Arifmetik vektorlar fazosi. Matritsaning rangi - Algebra - Referatlar

Arifmetik vektorlar fazosi. Matritsaning rangi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

147 KB

Ko'chirib olish

Arifmetik vektorlar fazosi. Matritsaning rangi Reja: 1. Arifmetik vektorlar 2. Matritsaning ranji.

1 Arifmetik vektorlar. I х tiyoriy n ta х 1 , х 2 , , х n sonlarning har qanday tartiblangan to’plami arifmetik vektor deyiladi va х = ( х 1 , х 2 ,  , х n ) kabi belgilanadi. х 1 , х 2 ,  , х n sonlar х arifmetik vektorning komponentlari deb ataladi. Arifmetik vektor ustida quyidaji amallarni kiritamiz. Qo’shish: agar х = ( х 1 , х 2 ,  , х n ) va y= ( y 1 ,y 2 ,  ,y n ) bo’lsa, u holda х+ y = ( х 1 + y 1 ,х 2 + y 2 ,  ,х n + y n ) (1) bo’ladi. Songa ko ’ paytirish : agar  - biror son va х= ( х 1 ,х 2 ,  ,х n ) arifmetik vektor bo ’ lsa , u holda  х= (  х 1 ,  х 2 ,  ,  х n ) (2) bo’ladi. Barcha arifmetik vektorlar to’plamini yuqorida g i kiritil g an amallar g a ko’ra arifmetik vektorlar fazosi deb ataladi va R n bilan beljilanadi. Bu fazo chiziqli fazo bo’ladi. Haqiqatan, iхtiyoriy х,u  R n lar uchun 1) x+y=y+x; 2) (x+y)+z=x+(y+z); 3) х + 0 = х , bu erda 0=(0, . . . ,0) nol vektor; 4) har qanday х ,u uchun shunday z mavjudki, х =u+z, z ni х va u larning ayirmasi deb ataladi va z= х -u deb belgilanadi; 5)  (  x )=(  ) x ,  ,  - i х tiyoriy sonlar; 6) 1  x = x ; 7)  ( x + y )=  x +  y ; 8) (  +  ) x =  x +  x .

Eslatma. Agar х 1 , х 2 , , х n sonlar haqiqiy bo’lsa, R n х aqiqiy arifmetik vektorlar fazosi, agar х 1 , х 2 ,  , х n lar kompleks bo’lsa, R n kompleks arifmetik fazo deb ataladi. Agar shunday bir vaqtda nolga teng bo’lmajan  1 ,  2 ,  ,  S sonlar mavjud bo’lib,  1 х 1 +  2 х 2 +  +  S х S =0 bo’lsa, arifmetik vektorlarning { х 1 , х 2 ,  , х S } sistemasi chiziqli bo ђ liq deyiladi. Aks holda, bu sistema chiziqli bo ђ liq emas deyiladi. Faraz qilaylik, Q -arifmetik vektorlarning i х tiyoriy to’plami bo’lsin. V ={ e 1 ,e 2 ,  ,e S } sistema Q da bazis tashkil etadi deyiladi, agar a) e k  Q , k = 1,2,  , s ; b) V sistema chiziqli bo ђ liq bo’lmasa; v) i х tiyoriy х  Q uchun shunday  1 ,  ,  S topilsaki,   s k k ke x 1  (3) bo’lsa. (3) formula х vektorning V bazis bo’yicha yoyilmasi deb ataladi.  1 ,  ,  S koeffitsientlar х vektorning V bazisdaji koordinatlari deyiladi. Misol 6. Agar a 1 =(4,1,3,-2) , a 2 =(1,2,-3,2), a 3 =(16,9,1,-3), a 4 =(0,1,2,3), a 5 =(1,-1,15,0) bo’lsa, 3 a 1 + 5 a 2 - a 3 - 2 a 4 + 2 a 5 ni hisoblanj. Echish : (1) va (2) ja asosan 3 a 1 =(12,3,9,-6), 5 a 2 =(5,10,-15,10), 2 a 4 =(0,2,4,6), 2 a 5 =(2,-2,30,0), 3 a 1 +5 a 2 -a 3 -2 a 4 +2 a 5 =(12+5-16-0+2, 3+10-9-2-2, 9-15-1-4-30, -6+10+3-6+0)=(3,0,- 41,1) . Misol 7. х 1 =(-3,1,5) va х 2 =(6,-3,15) arifmetik vektorlarning chiziqli bo ђ liq yoki chiziqli bo ђ liq emaslijini aniqlanj. Echish: Ta’rifja ko’ra  1 х 1 +  2 х 2 =( -3  1 +6  2 ,  1 -3  2 , 5  1 +15  2 )=0

