Maktabda Furqat ijodini o`rganish - Adabiyot - Referatlar

Maktabda Furqat ijodini o`rganish

Yuklangan vaqt:

10.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2071.5 KB

Ko'chirib olish

Maktabda Furqat ijodini o`rganish Adabiy ta`limda Furqat ijodi doimiy ravishda o`rganib kelingan. Sho`ro davrida ham adib asarlari darsliklardan muqim joy olgan edi. U davr adabiyotshunosligidagi cheklangan jihatlar shoir ijodini o`rganishda ham aynan aks etgan edi. Ijtimoiy voqelik, tuzum talabiga ko`ra shoirning dasturga kiritilgan asarlari asosan ijtimoiy va mafkuraviy nuqtai nazardan talqin qilingan. Mustaqillikdan keyingi davrda Furqat ijodi kengroq ko`lam va o`zgacha nigoh bilan o`rganila boshladi. Oldingi uchta dasturga ko`ra adib qalamiga mansub bitiklar umumta`lim maktablarining 6-, 8- va 10-sinflarida o`rganildi. Endi bu asarlarni o`qitishda didaktik va estetik yondashuv yetakchilik qilmoqda. Shuningdek, ular bag`rida jo bo`lgan irfoniy mazmunga ham e`tibor qaratilmoqda. Oxirgi qabul qilingan dasturda ko`ra Furqat ijodi 9-sinfda o`rganilishi belgilangan. Biz bu maqolada so`nggi dasturga ko`ra darslikka kiritilgan shoir lirikasi namunalarini o`rganish yuzasidan mulohazalarimizni bayon etamiz. Furqat umrbayoniga oid ma`lumotlar darslikda yetarlicha berilgan. O`qituvchi mazkur biografik dalillarni kengroq sharhlab, qo`shimcha izohlar bilan bayon etib berishi kerak. Ushbu soatda faqat hayot yo`li, boshdan kechirganlari so`zlab berilmaydi, balki adabiy merosi hamda ijod olamiga ham umumiy nazar tashlanadi. Bu borada yana darslikdagi materiallar muallimga yordamga keladi. Bizningcha, birinchi soatni quyidagicha reja asosida o`tkazish ma`qul bo`ladi: 1. Furqatning hayot yo`li: tahsil olishi, mehnat faoliyati, sayohatlari, oilaviy hayoti va turmush tarzi, chet eldagi hayoti. 2. Furqatning publitsistik faoliyati: “Turkiston viloyatining gazeti” bilan aloqasi, maqolalari. 3. Adibning ilmiy asarlari. 4. Furqatning tarjimonlik faoliyati. 5. Shoirning badiiy olamiga ekskursiya. Darslikda shoirning ma`rifatparvarlik yo`nalishidagi ijodi to`g`risida umumiy fikrlar aytilib, she`rlari sanab o`tilgan, lekin ular haqida tavsifiy tahlil

