Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari - Algebra - Referatlar

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

750.5 KB

Ko'chirib olish

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari Reja: 1.Chiziqli tenglamalar tizimini yechish 2.Chiziqli dasturlash masalasini yechishning grafik usuli 3.Simpleks jadval usuli 5.Chiziqli dasturlash masalasini yechishning sun'iy bazis usuli 6.Chiziqli dasturlashning o‘zaro ikki yoqlama masalalari 7.Butun sonli dasturlash va uni yechish usuli

1.Chiziqli tenglamalar tizimini yechish Quyidagi chiziqli tenglamalar tizimi berilgan bo‘lsin.                  m n mn m m n n n n b x a x a x a b x a x a x a b x a x a x a ... ... .......... .......... .......... .......... ... ... 2 2 1 1 2 2 2 22 1 21 1 1 2 12 1 11 ( 3 .1) Bu tenglamalar tizimi vektor formada quyidagicha yoziladi А × Х=B. (3.2) A -tenglama koeffitsientlari matritsasi; X –noma’lumlar vektori; B -tenglama ozod hadlari vektori. Oliy algebra fanidan ma'lumki, agar n=m va A matritsaning diterminanti noldan farqli bo‘lsa, ya'ni |A|  0 shart bajarilsa tizim yagona yechimga ega bo‘ladi. Teskari matritsa usuli. (3.2) vektor tenglamasini yechish uchun uning ikki tamoniga A -1 teskari matritsani ko‘paytiramiz va natijada quyidagiga ega bo‘lamiz. А -1 × А × Х= А -1 × B . ( 3. 3) Matritsani uning teskarisiga ko‘paytirish qoidasiga ko‘ra uning natijasi birlik matritsaga ega. Shu sabab (3.3) tenglamani quyidagicha yozamiz Х= А -1 × B. (3.4) Bu esa (1.1) tenglamalar tizimining yechimidir. Misol. Firma to‘rtta A1,A2,A3,A4 turdagi mahsulot ishla b chiqarishda S1,S2,S3,S4 turdagi resurslarni ishlatadi. Resurslardan har bir mahsulot bir birligiga ketadigan meyor va bir kunda ketadigan resurslar hajmi jadvalda berilgan. Mahsu- lot turi Har bir mahsulotning bir birligi uchun ketadigan mayor Bir kunda ketadigan resurslar hajmi A1 A2 A3 A4 С 1 2 2 4 1 2250

С 2 2 1 1 2 1550 С 3 3 1 2 1 1850 С 4 1 2 1 3 1700 Masalaning matematik modelini yozing va uni yechib bir kunda ishlab chiqiladigan mahsulotlar hajmini toping. Yechish . Firma har kuni A1 mahsulotdan х 1 , A2 mahsulotdan х 2 , A3 mahsulotdan х 3 va A4 mahsulotdan х 4 hajmda ishlab chiqaradi. U holda masala quyidagi tenglamalar tizimiga keladi.                       1700 3 1 2 1 1850 1 2 1 3 1550 2 1 1 2 2250 1 4 2 2 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 x x x x x x x x x x x x x x x x Bu tenglamalar tizimini vektor formada yozamiz А × Х=B . Bu yerda                                        1700 1850 1550 2250 . 3 1 2 1 1 2 1 3 2 1 1 2 1 4 2 2 4 3 2 1 B x x x x Х A Bu masalani Excel elektron jadval protsessorida yechish ketma-ketligi quyidagicha: 1.A matritsa elementlari elektron jadvalga kiritiladi; 2.B vektor elementlari elektron jadvalga kiritiladi; 3. A -1 teskari matritsa topiladi: 3.1.A matritsa elementlari ajratiladi; 3.2.Ctrl tugmasini bosgan holda elektron jadvaldan A -1 teskari matritsa elementlari chiqishi kerak bo‘lgan joylar ham ajratiladi; 3.3." Вставка функции ” (fx) piktogrammasi bosiladi; 3.4.Muloqot oynasining kategoriyalar bo‘limidan matematika, keyingi darchadan МОБР funksiyasi tanlanib OK tugmasi bosiladi;

3.5.Yana A matritsa elementlari ajratilib massiv adresi aniqlanadi va Ctrl+Shift+Enter tugmalari baravar bosiladi. Natijada A -1 teskari matritsa elementlari hosil bo‘ladi. Rasmlarda bu jarayon ko‘rsatilgan. 4.Topilgan A -1 matritsa B vektorga ko‘paytiriladi. 4.1. A -1 teskari matritsa elementlari ajratiladi; 4.2.Ctrl tugmasi bosilgan holda B vektor elementlari keyin hisoblanishi kerak bo‘lgan X vektor elementlari ajratiladi; 4.3." Вставка функции ” (fx) piktogrammasi bosiladi; 4.4.Muloqot oynasining kategoriyalar bo‘limidan matematika, keyingi darchadan МУМНОЖ funksiyasi tanlanib OK tugmasi bosiladi; 4.5.Oldin A -1 matritsa elementlari ajratilib massiv adresi aniqlanadi, keyin B vektori elementlari ajratilib massiv adresi aniqlanadi va Ctrl+Shift+Enter tugmalari

baravar bosiladi. Natija X vektorida hosil bo‘ladi. Rasmlarda bu jarayon ko‘rsatilgan . Demak, firma tomonidan bir kunda ishlab chiqiladigan mahsulotlar hajmi mos ravishda A1 mahsulotdan 300, A2 mahsulotdan 200, A3 mahsulotdan 250 va A4 mahsulotdan 250 teng ekan. Gauss usuli Tizim matritsasi A ozod hadlar ustuni bilan kengaytirilsa, ya'ni n+1 ustun qilib ozod hadlar kiritilsa, uni A 1 X=0 Ko‘rinishida yozish mumkin. Bu yerda A1 kengaytirilgan matritsa, uning elementlari i=1,2,..,n; j=1,2,..,n uchun A matritsa elementlariga, n+1 -ustuni ozod hadlarga teng qilib olingan, ya'ni, a ij =a ij , j=1,2,..,n; a in+1 =-b i , i=1,2,..,n. Yuqoridagi (3.1) tenglamalar tizimini yechish ikki bosqichda bajariladi. Birinchi bosqich. Bu bosqich Gauss usulining to‘g‘ri yo‘li deb atalib, bunda tenglamalar tizimi matritsasi A1 uch burchakli holga keltiriladi, ya'ni

                          nnn n n n n n n n n n n n n a a a a a a a a a a a a A 1 1 1 1 11 2 1 2 22 2 1 2 223 1 1 1 11 1 1 1 113 112 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 ... ... ... ... ... ... ... ... 1 0 ... 1 Bu matritsa elementlari k=1,2,..,n uchun ketma-ket 1 ,1 ; ,1 ; ; 1 1 1 1 1      ×         n k j n k i a a a a a a a kik kkj kij kij kkk kkj kkj formulalar bilan hisoblanadi. Ikkinchi bosqich. Bu bosqichda no‘malumlar ketma-ket quyidagi formula bilan aniqlanadi.      n ij j iij iin i n i x a a x 1 1 1, ; Jordan-Gauss usuli Jordan-Gauss usuli chiziqli tenglamalar tizimini yechish uchun zarurat tug‘ulganda A -1 teskari matritsani topish uchun eng qulay usullardan biridir. Bu usul mohiyati quyidagidan iborat: Tizimdagi birinchi tenglamadan ixtiyoriy 0 dan farqli koeffitsientli noma’lum tanlanadi va birinchi tenglamaning hamma hadlari shu koeffitsientga bo‘linadi. Birinchi tenglama yordamida tanlangan noma’lum boshqa hamma tenlamalardan yo‘qotiladi. Ikkinchi tenglamadan ixtiyoriy 0 dan farqli koeffitsientli noma’lum tanlanadi va ikkinchi tenglamaning hamma hadlari shu koeffitsientga bo‘lib chiqiladi. Bu tenglama yordamida tanlangan noma'lum qolgan hamma tenlamalardan yo‘qotiladi va hokazo. Tizimni yechish jarayonida quyidagi hollar yuz berishi mumkin: - birorta tenglamaning chap tomoni 0 ga aylanib, o‘ng tomoni 0 dan farqli bo‘lib qolishi mumkin. Bu holda tizim yechimga ega bo‘lmaydi. - birorta tenglamaning chap tomoni va o‘ng tomoni ham 0 ga aylanib, qolishi mumkin. Bu tenglamani noma'lumlarning ixtiyoriy son qiymatlari qanoatlantirganligi sabab uni tashlab yuborish mumkin.