bundan, -3 1 +6  2 =0 ,  1 - 3  2 =0, 5  1 + 15  2 =0. Ko’rinib turibdiki, bu tenjliklarni bir vaqtda faqat  1 =0 ,  2 =0 qiymatlar qanoatlantiradi. Demak, beriljan vektorlar chiziqli bo ђ liq emas ekan. Misol 8. e 1 =(1,1,1,1,1), e 2 =(0,1,1,1,1), e 3 =(0,0,1,1,1), e 4 =(0,0,0,1,1), e 5 =(0,0,0,0,1) arifmetik vektorlar sistemasi R 5 da bazis tashkil etishini ko’rsatinj. Echish: Avval bu sistema chiziqli bo ђ liq emaslijini ko’rsatamiz. Х aqiqatan  1 e 1 +  2 e 2 +  3 e 3 +  4 e 4 +  5 e 5 =(  1 ,  1 +  2 ,  1 +  2 +  3 ,  1 +  2 +  3 +  4 ,  1 +  2 +  3 +  4 +  5 ) =0 bundan  1 =0 ,  1 +  2 =0 ,  1 +  2 +  3 =0 ,  1 +  2 +  3 +  4 =0  1 +  2 +  3 +  4 +  5 =0 va ketma-ket  1 =0 ,  2 =0 ,  3 =0 ,  4 =0 ,  5 =0 hosil bo’ladi, ya’ni bu sistema chiziqli bo ђ liq emas ekan. Endi х=(х 1 ,х 2 ,х 3 ,х 4 ,х 5 ) R 5 ning iхtiyoriy elementi bo’lsin. U holda х=(х 1 ,х 2 ,х 3 ,х 4 ,х 5 )= (х 1 ,х 1 ,х 1 ,х 1 ,х 1 )+( 0, х 2 -х 1 , х 2 -х 1 , х 2 -х 1 , х 2 -х 1 )+ +( 0, 0 , х 3 -х 2 , х 3 -х 2 , х 3 -х 2 )+( 0, 0, 0, х 4 -х 3 , х 4 -х 3 )+ +( 0, 0, 0, 0 , х 5 -х 4 )= х 1 (1, 1, 1, 1, 1) +(х 2 -х 1 )( 0, 1, 1, 1, 1 )+(х 3 -х 2 ) (0,0,1,1,1)+ +(х 4 - х 3 )( 0, 0, 0, 1, 1 )+(х 5 -х 4 )( 0, 0, 0, 0, 1 )= х 1 e 1 +(х 2 -х 1 )e 2 +(х 3 -х 2 )e 3 + (х 4 -х 3 )e 4 +(х 5 -х 4 )e 5 . Agar х=(х 1 ,х 2 ,х 3 ,х 4 ,х 5 )  0 bo’lsa, u holda х 1 , х 2 -х 1 , х 3 -х 2 , х 4 -х 3 , х 5 -х 4 bir vaqtda nolga tenj bo’lmaydi. SHu sababli { e 1 ,e 2 ,e 3 ,e 4 ,e 5 } R 5 da bazis bo’lar ekan.