berilmadi. O`qituvchi darslikka qo`shimcha ma`lumot sifatida shu ruhdagi she`rlardan namunalar keltirishi, ayrimlarini sharhlab o`tishi lozim bo`ladi. Ma`rifatparvarlik she`rlarning barchasi masnaviy yo`lida yozilgan bo`lib, ularda maorifni isloh qilish, ilmga da`vat, fan va madaniyat yangiliklarini targ`ib etish g`oyalari surilganligiga tarbiyalanuvchilar diqqati tortiladi. Mashg`ulot so`ngida darslikdagi savol va topshiriqlar hamda o`qituvchining o`zi tuzgan qo`shimcha savollari asosida suhbat o`tkazish mumkin. Darslikda berilishiga ko`ra tahlilga tortilishi kerak bo`lgan Furqatning „Fasli navbahor o`ldi, ketibon zimistonlar“ g`a zali tabiat lirikasining namunasi. Unda ko`klam ke lishi bilan tabiatda ro`y berayotgan go`zal o`zgarishlarni g`oyat sinchiklab kuzatgan shoirning qalb kechinmalari aks etgan. Fasli navbahor o`ldi ketibon zimistonlar, Do`stlar, g`animatdur, sayr eting gulistonlar. O`quvchilar diqqati bu she`rda ham xuddi Muqimiyning „Navbahor“ g`azalidagi singari yilning eng dilbar faslidagi go`zal likdan do`st larni bahramand qilish istagi ifodalanganligiga qaratiladi. Mumtoz adabiyotda uzoq intiq kutib, orzuga yetgan damlardan oldingi intizorlik davrini qorong`ulik sifatida tasvirlash an`ana ekanligini aytib, talabalardan o`tilgan mavzular bo`yicha mazkur fikrga misollar (misralar yoki baytlar) eslashni so`rash o`rinli bo`ladi. Navoiy Farhodning tug`ilishini “Shabistonda tug`di bir yangi oy” deb tasvirlaydi. Misrada “shabiston” so`zi hoqonning o`g`il ko`rguncha bo`lgan davrdagi farzandsizlik hasratida o`tkazgan yillarni ifodalaydi. Ogahiy bahor kelgunga qadar hukm surgan azobli qish kunlarini soyaga mengzaydi: “Ko`tardi yer yuzidin soya navro`z”. Shuning uchun ham Furqat o`tkinchi umrni go`zallik qo`ynida ezgulik bilan o`tkazishni istaydi. Chunki bahorgina emas, umr ham o`tkinchi — „g`animat“. Matla`dan so`ng shoir o`zini muvozanatdan chiqar gan, hayajonga solgan ko`klam manzarasini chizishga tutinadi. Ko`z oldingizda dilbar bahor tongining latif manzarasi namoyon bo`ladi: subhiy shabnamlardan ko`m-ko`k maysalarning yashnab turishi, bahor buluti onda-sonda tashlab turgan tomchilar va Yaratganning san`atiga lolu qoyil oshufta ko`ngil... O`zbek tili ning ifoda

imkoniyatlaridan mahorat bilan foydalan gan shoir o`quvchiga axborot berib qolmay, unda kuchli his-tuyg`u uyg`otishga erishganligini bolalarga tuydirish lozim: Subhidam tushib shabnam, bo`ldi sabzalar xurram, Gul uza tomib kam-kam, yog`di abri naysonlar. Furqat ko`klam manzarasini o`z holicha tasvirlamaydi, uni jonlantiradi. U atrofdagi har bir unsurni – masalan, nastarin, yosuman va nargis gullarini dilga yaqin kishiga munosabati nuqtayi nazaridan tasvirlaydi. Ularda „yoronlar“, ya`ni yor-jo`ralarga intizorlik, intiqlik ko`radi. Kishi ko`zini quvon tirayotgan bahoriy ko`katlar shunchaki go`zal emas, balki yaqinlarni kutib olishga hozirlik ko`rayot - ganligi sabab go`zaldir: Nastarin yuvib yuzni, yosuman tuzib o`zni, Nargis ochibon ko`zni intizori yoronlar. Ko`klamning eng sara chechaklari sara odamlar — yoronlarni kutib olishga hozirlik ko`rishadi. Furqat tabiatni tinimsiz harakatda ko`rsatadi. Ko`klam manzarasi dinamikasini jonli tasvirlaydi: Bir sahar edim uyg`oq: o`t tutashdi olamga, Tog`lar chekibon larza, titradi biyobonlar. Bu satrlar o`z holicha o`quvchi tasavvur va xayolotiga ta`sir ko`rsatadi, tuyg`ularini bezovta qiladi. O`qituvchi o`rtaga shunday savol tashlashi mumkin: Baytda tasvirlangan sahar chog`ida nima ro`y berdi? Siz uni qanday tushunasiz va tushuntirasiz? qabilida savol tashlash mumkin. O`quvchi nima bo`lishi mumkinligi haqida o`yga toladi. Kimdir ko`klam saharida moma qaldiroq guldiragandir desa, boshqa o`quvchi chaqmoq chaqqandir yoki uchinchi biri yomg`irdan so`ng charaqlab quyosh chiqqandirki, olam o`tga burkanganday bo`lgandir tarzida tushunar. Xullas, har bir o`quvchi o`z tasav vuri dan kelib chiqib, bu misralarni o`zgacha sharhlashi mumkin va o`z fikrini dalillay olar ekan, ularning har biri haq. She`rning beshinchi baytida qo`llangan taqlidiy so`zlar g`azal musiqiyligini oshirgan, oldingi misralarni kuchayti rishga, yangi tafsilotlar bilan