- har bir tenglamadan bittadan noma'lum topilgandan so‘ng tizim yechimi hosil bo‘ladi. Misol.            . 6 , 3 2 , 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 x x x x x x x x x 1)Birinchi tenglamadagi х 1 ni boshqa tenglamalardan yo‘qotish uchun 1- tenglamani 2 ga ko‘paytirib 2-tenglamaga, (-1)ga ko‘paytirib, 3-tenglamaga qo‘shamiz. Natijada quyidagi tizim hosil bo‘ladi:        . 4 2 , 7 3 , 2 3 3 2 3 2 1 x x x x x x 2)Ikkinchi tenglamadan х 2 ni tanlab, bu tenglamani х 2 oldidagi koeffitsient 3ga bo‘lamiz. Bu yerda koeffitsient 3 ni aniqlovchi koeffitsient deb ataymiz. Hosil bo‘lgan tenglamani (-1)ga ko‘paytirib birinchi tenglamaga qo‘shamiz. Natijada quyidagi tizimni hosil qilamiz:          . 4 2 , 37 31 , 31 32 3 3 2 3 1 x x x x x 3)Bu tizimdan 3 - tenglamani х 3 oldidagi koeffitsient 2 ga bo‘lamiz. Hosil bo‘lgan tenglamani 3 2 ga ko‘paytirib 1-tenglamaga va 3 1 ga ko‘paytirib, 2- tenglamaga qo‘shamiz.   . 2, 3 , 1 3 2 1 x x x Jordan - Gauss usuli bo‘yicha qilgan hamma ishlarimiz natijasida         1 1 1 1 1 2 1 1 1 A matritsani        1 0 0 0 1 0 0 0 1 I birlik matritsaga aylantirdik. Bundan bajargan hamma algebraik almashtirishlarimiz berilgan A matritsani А -1 matritsaga ko‘paytirishga ekvivalent ekanligi ko‘rinadi. Misol.

              . 2 2 2 4 3 , 4 2 5 2 2 , 1 3 3 2 5 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 x x x x x x x x x x x x Berilgan tizimga J o rdan-Gauss usulini qo‘llab, quyidagi tizimga ega bo‘lamiz.           . 41 43 , 5653 5641 , 73 71 4 3 4 2 4 1 x x x x x x Bundan tizimning umumiy yechimini topamiz. . 4 3 4 1 ; 56 41 56 53 ; 7 1 7 3 4 3 4 2 4 1 x x x x x x       Bu yerda x 1 , x 2 , x 3 o‘zgaruvchilarga bazis o‘zgaruvchilar, x 4 o‘zgaruvchiga esa ozod o‘zgaruvchi deyiladi. Chunki bu o‘zgaruvchi turli qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Ozod o‘zgaruvchiga nol qiymat berib, tizimning bazis yechimlari topiladi, ya'ni .0 ;4 1 ; 56 53 ;7 3 4 3 2 1     x x x x Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi tizimlarni teskari matritsani topish va Gauss usullari yordamida yeching. 1. 2.           ; 6 3 , 5 2 4 ,1 2 3 2 1 3 2 1 3 1 x x x x x x x x            . 1 , 11 5 5 2 , 15 3 11 z y x z y x z y x 3. 4.                   ; 3 3 2 , 1 3 2 , 1 3 2 , 6 4 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 2 1 x x x x x x x x x x x x x x x                  . 7 2 3 , 6 , 1 2 , 8 2 2 3 2 1 4 2 1 4 3 2 4 3 1 x x x x x x x x x x x x Quyidagi tizimlarning Jordan-Gauss usuli yordamida ixtiyoriy bazis yechimlarini toping.

1. 2.          .7 3 ,5 4 3 2 1 4 3 2 1 x x x x x x x x            .1 2 2 4 ,2 3 2 2 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 x x x x x x x x x x 3. 4.                 . 0 2 3 2 4 4 3 2 2 4 , 5 4 3 2 3 6 5 4 2 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 x x x x x x x x x x x x x x x            .4 2 2 2 ,3 3 2 2 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 x x x x x x x x x x 2.Chiziqli dasturlash masalasini yechishning grafik usuli n=2 bo‘lganda tengsizliklar tizimidan quyidagi tizimni hosil qilamiz: .0 ,0 ; ,1 , 2 1 2 1      x x m i b x a j i j ij Bu tengsizliklarning har biri a i1 x 1 +a i2 x 2= b i to‘g‘ri chiziq bilan, yechimlarning manfiy bo‘lmaslik shartlari x j  0 j=1;2 esa x j =0 to‘g‘ri chiziq bilan chegaralangan yarim tekisliklar bo‘ladi. Tengsizliklar tizimi birgalikda bo‘lganligi uchun hech bo‘lmaganda bitta yechimga ega bo‘ladi, ya'ni chegaraviy to‘g‘ri chiziqlar bir-biri bilan kesishib, mumkin bo‘lgan (o‘rinli) yechimlar to‘plamini hosil qiladi. Demak, n=2 bo‘lganda mumkin bo‘lgan yechimlar to‘plami ko‘pburchakning nuqtalaridan iborat bo‘ladi. 3.1 rasm 3.2 rasm

3.3 rasm 3.4 rasm Mumkin b o‘ lgan yechimlar so h asi (t o‘ plami) q avari q k o‘ pburchak (3.1rasm), k o‘ pburchakli q avari q so h a (3.2 rasm), yagona nu q ta (3.3 rasm) va b o‘ sh t o‘ plam (3.4 rasm) b o‘ lishi mumkin. Chizi q li dasturlash masalasini ikki o‘ zgaruvchi uchun q uyidagicha yozamiz. max(min) ) ,1 ( 0 .... .......... .......... 22 11 22 11 2 2 22 1 21 1 2 12 1 11                  xc xc Z m i x b x a x a b x a x a b x a x a j m m m Tengsizliklarning h ar biri chizi q lar bilan chegaralangan yarim tekisliklarni ifodalaydi. Chiziqli funksiya ham ma'lum bir o‘zgarmas qiymatda to‘g‘ri chiziqni ifodalaydi c 1 x 1 +c 2 x 2 =const. Faraz q ilaylik, mumkin b o‘ lgan yechimlar q avari q k o‘ pburchakdan tashkil topgan b o‘ lsin. Yechimlardan tashkil topgan qavariq to‘plamni hosil qilish uchun to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan ko‘pburchakni yasaymiz. Bu ko‘pburchak ABCDEF bo‘lsin (3.5 rasm). Maqsad funksiyasi X 1 OX 2 tekislikda parallel to‘g‘ri chiziqlarni beradi. Chiziqli funksiyani ixtiyoriy o‘zgarmas c 0 songa teng deb olaylik. Unda c 1 x 1 +c 2 x 2 =const= c 0 to‘g‘ri chiziq hosil bo‘ladi. Unga perpendikulyar b o‘ lgan N(c 1 ,c 2 ) vektor Z funksiyaning o‘ sish y o‘ nalishini belgilaydi (3.5 rasm). Agar yechimlardan tashkil topgan qavariq ko‘pburchak chegaralanmagan bo‘lsa ikki hol bo‘lishi mumkin: 1- h ol. c 1 x 1 +c 2 x 2 =const t o‘g‘ ri chizi q N(c 1 ,c 2 ) vektor b o‘ yicha yoki unga q arama- q arshi y o‘ nalishda siljib borib h ar va q t q avari q k o‘ pburchakni kesib o‘ tadi. Ammo minimum yoki maksimum qiymatga erishmaydi. Bu holda chiziqli funksiya quyidan va yuqoridan chegaralanmagan bo‘ladi (3.6 rasm).

3.5 расм 3.6 расм 2-hol. c 1 x 1 +c 2 x 2 =const to‘g‘ri chiziq N(c 1 ,c 2 ) vektor bo‘yicha siljib borib qavariq ko‘pburchakning birorta chetki nuqtasida minimum yoki maksimum qiymatga erishadi. Bunday holda chiziqli funksiya yuqoridan chegaralangan, quyidan esa chegaralanmagan (3.7 rasm) yoki quyidan chegaralangan yuqoridan esa chegaralanmagan bo‘lishi mumkin (3.8 rasm). Ba'zi chiziqli funksiyalar yuqoridan ham, quyidan ham chegaralangan bo‘lishi mumkin (3.9 rasm). 3.7 rasm 3.8 rasm 3.9 rasm Chizi q li dasturlash masalasini grafik usulda yechish q uyidagi ketma-ketlikda bajariladi: 1.Tenglamalar yoki tengsizliklar tizimining grafiklari q uriladi . 2. H ar bir tengsizlikning tekislikdagi ani q lanish tomonlari (so h asi) belgilanadi. 3.Mumkin b o‘ lgan yechimlar so h asi ajratiladi . 4. N=(c 1 ,c 2 ) vektori quriladi va unga (0,0) nuqtada perpendikulyar o‘tkaziladi. 5.K o‘ pburchakdan perpendikulyarga parallel chizi q ni vektor y o‘ nalishi b o‘ yicha para l lel siljitilib ekstremal nu q ta topiladi. Agar Z funksiyaning minimal qiymatiga mos nuqtani topish kerak bo‘lsa, u holda bu nuqta p vektorga perpendikulyarning shu vektor yo‘nalishi bo‘yicha siljitganda mumkin bo‘lgan nuqtalar sohasining

birinchi nuqtasiga mos keladi. Maksimum qiymat beruvchi nuqta esa eng oxirgi nuqta bo‘ladi. Agar vektor qiymati (manfiy ishora) -N bo‘lsa yuqoridagi holning teskarisi bo‘ladi. 6.Optimal nu q ta k o ordinatasi topiladi va Z funksiya q iymati h isoblanadi. Misol. Q uyidagi chizi q li dasturlash masalasini grafik usulda yeching. max 5 2 ,0 ,0 ) ( 12 4 3 ) ( 12 3 4 2 1 2 1 2 2 1 1 2 1           x x Z x x L x x L x x 3.10 rasm. Berilgan tengsizliklarning grafiklarini X 1 OX 2 tekislikda quramiz va mumkin bo‘lgan yechimlar sohasini aniqlaymiz (3.10 rasm). Soha grafigida shtrixlangan joyni aniqlaydi. Chunki bu joy hamma tengsizliklarni qanoatlantiruvchi sohadir. Mumkin bo‘lgan yechimlar sohasidan optimal yechimni aniqlaymiz. Aniqlash uchun (0,0) nuqtadan o‘tuvchi N=(2,-5) vektorini yasaymiz va uning yo‘nalishini aniqlaymiz. (0,0) nuqtada bu vektorga N perpindikulyarini o‘tkazamiz va uni vektor yo‘nalishi bo‘yicha siljitamiz. Soha bilan perpindikulyarning oxirgi kesishish nuqtasi Z funksiyasiga maksimal qiymat beruvchi nuqtadir. Bu nuqta (3,0) bo‘lib uning koordinatasi x 1 =3, x 2 =0 masalaning yechimi bo‘ladi. Grafikdan ko‘rinib turibdiki Z funksiyaga minumum qiymat beruvchi nuqta esa (0,3). Amaliy mashq‘ulot uchun misollar 1.Quyidagi chiziqli dasturlash masalasini grafik usulda yeching.

