Maqollar - Adabiyot - Referatlar

Maqollar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Maqollar Xalq o’zining hayoti tajribasidan olgan xulosalarini, falsafiy mulohazalarini maqollar orqali ifodalagan. O'zbek maqollari mavzu jihatidan xilma-xil va rang- barangdir. Ayni choqda ular yaratilishi jihatdan juda qadimiy zamonlarda yashagan ajdodlarimiz ijodini tashkil etadi. Mahmud Koshqariy o’zining “Devonu lug’otit turk” asarida kitobni “hikmatli so’zlar, saj’lar maqollar, rajaz va nasr deb atalgan adabiy parchalar” bilan bezaganligini aytadi. Haqiqatan ham, “Devonu lug’otit turk”da uch yuzga yaqin xalq maqollari berilganki, turkiy xalqlarning madaniy merosiga voris sifatida har bir o’zbek ular bilan faxrlansa arziydi. Yana shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, 80-yillarning oxirida o’zbekiston Fanlar Akademiyasining Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti xodimlari tomonidan 13 mingga yaqin maqollar alifbo bo’yicha tartiblashtirilgan holda nashr ettirildi. U misol o’zbek xalqining naqadar ulkan va bebaho madaniy merosga ega ekanligini dalillaydi. Hech ikkilanmasdan alohida qayd etish lozimki, bunday ulkan xazinaga dunyodagi kamdan-kam xalqlar ega bo’lishi mumkin. Hayot tajribasi shuni ko’rsatadiki, bironta shoirtabiat inson qattiq ehtirosga berilgan paytida o’nlab qo’shiq to’qib tashlashi mumkin. Ammo bitta maqolning badiiy jihatdan mukammal tarzda shakllanishi va xalq qalbidan joy olishi uchun o’nlab yillar, ko’p vaqtlar zarur bo’ladi. Ana endi Mahmud Koshg’ariy turkiy so’zlarning lug’ati yo’nalishida keltirgan uch yuz maqolga va 13 mingdan ortiq bu janr namunalariga baho berib ko’raylik. Ma’lum bo’ladiki, bu qadar soni ko’p va badiiy mukammal xalq hikmatli so’zlarini ijod qilish faqat dono, zukko, har bir hayot voqeasini mulohaza laboratoriyasidan o’tkaza olgan ajdodlarimizgagina nasib etishi mumkin. Maqol xalq hayotiy tajribalari xulosasini badiiy jihatdan mukammal ifodalovchi hikmatli so’zlar majmuasidir. Maqollarda ifodalanishi lozim bo’lgan fikr va mazmun keng qamrovli bo’ladi. Bizning fikrimizcha, har bir maqolning vujudga kelishida birorta ibratli voqea ro’y bergan va bu voqea o’ta zukko,

