Tavallo hayoti va ijodi

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2092 KB

Ko'chirib olish

Tavallo hayoti va ijodi (1883 – 1937 ) Reja: 1. Tavalloning hayot yo`li. 2. Shoirning ijodiy merosi. Tavallo – Vatan kuychisi. 3. Ravnaqul islom» to`plami haqida. 4. Tavalloning milliy uyg`onish adabiyotiga qo`shgan hissasi.

«Ayvonda muk tushib, Tavalloning she`rlarini o`qishga kirishaman. O`qiyman, diqqat berilib, uzoq o`qiyman… she`rlar rangdor, jonli, tili o`ziga xos, ravon…» Bu mashhur yozuvchimiz Oybekning «Bolalik» asaridadan parcha. XX asr boshida Toshkentda kamol topib, xalq o`rtasida katta shuhrat qozongan, “she`rlari rangdor, o`ziga xos va ravon» iste`dodli shoir To`lagan Xo`jamyorov – Tavallo 1883 yil Toshkentda Ko`kcha dahasi Obi Nazir mahallasida dunyoga keldi. Uning otasi Xo`jamyor Jiyanboyev savdo ishlari bilan shug`ullanar, o`z kasbi tufayli Avliyo ota, Prjevalsk shaharlarida ko`p bo`lar edi. To`laganning o`qishi va uning kelajagi uchun Xo`jamyor aka barcha sharoitlarni mujassam qilgan. Bo`lajak shoir ibtidoiy bilimni eski maktabda oldi. Yuqori tahsilni esa «Beklarbegi» madrasasida, keyinchalik rus-tuzem maktabida o`qidi. Otasining ko`magi va maslahati bilan 1900 yilda 17 yoshida Prjevalsk shahriga borib Usmonbek Solihjonboyev degan kishining qo`lida ish yurituvchi (prikazchik) bo`lib ishlay boshladi. 1909 yilda otasining bevaqt vafotidan keyin ko`p o`tmay, To`lagan Toshkentga qaytadi va ota kasbini qiladi. U shahar savdo shirkatlaridan biridan ish yurituvchilik qila boshlaydi. 1910-14-yillarda savdo ishlari bilan xuddi otasi kabi Prjevalsk, Avliyo ota, Olma ota, Yorkand taraflarga tez-tez borib turgan. Tavallo Zuhra ismli qizga uylangan. Rahbar, Sanobar, Maqsud, Mahmud ismli 4 farzandi bo`lgan. 1910-yillardan shoirning she`r va maqolalari vaqtli matbuotda «Tavallo» taxallusi bilan bosila boshladi. 1914 yil 30 avgustda Munavvarqori, Avloniy, M.Podshoxo`jayev, Husanxo`ja Dadaxo`ja o`g`li (yozuvchi Said Ahmadning otasi) kabi (jami 12 kishi) jamoa bilan birgalikda Toshkentda «Nashriyot» shirkatini tuzib, kitob chiqarishni yo`lga qo`yadilar. 1915 yilda Avloniy tomonidan tuzilgan «Turon» jamiyatida faoliyat ko`rsatdi. Shoirning asl tirikchilik manbai savdo bo`lgan. U ota kasbidan uzilib ketmaydi. 1917 yilga qadar savdo ishlarini davom ettiradi. Adib ijodiy sohadan boshqa hamma ish bilan shug`ullangan. Ichki ishlardan tortib, ma`muriy-xo`jalik ishlarigacha borgan.

Qaysi sohada ishlamasin, shoir ijod qilishdan chekinmadi. Chunki ijodkor bo`lib shakllanishida Toshkent adabiy muhiti, ayniqsa, «Beklarbegi» madrasasining roli katta bo`ldi. Shu madrasaning nufuzini belgilagan sayramlik shoir Yusuf Saryomiy unga ustozlik qilgan. Taxallusni ham Saryomiy unga tavsiya qilgan. Uning hayotlik chog`ida chop etilgan yagona she`riy to`plami «Ravnaqul islom» kitobidir. Mazkur she`riy to`plam shoir ijodini baholashdagi yagona manbadir. To`plam hajman uncha katta emas – 70 tacha she`r kiritilgan. Tavallo yaxshigina publitsist ham bo`lgan, ammo maqolalarining hammasi ham yetib kelmagan, yetib kelgani ham to`plangan emas, hozircha tarqoq holda. Tavallo «Mushtum» hajviy jurnalining faollaridan bo`lgan. 20-yillarda «Mag`zava» taxallusi bilan bir qancha hajviy she`rlari chop etilgan. Shoir zamon voqealariga befarq emas edi. Ko`p she`rlari hayotda ro`y bergan real voqealar haqida. Shoir turk, tatar, ozarbayjon adabiyoti bilan yaxshi tanish bo`lgan. Tatar shoiri Abdulla To`qay bilan ham shoir, ham shaxs sifatida munosabatlari samimiy bo`lgan. 1913 yilda Abdulla To`qayning vafotidan chuqur qayg`urgan shoir matbuotda «she`rlaridan ko`p bahralar olg`onlig`i»ni, turmushi ham To`qayning «tarjimai holiga nihoyatda o`xshab ketganligini» yozadi. «Tatar qardoshlarimizning mashhur shoiri marhum Abdulla Afandi To`qayevning she`rina tazmin» nomi bilan uning «Jumla fikrim kecha kunduz Sizga oid millatim», - deb boshlanadigan she`riga nazirasini e`lon qiladi. Shoir Tavallo she`riyatida millat, uning shu kundagi ahvoli, jahon hamjamiyatidagi tutgan o`rni haqida kuylaydi. Professor B.Qosimov ta`kidlab o`tganlaridek, «Millat», «Milliyat» tushunchalariga Avloniy va Tavallolarga qadar she`riyatimizda bunchalik ko`p e`tibor berilgan emas edi. Darhaqiqat, Tavallo Vatan mavzusiga alohida e`tibor beradi. SHe`rlaridan biri hatto «Suyukli Vatan haqinda» deb atalgan. SHe`r «Movarounnahrdur tarixda

