Gyotye «Barbu sharq devoni» sharqshunoslikka kirish - Adabiyot - Referatlar

Gyotye «Barbu sharq devoni» sharqshunoslikka kirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

134 KB

Ko'chirib olish

1Gyotye «Barbu sharq devoni» sharqshunoslikka kirish Mashdur nemis adibi Yodan Volfgang Gyote (1749 — 1832) shoir, dramaturg va adabiyotshunos, dukukshunos va sharkshunos, tarixchi va faylasuf, rassom va teatrshunos, biologiya va mineralogiya fanlari buyicha kashfiyotlar kil- gan olim va davlat arbobi bulib, «Faust», «Yosh Verter- ning iztiroblari», «Barbu Shark devoni», «Tavrida ifi- geniyasi», «Rim elegiyalari», «Torkvato Tasso», «Nabotot evrilishi», «Sedrli sibizga», «Rang dakdda ma’lumot» kabi asarlar, shuningdek, 3 mingdan ziyod she’rlar muallifi- dir. Ma’lumotlarga Karaganda, uning Veymarda chop etil- gan badiiy va ilmiy merosi bulmish asarlar tuplami 143 jilddan iborat. Bu asarlar orasida Gyote 1814 — 1815 yillarda yozishni boshlagan va ilk bor 1819 yilda, 70 yoshida nashr ettirgan «Barbu Shark devoni», dech shubdasiz, alodida urin tutadi. Usha davrda Barbdagi ijtimoiy-davlat tuzumi yangidan-yangi murakkabliklarni keltirib chikarayotgan, tanazzulga yuz tu- tayotgan bir sharoitda, uzi nafas olayotgan muditda ma’na- viy tirgak bulgulik biron narsa topolmagan Gyote xayolan Sharkka «dijrat» kiladi, Sharkka «kochib ketadi», ya’ni Shark she’riyatidan ildom oladi va «Barbu Shark devoni»- ni yozish bilan mashgul buladi. Bu asar dam shaklan, dam maz- munan Barb va Shark adabiy an’analarini uzida mujassam- lashtirgan, boshkacha aytganda, unda ikki madaniyat va ikki adabiy mintaka uzaro sintezlashgandir. Sharku Barb rudi mujassamlangan Gyotening «Devon»i ikki madaniyat konidan paydo bulgan farzanddir. Buyuk Gyote kadimgi Yunoniston, Rumo ilmu fani bilan birga, Shark madaniyati va adabiyoti yutukdarini dam tashnalik bilan uzlashtirgan damda asarlariga sharkona rud va she’riyat an’ analarini singdirib yuborgan, deb yozadi professor Naj- middin Komilov. Gyote nazdida Shark adabiyoti va she’riyati, Firdavsiy, Shayx Sa’diy, Dofiz Sheroziy, Jaloliddin Rumiy ijodi — «Xizr chashmasi». U damisha musaffo va ra- von, undan dayot nafasi ufurib turadi. Bu