sinchkov dono ajdodlarimiz vakili tomonidan kuzatilishiga sabab bo’lgan. “Devonu lug’otit turk”dan olingan quyidagi misollarga murojat qilaylik: “Besh qo’l barobar emas”, “Ho’kizning oyog’i bo’lguncha, buzoqning boshi bo’lgan yaxshiroq”, “Ot kuragidagi yag’ir, bolalariga meros bo’lib qoladi”, “Quduqda suv bor, ammo it burni tegmaydi”. Ma’lum bo’ladiki, yuqoridagi har bir misolni yillar davomida tajribadan o’tgan, uning haq ekanligiga ishonch hosil qilingan, badiiy jihatdan mukammallashib borgan namuna sifatida qabul qilish mumkin. “Devonu lug’otit turk”da “savalashmoq” so’zi berilgan. Buning otalar so’zini eslamoq ma’nosini anglatishi aytiladi. Taxmin qilish mumkinki, bundan ming yil avval ajdodlarimiz maqollarni “sav” deb ataganlar. Keyinchalik Alisher Navoiy ijodida maqol atamasi “Masal” tarzida beriladi: “masaldurkim- uyqu o’limdir”. “Masal” atamasining XX asr boshlarigacha qo’llanib kelgani ma’lum. O'tgan asrning ikkinchi choragidan boshlab maqol so’zi tez-tez uchray boshlaydi. XX asr yarimidan esa faqat maqol tarzida qo’llandi. Xalq maqollari mukammal badiiy ijod namunasi sifatida adabiyotshunoslar, folklorshunoslar tomonidan o’rganilgan. Jumladan, bugungi kunimizdan deyarli ming yil avval Mahmud Koshg’ariy o’zining “Devonu lug’otit turk” asarida ko’plab maqollardan namunalar keltirdi va xalqimiz ijodida maqol janrining uzoq tarixga ega ekanligini isbotlab berdi. Olimlar qadimgi shohlardan Abbos Safoviy amri bilan maqol va matallarimiz bir joyga jamlangani haqida ma’lumot beradilar. Afsuski, bu majmua bugungi kunda yo’qolgan. O'tgan asrda o’nlab maqollar to’plami e’lon qilindi. “O'zbekcha otalar so’zi” (1924), “Maqollar va hikmatli so’zlar” (1939), “Otalar so’zi- aqlning ko’zi”(1947), “O'zbek xalq maqolari” (1978), “O'zbek xalq maqollari” (2 jildlik, 1987-1988) kabilar shular jumlasidandir. Ularni to’plash, nashrga tayyorlash, tadqiq etishda avval Hodi Zarifov , Buyuk Karimov, G’ozi Olim Yunusov, G’ulom Zafariy; keyinchalik Mansur Afzalov , Oxunjon Sobiro, Zubayda Husainova, G’ani Jahongirov, Rajab Jumaniyozov, To’ra Mirzaev, Bahodir Sarimsoqov, Malik Murodov, Ibrohim Haqqulov, Asqar Musaqulov, R. Zarifov kabi olimlar munosib hissa qo’shadilar.

Maqol arab tilidagi “qavlun”dan olingan bo’lib so’z tushunchasini anglatadi. Demak, maqol atamasini hikmatli so’z ma’nosida qabul qilish mumkin. Xalq og’zaki ijodi haqida ilmiy ish olib borgan dunyodagi hamma olimlar maqollarda millatning dunyoqarashi, hayot va tabiat voqealariga bo’lgan munosabati aks etganini alohida ta’kidlaydilar.Haqiqatan ham, agar o’zbek maqollari namunalariga murojaat qilsak, bu fikr juda to’g’ri ekaniga ishonchimiz komil bo’ladi. “Tulki o’z uyasiga qarab hursa, qo’tir bo’ladi” maqolida ajdodlarimizning o’z vataniga bo’lgan hurmati, vatanni talash emas, hikoya qilish kerakligi haqidagi fikri aks etgan. “Kim tutunni qo’zg’otsa, o’ziga tutaydi” maqolida esa har bir ishni hamjihatlik bilan amalga oshirish kerakligi ta’kidlanadi. “Baxt belgisi ilmdir” misolida xalqimizning minglab yillar davoida ilmga bo’lgan munosabati o’z ifodasini topgan. “Shoshqaloq pashsha, sutga tushadi”da har bir ishni mulohaza bilan bajarish nazarda tutiladi. “Til bilan bog’langan, tish bilan ochimas” maqolida bir tomondan vafodorlikka chaqirish mazmuni aks etga bo’lsa, ikkinchi tomondan odamlar, oilalar, mamlakatlar o’rtasidagi nizolar muzokara yuritish yo’li bilan hal etilishi keakligi uqtiriladi. Bu maqollarning har birida hayot-mamot masalalari, insoning tabiati, bag’ri keng odamgina el orasida hurmatga sazovo bo’lishi qayta-qayta uqtirilgandir. Tajriba shuni ko’rsatadiki, maqolning el orasida keng tarqalishi, ularda haqiqat ifodasi bilan aloqadordir. Agar maishiy hayotda biron narsa predmetning ishlatilishi to’xtatilsa, ma’lum muddatdan so’ng ana shu narsa nomi ishtirokidagi maqol sekin-asta iste’moldan chiqadi. Jumladan, “Choriq”, “Xoqon” kabi so’zlar tilimizda kam ishlatilgani sababli bularning ishtirokidagi maqollar ham yo’qolib ketgan. Yoki O'zbekistonning deyarli hamma viloyatlarida “Yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda” maqoli keng tarqalgandir. Ammo Xorazm hududlarida yashaydigan yurtdoshlarimiz bu maqolni o’z ma’nosida ishlatmaydilar.Chunki Xorazmda yer osti suvlari yer qatlamiga juda yaqin joylashganligi tufayli bu viloyatda dehqonchilik tajribasida kuzda ekin maydonlari haydalmaydi.