1. x 1 +2x 2  4 2. 3x 1 +x 2  6 2x 1 +x 2  4 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= -x 1 -x 2 =>m а x Z= -x 1 +x 2 =>m а x 3. 4x 1 +3x 2  12 4. 3x 1 +x 2  6 3x 1 +4x 2  12 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= -x 1 -x 2 =>min Z= 2x 1 -5x 2 =>max 5. x 1 +2x 2  6 6. 3x 1 -x 2  9 2x 1 +x 2  6 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>min Z= -x 1 +x 2 =>max 7. x 1 +3x 2  6 8. 3x 1 -x 2  9 3x 1 +x 2  6 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>max Z= x 1 -x 2 =>max 9. x 1 +2x 2  6 10. x 1 +3x 2  6 2x 1 +x 2  6 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= -x 1 -x 2 =>min Z= -x 1 +x 2 =>max 11. x 1 +3x 2  6 12. 3x 1 -x 2  6 3x 1 +x 2  6 x 1  0; x 2  0 x 1  0; x 2  0 Z= -x 1 -x 2 =>max Z= x 1 -x 2 =>max 13. x 1 +2x 2  5 14. -3x 1 -x 2  6

2x 1 +x 2  5 x 1  1; x 2  1 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>min Z= x 1 -x 2 =>max 15. x 1 +2x 2  2 16. -2x 1 -x 2  4 2x 1 +x 2  2 x 1  1; x 2  1 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>min Z= x 1 -x 2 =>max 17. x 1 +x 2  1 18. -3x 1 -x 2  6 x 1 -x 2  1 x 1  1; x 2  1 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>min Z= x 1 -2x 2 =>max 19. x 1 +2x 2  2 20. -2x 1 -x 2  4 2x 1 +x 2  2 x 1  1; x 2  1 x 1  0; x 2  0 Z= x 1 +x 2 =>min Z= x 1 -x 2 =>max 3.Simpleks jadval usuli Simpleks usuli chiziqli dasturlash masalasini yechishning asosiy usullaridan biri bo‘lib, ketma-ket yaqinlashish usuli yordamida x 1 ,x 2 , . . .x n o‘zgaruvchilarning shunday optimal qiymatini topadiki, bu qiymatlar maqsad funksiyasiga maksimal (yoki minimal) qiymat beradi. Quyidagi chiziqli dasturlash masalasi berilgan bo‘lsin:max ) ,1 ( 0 ) ,1 ( , 1 1           n j ii j n j i j ij xc Z n j x m i b x a

Masalani yechish uchun simpleks jadval quramiz va simpleks usuli g‘oyasini berish uchun berilgan masalani quyidagicha kanonik formada yozamiz. max ... ) ,1 ( ) ,1 ( 0 ... ... ... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ... ... ... ... 2 2 1 1 2 2 1 1 2 2 2 2 2 22 1 21 1 1 1 1 2 12 1 11                                       n n j m m n n mn s ms m m n n n s s n n n s s x c x c x c Z n j m i x b x x a x a x a x a b x x a x a x a x a b x x a x a x a x a Bu yerda x n+i - ozod o‘zgaruvchilar deyiladi. Ularni qulaylik, hamda boshqa o‘zgaruvchilardan farqlash uchun mos ravishda y 1 ,y 2 , . . .y m deb belgilaymiz va yana quyidagi belgilashlarni kiritamiz b i0 =b i ; b i,j =a i,j ; b 0j =c j . Bu belgilashlar asosida quyidagi simpleks jadval deb ataluvchi jadvalni tuzamiz. BO‘ 1 -x 1 -x 2 . . . -x s . . . -x n y 1 b 10 b 11 b 12 . . . b 1s . . . b 1n y 2 b 20 b 21 b 22 . . . b 2s . . . b 2n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . y s b r0 b r1 b r2 . . . b rs . . . b rn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . y m b m0 b m1 b m2 . . . b ms . . . b mn Z b 00 b 01 b 02 . . . b 0s . . . b 0n Chiziqli dasturlash masalasini simpleks usul yordamida yechish ikki bosqichdan iborat: 1.Boshlang‘ich tayanch planni topish. 2.Tayanch planlar ichidan masalaning optimal planini topish. Masalaning tayanch planini tuzish. Boshlang‘ich tayanch planni topish quyidagi algoritm bo‘yicha bajariladi: 1.Simpleks jadvaldan hal qiluvchi elementni topish:

1.1.Hal qiluvchi elementni topish oldin hal qiluvchi ustunni topishdan boshlanadi. Buning uchun ozod hadlar ustuniga qaraladi. Agar ozod xadlar ustunidagi elementlar hammasi musbat bo‘lsa, bu boshlang‘ich plan tayanch plan bo‘ladi va ikkinchi etapga o‘tiladi. Agar manfiy element mavjud bo‘lsa, ulardan modul bo‘yicha eng kattasi tanlanadi (agar bitta bo‘lsa shu element o‘zi olinadi). Misol uchun aytaylik bu element b r0 bo‘lsin. Shu b r0 element turgan r satr qaraladi. Agar satr elementlaridan hammasi musbat bo‘lsa, masalaning yechimi mavjud bo‘lmaydi (bu holda hisoblashlar shu joyda to‘xtatiladi). Agar satrda manfiy element mavjud bo‘lsa, ulardan modul bo‘yicha eng kattasi tanlanadi (agar bitta bo‘lsa o‘zi olinadi). Shu element turgan ustun hal qiluvchi ustun deyiladi. Misol uchun bu s-chi ustun bo‘lsin. 1.2.Hal qiluvchi satr topiladi. Ozod xadlarni hal qiluvchi ustun elementlariga bo‘lib chiqiladi va ulardan musbatlarining eng kichigi tanlanadi, ya'ni       ms m rs r s s b b b b b b b b 0 0 2 20 1 10 ;...; ;...; ; min . Aytaylik, bu nisbatlar ichida musbatlarning eng kichigi b r0 /b rs bo‘lsin. U holda shu b rs element turgan satr hal qiluvchi satr deyiladi, b rs elementning o‘zi esa hal qiluvchi element bo‘ladi. 2.Hal qiluvchi ustun va satr o‘zgaruvchilari o‘rinlari almashtiriladi, (ya'ni x s va y s yangi jadvalda o‘rinlari almashadi). 3.Jadvalda simpleks almashtirish bajariladi. 3.1.Hal qiluvchi ustun elementlari hal qiluvchi elementga bo‘lib chiqilib yangi jadvalga yoziladi, ya'ni ) ( / ' r i b b b rs is is   . 3.2.Hal qiluvchi satr elementlari hal qiluvchi elementga bo‘lib chiqilib yangi jadvalga yoziladi, ya'ni ) ( / ' s j b b b rs rj rj   . 3.3.Hal qiluvchi element 1 ga tenglashtirilib o‘ziga bo‘linadi, ya'ni rs rs b b /1 ' . 3.4.Yangi simpleks jadvalning qolgan elementlari quyidagi formula orqali topiladi.

rs rj is rs ij ij b b b b b b  ' ёки s j r i b b b b b rs rj is ij ij     , ; ' Yangi jadvalda b ´ ij -elementni hisoblashda eski jadvaldan b ij , b is ,b rj , b rs elementlarini topish quyidagicha bo‘ladi: b ij - b ´ ij elementning eski jadvaldagi unga mos element; b is -b ij element turgan satr bilan b r hal qiluvchi element ustuni kesishmasidagi element; b rj -b ij element turgan ustun bilan b rs hal qiluvchi element satri kesishmasidagi element; b rs - hal qiluvchi element. BO‘ 1 -x 1 -x 2 . . . -y r . . . -x n y 1 b’ 10 b’ 11 b’ 12 . . . b’ 1s . . . b’ 1n y 2 b’ 20 b’ 21 b’ 22 . . . b’ 2s . . . b’ 2n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x s b’ r0 b’ r1 b’ r2 . . . b’ rs . . . b’ rn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . y m b ' m0 b ’ m1 b ’ m2 . . . b ’ ms . . . b ’ mn Z b ’ 00 b ’ 01 b ’ 02 . . . b ’ 0s . . . b ’ 0n 4.Yangi topilgan simpleks jadvalda tayanch plan mavjud bo‘lsa ikkinchi bosqichga, ya'ni optimal planni topishga o‘tiladi, aks holda yuqoridagi jarayon yangi jadval uchun toki tayanch plan topilguncha qayta takrorlanadi. Masalaning optimal planini topish. Agar 1 bosqichdan olingan tayanch planning simpleks jadvaldagi Z-satr elementlari (ozod hadi b ´ 00 dan tashqari) hammasi musbat bo‘lsa, bu olingan boshlang‘ich tayanch plan yagona va u masalaning optimal plani (echimi) bo‘ladi. Agar Z satrdagi hamma musbat elementlardan kamida bittasi no‘lga teng bo‘lsa, u holda masalaning cheksiz ko‘p optimal plani mavjud bo‘ladi. Agar Z satrdagi elementlardan hech bo‘lmaganda bittasi manfiy bo‘lsa, optimal plan quyidagi algoritim bo‘yicha topiladi: 1. Hal qiluvchi elementni topish.