bizlarga Vatan» satri bilan boshlanadi. SHe`rning boshidanoq Vatanning qadr- qiymati haqida gap ketadi: «Arzig`ay bizlar sanga xizmatda bo`lsak jonu tan», - deb yozadi shoir va «Vatan»ga «jonu tan» ni qofiya qiladi. Vatan qadri haqidagi bu ta`rifiy fikr, misrama-misra, baytma-bayt taraqqiy topib boradi va g`azal maqtaida: Kech gunohini Tavalloni, Vatan, ezgu Vatan. Bildi asling, qildi vasfing, bu vatandandur badan misrasi bilan tugallanadi. Shoir maqta`da Vatandan gunohini kechmoqlikni so`rayapti. SHe`r matla`ida har bir vatan farzandining uning oldidagi burchini belgilagan edi, so`ngida unga munosib xizmat qila olmadim, deb o`ylaydi. Ko`rinadiki, Tavallo hayoti va ijodiy faoliyatida millat va Vataniga xizmat hissi va shu munosabat bilan o`z-o`ziga hisob berish keng o`rinni egallaydi. Uning she`rlaridan biri «O`z vijdon-vujudima xitob» deb nomlangan. Muxammas shaklida yozilgan ushbu she`rning har bandi «Chiq ichimdan, jonim ey, san manga hamdamlashmasang» satri bilan yakunlanadi. Tavallo she`rlarida «Turon» («Ko`rasiz Turon eli, Qarsda musulmonlardur…», «Yordam etmak kuni yetdi siza Turon ahli…», «Yosh-qari qadrini bil, Turon elin mehmonidur»), «Turkiston» («Bahora do`ndi Turkiston, ochildi g`unchalar xandon…», «Shuncha Turkiston elinda nodon ahli ko`b vale…») atamalari, tabiiyki, ko`p uchraydi. Tavallo xalq hayotini ro`y-rost ko`rsatishda she`r, shoir zimmasiga katta mas`uliyat yuklaydi: Kel, Tavallo, bo`l musavvir, ol qalamni qo`lg`a san, Chek frontlar suvratin, ko`rsun hama naqqoshlar. Shoir ijodida hurriyat mavzusiga keng o`rin berilgan. U inson erkini hamma narsadan ustun qo`yadi. U xotin-qizlar hurriyatiga keng e`tibor berdi.

Masalan «Qarindosh va hamshiralarimiz mazluma qizlar tilindan» she`rida qizlar otalariga murojaat qilishib, ularni ham o`qitishni, ularga ham insoniy munosabatda bo`lishni so`raydilar, hatto teng nikoh haqida so`z ochadilar. Shoirning bir qator she`rlari davr yangiliklari voqealari haqida. Chunonchi, «Oyna» jurnali, «Sadoyi Turkiston» gazetasining chiqishlari, Ismoilbek Gasprinskiyning vafoti, Birinchi jahon urushi va u bilan bog`liq voqealar Tavalloning diqqatidan chetda qolgan emas. O`zbek teatri va uning faoliyati haqida 4 ta she`r yozgan. Shulardan biri Behbudiyning «Padarkush» dramasining ilk sahnasi haqida. Tavalloning «Ravnaqul islom» to`plamidagi she`rlari ana shunday keng qamrovli. SHe`rlar aruzda yozilgan bo`lsa-da, ruh va mazmunda barmoq vazniga hamohang. Shoir barmoqqa 20-yillarda hajviyalarida murojaat qildi va bu davr o`zbek hajviy she`riyatining puxta namunalarini yaratdi. To`lagan Xo`jamyorov Tavallo 1919 yilda Osipov qo`zg`oloniga qatnashganligi bilan ayblanib hibsga olindi va bir qator nohaq ayblar bilan otib o`ldirishga hukm qilindi. 1937 yil 10 noyabrida hukm ijro etildi. 1968 yil 18 oktabrda oqlandi. Shoir Tavalloning hayoti ana shunday ayanchli tugadi, biroq uning millatni erk va adolatga uyg`otgan jo`shqin, ehtirosli she`rlari abadiy tirik. Ular o`zbek she`riyatining maydonga kelishida muhim bir bosqich bo`lib tarixga kirdi va milliy uyg`onish davri o`zbek she`riyatini yuzaga chiqishida ma`naviy omil bo`la oldi.

$ADABIYOTLAR 1. O`zbek milliy uyg`onish davri adabiyoti.T.2004 y. 2. Tavallo. «Ravnaqul islom». T. 1993 y. 3. www.pedagog.uz 4. www.ozbekadabiyoti.uz 5. www.wiki.arxiv.uz\tavallo$

O'xshashlar

Zavqiy hayoti va ijodi

Zavqiyning hayoti va ijodi

Mirmuhsin hayoti va ijodi

Mаjlisiy hayoti va ijodi

Xoja hayoti va ijodi