Ma’lum bo’ladiki, xalqimiz tomonidan qo’llanadigan har bir maqol hayot tajribasidan o’tgan, zamonlar sinoviga bardosh bergan so’z sa’nati namunasidir. Xalq maqollarining o’z va ko’chma ma’nolari bor. Turmushda ro’y bergan voqea- hodisa natijasida vujudga kelgan vaziyatdan kelib chiqqan holda millatimiz vakili biron maqolni o’z fikrini tasdiqlash maqsadida keltirishi mumkin. Ammo mazkur maqolning o’z yoki ko’chma ma’noda qo’llanganligini baho berilayotgan voqeani aniq ko’z oldimizga keltirish orqali aniqlaymiz. Masalan, agar Farg’ona vodiysidagi dehqon qaysi bir sabab bilan kuzda yer haydamagan bo’lsa-yu, bahorda qayt- qayta ekin maydonini haydagani bilan yaxshi hosil olmasa, yuqorida atilgan maqol o’z ma’nosida qo’llangan bo’ladi. Ammo biron shaxs tomonidan biron tadbirning amalga oshirilishi kechiktirilsa va keyingi harakatlar natija bermasa ham “Yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda” maqoli misolsifatida qo’llanilishi mumkin. Endi bu namuna ko’chma ma’noni anglatadi. Shu bilan birga aytish mumkinki, maqollar mazmuniga ko’ra ko’chma ma’noda ko’proq qo’llanadi. “Shamol bo’lmasa, daraxtning uchi qimirlamas”, “Chumchuqdan qo’rqqan tariq ekmas”, “Burgaga achchiq qilib ko’rpa kuydirma”, “Chumchuq so’ysa ham, qassob so’ysin” kabi hikmatli so’zlar ko’pincha ko’chma ma’nolarda ishlatiladi. Turli xalqlar og’zaki ijdodidagi maqollarning o’rganish bu janr namunalari mazmunan deyarli hamma xalqlarda bir xil takrorlanishini ko’rsatmoqda. Ammo bunday yaqinlikni bir xalq ikkinchi xalqdan maqolni o’zlashtirganligi bilan izohlash to’g’ri bo’lmaydi. Bizningcha, bunday yaqinlikni oddiy turmush tarzining o’xshashligi, insonlar hayotidagi munosabatlarning yaqinligi va, umuman , hayotning ko’p holatlarida bir xil vaziyat hosil qilishi bilan izohlagan ma’qulroq. Masalan: “Ilon chaqqan, arqondan qo’rqar” (ingliz), “Kuygan mushuk sovuq suvdan qo’rqar”(fransuz), “Jo’jani tuxum ochilgandan so’ng sana” (ingliz), “Bigizni qopda yashirib bo’lmas” (rus) maqollari, “Qo’rqqanga arqon ilon bo’lib ko’rinar”, “Sutdan kuygan qatiqni puflab ichibdi”, “Jo’jani kuzda sanaymiz”, “Oyni etak bilan yopib bo’lmas” kabi o’zbek maqollari bilan o’xshash ma’noni bildiradi.