mustahkamlashga xizmat qilgan. Unda jonli narsalar holati tilga olinadi. Furqatdan oldin o`rganilgan siymo – Ogahiyning ishqiy g`azallarida bo`lgan kabi sakkiz baytli mazkur she`rda ham oltinchi baytdan g`azalga ijtimoiy ma`no kirib keladi. To`g`ri, bu shunchaki an`anaviy ramzlar orqali ifodalangan, lekin yil boshidan o`quvchilarning mumtoz matnlar tagma`nosini anglash malakalari shakllanganligini unutmaslik kerak: Bulbul o`qug`och yig`lab, subhidam xazon faslin, G`uncha qon yutub, yuz chok etti gul giribonlar. Baytda g`unchaning gul bo`lib ochilishi jarayonini husni ta`lil san`ati vositasida o`ziga xos tarzda tasvirlanganligiga o`quvchilar diqqat qilishi lozim. Ko`klamning shundoq farahli ertasida bulbul xazon faslini eslab nola qilgach, u qo`ngan gulning g`unchasi ham qon yutib, yoqasini yuz joyidan yirtib yuboradi. Yoqasi yirtilgan g`uncha yozilib ketadi, ya`ni ochiladi. Nima uchun bulbul subhidamda xazon faslini eslaydi? Buning sababi yettinchi baytda ochiladi. Chunki dunyodan vafo ahli kechganlar. Xalqimizdagi azadorlarning ko`k kiyish udumidan shoir bu baytda unumli foydalangan. G`azalning maqta`sida shoirning vafo ahlining nohaq ranjitilishiga, qadr topmaganligiga kuyunchak munosabati aks etadi: Kuymasun bu savdodan ne uchun dimog`imkim, Ranju g`ussada dono, kechsa shod nodonlar. Albatta, adolatparvar shoir donolarning g`ussa chekib, nodon larning shod yashashidan ozorlanadi va buni murakkab ramzlar vositasida jozibali ifodalaydi. Shoir o`z davri uchun g`oyat dolzarb bo`lgan adolat va ma`rifat muammolarini faqat faslning go`zalligini kuylashga bag`ishlanganday tuyuluvchi she`rning zamiriga ustalik bilan singdirib yubo radi. “Ul qaro ko`z ko`zlariga surma bejo tortadur” g`azalining oldingi she`r bilan umumiy jihatlari ko`p. Har ikkalasi ham mumtoz adabiyotimizning eng sara asarlaridan sanaladi. Hajm jihatidan katta – ko`p baytli (biri sakkiz, ikkinchisi o`n bayt) bu she`rlar lirik qahramonning tasvir obyektiga (bahor va ma`shuqaga) ideal yondashuvi bilan boshlanadi.

