Aniq integral va uning asosiy xossalari - Algebra - Referatlar

Aniq integral va uning asosiy xossalari

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.443359375 KB

Ko'chirib olish

Aniq integral va uning asosiy xossalari Reja 1. Aniq integralga keltiriladigan masalalar haqida. 2. Aniq integralning ta’rifi va uning geometrik ma’nosi. 3. Aniq integralning asosiy xossalari. 4. Aniq integralni hisoblash. N’yuton-Leybnis formulasi.

Aniq integralga keltiriladigan masalalar haqida. Aniq integral matematik tahlilning eng asosiy amallaridan biridir. Yuzalarni, yoy uzunliklarini, hajmlarni, o’zgaruvchan kuchning bajargan ishini hamda iqtisodning bir qancha masalalari aniq integralga keltiriladi. O’zgaruvchan kuchning bajargan ishi masalasi Masala. Material nuqta F o’zgaruvchan kuch ta’sirida OX o’qi bo’yicha harakatlanayotgan bo’lsin. F kuch ta’sirida material nuqta a nuqtadan v nuqtaga o’tganda bajarilgan ishni hisoblang. F kuch x ning funksiyasi bo’ladi.  b a x F , ) ( kesmada uzluksiz bo’lsin. Yechish:  b a, kesmani b x x x x a n       ... 2 1 0 nuqtalar orqali  i i x x ,1 šismiy kesmalarga ajratamiz.                      b x x x a n F ,...., , 0 1 0 1-chizma. Mexanikadan ma’lumki kuch o’zgarmas bo’lsa, bajarilgan ish 1  F A , bunda F kuch miqdori, l - siljish uzunligi. Har bir qismiy kesmada bittadan nuqta tanlaymiz. Bu nuqtalardagi kuchning qiymatini ) ( ic F larni hisoblaymiz ) ,1 ( n i . Bunda har bir qismiy kesmada bajarilgan ish i i i x c F A   ) ( bo’ladi.  b a, kesmada bajarilgan ish taqriban   i n i i x c F A    1 bo’ladi.     i ni x 1 max deb belgilasak, bajarilgan ishning aniq qiymati A =       n i i i x c F 1 0 lim  (1) bo’ladi.

Shunday qilib, F o’zgaruvchan kuchning bajargan ishini hisoblash uchun (1) ko’rinishdagi cheksiz ko’p sondagi cheksiz kichiklar yig’indisining limitini hisoblash kerak ekan. Bunday limitni hisoblashga juda ko’p sondagi geometrik, texnik, texnologik va iqtisodiy jarayonlardagi masalalar keltiriladi. Aniq integralning ta’rifi va uning geometrik ma’nosi. Yuqoridagi masalani umumiy holda qaraymiz. kesmada uzluksiz funksiya berilgan bo’lsin.  b a, kesmani n i x x x i i i ,1 ,1      qismiy kesmalarga ajratamiz, har bir qismiy kesmada bittadan nc c c , .... , , 2 1 nuqtalar tanlaymiz. Bu nuqtalarda ) ( ic f funksiya qiymatlarini hisoblab n n x c f x c f x c f       ) ( .... ) ( ) ( 2 2 1 1 yig’indini tuzamiz? bu yig’indiga ) (x f y  fugksiya uchun  b a, kesmadagi integral yig’indi deyiladi.     i ni x 1 max belgilash kiritamiz. Ta’rif.     n i ii xcf 1 integral yig’indining  b a, kesmaning   ) ,...,3,2,1 ( ,1 n i x x i i   qismiy kesmalarga bo’linish usuliga va ularda nc c c , ...., , 2 1 nuqtalarning tanlanishiga bog’liq bo’lmagan 0   dagi chekli limiti mavjud bo’lsa, bu limitga ) (x f funksiyaning  b a, kesmadagi aniq integrali deyiladi va  b a dx x f ) ( simvol bilan belgilanadi. Ta’rifga asosan   b a x f ) (       n i i i x c f 1 0 lim 

bo ’ lib , ) (x f y  funksiya  b a, kesmada uzluksiz bo ’ lsa , u integrallanuvchi ya ’ ni bunday funksiyaning aniq integrali mavjuddir .