Matallar ham shakl va mazmun jihatidan maqollarga juda o’xshash janr hisoblanadi. Ularning matni, hajmi, badiiyligi jiqatidan maqollarga yaqinligini juda ko’p olimlar tasdiqlaganlar. Hatto, ko’pincha matal atamasi maqol bilan almashgan holda qo’llanilishi ham ko’zga tashlanadi. Matallar so’zlovchi nutqining ta’sirchanligini oshiradi, shaklan go’zallashtiradi.Ammo maqol bilan matalni janr jihatidan o’ziga xos xususiyatlari borki, ularni hamisha bir-biridan farqlangan holda tasavvur qilish mumkin. Gap shundaki, maqollarda hayotda ro’y bergan bir voqeaga umumlashtirilgan holda hukm chiqariladi. Bu hukm tasdiq yoki inkor ma’nosini bildiradi, ayni paytda xalq maqollari mazmunan tugal fikrga ega bo’ladi va ular alohida qo’llanilsa ham ma’no anglataveradi. Matallar esa so’zlovchi nutqi tarkibining biron muhim qismi sifatida ishlatiladi. Matallarni alohida qo’llash mumkin bo’lmaydi, chunki ular mazmunan tugal fikr anglatmaydi. Masalan: “Falonchi ilon inidan chiqadigan qilib gapirdi” jumlasini olaylik. Agar “ilon inidan chiqadigan”matali bu jumladan olib tashlansa, uning o’rniga yaxshi so’zini qo’yish mumkin. Natijada. “Falonchi ilon inidan chiqadigan qilib gapirdi” jumlasi “falonchi yaxshi gapirdi”ga teng bo’ladi. Ammo “ilon inidan chiqadigan” so’z birikmasi alohida qo’llanganda mustaqil ma’no anglatmaydi. Shu bilan birga “yaxshi so’z bilan ilon inidan, yomon so’z bilan qilich qinidan chiqar” maqolini ham esga olish mumkin. Mazkur misoldagi “ilon inidan” so’zlariga diqqat qilaylik, chunki bu so’zlar mustaqil qo’llanganda bo’lak fikr anglatuvchi maqolning tarkibiy qismidir. Ma’lum bo’ladiki, maqol va matal aslini olganda xalq hayotida tutgan o’rni, maishiy vaziyatlarni ifodalash darajasi bilan bir-biriga yaqin turar ekan. Faqat ularning biri tarixan maqol bo’lib shakllanishga ulgurgan, ikkinchisi esa matal sifatida yashayvergan. Demak, maqol va matallar bir-biriga shakl va mazmun jihatidan yaqin turadi, ammo maqollar nisbatan mustaqil janr bo’lsa, matalda bu mustaqillik ko’zga tashlanmaydi. Maqollar tematikasi. O'zbek maqollari dunyodagi boshqa xalqlarda bo’lgani kabi mavzu jihatidan xilma-xil va rang-barangdir. Ular mazmuniga vatan, xalq, mehnat, oila, oliy insoniy fazilatlar kabi inson hayotida muhim hisoblangan masalalar haqidagi hukmlar singdirilgan. Shuning uchun ham bu maqollarni

