Chiziqli va kasr chiziqli funksiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1250.5 KB

Ko'chirib olish

C hiziqli va kasr chiziqli funksiyalar Reja: 1. Chiziqli funksiya. 2. Kasr - chiziqli funksiya 3. Yuqori yarim tekislikni birlik doiraga akslantirish.

Chiziqli funksiya. W=az+b ko’rinishdagi funksiya chiziqli funksiya deyiladi, bunda a va b lar o’zgarmas kompleks sonlar va a  0 . Bu funksiya z C to’plamda aniqlangan, unga teskari funksiya ham chiziqli funksiya bo’lib, u quyidagi а в wa z   1 ko’rinishga ega. (1) va (2) akslantirishlardan z C va w C tekislik nuqtalari o’zaro bir qiymatli moslikda ekanligi kelib chiqadi. Bunda z=  da w=  bo’ladi va aksincha. Ravshanki, w'=(az+b)'=a Demak, w=az+b akslantirish z C tekislikni w C tekislikka konform akslantiradi. w=az+b chiziqli funksiyani quyidagi 3 ta akslantirishlarni kompozitsiyasi shaklida tasvirlash mumkin. 1 . z 1 =e i  z (  burchakka burish ) 2. z 2 =mz 1 ( m marta cho’zish ) 3. w= z 2 +b ( b vektorga parallel siljitish ) w=f(z) funksiya biror E sohada (E  C ) berilgan bo’lsin. Agar a  E nuqtada f(a)=a tenglik bajarilsa, z=a nuqtada w=f(a) akslantirishning qo’zgalmas nuqtasi deyiladi. w =az+b akslantirish 1) a=1 da z=  qo’zg’almas nuqtaga, 2) a  1 da ikkita z 1 =  , z 2 = 1 b a qo’zg’almas nuqtalarga ega bo’ladi.

Kasr - chiziqli funksiya az b w Cz d    ko’rinishdagi funksiya kasr-chiziqli funksiya deyiladi, bunda a,b,c,d lar o’zgarmas kompleks sonlar, z-kompleks o’zgaruvchi. ad-bc=0 bo’lgan hol biz uchun qiziqarli emas. c  0 bo’lganda  , ,       c d w c a w C=0 bo’lganda w(  )=  deb qaraymiz. (3) munosabatni z ga nisbatan echish natijasida berilgan kasr-chiziqli funksiyaga nisbatan teskari bo’lgan dw b z Cw a    funksiyaga kelamiz, bu yerda ham c  0 da, z(  )= ,c d      c a z c=0 da z(  )=  deb qaraymiz. Demak, az b w Cz d    funksiya z C to’plamda dw b z Cw a    funksiya esa w C to’plamda aniqlangan. (3) funksiya z C to’plam nuqtalarini w C to’plam nuqtalariga o ’zaro bir qiymatli akslantiradi. Ravshanki, 2 2 ( ) ( ) ' ( ) ( ) az b Cz d a az b c ad b с w Cz d Cz d Cz d                   bo’lib, bu hosila

$     z c d z C z C z z , : \to’plamda chekli hamda (4) shartga binoan w’  0. Demak, az b w Cz d    akslantirish      z c d z C z C z z , : \ to’plamda konform akslantirish bo’ladi. Endi d Cz в az w    akslantirishning c d z  va z nuqtalarda konform bo’lishini ko’rsatamiz. 1)c  0 bo’lsin. Bu (3) ning c d z  nuqtada konform bo’lishini ko’rsatish uchun 1 1 w w  ni q araymiz. Ravshanki, 1 ,cz d w az b      1 2 ,bc ad w az b     bo’lib, 2 ' 1 0d c w c b с ad          bo’ladi. Demak, qaralayotgan akslantirish c d z  nuqtada konform bo’ladi. (3) ning z nuqtada konform bo’lishini ko’rsatish uchun 1 1 z z$

ni q araymiz. Unda 1 1az b a bz w cz d c dz        2 1' b с ad w c dz    bo’lib, z 1 =0 bo’lganda   2 1' b с ad w c dz    bo’ladi. Demak, (3) akslantirish z=  nuqtada konform bo’ladi. 2) c= 0 bo’lsin. Bu holda d в zd a w   bo’lib, z =  nuqta w=  nuqtaga akslanadi. Agar 1 1 z z , 1 1 w w  deyilsa, unda 11 1 вza dz w   21 1' вz a ad w   bo’lib, z 1 =0 nuqtada 0 '1   c d w bo’ladi. Demak, (3) akslantirish z=  nuqtada konform akslantirish bo’ladi. Shunday q ilib, az b w cz d    akslantirish z C tekislik nuqtalarini w C tekislik nuqtalariga konform akslantirar ekan. Doiraviylik xossasi Teorema-1 . Ixtiyoriy kasr-chiziqli akslantirish z C dagi ixtiyoriy aylana yoki to’g’ri chiziqni w C dagi aylana yoki to’g’ri chiziqqa akslantiradi.

