Jahon otin Uvaysiy - Adabiyot - Referatlar

Jahon otin Uvaysiy

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB

Ko'chirib olish

Jahon otin Uvaysiy (XVIII asrning 80-yillari - XIX asr o`rtalari) Har bir shoir taxallusining o`z ma`nosi bor. Mumtoz adabiyotimizda shoirlar asosan muqad-das Islom dini ta`limotiga, payg`ambar Muham mad alayhissalom o`gitlari hamda o`tmishdagi ulug` ajdodlarga ergashib yoki tug`ilgan yeriga nis-bat berib o`ziga taxallus tanlaganlar. Taxallus bu shunchaki bir so`z yoki ismgina emas, balki adib-ning ijoddan ko`zlagan maqsadini, yo`lini bel-gilovchi timsol, ajdodlari, Vatani oldidagi mas`uliyatga ishora qiluvchi hikmatli so`zdir. Masalan, Navoiy — haq va haqiqat, adolat yo`lida navo qiluvchi, Buyuk Alisher Navoiyning ikkinchi taxallusi Foniy — o`tkinchi, ya`ni o`zining bu dunyo-da vaqtinchalik mehmon ekanligini anglab, faqat ezgu ishlarni ko`zlovchi, Maxmur — ilohiy ishqdan mast bo`lgan darvesh va hokazo. Xo`sh, unda Uvaysiy taxallusining ma`nosi nima? O`tmishda Uvays Qaraniy ismli valiy zot o`tgan. Uning Muhammad alayhissalomga bo`lgan muhabbati shu kungacha insonlar orasida tillarda doston bo`lib kelmoqda. U payg`ambarimiz bilan bir zamonda, bir-birlaridan unchalik uzoq bo`lmagan joyda yashagan bo`lsalar-da, ularga ko`rishish nasib etmagan. Bu zot Muhammad alayhissalomga hali payg`ambarlik berilmay turib, lining qachon va qayerdan chiqishini bilmagan holda Rasulullohning kelishini intizorlik, ko`zda yosh bilan kutgan. O`zi hali ko`rmagan, daragini faqat ilohiy kitoblardan eshitgan payg`ambarga g`oyibona muhabbat qo`yadi. Muhammad alayhissalom ham o`ziga zamondosh sahobalari hamda ummatlari ichida ko`rmay turib, Uvays Qaraniy hazratlariga alohida ikrom va e`zoz bilan mehr qo`yganlar. Shundan Islom olamida payg`ambarimizning (garchi u zot o`tib ketgan bo`lsalar-da) g`oyibona nigohiga sazovor bo`lish ilinjida uvaysiylik yo`li paydo bo`lgan. Ehtimol, shoira Uvaysiy ham o`z taxallusini qaysidir bir buyuk zotga bo`lgan g`oyibona uvayslik munosabati tufayli tanlagandir.

