Tavallo – taraqqiyparvar shoir - Adabiyot

Tavallo – taraqqiyparvar shoir

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2030 KB

Ko'chirib olish

Tavallo – taraqqiyparvar shoir. REJA: 1. Tavalloning hayot yo`li 2. Tavalloning ijodkor sifatida shakllanishi

Shoir Tavalloning ismi sharifi To`lagan Xo`jamyorov bo`lib, XX asr boshlarida Toshkent adabiy muhitida yetishgan, xalq o`rtasida katta shuhrat qozongan shoirlardan biri. To`lagan 1883 yilda, Ko`kcha dahasida Obi Nazir mahallasida o`ziga to`q Xo`jamyor Jiyanboyev oilasida tug`ilgan. Eski maktabda savod chiqargan. Rus - tuzem maktabida va «Beklarbegi» madrasasida tahsil olgan. Otasi Xo`jamyorning tijorat yuzasidan Avliyo ota va Prejevalsk shaharlari bilan yaqin aloqasi bor edi. 1900 yilda To`lagan otasining maslaxati bilan Prejevalsk shahriga borib, savdogar Usmonbek Solihjonboyev ofisida ish yurituvchi (prikazchik) bo`lib ishlay boshlaydi. 1909 yili Xo`jamyor qazo qilgach, To`lagan Toshkentga qaytib, shahar savdo shirkatida ish yurituvchi bo`lib faoliyatini ettiradi. Zuhra ismli qizga uylanadi. Ikki o`g`il, ikki qiz ko`radi. XX asrning 10- yillaridan boshlab u «Tavallo» (do`st tutish, yolvorish) tahallusi bilan matbuotda ko`rina boshlaydi. 1914 yil 30 avgustda Munavvar qori, A.Avloniy, Xusanxo`ja Dadaxo`ja o`g`li (S.Axmadning otasi) jami 12 birlashib Toshkentda «Nashriyot» shirkatini tuzib, kitob chiqarishni yo`lga qo`yadilar. 1915 yildan Avloniylar tashabbusi bilan tuzilgan «Turon» jamiyatida ham ishlab ham turadi. Ammo ota kasbi savdo ishlaridan ham uzilib qolmaydi. Shoirning «Jinoiy ishi» da saqlangan mehnat daftarchasidan ma`lum bo`ladiki, u shu yillari ijodiy sohadan boshqa hamma ishlar bilan shug`ullanadi. 1937 yil 14 avgustda Tavallo «Aksilinqilobiy», «Turon», «Sho`roi islom», «Ijtixodiy taraqqiyoti», «Milliy ittihod», «Milliy istiqlol» tashkilotlarining a`zosi, «Millionerning o`g`li» «she`rlarida millatchilik g`oyalarini ilgari

surgan» likda ayblanib qamoqqa olingan. Tavalloning tergov ishlari tezlashib ketadi. O`zbekiston ichki ishlar xalq komissari muovini Leonov imzolagan «Ayblov xulosa»si 1937 yil 9 sentabrda 25 kunda tayyor bo`lgan. Unda Tavalloning 1919 yildagiOsipov qo`zg`oloniga «qatnashgani» gacha «tasdiqlashib» olingan va bir qator «ayb» lar bilan uchlik xukmiga xavola etilgan. o`sha yilning 19 oktabrida NKVD qoshidagi uchlik majlisida Tavalloni otib o`ldirishga xukm qilinadi. Xukm o`sha yilning 10 noyabrida ijro etiladi. U 1968 yilning 18 oktabrida oqlangan. Tavalloning Buxoroga tushgan katta qizi Rahbar Rasulovaning (uning Sanobar ismli singlisi, Mahmud, Mahsud ismli ukalari bo`lgan) DXK idoralariga yozgan xatlari mazmunidan anglashilishicha bu yilga kelib shoir oilasida undan boshqa hech kim qolmagan. Tavallo asarlarning qayta nashri va u haqdagi ma`lumotlarning berilishi ham 1968 yilga to`g`ri keladi. Marhum M.Zohiriy va atoqli adabiyotshunos tanqidchi O.Sharafitdinovlarning tashabbusi bilan dunyoga kelgan va zararli kitob sifatida darhol yig`ishtirib olingan «Tirik satrlar»dagi shoir ijodidan namunalar bu boradagi dastlabki qadamlardan edi. Uning yagona she`riy to`plami «Ravnaq ul islom» alohida holda 1993 yildagina nashr qilindi. Tavallo ijodida, zamonasida ro`y berayotgan ya`ni O`zbekistonga kirib kelayotgan fan va texnik yangiliklar, xalq turmushida sodir bo`layotgan madaniy yangiliklar qay holda o`z ifodasini topgan? Umuman Tavallo she`ri qaysi masalalar yuzasidan bahs yuritadi?

