Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Aniq integral
Aniq integral
Yuklangan vaqt:
13.12.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
86.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Aniq integral 2
Aniq integral va uni hisoblash
Aniq integral va uning asosiy xossalari
Ko`p o`zgaruvchili funksiyaning differensial hisobi. Aniq integral
Aniq integralning tadbiqlari
![Aniq integralning ta`rifi va uning geometrik ma`nosi Aniq integral- matematik analizning asosiy tushunchalaridan biridir. Egri chiziqlar bilan chegaralangan yuzalarni, egri chiziq yoylari uzunliklarini, hajmlarini, ishlarni, tezliklarni, yo’llarni, inersiya momentlarini hisoblash masalasi u bilan bogliq. [a,b] kesmada y=f(x) uzluksiz funksiya berilgan bo’lsin. Quyidagi amallarni bajaramiz. 1) [a,b] kesmani a= x 0 ,x 1 ,x 2 ,....,x n-1 ,x n =b nuqtalar bilan n ta qismga ajratamiz va ular quyidagicha joylashgan bo’lsin. a= x 0 <x 1 <x 2 <....<x n-1 <x n =b Bularni qismiy intervallar deymiz. 1 2 3 n a=x 0 x 1 x 2 x 3 x n-1 x n =b õ 2) Qismiy intervallarning uzunliklarini quyidagicha belgilaymiz: x 1 =x 1 -x 0 ; x 2 =x 2 -x 1 ; x 3 =x 3 -x 2 ;....... x i =x i -x i-1 ;.... x n =x n -x n-1 ; 3) Har bir qismiy intervalning ichidan bittadan ixtiyoriy nuqta olamiz: 1 , 2 , 3 ,...... n -1 , n 4) Olingan nuqtalarda funksiyaning qiymatini topamiz: f( 1 ); f( 2 );f( 3 ),...... f( n-1 ); f( n )](/data/documents/099943e4-b21e-43c7-8259-26c9cd31ab5e/page-2.png)
![5) Har bir funksiyaning hisoblangan qiymatini tegishli qismiy intervalning uzunligiga ko’paytiramiz: f( 1 ) x 1 ; f( 2 ) x 2 ; f( 3 ) x 3 ,...... f( n ) x n 6) Hosil bo’lgan ko’paytmalarni qo’shamiz va deb belgilaymiz. = f( 1 ) x 1 + f( 2 ) x 2 +f( 3 ) x 3 +..... + f( n-1 ) x n-1 +f( n ) x n ; Shunday qilib, hosil bo’lgan yig’indi f(x) funksiya uchun [a,b] kesmada tuzilgan integral yig’indi deb ataladi va quyidagicha belgilanadi. i i n i x f ) ( 1 (1) Bu integral yig’indining geometrik ma`nosi, agar f x()0 bo’lsa, u holda asoslari x 1 , x 2 ,... x n va balandliklari f ( 1 ), f ( 2 ),... f ( n ) bo ’ lgan to ’ g ’ ri to ’ rtburchak yuzlarining yig ’ indisidan iborat . Agarda bo’lishlar sonini, n ni orttira borsak ( n )da u holda eng katta intervalning uzunligi nolga intiladi, ya`ni max 0 ix bo’ladi. Ta`rif: Agar S integral yig’indi [a,b] kesmani qismiy [x i-1 , x i ] kesmalarga ajratish usuliga va ularning har biridan 1 nuqtasini tanlash usuliga bog’liq bo’lmaydigan chekli songa intilsa, u holda shu son [a,b] kesmada f(x) funksiyadan olingan aniq integral deyiladi va quyidagicha belgilanadi. f x dx a b ( ) f(x) dan x bo’yicha a dan b gacha olingan aniq integral deb o’qiladi. Bu yerda f(x) integral ostidagi funksiya [a,b] kesma-integrallash oralig’i; a son integralning quyi chegarasi, b son integralning yuqori chegarasi; Shunday qilib, aniq integralning ta`rifidan quyidagini yozish mumkin. i i n i x b a x f dx x f i ) ( ) ( 1 0 maxlim ](/data/documents/099943e4-b21e-43c7-8259-26c9cd31ab5e/page-3.png)
![Aniq integral hamma vaqt mavjud bo’lavermas ekan. Aniq integralning mavjudlik teoremasini quyida keltiramiz. (Isbotsiz). Teorema: Agar f(x) funksiya [a,b] kesmada uzluksiz bo’lsa, u integrallanuvchidir, ya`ni bunday funksiyaning aniq integrali mavjuddir. Shunday qilib, f x dx a b ( ) aniq integralning qiymati y=f(x) funksiyaning grafigi bilan va x=a, x=b to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning yuziga son jihatdan teng bo’ladi. 1- Izoh: Aniq integralning chegaralari almashtirilsa, integralning ishorasi o’zgaradi. a b b a dx x f dx x f ) ( ) ( 2-Izoh. Agar aniq integralning chegaralari teng bo’lsa, har qanday funksiya uchun quyidagi tenglik o’rinli ; f x dx a а ( ) 0 h aqiqatdan h am, geometrik nu q tai nazardan egri chiziqli trapetsiya asosining uzunligi nolga teng bo’lsa, uning yuzi h am nolga teng bo’ladi. Aniq integralning asosiy xossalari 1- xossa: O’zgarmas ko’paytuvchini aniq integral belgisining tashqarisiga chiqarish mumkin. Аf x dx А f x dx a b a b ( ) ( ) Isbot: b a i i n x i i n x b a dx x f A x f A x Af dx x Аf i i ) ( ) ( ) ( ) ( 100 max 100 max lim lim 2-xossa: Bir necha funksiyalar algebraik yig’indisining aniq integrali qo’shiluvchilar aniq integrallarning algebraik yig’indisiga teng.](/data/documents/099943e4-b21e-43c7-8259-26c9cd31ab5e/page-4.png)
![Masalan: b a b a b a dx x f dx x f dx x f x f ) ( ) ( ) ( ) ( 2 1 2 1 3-xossa. Agar [a, b] kesmada f(x) va (x) funksiyalar uchun f(x) (x) shart bajarilsa, u holda f x dx x dx a b a b ( ) ( ) bo’ladi. 4-xossa: Agar [a,b] kesma bir necha qismga bo’linsa, u holda [a,b] kesma bo’yicha aniq integral har bir qism bo’yicha olingan aniq integrallar yig’indisiga teng. Masalan: a<c< b bo’lsa, u holda f x dx f x dx f x dx a b a с с b ( ) ( ) ( ) 5-xossa: Aniq integralning qiymati funksiyaning ko’rinishiga va integrallash chegaralariga bog’liq, lekin integral ostidagi ifodaning harflariga bog’liq emas. f x dx f tdt f zdz a b a с a b ( ) () ( ) ](/data/documents/099943e4-b21e-43c7-8259-26c9cd31ab5e/page-5.png)