1.1.Hal qiluvchi ustun topiladi. Z-qatordagi manfiy elementlarning modul bo‘yicha eng kattasi (bitta bo‘lsa o‘zi) tanlanadi. Shu element turgan ustun hal qiluvchi ustun bo‘ladi. 1.2.Hal qiluvchi satr topiladi. Ozod hadlar elementlari hal qiluvchi ustun elementlariga bo‘lib chiqiladi va ulardan musbatlarining eng kichigi olinadi, ya'ni birinchi bosqichning 1.2 punktidagi kabi. Bu songa mos keluvchi ustundagi element hal qiluvchi element va shu element turgan satr esa hal qiluvchi satr bo‘ladi. 2.Hal qiluvchi satr va ustun o‘zgaruvchilari o‘z joylarini almashtiradi. 3.Jadvalda simpleks almashtirish bajariladi. Simpleks almashtirish 1- bosqichdagi 3.1, 3.2, 3.3, 3.4 punktlar kabi bajariladi. 4.Yangi topilgan jadvalning Z satri qaraladi. Agar Z qatordagi hamma elementlar musbat bo‘lsa, olingan oxirgi plan masalaning optimal plani bo‘ladi. Aks holda yuqoridagi 1,2,3 punktlar yana takrorlanadi, toki optimal plan topilguncha. Izoh: Chiziqli dasturlash masalasida, agar maqsad funksiyasining minumimi izlansa yuqoridagi 1-chi bosqich to‘lig‘icha o‘rinli bo‘lib, 2-bosqichda esa faqat Z -qator elementlari manfiy holatga keltirilishi kerak, ya'ni teskari holat bo‘ladi. 1-misol z=5x 1 -x 2 +3x 3 chiziqli funksiyaga maksimum qiymat beruvchi x 1 +x 2 +x 3 2 4x 1 +2x 2 +x 3  3 x 1 -x 2 +2x 3  -1 -3x 1 +2x 2 -2x 3  5 x 1  0, x 2  0,x 3  0 chegaraviy tizimning mumkin bo‘lgan yechimlari sohasida noma'lumlar topilsin. Chegaraviy tizimni kanonik ko‘rinishda quyidagicha yozib olamiz: x 1 +x 2 +x 3 +x 4 =2

4x 1 +2x 2 +x 3 +x 5 =3 x 1 -x 2 +2x 3 +x 6 =-1 -3x 1 +2x 2 -2x 3 +x 7 =5 x 1 0, x 2  0,x 3  0 Tenglamada bazis o‘zgaruvchilarni simpleks o‘zgaruvchilardan farqlash uchun х 4 = у 1 , х 5 = у 2 , х 6 = у 3 , х 7 = у 4 belgilashlarni kiritamiz va Simpleks jadval tuzamiz. So‘ Bo‘ 1 -х 1 -х 2 - х 3 у 1 2 1 1 1 у 2 3 4 2 1 у 3 -1 1 -1 2 у 4 5 -3 2 -2 Z 0 -5 1 -3 O‘zgaruvchilarning manfiy bo‘lmaslik sharti berilganligini hisobga olib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri tayanch yechimni topishga kirishamiz. Ozod hadlar ichida -1 manfiy ishorali koeffitsient bor. Shu qatordan ishorasi manfiy bo‘lgan modul bo‘yicha eng katta elementni topamiz. U х 2 ustunidagi -1 elementdir. Qoidaga binoan musbat nisbatlar ichidan eng kichigini topamiz: +min  2/1, 3/2, -1/-1, 5/2}=1/1 Demak, unga mos element х 2 ustunidagi -1 element. Bu element hal qiluvchi element bo‘ladi. Endi Simpleks almashtirish qilib, quyidagi jadvalni tuzamiz. So‘ Bo‘ 1 -х 1 - y 3 - х 3 у 1 1 2 1 3 у 2 1 6 2 5 x 2 1 -1 -1 -2 у 4 3 -1 2 2 z -1 -4 1 -1 Bu jadvaldan ko‘rinib turibdiki ozod hadlar musbat, shu sabab tayanch plan mavjud. Endi optimal yechimini topish uchun Z qatoriga qaraymiz. Bu qatorda ikkita manfiy ishorali koeffitsient bor. Ulardan modul bo‘yicha qiymati katta

bo‘lgan koeffitsientni tanlab olamiz, u -4 elementidir. Qoidaga binoan hal qiluvchi elementni aniqlab yangi jadval tuzamiz: +min  1/2, 1/6, 1/-1, 3/-1}=1/6 Unga mos element х 1 ustunidagi 6 element. Bu element hal qiluvchi element bo‘ladi. Endi Simpleks almashtirish qilib, quyidagi jadvalni tuzamiz. So‘ Bo‘ 1 -y 2 -y 3 - х 3 У 1 2/3 -1/3 1/3 4/3 X 1 1/6 1/6 1/3 5/6 X 2 7/6 1/6 -2/3 -7/6 У 4 19/6 1/6 7/3 17/6 Z -1/3 2/3 7/3 7/3 Ozod hadlar va Z qatoridagi koeffitsientlar musbat. Demak, optimal yechim topildi, ya'ni у 2 = у 3 = х 3 =0 va х 1 =1/6, х 2 =7/6 bo‘lganda Z ning maksimal qiymati - 1/3 ga teng bo‘ladi, ya'ni z=-1/3 . 2-misol. Berilgan chiziqli dasturlash masalasining maqsad funksiyasiga min qiymat beruvchi yechimni toping. x 1 +x 2 2 2x 1 -x 2  2 a 1  0, x 2  0 Z =x 1 -x 2  min Chegaraviy tizimni kanonik ko‘rinishda quyidagicha yozib olamiz: x 1 +x 2 +x 3 =2 -2x 1 +x 2 +x 4 =-2 Simpleks jadval quramiz. Birinchi jadvalda ozod hadlar ichida manfiy element mavjud. Shuning uchun tayanch planni topamiz. Bu jadvaldan hal qiluvchi elementni topib, Simpleks almashtirish bajaramiz va ikkinchi jadvalga ega bo‘lamiz. Ikkinchi jadvalda tayanch plan mavjud. Shu sabab undan optimal planni topishga o‘tamiz.

So‘ Bo‘ 1 -x 2 -x 2 So‘ Bo‘ 1 -y 2 -x 2 y 1 2 1 1 y 1 1 1/2 3/2 y 2 -2 -2 1 x 1 1 -1/2 -1/2 z 0 -1 1 z 1 -1/2 1/2 Optimal planni topish uchun Z- qator elementlarini manfiy holga keltirish kerak. Buning uchun jadvaldan hal qiluvchi elementni topamiz. Hal qiluvchi element 3/2. Simpleks almashtirish qilib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz. So‘ Bo‘ 1 -y 2 -y 1 x 2 2/3 1/3 2/3 x 1 4/3 -5/6 -1/3 Z 2/3 -7/6 -1/3 Jadvaldan ko ‘ rinib turibdiki maqsad funksiyasiga minimal qiymat beruchi nuqta mavjud , ya ' ni : x 1 =4/3; x 2 =2/3; z min =2/3. Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi chiziqli dasturlash masalalarini grafik va simpleks usullarda yeching. Natijalarni solishtiring . 1. 5х 1 +4х 2  20 2.- 5х 1 +4х 2  20 2х 1 +3х 2  24 -2х 1 -3х 2  -6 2х 1 +3х 2  20 х 1 -3х 2  3 х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= 3х 1 + 2х 2 F ( x 1 ; х 2 )= 2х 1 + 3х 2 -1 3. 5х 1 -4х 2  -20 4.- 2х 1 -х 2  2 -2х 1 -3х 2  -24 х 1 -2х 2  2 -х 1 +3х 2  -3 х 1 +х 2  5