xalqning og’zaki qomusi bilan tenglashtirish odat tusiga kirgan. Mahmud Koshg’ariyning “Devonu lug’otit turk” asaridan o’rin olgan maqollarni ham vatanparvarlik, mehnatsevarlik, hamjihatlik, mardlik, vafodorlik kabi g’oyali namunalar bezab turibdi. Bu maqollarning xalq hayotida tutgan o’rni va ahamiyati shu jihatdan ham muhimki, inson maishiy hayotidagi deyarli hamma lavhalarga mos hikmatli fikrlar bayon etilgan. Ikkinchi tomondan, bu asarlarda o’zbek xalqining xalq sifatida, millat sifatida shakllanish jarayoni, o’zbekona tabiat bo’ladi. Masalan, “Devonu lug’otit turk”da “Og’ilxonada buzoq tug’ilsa, ariq bo’yida o’t unadi” degan mazmundagi maqol bor. Bu maqolda har bir mavjudot, shu jumladan, inson o’z rizqi bilan dunyoga kelarmish degan fikr aytilgan. Ajdodlarimiz mazkur maqol namunasi orqali o’zlaridan keyingi avlod vakillariga bag’ri keng inson bo’lishni, birovning muvaffaqiyatiga hasad qilmaslikni, har bir shaxs o’z hayoti davomida faqat o’zining rizqini yeyishi mumkinligini vasiyat qilgandek bo’ladi. Bu bilan xalqning tarbiyasiga, fe’li va atvoriga oid mulohazalar bayon etiladi. Uzoq o’tmishda saqlanib qolgan maqollar orasida saqlanib qolgan maqollar orasida insoning hayotida amalga oshirgan har bir savobli amali ham, bir yomonligi ham el dilidan o’chmas iz qoldirishi bayon etiladi. Quyidagi maqolga e’tibor beraylik: “Ot kuragidagi yag’ir, bolalariga meros bo’lib qoladi”. Ma’lumki, o’zbek xalqining asrlar davomida hayotiy asos bilan tasdiqlangan tajribasi har bir insonning oxir pirovardida nasliga tortishini tasdiqlagan. E’tibor berish kerakki, bu yerda gap mutlaqo iqtisodiy ta’minlanganlik zodagonlik yoki qullik, cho’rilik haqida borayotgani yo’q. Bu yerda gap insonning o’z millatdoshlariga yaxshilik qilishga moyilligi, har xil g’iybatchilikdan uzoqligi, kechirimliligi, hotamtoyligi haqidadir. Haqiqatan ham hayot tajribasi oilaviy muhitning bola tarbiyasiga ta’sir etishi bilan birga qon orqali nasldan naslga o’tishini ham tasdiqlamoqda. Binobarin, xalq maqollarida ana shunday chuqur falsafiy mazmunga ega bo’lgan fikrning o’rin olishi tabiiydir. O'zbek xalqi doston, ertak, naql va rivoyatlarda odamlar o’rtasidagi nizolarni hamisha tinch yo’l bilan hal etish tarafdori bo’lgan. Shuning uchun, avvalo, xalq maqollarida ham insonlar o’rtasidagi munosabatning iliq bo’lishi lozimligi qayta-

qayta takrorlandi. “Et tirnoqdan ayrilmas”, “Tog’ tog’ga qovushmaydi, odam odamga qovushadi”, “Otasi achchiq olma yesa, o’g’lining tishi qamashar”, “Keng to’n to’zimaydi, kengashli ish buzilmaydi” kabi maqollar shular jumlasidandir. Ayni choqda xalq bu maqollarda aytilgan fikrlarga amal qilmagan holda ish tutilganidan keyingi holatini ham e’tibordan chetda qoldirmagan. Faraz qilaylik, et tirnoqdan ayrildi va odam odamga qovushmadi: o’rtada nizo paydo bo’ldi. Bu muammoning yechimi ham halq maqollarida o’z ifodasini topgan, chunonchi xalq, avvalo, uzoq vaqt mobaynida o’rtadagi kelishmovchilik davom etishi har ikki tarafga ham zarar keltirishini ta’kidlaydi. Jumladan, “Bo’linganni bo’ri yer, ayrilganni ayiq”, “Bir kun urush bo’lgan uydan qirq kun baraka ko’tarilar”, “Bir kunlik isitma, qirq kunlik kuchni olar” kabi maqollarning mazmuni ana shunday vaziyatni izohlaydi. Demak, ajdodlarimiz bizni zudlik bilan ahil bo’lishga, ittifoqli turmushga, o’rtadagi nizolarni ko’tarishga chorlaganlar va muammoli vaziyatning yechimini tezroq topishga undaganlar. Ammo bu yechim aql, farosat bilan topilishi tavsiya etilgan. Yo’qsa, “o’t alanga bilan o’chirilmas”, “qonni qol bilan yuvilmaydi” kabi maqollar yaratilmas edi. O'zbek xalqi tabiatan halol mehnatni quvvatlab kelgan. Pora olish, harom yo’l bilan boylik orttirish hamisha qoralangan. Natijada, el-yurtning poraxo’rga, o’g’riga, xiyonat yo’li bilan topilgan mol-davlatga bo’lgan munosabatini bildiruvchi maqollar yaratilgan. Xususan, bir maqolda “pora do’zax eshigini ochadi” deyilsa, boshqalarida “Poraxo’rning tavbasidan qo’rq, mug’obirning yig’isidan” kabi asarlarga duch kelamiz. Xalq maqollarining matni bilan tanishar ekanmiz, xalqimiz el farzandlarini bir-birigahamkor, halol , pok bo’lishi bilan birga mard, vatanparvar, ilmni sevuvchi shaxs darajasiga ko’tarilishini ham xohlaganligiga ishonamiz. O'zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng uzoq o’tmishda yashab o’tgan o’nlab olim va allomalarning nomlari, asarlari, kashfiyotlari haqidagi ma’lumotlar qayta tiklandi. Masalan, “olim bo’lsang, olam seniki”, “Olimdan ot qoladi, nodondan dod”, “Ota-onasini tanimagan, tangrisini tanimas” kabi maqollar shular jumlasidandir.