Tavalloning ijodkor sifatida shakllanishida Toshkent adabiy muhitining o`rni katta. Unga Sayramlik shoir Yusuf Saryomiy ustozlik qilgan. Tavallo tahallusini ham ustozi Saryomiy bergan. Tavalloning she`r va maqolalari 10-yillardan matbuotda ko`rinadi. Shoirning 1916 yilda «Ravnaqul islom» nomi bilan chop etilgan she`riy to`plami uning hayotlik davrida bosilgan bittayu-bitta kitobidir. Maqolalari to`plangan emas. 20-yillarda «Mushtum» hajviy jurnalining faollaridan biri bo`lgan. Uning jurnal sahifalarida «Mag`zava» imzosi bilan o`nlab hajviy she`rlari, ko`plab tanqidiy maqolalari chop etilgan, ular ham yig`ib o`rganilmagan. Shoir ijodini baholashda asosiy manba «Ravnaq ul-islom» bo`lib turibdi. Undagi she`rlar turkchilik, islomchilik ruhida. Vazn va ohang an`anaviy-aruzda. Biroq mazmun tamoman yangi turkistonni qoplagan jaholat va nodonlik, tutqunlik va turg`unlik haqida. Uning ham boshqa rivojlangan, taraqqiy topgan millatlar qatorida farovon va baxtli yashashga bo`lgan xaq-huquqi to`g`risida. Shoir zamon hodisalaridan ta`sirlanadi, ilhom oladi. Shuning uchun uning she`rlari asosan hayotdagi konkret voqealar asosida Desam, dunyoda bizdek ortda qolg`on bormu millatdan, Bu Turkiston elidin topmadim iqror, yo`q, yo`q, yo`q. Shoir she`rlaridan yana biri «O`z vijdon vujudima xitob» deb nomlangan. Muhammas shaklida yozilgan ushbu she`rning har bandi «Chiq ichimdin, jonim ey sen menga xamdamlashmasang», misrasi bilan yakunlanadi. Jonga xitob har bandning yakunlovchisi bo`lganligidan ungacha shoir o`z vujudining har bir a`zosiga shart

qo`yib chiqadi. Bu shartlar Vatan va millat manfaati yo`lidagi xizmatlarga qaratilgandir. Chunonchi, millatga yordamlashmagan, uning og`irini yengil qilmagan qo`lning «Pul tutish» iga xaqqi yo`q, millat g`amini yemagan dil «xushnud» bo`lmasligi kerak va xokazo. Ey qo`lum, pul tutma hech, millatga yordamlashmasang, Bo`lma hushnud ey dilim, millat g`amini g`amlashmasang, Ravshan o`lma, ey ko`zum, yoshing to`kib namlashmasang, Fikrim, ochilma, agar she`ring yozib, xamlashmasang, Chiq ichimdin, jonim, ey, san manga xamdamlashmasang. Deydilar, bas qil Tavallo she`rlar manzur emas, Millating maqv o`lsa, parvo qilmayurlar, g`am yemas, Kunlaring shurbo-palov, norin yebon, choy ichsa bas, So`ngra ikki yelkasiga tepsalar ham indamas, Chiq ichimdin, jonim, ey, san manga xamdamlashmasang. She`r mazmun ohangda yakunlanmoqda, bu umidsizlik natijasizlik ohangi. Asorat va zalolat o`z ishini qilgan, millat Avloniy aytganiday tirik murda ya`ni maqfun zindaga aylangan, sha`n-shukuh, or-nomus o`zlikdan nishon qolmagan. Shoir millatning ochiq ko`zli farzandi sifatida fojeaga chiday olmay amaldagi tuzumga qarshi isyon ko`tarmoqda.

$ADABIYOTLAR 1. O`zbek milliy uyg`onish davri adabiyoti.T.2004 y. 2. Tavallo. «Ravnaqul islom». T. 1993 y. 3. www.pedagog.uz 4. www.ozbekadabiyoti.uz 5. www.wiki.arxiv.uz\tavallo$

O'xshashlar

Tavallo hayoti va ijodi

Islom shoir Nazar o’g’li

Ram Bxakt shoir Tulsidas ijodi

Sidqiy Xondayliqiy hayoti va ijodi

«Devoni Mavlaviy» Yusuf Saryomiy