х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )=х 1 + 3х 2 +2 F ( x 1 ; х 2 )= -х 1 + х 2 5. 2х 1 +х 2  2 6. х 1 +х 2  3 х 1 - х 2  4 -х 1 -2х 2  6 -3х 1 +3х 2  12 х 1 + х 2  12 х 1 +х 2  8 х 1 - 3х 2  3 х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= -4х 1 - 2х 2 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 +х 2 7. 3х 1 +х 2  3 8. -х 1 +х 2  2 6х 1 14x 2  21 х 2  2 х 1  3,5 -2х 1 + х 2  -6 2х 2  9 х 2  5,5 3х 1 - 5х 2  10 х 1  2 х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= -х 1 - х 2 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 + х 2 9. 3 1 -х 2  1 10. х 1 -х 2  - 2 5х 1 -3x 2  15 х 1 +3 x 2  6 х 2  2,5 х 1 + 6х 2  6 2х 1 - x 2  -2 10 x 1 + 7х 2  80 х 1 +х 2  1 - х 1 +15 x 2  3 х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 + 3х 2 -2 F ( x 1 ; х 2 )= 2х 1 + х 2 11. 2х 1 +2х 2  13 12. х 1 +х 2  3 x 2  3 - x 1 +х 2  2 х 1  4 х 1 + х 2  6 3х 1 +2x 2  6 2 x 1 + х 2  10

х 1  0 х 1 +3 x 2  9 х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 - 3х 2 -3 F ( x 1 ; х 2 )= 4х 1 +3х 2 -1 13. х 1 -х 2  5 14. х 1 -х 2  1 4х 1 - 2x 2  13 -3 x 1 + 10х 2  2 х 1 +4 x 2  8 х 1 + х 2  11 x 1+4х 2  4 3 x 2 - х 2  12 2х 1 + 3х 2  24 х 1  0 х 1  0, х 2  0 х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= 2х 1 +3 х 2 -7 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 + х 2 15. 2х 1 +3х 2  6 16. 4х 1 -5х 2  4 2х 1 +x 2  4 4 x 1 -3х 2  12 х 1  1 5х 1 - 3х 2  6 х 1 -x 2  -1 x 1 -3х 2  3 2х 1 +х 2  1 10х 1 -7x 2  70 х 1  0, х 2  0 х 1  0, х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= х 1 + 2х 2 F ( x 1 ; х 2 )= 3х 1 + х 2 +3 17. -4х 1 +5х 2  29 18. 3х 1 +4х 2  36 3х 1 -x 2  14 x 1 + х 2  3 5х 1 +2 x 2  38 5х 1 + 3х 2  21 х 1  0 х 1  0, х 2  0 х 2  0 F ( x 1 ; х 2 )= 4х 1 + 7х 2 F ( x 1 ; х 2 )= 6х 1 +3х 2 +21

19. -4х 1 +5х 2  29 20. х 1 -2х 2  4 3х 1 -x 2  14 2 x 1 +х 2  36 5х 1 +2 x 2  38 х 2  10 х 1  0 x 1 -х 2  -4 х 2  0 3х 1 +4x 2  24 F ( x 1 ; х 2 )= 4х 1 + 3х 2 -7 х 1  0, х 2  0 F(x 1 ; х 2 )= х 1 + х 2 +24 4.Excel dasturiy vositasida chiziqli dasturlash masalasini yechish Chiziqli dasturlash masalasini Excel jadval protsessorida yechish uchun oldin masala shartlari kiritilib, keyin Сервис menyusidagi Поиск решения protsedurasidan foydalaniladi. Masala shartlarini kiritish quyidagi qadamlardan iborat: 1.Masala shartlarini kiritish uchun forma tayyorlash. 2.Boshlang‘ich ma'lumotlarni kiritish. 3.Matematik modelga bog‘liq bog‘lanishlarni kiritish. 4.Maqsad funksiyasini kiritish. 5.Cheklanish va chegaraviy shartlarni kiritish. Misol uchun yuqoridagi 3.3. punktda berilgan birinchi chiziqli dasturlash masalasini komp'yuterda Excel vositasida " Поиск решения " protsedurasi yordamida yechish ketma ketligini ko‘rib chiqamiz: 1.Excel oynasida masala shartlarini kiritish uchun forma tayyorlaymiz. 2.Ma'lumotlarni mos yacheykalarga kiritamiz.

3.E4 yacheykasiga =B4*$B$3+C4*$C$3+D4*$D$3 formulasini kiritamiz. 4.Bu E4 yacheykadan E5,E6,E7,E8 yacheykalariga nusxa ko‘chiramiz. 5." Поиск решения " protsedurasini ishga tushiramiz, ya'ni menyuning " Сервис " bo‘limidan " Поиск решения " protsedurasi tanlaymiz. 6.Ochilgan " Поиск решения " protsedurasi muloqot oynasida quyidagilarni kiritamiz: 6.1.Sichqoncha bilan maqsad funksiyasi qatoridagi formula kiritilgan E4 yacheykasini ko‘rsatamiz. 6.2.Maqsad funksiyasi ekstremumini (masalan, muloqot oynasidan " максимальному значению " tanlanadi) tanlaymiz. 6.3." Изменяя ячейки " maydoniga o‘tib o‘zgaruvchilar qiymati ko‘rsatilgan adreslarni kiritamiz. Buning oson yo‘li shu yacheykalarni sichqonchada ajratishdir.

6.4.Chegaralanishlarni kiritish. Bu jarayon kursor " Ограничения " maydoniga qo‘yilib " Добавить '" tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Natijada " Добавление ограничения " oynasi ochiladi. 6.5." Ссылка на ячейку " maydoniga birinchi chegaralanish uchun kiritilgan formula yacheykasi E5 sichqonchada ko‘rsatiladi, keyin matematik formulada berilgan shart belgisi tanlanadi va " Ограничение " maydoniga mos b ozod had qiymati turgan yacheyka adresi ko‘rsatiladi (yoki kiritiladi). Bu jarayon boshqa chegaralanishlar uchun ham qaytariladi. 6.6.Xuddi 6.5. punktidagi kabi chegaraviy shartlar ham kiritiladi. " Ссылка на ячейку " maydoniga B3 yacheykasi ko‘rsatilib, “>=” belgisi tanlanadi va keyin " Ограничение " maydoniga 0 qiymat beriladi. Boshqa o‘zgaruvchilar chegaraviy sharti ham shu usulda kiritiladi. 7 . ” В ы полнить ” buyrug‘i beriladi va natijada quyidagi natijaga ega bo‘lamiz.

8. Natijani saqlab qo ‘ yish uchun “ Результат ы поиска решения” muloqot oynasidan Ok tugmasini bosamiz . Oxirgi oynadan ko‘rinib turibdiki optimal yechim quyidagicha: x1=0.16667; x2=1.16667; x3=0; Z=-0.3333. Amaliy mashg‘ulot uchun misollar 2 bo’lim va 3 bo’limning 3.3. punktidagi misollarni Excel dasturiy vositasida yeching va natijalarni solishtiring. 5.Chiziqli dasturlash masalasini yechishning sun'iy bazis usuli Amalda uchraydigan ayrim chiziqli dasturlash masalalari planga ega bo‘lgan holda birlik matritsani o‘z ichiga olmaydi va cheklanishlar tizimida noma'lumlar soni cheklanishlar sonidan yetarlicha katta bo‘ladi. Bunday masalalarni yechishda "sun'iy bazis usuli" qo‘llaniladi. Sun'iy bazis usuli. Quyidagi chiziqli dasturlash masalasini qaraymiz:min ... ) ,1 ( ) ,1 ( 0 ... ... .......... .......... .......... .......... ... ... 2 2 11 2 2 11 2 2 2 22 1 21 1 1 2 12 1 11                           n n j m n mn m m n n n n x c x c xc Z n j m i x b x a x a x a b x a x a x a b x a x a x a Bu yerda b i ≥0 , va tizim birlik matritsani o‘z ichiga olmaydi deb faraz qilamiz. Masalaning shartiga birlik matritsani kiritish uchun tizimdagi har bir tenglamaga sun'iy o‘zgaruvchilar deb ataluvchi y 1 , y 2 , …, y m noma'lumlarni mos ravishda qo‘shamiz va uni quyidagi ko‘rinishda yozamiz:                      ) ... ( .......... .......... .......... .......... .......... .......... ) ... ( ) ... ( 2 2 1 1 2 2 22 1 21 2 2 1 2 12 1 11 1 1 n mn m m m m n n n n x a x a x a b y x a x a x a b y x a x a x a b y

Quyidagi, yordamchi maqsad funksiyasini tuzamiz F=y 1 +y 2 +…+y m va uning yuqoridagi shartni qanoatlantiradigan minimumini topamiz. Agar minF>0 bo‘lsa, qo‘yilgan masala y 1 = y 2 ,= …= y m =0 bo‘lganda, x i ≥0 shartni qanoatlan- tiradigan yechimga ega bo‘lmaydi. Agar minF=0 bo‘lsa, bazis yechim masalaning optimal yechimi bo‘ladi. Buning uchun yordamchi maqsad funksiyasini nolga olib keluvchi masalani simpleks usulida yechamiz. Misol. Ushbu Z=x 1 +x 2 +3x 3 funksiyaning cheklanish shartlari quyidagicha bo‘lgan x 1 - x 3 +4 x 4 = 3 2 x 1 - x 2 =2 3x 1 -2 x 2 - x 4 = 1 x j 0, j=1,2,3,4 va uni qanoatlantiradigan minimumi topilsin. Echish. Cheklanish shartlari bazis noma'lumlarga nisbatan yechilmagan bo‘lganligi uchun simpleks usuldan foydalanib bo‘lmaydi. Bu masalani simpleks jadval usuli bilan yechish uchun sun'iy bazis usulidan foydalanamiz. y 1 , y 2 , y 3 sun'iy noma'lumlar yordamida bu masalaga mos chiziqli dasturlash masalasini quyidagicha yozamiz: y 1 =3-( x 1 - x 3 +4 x 4 ), y 2 =3-(2 x 1 - x 2 ), y 3 =1-( 3x 1 -2 x 2 - x 4 ) Bu tizim uchun manfiy b o‘ lmagan x j ≥0 j=1, 2, 3, 4 larni va q uyidagi F= y 1 + y 2 + y 3 yordamchi maqsad funksiyaga minimum qiymat beruvchi y 1 , y 2 , y 3 larni topamiz. Boshlang‘ich jadvalda bazis noma'lumlar uchun y 1 , y 2 , y 3 larni olib, quyidagiga ega bo‘lamiz. y 1 + x 1 -- x 3 +4 x 4 =3 y 2 +2 x 1 - x 2 =3 y 3 + 3x 1 -2 x 2 - x 4 =1

