi jadvalda keltirilgan. Xomaki mahsulotlar uzunliklari Kesish variantlari 1 2 3 4 5 6 1 2 - 1 - 1 - 2 - 3 - - 1 2 3 - - 2 4 1 1 Chi q indilar mi q dori 7 2 6 5 0 8 Turli kesish usullari b o‘ yicha q ancha p o‘ lat xipchinlar kesganda tayyorlangan xomaki mahsulotlar talabdagidan kam b o‘ lmaydi va chi q indilarning mi q dori minimal b o‘ ladi. 13.Bahorgi va kuzgi bug‘doy yetkazish uchun 2 xil tipdagi yer maydonidan faydalaniladi. I tip yer maydoni 0,6 mln.ga., II tip yer maydoni esa 0,4 mln.ga.ni tashkil q iladi. Turli tipdagi yerlardagi kuzgi va baxorgi bug‘doyning xosildorligi quyidagi jadvalda keltirilgan. Bug‘doy turlari Xosildorlik s/ ga Rej.asosan bu g‘ .mi q d. I tip yer II tip yer Kuzgi 25 20 12 Bahorgi 20 25 8 Umumiy yer mi q dori 0,6 0,4 Kuzgi bug‘doydan 12 mln.s. dan kam bo‘lmagan, hamda baxorgi bug‘doydan 8 mln.s. dan kam bo‘lmagan miqdorda xosil olish uchun xar bir tipdagi yerdagi ekin maydoni qancha bo‘lishi kerak? 14.quyida keltirilgan jadvaldagi ma'lumotlar asosida qaysi qishloq xo‘jalik mahsulotini qancha gektar yerga ekkanda yetkazilgan mahsulotlar miqdori rejadagidan kam bo‘lmaydi, hamda umumiy daromad maksimal bo‘ladi? Mahsulot turlari Хосилдорлик ц/га Reja s . Daromad (1s. so‘m) I tup yеr II tup yеr Paxta 28 25 5300 15 Bug‘doy 20 25 2000 5 UmumiyУ yer 100 200 maydoni Foydalanilgan adabiyotlar 1.Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. - М.: Высшая школа, 1996. 2.Badalov F.B. Optimallash nazariyasi va mat е matik dasturlash. “ O ‘ q ituvchi”, T. 1989 y. 3.Кузнецов А.В., Новикова Г.И., Холод Н.И. Сборник задач по математическому программированию. Минск, Вышэйшая школа, 1985. 4.Курицкий Б.Я. Поиск оптимальных решений средствами Excel . “Санкт- Перербург”, 1997г. 5.Safaеva K., Bеknazarova N. Opеratsiyalarni tеkshirishning matеmatik usullari. “O‘qituvchi”, 1984y. 1 qism. 6.Лесин В.В., Лисовец Ю.П. Основы методов оптимизации. М. Изд. МАИ 1998. 7.Хазанова Л.Э. Математическое моделирование в эканомике. М. БЕК, 1998.

O'xshashlar

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari
Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari
Chiziqli va kasr chiziqli funksiyalar
Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi
Chiziqli fazolar