Operatorlar fazosi - Algebra - Referatlar

Operatorlar fazosi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

133 KB

Ko'chirib olish

Operatorlar fazosi E va F chizikli fazolar bulib, L(E,F) esa E fazoni F fazoga akslantiradigan barcha chizikli operatorlar tuplami bo’lsin. L(E,F) tuplamda (A+V)x=Ax+Vx tenglik bilan ikkata A va V operatorlarni kushish amalini aniqlash mumkin. Xuddi shuningdek, bu tuplamda A operatorni  €R songa kupaytirish amalini xam kuyidagicha aniqlash mumkin: (  A)x=  Ax L(E,F) tuplamni kiritilgan amallarga nisbatan chizikli fazo tashkil etishini tekshirish kiyin emas. Masalan, bu fazoning nol elemnet o- nol operator bo’ladi. A operatorga karama-karshi operator bo’ladi. A operatorga karama-karshi operator esa, (-1) A bo’ladi. Xususiy xolda, agar E=F bo’lsa, ya’ni aniqlanish sohasi E bo’lgan operatorlarning qiymatlar sohasi xam yana E fazoda yotsa, u xolda L(E,F) fazoda operatorlarni kupaytirish amalini xam aniqlash mumkin bo’ladi. Agar A,V€ L(E,F) bo’lsa, (AV) x=A(Vx) tenglik bilan A va V operatorlarni kupaytirishga nisbatan birlik element rolini uynaydi va L(E,F) tuplam birlik elementli xalka tashkil etadi. Bu xalka tashkil etadi. Bu xalka umumiy xolda kommutativ emas. Masalan, E=R n bulib n>1 shart bajarilsa L(R n ,R n ) fazo barcha ikkinch tartibli xakikiy elementli matristalar xalkasiga izomorf bo’lgan xalka bulib, bu xalka kommutativ emas. Agar A € L(E,E) operator uchun AV=J va SA=J (bu erda J- ayniy almashtirish) tengliklarni qanoatlantiruvchi V va S operatorlar mavjud bo’lsa, u xolda V va S operatorlar bir xil bo’ladi, chunki V= (SA)V= S(AV)=SJ=C iunosabatlar urnili bo’ladi. Shu bilan birga bunday V operatorni A ga teskari operator deyiladi va uni A -1 ko’rinishda belgilanadi. Aytaylik, E va F normalangan fazolar bo’lsin. U xolda, A: E→F operator uchun ║Ax║  K║x║, х   E tengsizlik qanoatlantiruvchi K son mavjud bo’lgan xolda A operatorni chegaralangan deyiladi. A  L(E,F) operator uchun ║A║=inf{K|║Ax║  K║x║, х   E} son uning normasi deyiladi. Operatorning normasi uchun ║A║=sup║Ax║=sup║Ax║ ║x║  1 ║x║=1

munosabatlar o’rinli ekanin isbotlash mumkin. xakikatan xam, ║A║<K tengsizlikni qanoatlantiruvchi x  E elementlar uchun ║Ax║  K o’rinli bo’ladi. Demak, sup║Ax║  K o’rinli, ya’ni ║x║  1 sup║Ax║  ║Ax║ bajariladi. U xolda, ║A║=sup║Ax║=sup║Ax║  ║Ax║ (1) ║x║  1 ║x║  1 ║x║  1 Agar ║A║=0 , bo’lsa ║A║  sup║Ax║ tengsizlik xam bajariladi. ║x║=1 Agar ║A║  0 bo’lsa, 0<b<║A║ tengsizlikni kanotlantiruvchi ixtiyoriy b sonni olsak,║Ax 0 ║>b║x 0 ║ (x 0  0) shartni qanoatlantiruvchi x 0 element mavjud bo’ladi. 0 0 0 х х у  element uchun ║u 0 ║=1 va ║Au 0 ║= b х Ах  0 0 . Bundan b Ay y  1 sup olingan b son A dan kichik ixtiyoriy son bo’lgani uchun oxirgi tengsizlikdan ushbu A Ax x  1 sup (2) tengsizlik hosil bo’ladi. (1) va (2) tengsizliklardan A Ax x  1 sup tenglik kelib chiqadi. 1. 0 0    A A 2. A x A   3. B A B A    Masalan , 3 xossa quyidagicha isbotlanadi. B A Bx Ax Bx Ax x B A B A x x x x              1 1 1 1 sup sup sup ) ( sup Bu xossalar L(E,F) fazoning normallangan fazo ekanini bildiradi. Xususan, F=R ,bo’lgan hol uchun L(E,F)-uzluksiz chiziqli funkstionallar fazosi nomalangan bo’lib, uni E ga qo’shma fazo deyiladi. Misollar. E=R n F=R m ,bo’lsin. Chiziqli A:R n  R m operatorni aniqlash uchun R n fazodagi biror e 1 , e 2 , ... , e n orqali Ae i vektorlarni bu bazisdagi koordinatalarini aniqlaymiz, ya’ni    m j ij j ij i R a f a Ae 1 ,