2rud va ijod man- bai, sevgi va ku tik saltanatidir 1 . Gyote garchand olis Germaniyada yashab-ijod etgan bulsa dam, rudan bizning shoir, ya’ni Shark shoiridir. Uning asarla- ridagi ma’no va mazmun, dis-tuygu millatimizga xosligi bilan ajralib turadi. Umuman, uzi Gyote Sharkka chinakam ixlos kuygan shoir bulgan. Gyotening rudiyatida Shark olami bor. Uning ba’zi satrlarini ukiganda, musulmon olamiga, Shark dunyosiga katta medri borligini, ana shu olamni bi- lishga kuchli intilish mavjudligini kurish mumkin. Gyote ning ta’biricha, jadon she’riyatida yetti yulduz deb uning uzi e’tirof etgan dadolarning dammasi Shark shoirlari- dir. Shark olamidagi ana shu yettita yulduz katorida Sa’diy, ¥ofiz va Navoiyni sanar ekan, Gyote: «men ularning soyasi- ga dam arzimayman», degan. Gyotening dunyokarashi Barb adabiyoti va madaniyati yoki na- sroniy dini bilan chegaralanib kolmagan. U juda keng mikyos- da fikr yuritgan. Gyote Shark olamining tafakkurini, ma’na- viy dunyosini, insoniyligini uziga nidoyatda chukur singdir- gan va Sharkka juda katta medr, mudabbat, kerak bulsa, dur- mat-edtirom bilan yondashgan Shaxs va buyuk mutafakkirdir. Gyotening «Barbu Shark devoni» «Dijrat» she’ri bilan boshlanadi: Taxtlar kulab, ne taajjub, Xarob Shimol, Magrib, Janub Sharkka dijrat erur vojib, Unda ishku mayu mutrib ¥amda Xizr suvi bordir, Bokiy umr senga yordir. Bu she’rda Paygambarimiz Mudammad alaydissalomning dushmanlaridan kochib, 622 yilda Makkadan Madinaga dij- rat etishiga ishorat kilingan-u, aslida bu satrlar ramziy ma’noga ega bulib, shoirning Sharkka xayolan «kuchishi», «dijrat kilishi»ni bildiradi. Bu she’r bilan barcha umid- lari poymol bulgan buyuk Gyote Barbu Janub va Shimoldan Shark she’riyati olamiga «kochib ketish»dan maksadi yasha- rish, yangidan sermadsul dayotni boshlash ekanini uktiradi va boshkalarni dam ortidan ergashishga chakiradi. Adabiyotshunos olim va mutaxassislarning «Barbu Shark devoni» £ur’oni Karim 1 Комилов Н. Тафаккур карвонлари / Махсус мударрир: Р.£учкор. — Т.: «Маънавият», 1999. Б.14

3va Dadisi shariflar, Shark she’- riyatining asosi bulgan tasavvuf ta’limoti ta’siri damda Firdavsiy, Anvariy, Nizomiy, Rumiy, Dofiz Sheroziy, Sa’diy va Jomiy gazallari talkinida yaratilgani dakdda- gi fikri mutlako asoslidir. Gyote Dofiz she’riyatiga shu kadar berilganki, guyo Dofiz unga barcha jumboklarning kaliti bulib tuyuladi. «Xikmatnoma»dagi ushbu satrlar bunga yakkol isbot bula oladi: Kim ¥ofizni bilmasu sevmas Tushunmaydi Kalderonni dam. Ma’lumki, Gyote Shark tillari va tarixi, adabiyoti va diniy-falsafiy karashlari, udumlari va urf-odatlari bilan juda yoshligidan kizikkan. Barb gyoteshunoslarining fikricha, dado alloma £ur’on va dadislar tarixi, Mu- dammad alaydissalomning tarjimai dollari, shuningdek, buyuk Shark allomalari ijodini asosan ingliz, frantsuz tillaridagi tarjimalarda yoki shu tillar orkali kilin- gan nemischa tarjimalarda ukigan va ular buyicha ilmiy tadkikotlar olib borgan. Shu ma’noda, Gyotening «Devon»i- ni Shark va Barbni boglab turuvchi adabiy kuprik yoki sharkshunoslikka kirish, deb badolash maksadga muvofik, deb uylaymiz. Jadon adabiyotining kuplab durdonalari katorida Gyo tening kalamiga mansub asarlar allakachon jadon tilla- riga kayta-kayta tarjima kilinib, bashariyatning yuksak ma’naviy xazinasiga aylanib ulgurgan. Bu ijodiy jara- yondan, albatta, uzbek adabiyoti dam chetda turgani yuk. Jadon adabiyotining sara asarlari — Firdavsiyning «Shodnoma»si, Dantening «Ilodiy komediya»si, Gyotening «Faust»i, Jovanni Bokkachchoning «Dekameron»i, Bal zak asarlari, Shekspir dramalari ona tilimizga tarji- ma etilishi olamshumul adamiyat kasb etdi va uzbek mada- niyatiga katta dissa bulib kushildi. Xalkimiz ma’naviy mulkiga aylangan bu buyuk asarlar bizni jadon ma’navi- yatiga yakinlashtiradi. Xususan, «Faust» Uzbekiston £adramoni va xalk shoiri Erkin Vodidov tomonidan rus tilidan 2 , shuningdek, tar- jimon va olim Posho Ali Usmon tomonidan nemischadan uzbek tiliga ugirilgan 3 . «Yosh Verterning iztiroblari» ro- mani esa, nemis tilidan mutarjim Yanglish Egamova tar- jimasida uzbek kitobxonlariga 2 Гёте. Фауст. Трагедия. Эркин Водидов таржимаси. £исм 1. — Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1972. 268 бет; Гёте. Фауст. Трагедия. 2 кисмли. Э.Водидов таржи маси. Суз охири И.Бафуровники. £исм 2. — Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1974. 348 бет; Гёте. Фауст / Таржима ва кириш сузи Э.Водидовники. — Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1985. 376 бет. 3 Гёте, Йодан Вольфганг. Фауст: Трагедия. Биринчи кисм // Олмончадан Пошо Али Усмон таржимаси — Тошкент: Алишер Навоий номидаги Узбекистон Мил- лий кутубхонаси нашриёти, 2007. 220 бет.