Aniq integralning asosiy xossalari Aniq integral quyidagi asosiy xossalarga ega: 1) chekli sondagi integrallanuvchi funksiyalar algebraik yig’indisining aniq integrali qo’shiluvchilar aniq integrallarining algebraik yig’indisiga teng, ya’ni  ; ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 3 2 1 3 2 1          b a b a b a b a dx x f dx x f dx x f dx x f x f x f 2) o’zgarmas ko’paytuvchini aniq integral belgisidan chiqarish mumkin, ya’ni    b a b a dx x f k dx x kf ) ( ) ( ; 3)  b a, kesmada 0 ) (  x f bo’lsa,   b a dx x f .0 ) ( bo’ladi; 4)  b a, kesmada ) ( ) ( x g x f  tengsizlik bajarilsa,    b a b a dx x g dx x f ) ( ) ( bo’ladi; 5)  b a c , kesmadagi biror nuqta bo’lsa,      b c c a b a dx x f dx x f dx x f ) ( ) ( ) ( tenglik o ’ rinli bo ’ ladi ; 6) m va M sonlar ) (x f y  funksiyaning  b a, kesmadagi mos ravishda eng kichik va eng katta qiymatlari bo ’ lsa ,      b a a b M dx x f a b m ) ( ) ( ) ( tenglik o’rinli bo’ladi; 7)     a b b a dx x f dx x f ; ) ( ) (

8) ;0 ) (   a a dx x f 9)      b a b a b a dn n f dt t f dx x f ) ( ) ( ) ( bo’ladi; 10) ) (x f y   b a, kesmada uzluksiz bo’lsa, bu kesmada shunday bir c nuqta topiladiki ) )( ( ) ( a b c f dx x f b a     tengsizlik o’rinli bo’ladi. Bunga o’rta qiymat haqidagi teorema deb ham aytiladi. Aniq integralni hisoblash. N’yuton-Leybnis formulasi. Aniq integralning ta’rifiga asosan, ya’ni cheksiz ko’p sondagi cheksiz kichiklar yig’indisining limitini hisoblash ancha qiyinchilikka olib keladi. Shuning uchun aniq integralni hisoblash uchun, boshqa aniqmas integral bilan aniq integral orasidagi bog’lanishga asoslangan usuldan foydalaniladi. ) (x F ,  b a, kesmada uzluksiz ) (x f funksiyaning boshlang’ich funksiyalaridan biri bo’lsa ) ( ) ( ) ( ) ( a F b F x F dx x f a b b a     (2) formula o’rinli bo’lib, bunga N’yuton-Leybnis formulasi deyiladi. Bundan foydalanib aniq integralning kattaligi hisoblanadi. Shunday qo’yilib, aniq integralni hisoblash uchun ham, aniqmas integraldagidek, boshlang’ich funksiyani topish kerak ekan. Bunday masala bilan aniqmas integralni hisoblashda to’laroq shug’ullandik. Demak, aniqmas integralni hisoblashdagi hamma formula va usullar o’z kuchida qolib, undan aniq integralni hisoblashda ham foydalanamiz.

1-misol.  4 1 2dx x integralni hisoblang. Yechish. 21 3 63 3 1 3 64 3 1 3 4 3 3 1 4 3 4 1 2         x dx x . Eslatma: 2x y  funksiyaning 3 3x boshlang’ich funksiyasini oldik, buning o’rniga ixtiyoriy C x  3 3 boshlang’ich funksiyasini olganda ham natija bir xil bo’ladi. Haqiqatan, ham 21 3 63 3 1 3 64 3 1 3 4 3 33 1 4 3                       C C C C C x bo’ladi. Shuning uchun bundan keyin 0  C bo’lgan boshlang’ich funksiyani olamiz. 2-misol.   5 0 4 dx x x integralni hisoblang: Yechish; t x   4 almashtirish olamiz, tdt dx t x 2 ,4 2    bo’lib, 0  x bo’lganda, 3 , 4 5 ,2 , 4 0       t t t t bo’ladi. Shunday qilib, . 15 11 33 15 506 19 3 8 211 5 2 ) 2 3( 3 8 ) 2 3( 3 2 3 8 5 2 8 2 ) 8 2( 2)4 2( 4 3 3 5 5 3 2 3 2 3 5 3 2 2 3 2 4 3 2 2 4 3 2 5 0                          t t dt t dt t dt t t tdt t t dx x x Demak, aniq integralda o’zgaruvchini almashtirilganda o’zgaruvchilar bo’yicha uning integrallash chegaralarini ham almashtirib olinsa, aniqmas integraldagidek oldingi o’zgaruvchiga qaytish kerak emas.

3-misol. xdx xsin 0   integralni hisoblang. Yechish: Bo’laklab integrallash     b a a b b a udv uv udv formulasidan foydalanamiz: .0sinsin)1( )sin(coscoscos cossinsin 00 00                  xxdxxx xv xdxdv dxdu xu xdxx

O'xshashlar

Aniq integral

Aniq integral 2

Aniq integral va uni hisoblash

Funksiya, hosila, integral funksiya va uning berilish usullari, xossalari

Boshlang`ich funksiya va aniqmas integral. Aniqmas integralning asosiy xossalari