F+6 x 1 -3 x 2 -x 3 +3x 4 =7 Z- x 1 - x 2 -2x 3 =0 Bu masalaga mos simpleks jadval quyidagicha bo‘ladi: 1 -x 1 -x 2 -x 3 -x 4 y 1 3 1 0 -1 4 y 2 3 2 -1 0 0 y 3 1 3 -2 0 -1 F 7 6 -3 -1 3 Z 0 -1 -1 -2 0 Simpleks jadvalning biridan ikkinchisiga ketma-ket o‘tib, quyidagi jadvallarni tuzamiz 1 -y 3 -x 2 -x 3 -x 4 Y 1 8/3 -1/3 2/3 -1 13/3 Y 2 7/3 -2/3 1/3 0 2/3 X 1 1/3 1/3 -2/3 0 -1/3 F 5 -2 1 -1 5 Z 1/3 1/3 -5/3 -2 -1/3 1 -y 3 -y 1 -x 3 -x 4 X 2 4 -1/2 3/2 -3/2 13/2 Y 2 1 -1/2 -1/2 1/2 -3/2 X 1 3 0 1 -1 4 F 1 -3/2 -3/2 1/2 -3/2 Z 21/3 -1/2 -5/2 -9/2 21/2 1 -y 3 -y 1 -y 2 -x 4 x 2 7 -2 0 3 2 x 3 2 -1 -1 2 -3 x 1 5 -1 0 2 1 F 0 -1 -1 -1 -0 Z 16 -4 -2 9 -3 Oxirgi jadvalda F dan boshlanuvchi satrda musbat element mavjud emas. Demak, topilgan {5;7;2;0;0;0} yechim optimal yechim bo‘ladi, chunki bu yechimda F=0. Demak, y 1 = y 2 = y 3 =0 da Z min =16 bo‘lib, x 1 =5; x 2 =7; x 3 =2; x 4 =0 .

Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi chiziqli dasturlash masalalarini su'niy bazis usuli bilan yeching. 1. 2. 0 ;0 ;0 11 4 4 3 9 2 12 5 min 4 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1              x x x x x x x x x x x x f 0 ;0 ;0 ;0 6 3 2 2 2 min 2 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1                  x x x x x x x x x x x x x x x x f 3. 4. 0 ;0 ;0 22 2 9 6 6 3 14 2 3 2 min 6 27 12 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                 x x x x x x x x x x x x x x x f 0 ;0 ;0 7 4 2 8 5 2 9 2 4 3 max 4 5 3 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                 x x x x x x x x x x x x x x x f 5. 6. 0 ;0 ;0 ;0 3 2 2 3 2 2 3 max 4 3 5 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1                  x x x x x x x x x x x x x x x x f 0 ;0 ;0 ;0 3 2 4 6 3 6 5 3 min 6 4 3 5 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1                  x x x x x x x x x x x x x x x x f 6.Chiziqli dasturlashning o‘zaro ikki yoqlama masalalari Har qanday chiziqli dasturlash masalasiga, unga o‘zaro ikki yoqlama bo‘lgan boshqa bir chiziqli dasturlash masalasi to‘g‘ri keladi. Berilgan dastlabki (boshlang‘ich) masala bilan unga nisbatan ikki yoqlama bo‘lgan masala o‘rtasida bevosita bog‘lanish bo‘lib, ya'ni birining yechimidan ikkinchisining yechimini topish mumkin. O‘zaro bog‘liq bunday masalalarga birgalikda ikkilangan masalalar deyiladi. Dastlabki masala (3.5) - (3.6) ni matritsa formada quyidagicha yozish mumkin: 0 , max    X B AX CX Z

U holda ikki yoqlama (7.3) - (7.4) masala esa quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 0 ,' ' ' ' min    Y C YA Y B F Matritsa formada yozilgan dastlabki va ikki yoqlama masalalarning matritsalari va vektorlari bir-biriga nisbatan transponirlangan bo‘ladi.  , .. , , .. 1 ' 1 m m b b B b b B                           n n c c C c c c C .. , ,.., , 1 ' 2 1 , .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 3 2 1 1 13 12 11            mn m m m n a a a a a a a a A                    mn n n m m a a a a a a a A 2 1 21 12 1 11 ' .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..               n m x x x X y y Y .. , .. 1 1 Masalan: a) Dastlabki masala Ikki yoqlama masala 0 , max    X B AX CX Z 0 ,' ' ' min    Y C YA YB F b) Dastlabki masala Ikki yoqlama masala 0 , min    X B AX CX Z 0 ,' ' ' max    Y C YA YB F Misol. quyidagi masalaga ikki yoqlama masala tuzing. x 1 +2x 2 -x 4 +x 5 =1 -4x 2 +x 3 +2x 4 -x 5 =2 3x 2 +x 5 +x 6 =5 x j  0, j=1,2,…,6 Z=x 2 -x 4 -3x 5  min E chish . Dastlabki masalada С =(0 ; 1; 0; -1; -3; 0)

                                           65 4321 , 1 1 0 0 3 0 0 1 2 1 4 0 0 1 1 0 2 1 , 5 2 1 x x x x x x X A B Z min =CX; AX=B; X≥0 bo‘ladi. Dastlabki masala simmetrik bo‘lmagan masalaga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun a) punktga asosan ikki yoqlama masala quyidagicha bo‘ladi: F max =B ’ Y; A ’ Y  C ’ Bu yerda                             1 0 0 1 1 1 0 2 1 0 1 0 3 4 2 0 0 1 , , 0 3 1 0 1 0 ,5 ,2 ,1 ' 3 2 1 ' ' A y y y Y C B yoki 2y 1 -4y 2 +3y 3  1 -y 1 +2y 2  -1 y 1 -y 2 +y 3  -3 y i  0, i=1,2,3 F=y 1 +2y 2 +5y 3  max O‘zaro ikki yoqlama simpleks usul Dastlabki masalaning yechimidan, unga nisbatan ikki yoqlama masalaning yoki yoqlama masalaning yechimidan dastlabki masalaning yechimini keltirib chiqarishga imkon beradigan simpleks usul o‘zaro ikki yoqlama simpleks usul deyiladi. O‘zaro ikki yoqlama simpleks usulning asosiy mazmuni quyidagidan iborat: Quyidagi masala         n j x m i b x a j n j i j ij ,1 ,0 ,1 , 1

min 1   n j jj xcZ va unga nisbatan ikki yoqlama        m i y n j c y a i m i j i ij ,1 ,0 ,1 , 1 max 1   m i iiyb F masala berilgan bo‘lsin. Bu dastlabki va unga nisbatan ikki yoqlama bo‘lgan masalaga simpleks usulni qo‘llash uchun cheklanish shartlari bazis noma'lumlarga nisbatan yechilgan, ya'ni      n j i j ij i n b x a b x 1 1 0 ,      m i j j i ij j m c c y a y 1 , 0 Ko‘rinishda bo‘lishi kerak. Bu yerda tenglamalar tizimi masaladagi ularga mos tengsizliklar tizimidan qo‘shimcha x n+i ≥0, i=1,2,…,m; y m+j ≥0, j=1,2,…,n noma ’ lumlarni kiritish natijasida kelib chi q adi. Bu yerda x n+I , x n+2 ,..,x n+m noma ’ lumlar berilgan masala uchun bazis, x I , x 2 ,.., x n lar ozod noma'lumlardir. y m+I ,y m+2 ,..,y m+n noma'lumlar esa ikki yoqlama masala uchun bazis, y I , y 2 ,.., y m lar esa ozod noma'lumlardir. O‘zaro ikki yoqlama masalaning asosiy teoremasiga asosan minZ=maxF bo‘lgani uchun yuqoridagi masalalarning birortasining optimal yechimini topsak, ikkinchisining ham optimal yechimini topgan bo‘lamiz. Buning uchun, berilgan masaladagi bazis noma'lumlar bilan ikki yoqlama masaladagi ozod noma'lumlar va berilgan masaladagi ozod noma'lumlar bilan ikki yoqlama masaladagi bazis noma'lumlar o‘rtasida o‘zaro bir qiymatli moslik o‘rnatish kifoyadir, ya'ni: x n+I ↔y 1 ; x n+2 ↔y 2 ; . . .; x n+m ↔y m ; x I ↔y m+1 ; x 2 ↔y m+2 ; . . .; x n ↔y m+n .