4takdim etilgan 4 . Maksud Shayxzoda, Shukrullo, Mudammad Ali, Nasrid- din Mudammadievlar Gyotening ayrim she’rlarini uzbek tiliga tarjima kilganlar 5 . Tanikli shoir, tarixchi va tasavvufshunos olim, yetuk tarjimon Sadriddin Salim Buxoriy Gyotening «Barbu Shark devoni»ni nemis tilidan bevosita uzbekchaga tar jima kilib, shu asar matni va unga oid ilmiy tadkdkotla- rini yagona kitob dolida ukuvchilarga tudfa etishga jazm kilibdi. Modir tarjimonni bu ezgu amali bilan kutlagan dolda, ushbu nashrning ayrim uziga xos jidatlari dakida tuxtalib utishni lozim topdik. Birinchidan, aytish joizki, Gyotening «Barbu Shark de- voni»ning nafakat nomi, balki mundarijasidan dam Shark nafasi ufurib turganini asar «Muganniynoma», «Xofiznoma», «Ishknoma», «Tafriknoma», «Ranjnoma», «Xikmatnoma», «Temurnoma», «Zulaydonoma», «Sokdyno- ma», «Masalnoma», «Forsiynoma», «Xuldnoma» deb ata- luvchi un ikki kitob(bob)dan iborat ekani misolida yakkol kurish mumkin. Tarjimon Sadriddin Salim Buxoriy bu jidatlarga alo- dida e’tibor karatgan. Shuning barobarida, u kitobga tar- tib berishda dam Gyote nuktai nazaridan yondashgan. Ya’ni, nashrning birinchi kismi «Barbu Shark devoni»ning naz- miy she’rlaridan tashkil topgan bulsa, ikkinchi kismida esa badiiy-falsafiy shardlarga keng urin berilgan. Shu urinda Gyote «Devon»idagi yukorida sanab utilgan nazm boblarida mavjud she’rlarning ushbu kitobga tulik kiritilmaganini eslatish joiz. Tarjimon bu dakda tuxta- lar ekan, kamtarlik bilan: «ayrim tarjimalarim uzimga ma’kul bulmagani uchun, ularni kitobga kiritmadim», deb kayd etadi. Kitobga tartib berishda aynan sufiyona rud va odangga ega she’rlar saralab olinganiga e’tibor karatadi- gan bulsak, fikrimizcha, bu dol Gyote «Devon»ining maz- mun-modiyatiga mutlako ziyon yetkazmagan. Aksincha, bunda dado shoir uz umrining nuroniylik davrida 4 Иоганн Вольфганг Гёте. Ёш Вертернинг изтироблари: роман / Таржимон Янглиш Эгамова. — Тошкент: «Янги аср авлоди», 2006. 132 бет. 5 Иоганн В.Гёте. Хижрат-кучиш («Барбу Шарк девони»дан) // Максуд Шайх зода. Чорак аср девони. Танланган асарлар. — Т.: Давлат Бадиий адабиёт нашриё ти, 1958. Б. 426-427; Гёте. Умид// Шукрулло. Танланган асарлар. — Тошкент, 1958, Б. 111; Гёте, Сайёднинг тунги кушиги// Мудаммад Али. Фазодаги дислар. Тош кент, 1967; Гёте, Турт ажиб совга («Барбу Шарк девони»дан Н.Мудаммадиев таржимаси)// Ёш ленинчи, 1968, 5 октябрь.

