Даражали қаторлар, уларнинг яқинлашиш радиуси ва яқинлашиш интерваллари

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

394 KB

Ko'chirib olish

Даражали қаторлар, уларнинг яқинлашиш радиуси ва яқинлашиш интерваллари Режа: 1 0 . Даражали қатор тушунчаси . Абель теоремаси. 2 0 . Даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси ва яқинлашиш интервали. 3 0 . Даражали қаторнинг яқинлашиш радиусини топи ш

1 0 . Даражали қатор тушунчаси . Абель теоремаси. Ҳар бир ҳади     ...2,1,0 ; 0 0     n R t t t a t u n n n функциядан иборат бўлган ушбу       ...          20 2 0 1 0 0 0 t t a t t a a t t a n n n (1) функционал қатор даражали қатор дейилади, бунда ,... ...,, , na a a 1 0 ҳақиқий сонлар даражали қаторнинг коэффициентлари дейилади. (1) да x t t   0 дейилса, у қуйидаги  R x x a x a xa a x a n n n n n           ... ... 2 2 1 0 0 (2) кўринишга келади ва биз шу кўринишдаги даражали қаторларни ўрганамиз. Равшанки, (2) қаторнинг қисмий йиђиндиси  n n n x a x a xa a x S      ... 2 2 1 0 кўпҳаддан иборат. Айни пайтда , 0 x да  0 0 a Sn  бўлади . Демак, ҳар қандай (2) кўринишдаги даражали қатор 0 x нуқтада яқинлашувчи бўлади. 1-теорема (Абель). Агар ... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қатор 0 0 x x нуқтада яқинлашувчи бўлса, ушбу 0x x  тенгсизликни қаноатлантирувчи барча x ларда даражали қатор яқинлашувчи (абсолют яқинлашувчи) бўлади. ◄ Айтайлик, 0 0 x x да   0 0 n n nx a қатор яқинлашувчи бўлсин. Қатор яқинлашишини нг зарурий шартига кўра 0 lim 0   n n n x a бўлади. Демак,  n nx a 0 кетма-кетлик чегараланган :

N n M     ,0 да M x a n n  0 . Равшанки, n n n n n n x x M x x x a x a 0 0 0    3 ) ва 0x x  да 1 0   q x x бўлади. Демак        0 0 0 n n n n q x x геометрик қатор яқинлашувчи. Унда ушбу   0 0 n n x x M қатор ҳ ам яқинлашувчи бўлади. ( 3 ) муносабатни эътиборга олиб, сўнг солиштириш теоремасидан фойдаланиб   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашишини (абсолют яқинлаши-шини) топамиз.► Натижа. Агар ... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қатор 1x x нуқтада узоқлашувчи ( ушбу ... ...          n n n n n x a x a xa a x a 1 212 11 0 0 1 сонли қатор узоқлашувчи) бўлса, қуйидаги 1x x  тенгсизликни қаноатлантирувчи барча x ларда   0n n nx a қатор узоқлашувчи бўлади. ◄Тескарисини фараз қилайлик,   0n n nx a қатор 1x x  тенгсизликни қаноатлантирувчи бирор   x x нуқтада  1x x   яқинлашувчи бўлсин. У ҳолда Абель теоремасига кўра   x x тенгсизликнинг қаноталантирувчи барча x ларда яқинла - шувчи, жумладан 1x нуқтада ҳам я қ ин лашувчи бўлиб қолади. Бу эса шартга зиддир.►

$Абель теоремаси ва унинг натижаси даражали қатор - ларнинг яқинлашиш (узоқлашиш) тўпламининг структура - сини (тузилишини) аниқлаб беради. 2 0 . Даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси ва яқинлашиш интервали. Фараз қилайлик,... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қатор берилган бўлсин. Бу қаторнинг яқинлашиш ёки узоқлашиш нуқталари ҳақида қуйидаги уч ҳол бўлиши мумкин: 1) барча мусбат сонлар қаторнинг яқинлашиш нуқталари бўлади; 2) барча мусбат сонлар қаторнинг узоқлашиш нуқталари бўлади; 3) шундай мусбат сонлар борки, улар қаторнинг яқинлашиш нуқталари бўлади, шундай мусбат сонлар борки, улар қаторнинг узоқлашиш нуқталари бўлади. Биринчи ҳолда, Абель теоремасига кўра даражали қатор барча R x да яқинлашувчи бўлиб, даражали қаторнинг яқинлашиш тўплами      , E бўлади. Бундай қаторга ушбу .. ! .... ! !          n n n x n x x x n 1 2 1 1 1 2 0 даражали қатор мисол бўлади. Иккинчи ҳолда, Абель теоремасининг натижасига кўра даражали қатор барча  0 \ R x да узоқлашувчи бўлиб, унинг яқинлашиш тўплами 0  E бўлади. Бундай қаторга ушбу ... ! ... ! ! !          n n n x n x x x x n 3 2 1 3 2 даражали қатор мисол бўлаолади. Энди учинчи ҳолни қараймиз. Бу ҳолга ушбу ... ...          n n n x x x x 2 0 1 даражали қатор мисол бўлади. Бу даражали қатор барча  10, x да яқинлашувчи ва демак, Абель теоремасига кўра қатор  11,  да яқинлашади,$