Ul qaro ko`z ko`zlariga surma bejo tortadur, Balki andin dahr eli ortuqcha g`avg`o tortadur. Shoir maqta`da tajnis va husni ta`lil badiiy tasvir vositalaridan mohirona foydalanadi. Birinchi misradagi “tortadur” so`zi “qo`ymoq” ma`nosini bersa, ikkinchi qatordagi „tortadur“ so`zi „ko`taradi“ ma`nosida kelgan. Bu – tajnis. Dahr eli – dunyodagi odamlar orasidagi kelishmovchilik, davlatlararo nizo va urushlar, umuman barcha g`avg`olar, shoir izohicha, shu qaro ko`z tufayli, uni talashib yuz bermoqda. Keyingi baytda qism butun orqali idrok etilganligi uchun ifodaning aniqligiga erishiladi: Qoshlari ostida go`yo ikki fatton ko`zlari, Ikki hindu bachchadurkim, yondashib yo tortadur. Yorning kamon qoshlari ostidagi fitnakor ko`zlari go`yo yoy otayotgan ikki nafar hindu bolasiga o`xshaydi. O`qituvchi shu o`rinda Nima uchun yor ko`zlari hindu bolasiga o`xshatilgan? Nega ular “yondashib” deb tasvirlanayotibdi? Ular tortayotgan yoy nima? O`qlari-chi? kabi yo`naltiruvchi savollar berib, tahlilni jonli va mukammal bo`lishiga erishishi mumkin. O`quvchilar ma`shuqaning ko`zlari qop-qoraligidan ular hindu bolalarga, ko`zning joylashish shakliga ko`ra yondashib yotishga o`xshatilayotganligini, ularning yoyi yorning qoshi, o`qlari esa g`amzali boqishlari ekanligini bolalar qiynalmay izohlay oladilar. Telbalanmish zulfini savdosidin devonalar, Qayg`a borsa o`lturub yerg`a chalipo tortadur. O`quvchilar diqqati ushbu baytda shoirning go`zallik tasvirida man tiqiy izchillikka amal qilishiga qaratiladi. U yor vujudining har bir mucha (a`zo)siga har jihatdan mos keladigan vazifa yuklaydi. Shu sabab, uning zulfi haqida gapirar ekan, oshiqlarning telba lanib, duch kelgan joyga but rasmini chizishlarini tasvir - laydi. YA`ni yorning zulfidan oshiqlar shu darajada es-hushlarini yo`qotadilarki, telbanish holatiga tushadilar. Qayd etilgan sabab va oqibat munosabati mantiqli hamda maroqli: yor zulfi – pari shon, ya`ni tartibsiz. Tar tibsizlik esa telbalikning ilk bel gilaridan biri. G`azal ning to`rtinchi bayti tasvir murakkabligi jihatidan ajra - lib turadi:

Jon ila ko`ngil taloshur, ey sanam, dardu g`aming, Birni sol ko`nglumg`akim, jon birni tanho tortadur. O`qituvchi bu baytning tahlilida o`quvchilarga yordamga kelishi kerak. Aksariyat hollarda ularning o`zi bu misralarni sharhlashga qiynalishlari tajribalarda ko`rildi. So`zdagi ma`no nozikliklariga e`tibor qil inmasa, baytning ma`nosini anglanmasligi, shoirning san`at korligi sez may qolishi mumkinligini tushuntirish lozim. Mashrabning “O`rtar” g`azalidagi “G`amim boshqa, alam boshqa, yuragimni fig`on o`rtar” misrasi misolida “g`am” va “alam” so`zlaridagi ma`no nozikliklar to`g`risida to`xtalgan edik. Shuni eslatgan holda bu o`rinda “dard” so`zi muhab bat ma`nosida kelganini hisobga olish lozim. Shunda jon bilan ko`ngulning ishq bilan g`amdan qay birini tanlashni bilmay talashayotgani tushunarli bo`ladi. Oshiq ma`shuqadan talashilayotgan ikki narsadan bittasini ko`ngliga solishini so`raydi. O`shanda jon boshqa bittasini ko`tara olishi mumkin. Keyingi baytlar tahlili shu taxlit davom etadi. Bu g`azalda ham maqta`dan oldingi ikki baytda shoir ijtimoiy va falsafiy mushohadalar bilan chekinish qiladi. Furqat uyg`oq vijdonli kishilar kabi charxning adolatsiz bir odati (shevasi)dan dog`da: ayshni nodon suradi, kulfatni donolar tortadi. Uning oldingi g`azaldagi “Ranju g`ussada dono, kechsa shod nodonlar” misrasi bilan yaqinligini bolalar o`qituvchining savoli orqali topa oladilar. G`azalning to`qqizinchi baytida Furqat insonning moddiy va ruhiy jihatidagi bir bog`liqlikdan juda o`rinli foyda lanadi, ya`ni odam tanasida safro ko`paysa, unda jinnilik ka mayl kuchayganidek, boylikka o`chlik inson ko`nglini qora qili shini ta`kidlaydi. Shoir insonni boylik emas, ishq ulug` laydi deb biladi. Shu bois, g`azal maqta`sida muhabbat azob larini engiltak kimsalar tortolmasligini ochiq aytadi: Bulhavaslar torta olmas nozaninlar nozini, Furqatiydek bekasu sho`rida, rasvo tortadur. “Bulhavaslar” ishqni havas, aysh vositasi deb biluvchi yengiltaklardir. Shu o`rinda talabalarga “Muqaddam o`rganilgan asarlardagi “bulhavas” obrazlarni