Agar berilgan masalaning optimal yechimi {0,0,…,x n+1 ,x n+2 ,…,x n+m } b o‘lsa, unga ikki yoqlama bo‘lgan masalaning optimal yechimi {y 1 ,y 2 ,…,y m ,0,0,…,0} bo‘lib, y 1 x n+1 oldidagi koeffitsientga, ya'ni y 1 =c n+1 ga; y 2 esa x n+2 oldidagi koeffitsientga, ya'ni y 2 =c n+2 ga; y m esa x n+m oldidagi koeffitsientga, ya'ni y m =c n+m ga tengdir. Ikki yoqlama masalani yechish uchun ikki yoqlama simpleks usul algoritmi quyidagicha: 1.Z qatordan musbat son qidiriladi va bu son turgan ustun hal qiliuvchi qilib olinadi. 2.Bu ustundan musbat son izlanadi va u turgan satr hal qiluvchi qilib olinadi (agar ustunda musbat son bo‘lmasa, masala yechmga ega bo‘lmaydi). 3.Z qator elementlarining shu hal qiluvchi qator elementlariga nisbatini qaraymiz va ularning musbatlarining eng kichigini olamiz. Unga mos element hal qiliuvchi bo‘ladi. Simpleks almashtirish bajariladi. Agar Z qator barcha koeffitsientlari manfiy bo‘lsa, shu bilan birinchi bosqich tugaydi, aks holda yana bu jarayon takrorlanadi. 4.Ikkinchi bosqichda ozod hadlar manfiylarining eng kichigi tanlanadi. Bu satr hal qiluvchi satr bo‘ladi. 5.Hal qiluvchi ustun va element 3 punktdagidek aniqlanadi. Simpleks almashtirish bajariladi. Agar barcha ozod had koeffitsientlari musbat bo‘lsa, shu bilan ikkinchi bosqich ham tugaydi, aks holda yana bu jarayon takrorlanadi. Oxirgi olingan plan optimal deb qabul qilinadi. Bu algoritmning bajarilishini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. Misol. x 1 +x 3 = 4 x 1 - x 2 = 3 -5x 1 -3x 2 +x 3 = -10 x 1 +6x 2 - x 3 = 5 x j 0, j=1,2, 3

Z= 8 x 1 +4 x 2 - 2 x 3  m ax Ye ch i sh. Ikki yoqlama masalani tuzamiz. U quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi. y 1 +y 2 -5y 3 +y 4 ≥8 - y 2 -3y 3 +6y 4 ≥4 2y 1 +y 3 - y 4 ≥-2 F=4y 1 +3y 2 -10y 3 +5y 4  min Masala shartlarini simpleks jadvalga kiritamiz. BO‘ 1 SO‘ -y 1 -y 2 -y 3 -y 4 y 5 -8 -1 -1 5 -1 y 6 -4 0 1 3 -6 y 7 2 -2 0 -1 1 F 0 -4 -3 10 -5 F qatorda musbat element (10 soni) mavjud, shu sabab bu son turgan ustun hal qiluvchi bo‘ladi. Bu ustunda ikkita musbat son mavjud, ulardan kattasini 5 sonini olamiz va F qator elementlarining shu qator elementlariga nisbatini qaraymiz, undan musbatlarining eng kichigini tanlaymiz, unga mos element hal qiluvchi bo‘ladi, ya'ni Min|-4/-1; -3/-1; 10/5; -5/-1|=min{4; 3; 2; 5}=2 Demak, hal qiluvchi element 5 soniga teng. Simpleks almashtirish bajarib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz: BO‘ 1 SO‘ -y 1 -y 2 -y 5 -y 4 y 3 -8/5 -1/5 -1/5 1/5 -1/5 y 6 4/5 3/5 8/5 -3/5 -27/5 y 7 2/5 -11/5 -1/5 1/5 4/5 F 16 -2 -1 -2 -3

F qator elementlari barchasi manfiy, shu sabab ozod hadlar ustunini qaraymiz, unda manfiy element bor, u -8.5. Bu qator hal qiluvchi bo‘ladi. Yana F qator elementlarining shu qator elementlariga nisbatini qaraymiz, undan musbatlarining eng kichigini tanlaymiz, unga mos element hal qiluvchi bo‘ladi, ya'ni Min|-2/-1/5; -1/1/5; -2/-1/5; -3/-1/5|=min{10; 5; -10; 15}=5. Demak, hal qiluvchi element -1/5 . Simpleks almashtirish bajarib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz: BO‘ 1 SO‘ -y 1 -y 3 -y 5 -y 4 y 2 8 1 -5 -1 1 y 6 -12 -1 8 1 -7 y 7 2 -2 -1 0 1 F 24 -1 -5 -3 -2 F qator elementlari barchasi manfiy, shu sabab ozod hadlar ustunini qaraymiz, unda manfiy element bor, u -12. Bu qator hal qiluvchi bo‘ladi. Yana F qator elementlarining shu qator elementlariga nisbatini qaraymiz, undan musbatlarining eng kichigini tanlaymiz, unga mos element hal qiluvchi bo‘ladi, ya'ni Min|-1/-1; -5/8; -3/1; -2/7|=min{1; -5/8; -3; 2/7}=2/7. Demak, hal qiluvchi element -7. Simpleks almashtirish bajarib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz: BO‘ 1 SO‘ -y 1 -y 3 -y 5 -y 6 y 2 44/7 6/7 -27/7 -6/7 1/7 y 4 12/7 1/7 -8/7 -1/7 -1/7 y 7 2/7 -15/7 1/7 1/7 1/7 F 192/7 -5/7 -51/7 -23/7 -2/7 Jadvaldan ko‘rinib turibdiki bu olingan plan optimal bo‘ladi. Demak, ikkilangan masalaning optimal yechimi y * =(0; 44/7; 0; 12/7; 0; 0; 2/7), F min =192/7 .

Asosiy masala bilan ikkilangan masala o‘zgaruvchilari orasidagi bog‘lan- ishga ko‘ra ya'ni x I ↔y 5 ; x 2 ↔y 6 ; x 3 ↔y 7 ; x 4 ↔y 1 ; x 5 ↔y 2 ; x 6 ↔y 3 ; x 7 ↔y 4 asosiy masala yechimini ham topish mumkin , ya'ni x * =(23/7; 2/7; 0; 5/7; 0; 5/7; 0) va Z max =F min bo‘lgani uchun Z max =192/7. Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi chiziqli dasturlash masalasiga ikki yoqlama masala tuzing va uning birini yechib, ikkinchisining optimal yechimini aniqlang. 1. 2. )3,2,1 ( 0 12 2 3 7 2 4 3 max 5 8 3 3 2 1 3 1 2 1 3 2 1              j x x x x x x x x x x x f j )3,2,1 ( 0 12 2 3 10 3 2 8 max 5 3 4 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                j x x x x x x x x x x x x x f j 3. 4. ).4,3,2,1 ( 0 4 2 3 6 4 2 min 5 4 2 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1               j x x x x x x x x x x x x f j ).4,3,2,1 ( 0 5 4 3 8 2 min 5 4 2 3 1 4 3 2 1 4 3 2 1             j x x x x x x x x x x x f j 5. 6. ).5,4,3,2,1 ( 0 8 2 14 2 2 2 8 2 max 4 3 4 4 3 2 5 3 2 1 4 3 2 1 5 4 3 2 1                    j x x x x x x x x x x x x x x x x x f j ).3,2,1 (,,0 7 3 3 2 4 2 2 6 max 3 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                  j x x x x x x x x x x x x x f j 7. 8.

).3,2,1 ( 0 15 2 4 10 3 2 7 2 max 4 3 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                j x x x x x x x x x x x x x f j ).4,3,2,1 ( 0 6 2 2 8 3 3 min 5 4 2 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1                j x x x x x x x x x x x x x f j 9. 10 ).4,3,2,1 ( 0 7 2 3 3 4 2 2 min 2 3 4 3 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1                   j x x x x x x x x x x x x x x x x f j ).4,3,2,1 ( 0 10 4 11 2 8 2 max 3 2 2 1 3 1 4 2 1 4 3 2 1                j x x x x x x x x x x x x f j 7.Butun sonli dasturlash va uni yechish usuli O‘zgaruvchilarga butun sonli bo‘lishlik sharti qo‘yilgan chiziqli dasturlash masalalariga butun sonli dasturlash masalasi deyiladi. Butun sonli dasturlash masalalariga sayyoh haqidagi masala, optimal jadval tuzish, transport vositalarini marshrutlashni optimallash, optimal joylashtirish masalasi va hokazolarni misol qilish mumkin. Butun sonli dasturlash masalasi chiziqli dasturlash masalasidan qo‘shimcha shartlar bilan farq qiladi. Bu shartlarning qatnashishi butun sonli dasturlash masalasini yechish jarayonini qiyinlashtiradi. Natijada chiziqli dasturlash masalalarini yechish uchun qo‘llaniladigan usullarni butun sonli dasturlash masalalariga qo‘llash mumkin bo‘lmay qoladi. Gomori usuli. Butun sonli dasturlash masalalarini yechish uchun uning xususiyatlarini e'tiborga oluvchi usullar yaratilgan bo‘lib, ulardan amerikalik olim R.Gomori yaratgan usul optimal yechimni beruvchi eng aniq usul hisoblanadi. Bu usulning g‘oyasi quyidagidan iborat. Berilgan butun sonli dasturlash masalasida noma'lumlarning butun bo‘lishlik shartiga e'tibor bermasdan, ularni oddiy chiziqli dasturlash masalasi sifatida simpleks usuldan foydalanib yechamiz. Agar yechim butun sonlardan iborat bo‘lsa, u butun sonli dasturlash masalasining ham yechimi bo‘ladi. Aks holda noma'lumlarning butun bo‘lishlik