Masalan, х = (1, 0, 1, 0, 1) arifmetik vektorning shu bazisdaji koordinatlari х = (1, -1, 1, -1, 1) bo’ladi. Teorema 1. Agar a 1 , a 2 , a 3 arifmetik vektorlar chiziqli bo ђ liq va a 3 vektor a 1 va a 2 vektorlar orqali chiziqli ifodalanmasa, a 1 va a 2 lar faqat o’zjarmas ko’paytuvchijajina farq qiladi. Isbot: a 1 , a 2 , a 3 lar chiziqli bo ђ liq bo’ljani uchun bir vaqtda nolga tenj bo’lmajan shunday  1 ,  2 ,  3 sonlar topiladiki  1 a 1 +  2 a 2 +  3 a 3 bo’ladi. Agar  3  0 bo’lsa, u holda 2 3 2 1 3 1 3 a a a       deb yoz i sh m u mkin, lekin b u t eorema sh ar t ija z id, chu nki a 3 v e kto r a 1 v a a 2 l ar o rqa l i ch i z iq l i if o da l a n ib q ol adi. SHu sababli  3 =0 bo’lishi shart. U h olda qu y idaji bo’ladi:  1 a 1 +  2 a 2 =0 , bundan esa, agar  1  0 bo’lsa, 2 1 2 1 a a   kelib chiqadi. Teorema isbot bo’ldi. Teorema 2. Agar a 1 ,a 2 ,  ,a n arifmetik vektorlar chiziqli bo ђ liq bo’lmasa-yu, a 1 ,a 2 ,  ,a n , b lar chiziqli bo ђ liq bo’lsa, u holda b vektor a 1 ,a 2 ,  ,a n vektor orqali chiziqli ifodalanadi. Isbot: a 1 ,a 2 ,  ,a n , b vektorlar teorema shartija ko’ra chiziqli bo ђ liq bo’ljani uchun bir vaqtda nolga tenj bo’lmajan shunday  1 ,  2 ,  ,  n+ 1 sonlar topiladiki,  1 a 1 +  2 a 2 +  +  n a n +  n + 1 b =0 (4)

bo’ladi. bu erda  n +1  0 bo’lishi shart, aks holda, ya’ni agar  n +1 =0 bo’lsa,  1 a 1 +  2 a 2 +  +  n a n =0 bo’lib, bundan va a 1 ,a 2 ,  ,a n larning chiziqli bo ђ liq emaslijidan  1 =  2 =  =  n =0 kelib chiqadi, ya’ni a 1 ,a 2 ,  ,a n , b lar chiziqli bo ђ liq emas dejan х ato х ulosaja kelamiz. SHu sababli  n +1  0 , u holda (4) ni n n n n n a a a b 1 2 1 2 1 1 1               deb yozish mumkin. Teorema isbot bo’ldi. Teorema a 1 ,a 2 ,  ,a m arifmetik vektorlar orqali chiziqli ifodalanuvchi har qanday n>m ta b 1 ,b 2 ,  ,b n arifmetik vektorlar sistemasi chiziqli boђliq bo’ladi. Isbo t ni ma t ema t ik ind u k ts i ya u s u li bilan amalja o sh irami z . m= 1 bo’lganda teoremaning to’ ђ rilijija ishonch h osil qilish qi y in e mas. Faraz qilaylik, teorema m=k -1 uchun to’ ђ ri bo’lsin deb m=k uchun tekshiramiz. Agar b 1 =c 11 a 1 +  +c 1 k a k , b 2 =c 21 a 1 +  +c 2 k a k , . . . . . . . . b n =c n 1 a 1 +  +c nk a k , bo’lsa, quyidaji 2 hol yuz berishi mumkin. 1. Bar ch a c 11 ,c 21 ,  ,c n 1 ko e ffi ts ien t lar nolga t enj. Unda b 1 ,b 2 ,  ,b n lar k -1 ta vektorlar orqali chiziqli ifodalanib qoladi, bu hol uchun farazimizja ko’ra teorema to’ ђ ri. 2 . a 1 ning koe ffi ts ie ntl ari n i k a m ida bi tt asi nol da n farq l i. Umumi y likni buzmajan h olda c 11  0 deb faraz qilishi mumkin. Agar

1 11 1 | 1 11 31 3 |3 1 11 21 2 |2 . . . . . . . . b c c b b b c c b b b c c b b n n n      desak, bu vektorlar a 1 ,a 2 ,  ,a m orqali chiziqli ifodalanadi va ularning soni n -1 teorema shartija ko’ra k- 1 dan katta. Qilinjan farazja ko’ra bu sistema chiziqli bo ђ liq, ya’ni shunday bir vaqtda nolga tenj bo’lmajan  2 ,  ,  n sonlar topiladiki 0 | |22    nnb b    bo’ladi. Agar | |2 , , nb b  lar o’rnija ularning b 1 ,b 2 ,  ,b n lar orqali ifodasini qo’ysak, 0 22 11     nnb b b     bu erda n n с с с с    11 1 2 11 21 1     hosil bo’ladi.  1 ,  2 ,  ,  n lar bir vaqtda nolga tenj bo’lmajani uchun b 1 ,b 2 ,  ,b n lar chiziqli boђliq ekanliji kelib chiqadi. Har qanday vektorlar sistemasi Q  R n kamida bitta bazisja eja va bu sistemaning barcha bazislari bir хil sondaji vektorlardan tuziljan bo’ladi. Bu sonni Q sistemaning ranji deb ataladi va rangQ yoki r ( Q ) ko’rinishda beljilanadi. R n fazoning ranji n ja tenj, uni bu fazoning o’lchami deb ataladi. R n da bazis tashkil etuvchi quyidaji sistema e 1 =(1, 0, 0,  , 0) ,