eslang”, “Qaysi timsollarni “Furqatiydek bekasu sho`rida, rasvo tortgan”lar sirasiga kiritish mumkin?” kabi topshiriq, savollar berish mumkin. She`riyatda inson portretini so`z bilan chizib, go`zal san`at asari yaratish mumkinligi shoirning „ Surmadin ko`zlar qaro, qo`llar xinodin lolarang“ satri bilan boshlanadigan she`ri vositasida o`quvchilarga ko`rsatiladi. Furqatning bu mashhur g`azali ustoz ozar shoiri Muhammad Fuzuliyga iqtibos sifatida yaratilgan. Hatto she`rning birinchi misrasi to`lig`icha Fuzuliyga tegishli bo`lib, Fur qat uni rivojlantirib, yangi badiiy mazmun yuklagan. Adabiyot muallimi o`zga shoirning misrasiga tayangan holda tasvir qudrati, ifoda ta`sir chanligi, chizgilarning nozikligi jihatidan oldingidan balandroq badiiy natijaga erishmoq uchun ulkan talant egasi bo`lish kerakligini alohida urg`u bilan ta`kidlashi lozim. Furqat shunday iste`dod sohibi bo`lgani uchun ham yorning she`riy suratini yaratar ekan, har bir chizgiga muayyan badiiy vazifa yuklagan. Shuning uchun ham ma`shuqa tasviri devorga ilib qo`yilgan surat emas, balki o`quvchining ko`nglidan joy olgan harakatdagi suratdir: Surmadin ko`zlar qaro, qo`llar xinodin lolarang, G`ozadin yuzlarda tobu, o`smadin qoshlar tarang. Dastlabki satrlarda ma`shuqaning go`zalligi tashqi omillar tufayli yuzaga kelganligi tasvirlanadi. Ko`zning qoraligiga surma, qo`lning lolarangligiga xina, yuzning go`zalligiga elik, qoshning tarangligiga o`sma sabab. Mumtoz adabiyotda qosh doim kamonga o`xshatiladi. Qoshning tarang ligi kamonning tarangligi demakdir. YA`ni ma`shuqaning egma qoshi oshiqqa qaratilgan tarang kamondir. Uning keyingi misralardagi og`ir qismati ana shu holatning natijasidir. Keyingi baytlardagi kelinchakning kiyinishi, milliy orolanish ashyolari, taqinchoq, bezaklar, go`zalning o`zini tutishi, qiliqlari, oshiq bilan munosabatlari, ularni berishda shoir qo`llagan badiiy tasvir vositalari bir-bir sharhlanishi hamda izohlanishi lozim. Savol va topshiriqlar mohiyatan milliy qadriyatlarga hurmat, milliy o`zlikni anglash va bulardan g`ururlanish tuyg`ularini tarbiyalashga qaratilgan.