Agar    n i n ii R ex x 1 ixtiyoriy vektor bo’lsa, u holda                                         n i n i n i n i m j m j j j i n i i ij m j i ij i i i n i ii f y f x a f a x Ae x ex A Ax y 1 1 1 1 1 1 1 1 1 bu erda    n i i ij i m j x a y 1 ) ,1 ( Demak A operator (a ij ) matrista yordamida aniqlanib, u x=(x 1 ,x 2 ,…,x n ) vektorga quyidagicha ta’sir etadi.                         n nm n n nn n m x xx a a a a a a a a a x xx y yy .. .. . .. . . . .. . . .... .. .. 21 2 1 2 22 21 1 12 11 21 21 R n va R m fazolarida oddiy Evklid normasini olamiz, masalan, x  R n uchun 21 1 2       n i ix x U xolda ,2 , 2 1 2 1 1 2 1 1 1 2 2 2 1 1 2 2 x a a a x a x a Ax ji ij n i i m j n i ij n i n i n i i ij m i n i ij                                   ya’ni x a Ax ji ij   , 2 munosabat o’rinli. Demak, A chiziqli chegaralangan operatordir. A chiziq almashtirish ixtiyoriy ekanrliginidan har qanday A:R n  R m chiziqli operator uzluksiz bo’lishi kelib chiqadi. 2. E seperabel Gilbert fazosi bo’lib, e 1 ,e 2 ,…,e n uning ortogonal bizisi bo’lsin u holda ixtiyoriy x  E elementni     1i iiex x ko’rinishida yozish mumkin. Biror C>0 soni uchun C n  tengsizlik uni qanoatlantiruvchi } { n ketma – ketligini olib E E A  : operatorni quyidagicha aniqlaymiz: i i ii e x Ax     1 ) ( A operatorning mavjudligi        n i i i ii x c x 1 2 1 2 2] [ tengsilikdan va Riss – fisher teoremasidan kelib chiqadi. A operatorning chiziqli ekanligi uning qurilishidan kelib chiqadi. Xuddi shuningdek, A operatorning qurilishidan

ii i e Te  tenglik ham kelib chiqadi. Agar n n  sup belgilashni kiritsak, x x x Tx Tx Tx i i i ii 2 2 1 2 2 1 2 ) , (              munosabatlar hosil bo’ladi. Bundan   Ax {e i } bazisning ortonormalligidan,        n n n n x Te Ax A sup sup sup 1 kelib chiqadi, ya’ni   Ax . Demak, n n Ax   sup  Teorema. Agar F – Banax fazosi bo’lsa, u holda normallangan E fazoni F ga akslantiradigan barcha chiziqli va chegaralangan operatorlar to’plami L(E,F) ham Banax fazosi bo’ladi. Isbot. L(E,F) fazodagi normaga nisbatan fundamental bo’lgan {A n } operatorlar berilgan bo’lsin, ya’ni n,m   da 0   m n A A U holda ixtiyoriy x  E element uchun n,m   da 0     x A A x A x A m n m n . Demak, har bir x  E uchun {A n x} ketma – ketlik fundamentaldir. F fazoning to’la ekanligidan bu {A n x} ketma – ketlik biror e  F elementga intiladi. Shunday qilib, har bir x elementga F bitta elementi mos qo’yilmoqda, bu moslikni A bilan belgilaymiz, ya’ni x A y n n   lim bo’lsa, y=Ax deb olamiz. U holda bu A:E  F operator additiv bo’ladi, chunki 2 1 2 1 2 1 2 1 lim lim ) ( lim ) ( Ax Ax x A x A x x A x x A n n n n n n        munosabatlar o’rinli. Endi A operatorni chegaralanganligini kuzatamiz. Shartga asosan, {A n } ketma – ketlik normaga nisbatan fundamentaldir. Bundan va m n m n A A A A    tengsizlikdan } { nA sonli ketma – ketlikni fundamentalligi kelib chiыadi. Demak, bu ketma – ketlik chegaralangan hamdir, ya’ni shunday K son mavjudki, barcha n lar uchun K An  o’rinli bo’ladi. Shuning uchun x K x An  va x K x A Ax n   lim bajariladi. Oxirgi munosabat chegaralanganligi ifodalaydi. Demak, A chiziqli chegaralangan operatordir. Bu operator {A n } operatorning norma ma’nosidagi yaqinlashishga nisbatan limiti ekanligini ko’rsatamiz. Ixtiyoriy 0 uchun shunday n 0 nomer topiladiki, 0 ,0    n n bo’lganda 1  x tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha x elementlar uchun      x A x A n n tengsizlik bajariladi. Agar oxirgi tengsizlikda   da limitga o’tsak   x A Ax n tengsizlik barcha

0n n va 1  x shartni qanoatlantiruvchi x lar uchun bajariladi. Shuning uchun      x A A A A n x n ) ( sup 1 tengsizlik 0n n bo’lganda o’rinli bo’ladi. Demak, n n A A lim  .

O'xshashlar

Ikkincnchi tartibli differensial operatorlar

Chiziqli funksionallar va operatorlar

Arifmetik vektorlar fazosi. Matritsaning rangi

O’lchovli evklid fazosi. Vektor ko’paytma

Chiziqli va normallashtirilgan fazolar normallashtirilgan fazoning chekli o’lchovli qism-fazosi