барча ) ,[    1 x да қатор узоқлашувчи ва демак, Абель теоре м асининг натижасига кўра қатор        ,[ ] , 1 1 да узоқлашади. Демак, даражали қаторнинг яқинлашиш тўплами  11,   E бўлади. Айтайлик, ... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қатор 1r нуқтада  0 1 r яқинлашувчи, 1R нуқтада  0 1 R нуқтада эса узоқлашувчи бўлсин. Равшанки, 1 1 R r  бўлади. Агар   0n n nx a даражали қатор 2 1 1 R r  нуқтада яқинлашувчи бўлса, 1 2 1 1 2 2 R R R r r    , деб, узоқлашувчи бўлса, 2 1 1 2 1 2 R r R r r    , деб 2r ва 2R нуқталарни оламиз. Равшанки, 2 1 2 1 R R r r   , ва 2 1 1 2 2 r R r R    бўлади. Бу муносабатдаги 2r ва 2R сонларга кўра 3r ва 3R сонларни юқоридагига ўхшаш аниқлаймиз: Агар   0n n nx a даражали қатор 2 1 1 R r  нуқтада яқинлашувчи бўлса, 2 3 2 2 3 2 R R R r r    ,

деб, узоқлашувчи бўлса, 2 2 2 3 2 3 R r R r r    , деб 3r ва 3R нуқталарни оламиз. Бунда 3 2 3 2 R R r r   , ва 2 1 1 3 3 2 r R r R    бўлади. Бу жараённи давом эттирабориш натижасида   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш нуқталаридан иборат  nr , узоқлашиш нуқталаридан иборат   nR кетма-кетликлар ҳосил бўлади. Бунда ..., ... ..., ...         n n R R R r r r 2 1 2 1 ва  n да 0 2 11 1     n n n r R r R бўлади. Унда [ 1 ] , 3-боб, 8-§ да келтирилган теоремага к ў ра n n rlim ва n n Rlim лимитлар мавжуд ва n n n n R r    lim lim бўлади. Уни r билан белгилаймиз: r R r n n n n     lim lim . Энди x ўзгарувчининг r x  тенгсизликни қаноатлан-тирувчи ихтиёрий қийматини олайлик. Унда r r n n   lim бўлишидан, шундай N n 0 топиладики, r r x n   0 бўлади. Бинобарин, берилган даражали қатор 0nr нуқтада, демак қаралаётган x нуқтада яқинлашувчи бўлади. x ўзгарувчининг r x  тенгликни қаноатлантирувчи ихтиёрий қийматини олайлик. Унда r Rn n  lim

бўлишидан, шундай N n 1 топиладики, r R x n   1 бўлади. Бинобарин, берилган даражали қатор 1nR нуқтада, демак қаралаётган x нуқтада узоқлашувчи бўлади. Демак, 3)-ҳолда   0n n nx a даражали қатор учун шундай мусбат r сони мавжуд бўладики, r x  , яъни  r r x ,    да қатор яқинлашувчи, r x  , яъни          , , r r x да қатор узоқлашувчи бўлади. r x   нуқталарда   0n n nx a даражали қатор яқинлашувчи ҳам бўлиши мумкин, узоқлашувчи ҳам бўлиши мумкин. 1 -таъриф. Юқорида келтирилган r сон   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси,  r r,  интервал эса даражали қаторнинг яқинлашиш интервали дейилади. Эслатма. 1)-ҳолда даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси r деб, 2)- ҳолда даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 0r деб олинади. 3 0 . Даражали қаторнинг яқинлашиш радиусини топи ш . Бирор ... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қаторни қарайлик. Бу қатор коэффициентларидан тузилган     ,....,, 210n an кетма-кетлик учун 1) 0  n да 0na , 2) 1 lim   n n n a a мавжуд бўлсин. У ҳолда   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 1 lim    n n n a a r бўлади. ◄Айтайлик, даражали қатор учун