5nima sabab- dan ma’nan «Sharkka dijrat kilish» uchun choglanganini sufiyona she’rlar misolida yanada anik va ravshan aks et- tirish imkoni kuchaygan. Ikkinchidan, kitobning shardlar kismining uzini ik- kiga bulish mumkin. Birinchi bulimda Gyotening «Barbu Shark devoni»dagi «Mudammad sallollodu alaydi vasal- lam» makolasining tarjimasi, «Barbning Sharkka dij- rati» nomli keyingi bulimda tarjimon kalamiga man- sub «Gyote Sharkda», «Bazalnavis nemis shoirlari», «Gyote va ¥ofiz», «Gyote va tasavvuf» makolalari uz mujassa- mini topgan. Uchiichidai, «Barbu Shark devoni»ga xos nozik va murak- kab xususiyatlar tarjimondan katta tajriba, bilim va kunikmaga ega bulishni talab etishini alodida ta’kidlar ekanmiz, ushbu asar tarjimasining kulyozmasi bilan ta- nishish asnosida, shoir-tarjimon Sadriddin Salim Bu xoriy ana shunday mas’uliyatli ilmiy-ijodiy ishni ong- li ravishda uz zimmasiga olgan va uni muvaffakiyatli ado etgan, degan fikrga keldik. Turtipchidap, tarjimon erishgan bu yutukning muayyan omillari bor, albatta. Avvalambor, Gyote dam, uning uzbek tarjimoni dam shoir 6 , ularning orasida rudiy-ma’naviy yakinlik mavjud. Ma’lumki, Gyote Dofiz devonini Fon Xam mer tarjimasida mutolaa etib, azbaroyi ta’sirlanganidan uzini Sheroz bulbulining muridi, deb e’lon kilgan. U ¥ofiz orkali butun Sharkka bir umr mudabbat boglab «Barbu Shark devoni»ni bitgan. ¥ofiz gazaliyotiga singdirilgan goya, ya’ni mudabbat, bu — insonning butun borligini egallab, uz-uzini unutish da- rajasiga olib chikuvchi oliy ne’mat, degan sufiyona falsa- fani Gyote «Zulaydonoma»da uziga xos tarzda rivojlantir- gani yanada kizikarli ijodiy tajriba bulganini alodida ta’kidlash joiz. Ma’lumotlarga karaganda, Yusuf va Zulaydo dakidagi syujetning 70 dan ziyod adabiy talkini turkiy tilda yozilgan. Alisher Navoiy bu afsonani «dostonlar ichida eng ulugvori» deb atagan, u bu syujetni boyitishga jazm kil gan, 6 Садриддин Салим Бухорийнинг куйидаги шеърий китоблари бор: Салимов Садриддин. Ок к&ВДиргоч. Эртак.- Т.: «Ёш гвардия», 1977, 16 бет; Салимов Сад риддин. Эрка кушим. Шеърлар/ Суз боши Т.Тула. — Т.: «Ёш гвардия», 1979, 32 бет; Салимов Садриддин. Ёруглик одами: Шеърлар. — Т.: «Адабиёт ва санъат на шриёти», 1983, 80 бет; Салимов Садриддин. Румолча: Шеърлар. — Т.: «Адабиёт ва санъат нашриёти», 1988, 136 бет; Садриддин Салим Бухорий. «Бухорога Бухоро келди»: Шеърлар. — Т.: «Маънавият», 1999, 104 бет.