Darslikda Furqat umrining ma`lum bir pallasida tasavvuf yo`liga moyillik bildirib, o`tkinchi dunyo g`avg`olaridan ko`ngilni forig` tutib yashashga intilgani to`g`risida ma`lumot aytilib, “Bormasmiz” radifli g`azalida shoir shaxsiyati, uning umrbayoniga daxldor mazkur jihatlar yanada yaqqolroq ko`zga tashlanishi ta`kidlangan edi. She`rda komillik yo`liga kirgan orif shaxs hayotiy qarashlari bayon etilgandek bo`ladi. G`azalning qahramoni – o`z qadrini biladigan, insonlik g`ururini boylik va manfaatdan ustun qo`ya oladigan shaxs: Biz istig`no eli qichqirmag`an ma`voga bormasmiz, Agar chandeki xirman aylasa, dunyog`a bormasmiz. Shu she`r bahonasida o`quvchilarga tasavvufiy istilohlarni tanishtirish davom ettiriladi. Istig`no – bu ehtiyojsizlik. Xudodan boshqa hech kimga va hech narsaga muhtoj bo`lmay yashashni uddalaydigan odamlar istig`no elidir. Aytilmagan joyga bormaslik, xirmon qilib uyub qo`ysa lar-da, boylikka intilmaslik lirik qahramonning qo`lidan keladi. Shoirning asosiy shiori – malollik keltirmay yashash. U nafaqat jamiyatning, balki tabiatning malolatiga ham sababchi bo`lishni istamaydi: Agar labtashna qolsak, filmasal, sahroyi olamda, Malolat zohir etsa, mavj uran daryoga bormasmiz. G`azalning keyingi baytlarida lirik qahramon yaxshilik ni faqat Allohdan kutishini, foyda uchun duch kelgan odamnikiga boraver masligini, ayniqsa, dimog`dor, kibrli, ko`ngil ma`rifatidan yiroq kimsalarga yaqinlashmasligini bildiradi. To`rtinchi bayt tahlilida nafaqat o`quvchilar, balki o`qituvchilarning o`zlari ham tahlilda ikkilanib qolganliklariga tajribalar davomida guvoh bo`ldik. Gap shundaki, “lof urmoq” birikmasi hozirgi kunda asosan “yolg`on so`zlamoq”, “yolg`on da`vo qilmoq” ma`nosida qo`llanadi. Agar shu ma`noda tushunilsa, “Biz Farg`ona yurtida o`zimizni avliyosifat ko`rsatib, yolg`on gapiramiz, shu lof bilan tab`imiz nozik deb, har joyga ham boravermaymiz” degan g`azal matniga mutlaqo to`g`ri kelmaydigan ma`no chiqadi. “Lof urmoq” bo`rttirib gapirish, qayta-qayta ta`kidlashni ham anglatadi. Shu ma`nolarni bilgachgina, bayt mazmunini to`g`ri chaqish mumkin bo`ladi.

G`azalning oltinchi baytida so`fiyona ruh yaqqol namoyon bo`lib, shoir ko`zda tutayotgan kishilar faqr elidan ekan ligini alohida ta`kidlaydi. Ma`lumki, tasavvufda komil likka erishish uchun bosib o`tilishi zarur bosqichlar qatorida „istig`no“, „faqr“ ham bor. Lirik qahramon ana shu bosqichdan o`tish istagida bo`lganlar nomidan boylik uchun jahongirlar oldiga ham bormasliklarini so`zlaydi: Biz ellar — faqr elimiz, parcha nong`a sabr aylarmiz, G`araz dunyo uchun Iskandaru Dorog`a bormasmiz. Shoir — e`tiqodida sobit. U bu yolg`on dunyodan ketguncha ham qarashlarini o`zgartirmoqchi emas. Shu tariqa she`rda o`z qadrini bilgan, ezgulikka intilgan, haqiqatga astoydil etmoqchi bo`lgan solik tuyg`ulari samimiy ifoda etilgan: Emasdur oncha asbobi jahong`a fikrimiz, Furqat, Vale ketguncha juz andishayi fardog`a bormasmiz. “Asbobi jahon” insonni dunyoga bog`lab turadigan nafsoniy istak ashyolaridir. Fikri asbobi dunyo bo`lmagan kishining maqsadi va intilishlari Yaratganning visoli bo`ladi. Bu maslakda yashovchilar hargiz “juz andishayi fardog`a bormas”lar. Shu tariqa g`azalda ko`ngil ma`rifatiga ega shaxslar holati juda ta` sirli aks ettirilgan. Shoirning “Manam sho`rida bulbul” muxammasi darslikda qisman tahlil qilindi. O`qituvchi har bir banddagi shoir g`aribligi sababi hamda ruhiyatidagi mahzunlik holatining sharhlanishiga erishmog`i kerak. Matn bilan tanishilgach, o`quvchilardan o`zlari anglaganlari darajasida she`rdagi g`ariblik, g`urbat ma`nolarini izohlashlari, fikrlarini matn asosida dalillashlari talab qilinadi. Izohlar turlicha bo`lishi mumkin: yor (ma`shuqa) hajri (“Bo`lubman oshiqi sho`ridai bir nozanin dilbar”); o`z yaqinlaridan ayriliq ( “Kishi holimni bilmas mehribonidin adoshganman”); do`stlar sog`inchi (“do`stonidin adashgonman”); vatanidan judolik (“Vatansiz benavodurmen, makonidin adashgonman”, “Vayo bir murg`i vahshiy oshiyonidin adashgonman”); ma`naviy ustoz – tariqatdagi piri komildan uzoqlashish (“bir sohib karomat ostonidin adashgonman”); ilohiy makondan,