  ....3,2,1,0 ,0 lim 1      n a L a a n n n nбўлсин. қаралаётган   0n n nx a даражали қаторда x ни параметр ҳисоблаб, Даламбер аломатига кўра уни яқинлашишга текширамиз: L x a a x x a a x a x a n n n n n n n n x n n 1 1 lim lim lim 1 1 1 1             Демак, 1 L x , яъни L x  бўлганда қатор яқинлашувчи бўлади, 1 L x , яъни L x  бўлганда даражали қатор узоқлашувчи бўлади. Бундан   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 1 lim     n n n a a L r (4) бўлиши келиб чиқади.► 1-мисол. Ушбу   0 n n n n x n e n !  1 0 ! даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси топилсин. ◄ Бу қатор учун    !1 1 , ! 1 1 1        n e n a n e n a n n n n n n бўлади. Равшанки,     1 1 1 lim 1 !1 ! lim lim 1 1 1                   n n n n n n n n n n n e n n e n e n a a . Демак, берилган даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 1  r бўлади. ► Ихтиёрий даражали қаторнинг яқинлашиш радиусини аниқлаб берадиган теоремани исботсиз келтирамиз.

2 -теорема (Коши-Адамар). Ушбу... ...          n n n n n x a x a xa a x a 2 2 1 0 0 даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси n n n a r   lim 1 (5) бўлади.[1] Эслатма. Агар   n n n a lim бўлса,   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 0r деб, 0 lim   n n n a бўлса,   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси r деб олинади. 2 -мисол. Ушбу   0 5 2 n n nx даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси топилсин. ◄ Аввало t x 5 2 деб оламиз. Натижада берилган қатор қуйидаги ... ...          n n n t t t t 2 0 1 кўринишга келади. Бу қаторнинг яқинлашиш радиуси ( 5 ) формулага кўра 1 1 lim 1 lim 1      n n n n n a r бўлади. Демак, 1t да қатор яқинлашувчи, 1 t да узоқлашувчи. Унда

1 2 5  x, яъни 5 2 1  x да берилган қатор яқинлашувчи, 1 2 5  x , яъни 52 1  x да узоқлашувчи бўлади. Берилган даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 52 1 r бўлади. ► 3 -мисол. Ушбу   n n n n xn   0 1 3 1 даражали қаторнинг яқинлашиш т ў пл а м и топилсин. ◄ Равшанки,   n a n n n 1 3 1    ,   1 3 1 1 1      n a n n n . Берилган даражали қаторнинг яқинлашиш радиусини ( 4 ) формулага кўра топамиз:     3 1 3 lim 1 1 3 3 1 lim lim 1 1 1                n n n n a a r n n n n n n n n n . Даражали қатор 3   x нуқтада ушбу   1 3 n n сонли қаторга айланади ва бу сонли қатор узоқлашувчи бўлади. 3 x нуқтада эса қуйидаги      1 1 3 n n n сонли қатор ҳосил бўлади ва бу қатор Лейбниц теоремасига кўра яқинлашувчи бўлади. Демак, берилган даражали қаторнинг яқинлашиш тўплами ] , ( 3 3  E дан иборат. ► Машқлар 1. Агар   0n n nx a даражали қаторнинг яқинлашиш радиуси 0r бўлса, ушбу     021 n nnxa n ,     0 3 1 n n nx a n даражали қаторнинг яқинлашиш радиуслари ҳам r га тенг бўлиши исботлансин. 2. Ушбу

      0 ! 2 ! n nx n n даражали қаторнинг яқинлашиш интервали топилсин.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ. 1. Пискунов Н.С. “Дифференциал ва интеграл хисоб”, 2- том, Т.. “Укитувчи”, 1974. 2. Соатов Ё. У. “Олий математика”, 1-жилд, Т. “Укитувчи”, 1994 3. Смирнов В.И. “Курс высшей математики”. М. “Наука”, 1974, Т.2. 4. Ефимов А.В. . Золотарев Ю.Г. , Терпигорева В.М. “Математический анализ” (специальные разделы) М. “Высшая школа”, 1980, ч.2 5. Майдон назарияси элементлари Тешаев м.х Маърузал матни 6. www.ziyonet.uz 7. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Қаторлар сонли қаторлар ва уларнинг яқинлашиш белгилари

Функционал ва даражали қаторлар

Даражали қаторнинг текис яқинлашиши. Даражали қаторнинг хоссалари

Функционал қаторлар ва уларнинг текис яқинлашувчанлиги