Isbot: c =0 bo’lganda chiziqli akslantirish uchun teorema isbot. Agar c  0 bo’lsa u holda 2 1b d b d z z az b a a a bc ad B a c a c w A d d d cz d c c c c z C z z z c c c                  (4) kasr-chiziqli funksiyaning unga ekvivalent bo’lgan bir nechta funksiya bilan almashtiramizA B w C z          ,1 , (*) chunki A C z B A B A B w          1 bunda 2 ,b с ad a A B c c    (*) da birinchi, uchinchi h ollarda aylana yoki t o ’g’ri chiziq, aylana yoki t o ’g’ri chiziq q a o ’tadi.   1  uchun isbotlaymiz Soddalik uchun z w 1  deb belgilaymiz. Ma’lumki, R 2 tekislikda E(x 2 +y 2 ) + 2Bx+2Cy+D=0 tenglama aylanani, agar E=0 bo’lsa, to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Agar 2 2 , 2 , 2 , , y x zz i z z y z z x iy x z iy x z           bo’lishini e’tiborga olsak, u holda (6) tenglik 0    D zF zF z Ez

ko’rinishga keladi, bunda F=B+iC (7) aylananing obrazini hosil qilish uchun (5)da w z 1  deb (7) ga qo’ysak, 0    w Dw wF Fw E Bu (8) tenglama ham w C da aylana yoki to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Ta’rif: Agar z va z * nuqta lar G={z  C z :|z-z 0 |=r} aylana markazidan chiqqan bitta nurda yotib, bu nuqtalardan aylana markazigacha bo’lgan masofalar ko’paytmasi aylana radiusi kvadratiga teng bo’lsa, z va z * nuqtalar G aylanaga nisbatan simmetrik nuqtalar deyiladi. Ravshanki, bu holda arg(z * -z 0 ) = arg(z-z 0 ) |z * -z 0 | |z-z 0 |=r 2 bo’lib, 0 2 0 * z z r z z    bo’ladi. Teorema-2: Ixtiyoriy kasr-chiziqli akslantirish z C dagi ixtiyoriy G aylanaga nisbatan simmetrik z va z * nuqtalarni shu aylananing obraziga nisbatan simmetrik bo’lgan w va w * nuqtalarga akslantiradi. Isboti : ( mustaqil ).

az b w cz d    akslantirishda a 0 bo’lsin. U holda 1 1 1b z z b а w c d c z d z a a       deb yozish mumkin. Soddalik uchun z b w cz d    deb yozib olamiz. Quyidagi masalani qaraymiz. z C tekislikdagi  z 1 ,z 2 ,z 3 nuqtalarni w C tekislikdagi  w 1 ,w 2 ,w 3 nuqtalarga mos qo’yuvchi kasr-chiziqli akslantirish topilsin. 1 2 3 1 2 3 1 2 3 , , , z b z b z b w w w cz d cz d cz d          tengliklardan b, c, d larni topib (9) ga qo’ysak, izlanayotgan funksiya aniqlanadi. Lekin bu yo ’ l uzoq bo ’ lgani uchun boshqacha ish ko ’ ramiz .                 1 1 1 1 1 1 1 1 z b cz d z b cz d z d b с d bс z z b z b w w cz d cz d cz d cz d cz d cz d                             1 1d b с z z cz d cz d                        3 1 3 2 2 2 3 1 3 2 2 3 1 3 2 ; ; d b с z z d bс z z d b с z z w w w w w w cz d cz d cz d cz d cz d cz d                   munosabatlarga ega bo’lamiz. Bu munosabatlardan foydalanib, 2 3 1 3 2 1 2 3 1 3 2 1 : : z z z z z z z z w w w w w w w w          munosabatni hosil kilamiz. Bu munosabatga angarmonik munosabat deyiladi. 1 3 2 3 2 1 1 3 2 3 2 1 z z z z z z z z w w w w w w w w            (10)