Albatta, inson hayoti bevosita oila bilan bog’liq. Oiladagi turmushning totuvligi har bir oila a’zosining taqdiriga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Oilasi notinch odamning xayoli turg’un bo’lmaydi. Bunday sharoitda tarbiyalangan bolalar ham har tomonlama insoniy yetuklikka erisha olmaydilar. Shuning uchun ham xalq maqollari qatoridan “oila ahil bo’lsa, omad o’z oyog’i bilan kelar”, “Oila tinch- yurt tinch”, “Oila qo’sh ustunli ayvon”, “Husn to’yda kerak, mehr kunda” kabi namunalar o’rin olgan. Ma’lum bo’ladiki, asrlar davomida xalqimiz o’zining dunyoqarashini ijobiy fazilat va nuqsonlarga bo’lgan munosabatini , ezgulik va yovuzlik haqidagi fikr va mulohazalarini o’z maqollarida ifoda etgan. Bu hikmatli so’zlar har bir o’zbek farzandi uchun ota-bobosidan qolgan pand-nasihat sifatida qabul qilinmog’i lozimdir. Chunki yuqorida misol sifatida keltirilgan maqollarning o’zi ham ming-ming yillar davomida ajdodlarimiz hayot tajribasidan o’tib, zamon sinovlariga bardosh bergan holda bizgacha etib kelgan. Xalq maqollari asrlar davomida o’zining shakl va mazmun jihatidan benazirligi bilan buyuk va taniqli adiblar e’tiborini jalb qilib keldi. Yusuf Xos Hojibdan tortib Muqimiygacha, Alisher Navoiydan tortib Abdulla Qahhorgacha xalq maqollaridan samarali foydalanganlar. Hatto xalq o’zi yaratgan maqollaridan doston, ertak, rivoyat va naqllardan unumli foydalangan. Jumladan, Alisher Navoiy lirikasida “chiqmag’on jong’a umid”, “It uyub qoldiyu, ko’chdi karvon”, “Men Firoqdin desam, ul der Iroqdin”; Bobur ijodida: “Bo’lib turur ikki ko’zim yo’lda to’rt”, “Men edim saningdek, sen bo’lg’oysen maningdek”; AbdullaQahhor ijodida “Otning o’limi, itning baqrami”, “Quruq qoshiq og’iz yirtar”; “Alpomish” dostonida “Sulton suyagini xo’rlamas”, “Elakka borgan xotinning ellik og’iz gapi bor” kabi maqollar ko’plab uchraydi. Folklorshunoslik ilmida shoir va yozuvchilar tomonidan xalq maqollarining asar matnida keltirilishi folklorizm deb ataladi. Bu bilan ijodkorning xalq og’zaki ijodiga bo’lgan munosabati belgilandi. Xalqimiz yaratgan maqollar mazmun jihatidan chuqur bo’lishi bilan birga badiiy jihatdan ham mukammaldir. Ularda go’zal o’xshatishlar, tovushdoshlik, mubolag’alar, majoziy obrazlar yetakchi o’rinni egallaydi. “Ona bilan bola- gul