Mana, shoira Jahon Otin taxallusining ma`nosini ham deyarli bilib oldik. Endi uning hayot yo`li to`g`risida bir-ikki og`iz so`z. Shoira Marg`ilon shahrida ziyoli oilada dunyoga keldi. Otasi o`zbek va tojik tillarida she`rlar yozgan ijodkor, onasi ham fozila ayol bo`lgan. Hofiz unvoni bilan el ichida tanilgan akasi Oxunjon ashula aytar, musiqadan yaxshigina xabardor edi. Badiiy did yuqori bo`lgan ma`rifatli oilada voyaga yetgan Jahon Otin yoshligidan she`r mashq qildi va tez orada «Uvaysiy» taxallusi bilan shuhrat topdi. Shoiraning turmush o`rtog`i Hojixon erta vafot etib, qizi Quyoshxon, o`g`li Muhammadxonni tarbiyalab voyaga yetkazish yakka o`zining zimmasida qoladi. U maktabdorlik qiladi, ijod bilan shug`ullanadi. Farzandlari ham she`rlar yoz gan. Uvaysiy hayoti va ijodiy faoliyatining bir qismi malika va shoira Nodirabegim hurmati va iltifoti tufayli xon saroyida kechadi. Bu yerdagi qizg`in ijod uchun kerakli adabiy muhit, farzandlarining yashashi va tarbiyasi uchun qulay sharoit shoiraning bir necha yillar osoyishta hayotini ta`minladi. 1822- yilda Amir Umarxon vafot etgach, Uvaysiy uchun ham tashvishli va qayg`uli kunlar boshlanadi. Otasining o`rniga taxt-ga o`tirgan Muhammad Alixon unga yaxshi munosabatda boimadi. Boz ustiga o`g`li Muhammadxon ham sarbozga oli-nib, Qashqar uchun olib borilayotgan urushga jo`natildi. Oilaviy turmushi baxtsiz kechgan qizi Quyoshxon kasallanib, o`ttiz yoshida vafot etadi. Undan Bibi Xadicha ismli qizcha qoladi. Buxoro amiri Nasrullo 1842-yilda Qo`qonni bosib olib, Nodirabegimni, uning o`g`li va nabiralarigacha qatl ettiradi. Shundan so`ng Uvaysiy ona shahri Marg`ilonga qaytadi va taxminan 1850-yilda vafot etadi. Shoira ijodi uning kattagina bir devoniga jamlangan. U mumtoz adabiyotning g`azal, muxammas, musaddas, murab-ba`, chiston hamda doston kabi janrlarida qalam tebratganini kuzatish mumkin. Shoira she`rlari asosan ishqiy mavzuda. Ularda o`zining yaratuvchisiga intiqlik bilan intilayotgan solik

banda, Alloh yaratiqlarining eng afzali payg`ambar alayhissa-lomga oshiq ummat, haq yo`lida sobit ustozlarga muhabbatli shogird sifatida tuyg`ularini izhor etadi. Shuningdek, insonning insonga sevgisini tarannum etuvchi g`azallari ham talaygina. Uvaysiyning she`rlari ichida hasbi hoi tarzida yozilganlari ham bor. Shoiraning «Uvaysiyman», «Dog` o`ldi, dog` o`ldi», «Sog`indim» kabi g`azallarini misol tariqasida keltirish mumkin. Ularda shoira hayotining ayrim lavhalari, taqdiri uchun muhim bo`lgan hayotiy holatlar bayon etilgan. Masalan, «Sog`indim» radifli g`azal o`g`li Muhammadxonning sarbozlik-ka yuborilishi munosabati bilan farzandidan judo onaning iztiroblari, sog`inchini aks ettiradi. Uvaysiy chistonnavis sifatida ham o`z mahoratini namo-yon etgan. Ayniqsa, «Anor» chistoni yaratilgandan buyon she`riyat ixlosmandlari e`tiborini qozonib kelmoqda. SOG`INDIM Bukun, ey do`stlar, farzandi jononimni sog`indim, Gado bo`lsam ne ayb, ul shohi davronimni sog`indim. Musofirman, g`aribman, bekas-u ham benavodurman1, Vujudim dardga to`ldi, emdi darmonimni sog`indim. Tilimning zikri-yu, ko`nglimni fikri, yaxshi farzandim, Azizim, yolg`izim, davlatli sultonimni sog`indim. Kecha-kunduz yo`lig`a muntazirdurman, tikarman ko`z, Kelib holim so`ribon ketsa, mehmonimni sog`indim. Nasibin uzmadi tangri, ilojin topmag`ay kelsa, Onam deb bo`lg`usi bag`ri qizil qonimni sog`indim. Qorong`u bo`ldi olam ko`zima ushbu judolikdin, Ko`zu ko`nglum ziyosi mohi tobonimni sog`indim. Mani bekas Uvaysiy, yig`lagayman ro`z-shab2 tinmay, Uyimning ziynati, ko`z ravshani, xonimni sog`indim.

O'xshashlar

Uvaysiy 2

Anbar Otin hayoti va ijodi

XVII-XIX asrlar adabiyoti. Mashrab, Uvaysiy, Nodira ijodi

8-mart xotin-qizlar bayrami

Mumtoz badiiyat va germenevtika