(10) 3 ta nuqtani 3 ta nuqtaga akslantiradigan formula. Demak, quyidagi teorema isbot bo’ldi. Teorema: zC tekislikdagi  z 1 ,z 2 ,z 3 nuqtalarni w C tekislikdagi W 1 , W 2 , W 3 nuqtalarga akslantiruvchi kasr-chiziqli akslantirish mavjud va yagonadir. Yuqori yarim tekislikni birlik doiraga akslantirish. Yuqori yarim tekislikdagi biror  sonni obrazi W=0 bo’lsin. Ox  o’qiga nisbatan  va  sonlar simmetrik bo’lganligi uchun kasr–chiziqli akslantirish natijasida   ni obrazi 0  w ga 1 w aylanaga nisbatan simmetrik bo’lgan  w nuqtaga o’tishi kerak. Shuning uchun kasr–chiziqli akslantirish quyidagi shaklda bo’lishi kerak.      z zk w bu erda k o’zgarmas koeffitsientni topamiz. Ox o’qi |w|=1 aylanaga akslanadi deb qaralsa, z=x, z-  =x-  =x-(a+ib)=(x-a)-bi z-  =(x-a)+bi bo’ladi. Bu y erdan k o’ rinadiki, k z z k z zk w             1 ya’ni |k|=1ekan. Shuning uchun k ni quyidagicha yozish mumkin:    sin cos i e k i    , bunda  –o’zgarmas son. Shunday qilib, Yuqori yarim tekislikni birlik doiraga akslantiruvchi kasr–chiziqli funksiya ushbu       z z e w i (11) ko’rinishga egadir.

Yuqori yarim tekislikni o’z-o’ziga akslantirish Ox o’qidan  3 ta       3 2 1 , , z z z nuqtalarni olib, ularni mos ravishda w 1 =0, w 2 =1, w 3 =  nuqtalarga mos qo’yamiz. d c d c b b d c b d cz b z w                      ,1 ,0 , (*) c d  da    d c   bo’ladi. c d  ni (*) ga olib borib kuysak, formulaga olib borib qo’yamiz. Demak, ) )( ( ) )( (                               z z z z d cz b z w tenglikni hosil qilamiz. Demak, yuqori yarim tekislikni yuqori y arim tekislikka akslantiruvchi kasr chiziqli akslantirish D Cz B Az w    shaklda bo’lib, (bunda A , B , C , D lar – haqiqiy sonlar) bu akslantirish Yuqori yarim tekislikni Yuqori yarim tekislikka akslantirar ekan. Doirani o’z-o’ziga aks ettirish .  ,c с d                      

1  z doiradagi birorta  nuqta w =0 nuqtaga o’tsin. |z|=1 aylanaga nisbatan  nuqta ga simmetrik bo’lgan nuqta  1 bo’lganligi uchun  1 nuqta W=  nuqtaga o’tishi kerak. Shuning uchun kasr chiziqli akslantirish quyidagi shaklda bo’lishi kerak. z z k z z k z z k w                  1 1 1 , bunda 'k ka  |z|=1 aylana |w|=1 aylanaga o’tadi deb hisoblasak, z z k z z k w              1 1 1 bo’ladi. 1 z ekanligini e’tiborga olsak,                   z z z zz z z z z 1 1 bundan, |k’|=1 ekanini hosil qilamiz. Shuning uchun ie k  , bunda  o’zgarmas son. Demak, z z e w i       1 ekan.

Adabiyоtlar : 1. Шабат Б.В. Введение в комплексный анализ. 2-nashri, 1- ч .- М , “ Наука ”, 1976. 2. Xudoyberganov G., Vorisov A., Mansurov X. Kompleks analiz. (ma’ruzalar). T, “Universitet”,1998. 3. Sadullaev A., Xudoybergangov G., Mansurov X., Vorisov A., Tuychiev T. Matematik analiz kursidan misol va masalalar to’plami. 3-qism (kompleks analiz) “O’zbekiston”,2000. 4. Волковыский Л.И., Лунц Г.Л., Араманович И.Г. Сборник задач по теории функций комплексного переменного. 3- nashri . – М. “Наука”, 1975. 5. Евграфов М.А, Бежанов К.А., Сидоров Ю.В., Федорюк М.В., Шабунин М.И. Сборник задач по теории аналитических функций, 2- nashri. –М., “Наука” 1972.

O'xshashlar

Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi

Chiziqli fazolar

Chiziqli akslantirishlar

Chiziqli funkstionallar

Chiziqli dasturlash