bilan lola” maqolida istiora badiiy san’ati qo’llangan. Maqollning mazmunida ona bilan bolaning gul bilan lolaga o’xshatilishi nazarda tutiladi, “Olim bo’lsang , olam seniki” maqolida “o”, “a”, “s” tovushlari alliteratsiya- tovushdoshlik holatini vujudga keltirgan. Endi “Boy boyga boqar, suv soyga oqar” maqoliga diqqat qilaylik. Bu maqolda “boyga” va “soyga” so’zlari ichki qofiyani , “boqar” va “oqar” so’zlari tashqi qofiyani tashkil etadi. Qizig’i shundaki, har ikkala qofiyadosh so’zlarda ham faqat bitta tovushda farq seziladi. Bu esa maqolning badiiy jihatdan mukammalligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni choqda “b”, “o”, “y”, “r”, “s” kabi tovushlar vositasida tovushdoshlik holati vujudga keltirilgan. Ma’lum jihatdan emas, badiiy jihatdan ham ajoyib so’z san’ati namunalari sifatida baholanishi mumkin. Yuqorida qayd etilgan fikrlardan quyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin: Xalq maqollari asrlar davomida o’zbek xalqining hayot tajribasini badiiy jihatdan ifodalovchi so’z san’ati namunalari sifatida yashab keldi. Xalq maqollari ming yil davomida shoir va yozuvchilar tomonidan badiiy asarlarga kiritiladi va folklorizm namunasi sifatida so’z san’atidan o’rin oldi. Mahmud Koshg’ariyning turkiy so’zlariga izoh berish maqsadida keltirgan maqollari o’z davrida o’rta asr olimi tomonidan dastlabki o’rganish ob’ekti bo’lgani sifatida baholanishi mumkin. Keyinchalik esa, bu an’ana o’zbek folklorshunos olimlari tomonidan rivojlantirilganini e’tirof etish joizdir. Bu olimlar ko’p asrlik madaniy merosimizdan munosib o’rin olgan otalar so’zini to’playdilar, ilmiy tahlildan o’tkazadilar, nashrdan chiqaradilar va xalqqa taqdim etdilar. Maqollar mundarijasi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy masalalarga oid mavzulardan iboratdir. Ulardan o’zbekning vataniga, xalqiga, mehnatiga, ilmga, hunarga, oilaga, mardlikka, ahillikka bo’lgan munosabatlari o’zining badiiy ifodasini topgan. Badiiy jihatdan mukammallik maqollarning asosiy fazilatlaridan biri hisoblanadi. O'xshatish, tovushdoshlik, sifatlash, istiora, majoz, qofiya tasvir san’atlari keng qo’llanilganligi bilan ular o’quvchi diqqatini o’ziga jalb etadi.

Maqollar uzoq o’tmishda bo’lgani kabi bugungi kunda ham mustaqilikka erishgan o’zbek xalqining yosh avlodini ajdodlar havas qilgan barkamol inson darajasiga yetaklovchi asosiy tarbiya vositalaridandir.

O'xshashlar

O`zbek xalq maqollari va matallarida chegara munosabati

O’zbek xalq paremikasi

Kichik janrlar maqol matal va topishmoq, olqishlar va qargishlar janrlar poetikasi.

O’zbek xalq og’zaki badiiy ijodi

Abdulla Qahhor hikoyalarida an`anaviy folklor janrlarining hozirgi yashash shakllari