Yaratgan vaslidan mosivo bo`lish (“Fano kuyida kimki mu`takifdur”, “Zamon ahli bu boisdin taxallus Furqatiy derlar, Necha yildur bir oshubi zamonidin adashgonman”). Mazmunni sharhlashga berilib ketib, she`rning badiiyatini nazardan soqit qilishlik to`g`ri emas. Muxammasdagi hasbi hol uchun qo`llangan tashbehlar, har bir banddagi so`zlarning tanosubiy bog`lanishi, mubolag`a uchun ishlatilgan qiyoslar ustida ishlanishi lozim. Furqatning “Sayding qo`yaber sayyod, sayyora ekan mendek” musaddasi adabiyotshunoslikda erk va hurriyat qo`shig`i deb ta`riflanadi. She`rda uchta obraz: lirik qahramon, sayd – ov (ohu) hamda sayyod obrazlari ishtirok etgan. Musaddas boshdan oyoq lirik qahramonning ovchi tuzog`iga tushgan ohuga hamdardlik tuyg`usi bilan to`lib-toshgan. Lirik qahramon tuzoqqa tushgan ohuning holini xilma-xil tashbihlar va muqoyasalar bilan tasvir etgach, ovchiga xitob qilib, uni banddan ozod qilishni so`raydi. Lekin uning ijtimoiy mazmun yuklangan tagma`nosi ham yo`q emasligi tarbiyalanuvchilarga anglatilishi o`rinli bo`ladi. Har qanday kuyunchak millat ziyolisining yuragiga hasrat dog`ini solgan Turkiston yurtining qo`ldan ketib, el va yurt ovday bo`lib istilo asrining sayyodi qo`liga tushishi unga yangi ijtimoiy mazmun bag`ishlaydi, ya`ni sayd – bu ona Turkiston, sayyod – g`addor mustamlakachilar. Ayrim mutaxassislar esa ushbu musaddasning yuzaga kelishida she`rda nomi zikr etilgan Sa`dulla hofizning yomonlar tomonidan fojiali o`ldirilishini ham bir sabab qilib ko`rsatadilar. Bu she`r vositasida o`quvchida o`zgalar qayg`usini anglash, hamdardlik hissi chuqurlashtiriladi, Vatan taqdiriga mas`ullik tuyg`usi kamol toptiriladi.

Adabiyot: 1. Qozoqboy Yo`ldoshev, O`zMU professori 2. Valijon Qodirov, ADU katta o`qituvchisi, f.f.n.ma`ruza matnlari 3. Karimov /. O`zbek adabiyoti tarixi. O`quv qo`llanma. 3-kitob. T. 1987 yil. 4. Furqat. Tanlangan asarlar. II tomlik. I-II tom. T. 1960 yil. 5. Qosimov B. Yunusov Sh. va boshqalar. Milliy uyg`onish davri o`zbek adabiyoti. T. 2004 yil.

O'xshashlar

Furqat ijodi

Ijodkor tarjimai holini o`rganish usullari

Zokirjon Xolmuhammad o’gli Furqat

Badiiy asarning tilini o`rganish. Badiiy asarni o`quv tahlili

O`zbek adabiyoti tarixi fani. Uning o`rganish ko`lami