shartini e'tiborga oluvchi va "kesuvchi tenglama" deb ataluvchi qo‘shimcha tenglama tuziladi. Kesuvchi tenglamani tuzish. 1.Aytaylik, masaladagi sonlarning butun bo‘lishlik sharti tashlab yuborishdan hosil bo‘ladigan masala yechilgan va uning optimal yechimi mavjud bo‘lsin. Agar barcha x lar butun sonlar bo‘lsa, topilgan yechim butun sonli dasturlash masalaning yechimi bo‘ladi. 2.Faraz qilaylik, ba'zi x lar kasr sonlardan iborat bo‘lsin, ya'ni simpleks jadvaldagi ozod hadlar ustuni qiymatlari ichida kasr sonlar ham mavjud bo‘lsin. Ularning butun kismlarini [x] bilan belgilaymiz. U holda bu sonlarning kasr qismlari q lar quyidagicha aniqlanadi: q i =x i -[x i ], q ij =a ij -[a ij ]. Faraz qilaylik, ba'zi q i ≠0 bo‘lsin. U holda, simpleks jadvalning k i q q q i  0 max tenglikni qanoatlantiruvchi k qatori uchun kesuvchi tenglama tuziladi. Buning uchun avval q k1 x 1 + q k2 x 2 + …+ q kn x n ≥q k tengsizlik tuziladi, so‘ngra uni (-1) ga ko‘paytirib, x n+1 qo‘shimcha o‘zgaruvchi kiritiladi. - q k1 x 1 - q k2 x 2 - …- q kn x n + x n+1 = q k . Bunday tuzilgan tenglama kesuvchi tenglama deyiladi. 3.Kesuvchi tenglamani simpleks jadvalning m+2 qatoriga joylashtiramiz va simpleks almashtirishlarni bajaramiz. Agar hosil bo‘lgan yangi simpleks jadvalda barcha x i lar butun sonli (ya'ni hamma q i =x i -[x i ]=0 ) bo‘lsa, topilgan yechim berilgan butun sonli dasturlash masalasining yechimi bo‘ladi. Aks holda yuqoridagi 2 va 3 punktlar yana takrorlanadi. Umuman bu jarayon masalaning butun sonli yechimi topulguncha yoki masalaning butun sonli yechimi mavjud emasligi aniqlanguncha takrorlanadi.

Misol. quyidagi chiziqli dasturlash masalasining butun sonli yechimini toping. min 3 8 ,0 ,0 3 3 2 6 3 2 2 12 1 2 1 2 1            x x Z butun x x x x x x Masalani normal holga keltiramiz: min 3 8 ,0 ,0 3 3 2 6 3 2 2 12 1 4 2 1 3 2 1              x x Z butun x x x x x x x x Masalani simpleks usulda yechamiz. 1. BO‘ 1 - x 1 -x 2 x 3 6 2 3 x 4 3 2 -3 Z 8 3 1 2 . BO‘ 1 - x 4 -x 2 BO‘ 1 - x 4 -x 3 x 3 3 -1 6 x 2 0.5 -0.17 0.17 x 1 1.5 0.5 -1.5 x 1 2.25 0.25 0.25 Z 3.5 -1.5 5.5 Z 0.75 -0.58 -0.92 Shunday qilib masalaning optimal plani topildi, lekin bu plan butun sonli emas. Birinchi tenglamaning kasr qismi eng katta bo‘lgani uchun, shu birinchi qatorga nisbatan kesuvchi tenglama tuzamiz: 2 1 6 1 6 1 4 3   x x Bu tengsizlikning ikki tomoniga (-1) ni ko‘paytirib, x 5 qo‘shimcha o‘zgaruvchini kiritamiz. Natijada quyidagiga ega bo‘lamiz: 2 1 6 1 6 1 5 4 3     x x x , ya'ni 5.0 17.0 17.0 5 4 3      x x x Bu oxirgi tenglamada barcha koeffitsientlarning butun qismlari nolga teng bo‘lgani sabab, ular o‘zgarishsiz qoladi. Uni jadvalning oxiriga joylashtiramiz. 4 . BO‘ 1 - x 4 -x 3 x 2 0.5 -0.17 0.17

x 1 2.25 0.25 0.25 x 5 -0.5 0.17 -0.17 Z 0.75 -0.58 -0.92 Simpleks almashtirish qilib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz. BO‘ 1 - x 4 -x 5 x 2 0.0 0.0 1.0 x 1 1.5 0.5 1.5 x 3 3.0 -1.0 -6.0 Z 3.5 -1.5 -5.5 Endi simpleks jadvalning ikkinchi qatoriga nisbatan kesuvchi tenglamani tuzamiz.5.1 5.0 5.1 4 4   x x Bu tengsizlikda koeffitsientlar butun qismi noldan katta bo‘lgani sabab q i =x i - [x i ], q ij =a ij -[a ij ] lardan foydalanib ularning kasr qismini ajratamiz, ya'ni q 2 = 1.5 -[ 1.5 ] =1.5-1=0.5 , q 24 = 1.5 -[ 1.5 ] =1.5-1=0.5 . Tengsizlikning ikki tomoniga (-1) ni ko‘paytirib, x 6 qo‘shimcha o‘zgaruvchini kiritamiz. Natijada quyidagiga ega bo‘lamiz: 5.0 5.0 5.0 6 5 4      x x x , ya'ni 2 1 2 1 2 1 6 5 4     x x x Uni jadvalning oxiriga joylashtiramiz. 5 . BO‘ 1 - x 4 -x 5 x 2 0.0 0.0 1.0 x 1 1.5 0.5 1.5 x 3 3.0 -1.0 -6.0 x 6 -0.5 -0.5 -0.5 Z 3.5 -1.5 -5.5 Simpleks almashtirishlar qilib quyidagi jadvalga ega bo‘lamiz. BO‘ 1 - x 6 -x 5 x 2 0.0 1.0 0.0 x 1 1.0 1.0 1.0 x 3 4.0 -5.0 -2.0

x 4 1.0 1.0 -2.0 Z 5.0 -4.0 -3.0 Hosil bo‘lgan simpleks jadvalda ozod hadlar ustuni elementlari butun sonlardan iborat. Demak, butun sonli dasturlash masalasi yechimi X=(1,0,4,1) bo‘ladi va Z min =5. Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Quyidagi chiziqli dasturlash masalasining butun yechimlarini aniqlang. 1. 2. butun x x x x x x f j ,0 1 4 3 2 max 2 2 2 1 2 1         butun x x x x x x x x x f j ,0 2 12 1 3 1 3 2 max 3 6 2 1 2 1 2 1 2 1           3. 4. butun x x x x x x x x x x x x f j ,0 6 2 10 3 2 4 2 min 3 3 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1              butun x j x x x x x x x x x x x x x f j j ,0 3,2,1 0 8 2 12 2 3 4 5.4 2 min 4 3 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1                 5. 6. butun x x x x x x x x x f j ,0 15 10 3 2 13 2 max 4/1 4 2 1 3 2 1 2 1           butun x x x x x x x x x x f j ,0 2 1 3 2 2 15 2 3 min 4 2 1 3 2 1 3 2 1             7. 8.

butun x x x x x x x x x x x x f j ,0 5 3 2 2 4 1 2 min 3 3 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1               butun x x x x x x x x x x x x x x f j ,0 13 3 3 11 4 10 2 3 max 5 4 6 3 2 1 5 2 1 4 2 1 3 2 1                9. 10. butun x x x x x x x x x x x x x x x x x f j ,0 47 4 3 4 41 2 4 max 3 2 7 5 4 3 2 1 6 5 4 3 1 5 4 3 2 1                   butun x x x x x x x x x f j ,0 38 2 5 15 3 29 4 min 3 2 1 2 1 2 1 2 1           

Foydalanilgan adabiyotlar 1.Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. - М.: Высшая школа, 196. 2.Badalov F.B. Optimallash nazariyasi va mat е matik dasturlash. “ O ‘ q ituvchi”, T. 1989 y. 3.Кузнецов А.В., Новикова Г.И., Холод Н.И. Сборник задач по математическому программированию. Минск, Вышэйшая школа, 1985. 4.Курицкий Б.Я. Поиск оптимальных решений средствами Excel . “Санкт- Перербург”, 197г. 5.Safaеva K., Bеknazarova N. Opеratsiyalarni tеkshirishning matеmatik usullari. “O‘qituvchi”, 1984y. 1 qism. 6.Лесин В.В., Лисовец Ю.П. Основы методов оптимизации. М. Изд. МАИ 198. 7.Хазанова Л.Э. Математическое моделирование в эканомике. М. БЕК, 198.

O'xshashlar

Chiziqli dasturlash masalalarini yechish usullari

Chiziqsiz dasturlash masalalarini taqribiy yechish usullari

Chiziqli tenglamalar sistemasini. yechish usullari

Chiziqli dasturlash

Chiziqli tеnglamalar sistеmasini еchishning Kramеr va Gauss usullari