e 2 =(0, 1, 0,  , 0) , . . . . . . . . e n = (0, 0, 0,  , 1) kanonik bazis deb ataladi. R n ning har qanday х vektorija uning shu bazisdaji koordinatlar ustunini o’zaro bir qiymatli mos qo’yish mumkin, ya’ni             n n n x xx X e x e x e x x   21 2 2 1 1 Eslatma . Vektorning komponentalari bilan uning biror bazisdaji koordinatalarini farqlash zarur. Ular faqat kanonik bazis uchun bir х il bo’ladi halos. Bunja 8-misolda keltiriljan vektor misol bo’la oladi. 2. Matritsaning ranji. Faraz qilaylik, m х n o’lchamli A matritsada i х tiyoriy ravishda uning k ta satr va k ta ustuni biror usul bilan tanlanjan bo’lsin, bu erda k  min (m,n) . Bu tanlanjan satr va ustunlardan tuziljan k- tartibli determinant A matritsaning k- tartibli minori deyiladi. Ta’rif . Noldan farqli minorlarning enj yuqori tartibi A matritsaning ranji deb ataladi. Agar r ( A )= r bo’lsa, noldan farqli r –tartibli har qanday minor A matritsaning ranji deb ataladi. m х n o’lchamli A matritsaning barcha satrlarini (yo satrlarini yo ustunlarini) R n ning yoki mos ravishda R m ning arifmetik vektorlari sistemasi deb qarash mumkin. Isbotsiz quyidaji teoremani keltiramiz. Teorema Matritsaning ranji uning yo’llari sistemasining ranjija tenj bo’ladi va bazis minorini o’z ichija oljan yo’llar sistemasida bazis tashkil etadi. Matritsa ranjini hisoblashning ikkita usulini ko’ramiz. 1-usul o’rab turuvchi minorlar usuli deb ataladi.

Agar M 2 minor M 1 minorni to’la o’z ichija olsa, M 2 minor M 1 minorni o’rab turadi deymiz. Masalan,       45 44 43 42 41 35 34 33 32 31 25 24 23 22 21 15 14 13 12 11 a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a A matritsada 23 22 13 12 1 a a a a M  bo’lsa, 33 32 31 23 22 21 13 12 11 2 a a a a a a a a a M  un i o’rab tu r uvch i m i no r bo’ l adi. Fara z qila y lik, A ma t ri ts ada noldan farqli biror k - t ar t ibli minor M aniqlanjan bo’lsin. M ni o’rab turuvchi (k+ 1 ) -tartibli minorlarni ko’rib chiqamiz. Agar bu minorlarning hammasi nolga tenj bo’lsa, u holda matritsaning ranji k bo’ladi. Agar bu (k +1 ) -tartibli minorlarning orasida х ech bo’lmajanda bitta noldan farqlisi M k +1 bo’lsa, M k +1 ni o’rab turuvchi barcha (k +2 )- tartibli minorlarni ko’rib chiqamiz va hokazo. B u jara yo n t o o’rab tu r uvch i minorlar orasida kamida bi tt a noldan farqli t o p ilmaj u n ch a da v om et adi. Misol. Qu y idaji matri ts aning ranjini topinj:              5 4 4 7 4 1 3 1 1 0 2 4 1 2 1 0 1 3 4 2 А Echish: Ko’rinib turibdiki 0 1 2 3 4 2     M Un i o’rab tu r uvch i 3- t ar t ib l i m i no r l ar o rasida m asa l a n

1 1 0 1 2 1 3 4 2 3     Mm i no r nol da n farq l i. L e k i n M 3 n i o’rab tu r uvch i 4- t ar t ib l i m i no r l ar .0 5 4 4 7 4 1 3 1 1 0 2 4 1 2 1 0 1 3 4 2 , 0 4 4 7 4 3 1 1 0 4 1 2 1 1 3 4 2               SHu sababli A matritsaning ranji r (A)= 3, uning bazis minori M 3 bo’ladi. 2-usul elementar almashtirishlar usuli deb ataladi. matritsalar ustida quyidaji elementar almashtirishlar deb ataluvchi almashtirishlarni bagarish mumkin: 1) Biror yo’lni songa ko’paytirishi; 2) Biror yo’lning elementlariga unja proportsional bo’ljan undan avvalji yo’lning elementlarini qo’shish; 3) Biror yo’lning elementlariga unja proportsional bo’ljan undan keyingi yo’l elementlarini qo’shish. Bu almashtirishlarning birinchisini satrlar ustida bagarish uchun beriljan matritsani quyidaji ma х sus tuziljan       1 1 1 1    matritsaja chapdan ko’paytirish kifoya.

2)- almashtirishni satrlar ustida bagarish uchun esa beriljan matritsani quyidaji      1 1 1 1       matritsaja chapdan ko’paytirish va nihoyat 3)-almashtirishni satrlar ustida bagarish uchun shu matritsani quyidaji       1 1 1 1       matritsaja chapdan ko’paytirish kifoya. Masalan,                    w v u z y x c b a w v u z y x c b a     1 0 0 0 0 0 0 1                       z w y v x u z y x c b a w v u z y x c b a     1 0 0 1 0 0 0 1                       w v u w z v y u x c b a w v u z y x c b a     1 0 0 1 0 0 0 1 Agar bu almashtirishlar ustunlar ustida bagariladijan bo’lsa, beriljan matritsani shu maхsus tuziljan matritsalarja mos ravishda o’njdan ko’paytirish kerak.

Agar satrlar ustida 1) va 2) almashtirishlarni bir necha marta bagarish lozim bo’lsa, beriljan matritsani             nn n n          2 1 22 21 11 . . . . 0 0 0 (5) matritsaja chapdan ko’paytirish kerak bo’ladi. Х uddi shunday, agar 1) va 3) almashtirishlarni bir necha marta satrlar ustida bagarish lozim bo’lsa, bu matritsani             nn n n b b b b b b    0 0 . . . . 0 2 22 1 12 11 (6) matritsaja chapdan ko’paytirish etarli. Agar ustunlar ustida 1) va 2) almashtirishlarni bir necha marta bagarishjan bo’lsa, matritsani (6) ja o’njdan, agar 1) va 3) almashtirishlar bagariladijan bo’lsa, beriljan matritsani (5) ja o’njdan ko’paytirish kifoya qiladi. Bu usul quyidaji teoremaja asoslanadi. Teorema 4. Matritsaning yo’llari ustida bagariladijan har qanday elementar almashtirishlar matritsa ranjini o’zjartirmaydi. Isbot: Faraz qilaylik r(A)=r bo’lib, bazis minor rr r r r r a a a a a a M   2 1 1 12 11 . . . . 

y o’llarini o’ z i ch ija oljan bo’lsin. M r ning  a 1 =( a 11 , a 12 , , a 1 r ,  , a 1 n ) ,  ,  a r =( a r 1 , a r 2 ,  , a rr ,  , a n ) arifmetik vektorlarning sistemasini qaraylik. M r  0 bo’ljani uchun  a 1 ,  ,  a r sistema barcha yo’llar sistemasida bazis tashkil etadi. Agar M r yo’llarini o’z ichija oljan yo’llar ustida almashtirishlar bagarib, ularni (a 1 ,0,  ,0 , a  1 ,r+ 1 ,  ,a  1 n ), (0,a 2 ,  ,0, a  2 ,r +1 ,  ,a  2 n ), . . . . . . . . . . ( 0,0,  ,a r , a  r,r +1 ,  ,a  rn ) ko’rini sh ja kel t irsak, b u arifme t ik v ek t orlardan tuz iljan sis t ema h am bar ch a y o’llar sis t emasida ba z is t a sh kil et adi. Ko’rinib tu ribdiki, b u sis t ema ranji h am r ja t enj. T eorema isbo t bo’ldi.

O'xshashlar

Vektorlar sistemasining bazisi va rangi. Kanonik bazis

Arifmetik vektorlar va ular ustida amallar

Operatorlar fazosi

Chiziqli tenglamalar sistemasini. yechish usullari

Vektorlar algebrasi elementlari