6ammo ish amalga oshmay kolgan 7 . Shuni ta’kidlash joizki, «Yusuf va Zulaydo» dostoni fakat Sharkda shudrat topgani yuk. Jadon adabiyotida bu syujet Tomas Manning «Yusuf va aka-ukalari» romanida, Nozim ¥ikmatning «Iosif va Menofis» dramasida dam aks ettirilgan. Endi bevosita Gyotening bu boradagi ijodiy izlanish- lariga kaytadigan bulsak, shoir kalamiga mansub «Zulay- donoma»da mashdur syujetdan chetlaniladi, ammo uni kayta gavdalantirishga darakat kilinmaydi. Chunki Gyote butun- lay boshka maksadni kuzda tutadi — uning dikkat markazi- da Ishk, Ma’shuka, Shoir, She’riyat yotadi. Matnda Yusuf ismi tilga olinsa-da, kadramonlarga daxl kilmaydi, bu yerda Zulaydo va Dotamni kuramiz. Gyote Dotam ismini Sa’- diyning «Buston» asari va Dofiz gazallaridan olgan bulsa, ajab emas. Shark adabiyotida yaxshilik, dozirjavoblik, sa- xovat timsoli bulmish bu obraz Gyotening asarida ancha uzgar- tirilgan, ya’ni u avvalo shoir, donishmand, zakiydir. Zu laydo dam Shark dostonlaridagi Zulaydo emas, balki Gyo tening kadramoni — shoir Dotam «uzimning Zulaydom» deb ardokdaydigan boshka bir ayolning timsolidir. Dotam va Zulaydo mulokoti ishk mavzuida bulib, fors shoirlariga xos timsollar va ifoda uslubi sakdanib kolgani e’tibor- ga molikdir. Gyoteshunoslarning guvodlik berishicha, «Zulaydonoma»- ga kirgan she’rlar Marianna fon Villemer ismli ayolga bagishlangan. Dotam — Gyote bilan Zulaydo — Marianna urtasidagi she’riy duet ularning kalblarini bir-biri- ga boglovchi nafis injular misoldir. Shoirlik salodi- yatiga ega bulgan Marianna Gyote Dotam she’rlari mazmu- niga mos javoblar kaytarganki, ular kitobxon kalbini dardol rom etadi. Aslida, Gyote Shark poeziyasidagi Yusuf timsolini kuzda tutgan-u, yoshi bir joyga borib kolgani sababli, uzi uchun saxiy Dotam timsolini tanlagan. Zu laydo boshida eri bulaturib Yusufni sevib kolgani sin- gari Mariannaga dam u erlik ayol bulgani uchun Zulaydo ismini tanlagan. Usha paytda Gyote 65 da, Marianna 30 yoshda bulishgan 8 . Shunday kilib, Marianna Villemer «Barbu Shark de- voni»da ijodga ildomlantiruvchi timsol va Gyotega dam- muallif sifatida bedad katta rol uynagan. 7 Бобожонова К. Гёте ва Шарк // Жадон адабиёти, 2007, №4, Б.176. 8 Карл Отто Конради. И.Гёте. Жизнь и творчество. М.: «Радуга», 1987. С.487.

7Tabiatan dis- siyotli kalb egasi, zukko inson bulgan Gyotega damma dam birdek yokavermagan. U dayotda kimlarni yoktirib, sevib kolgan yoki dustlashgan bulsa, demak ushalar Gyote didiga mos kelgan. Shuningdek, Marianna dam shoirtabiat bulgan, Gyote unda nafosatli, kuyunchak, teran dis-tuygu- li, kiskasi, uz ijodiy xayolotidagi zotni kura bildi. Marianna Dofiz gazaliyotiga xos odanglarni xuddi Gyo- tedek dis etib, unga teng keladigan she’riy javoblar kaytara oladi. £iska aytganda, Gyote Dofiz ijodini kanchalik ixlos va ishtiyok bilan sevib urgangan, uning dadosiga talpingan bulsa, Sadriddin Salim Buxoriy dam Gyote ijodini shun- chalik ardokdaydi, aziz biladi. U Gyoteni fakat tarjimon sifatida emas, balki ijodkor sifatida dam e’zozlaydi va u bilan uzining ichki yakinligini chukur dis kiladi. Buni tarjimonning Gyote ijodini ilmiy-ijodiy urganish bora- sidagi kup yillik mednati va erishgan natijalari yakkol tasdikdab turibdi 9 . Ma’lumki, chorak asr davomida ushbu asarning ayrim bob- lari Sadriddin Salim Buxoriyning bevosita nemis tili dan kilgan tarjimasida turli gazeta va jurnallarda e’lon kilingan va adabiy jamoatchilik tomonidan ilik kutib olingan edi 10 . Baybulla Salomov, Najmiddin Komilov, Yanglish Egamova, Salim Jabborov, Kamola Bobojonova kabi mashdur adabiyotshunos va tarjimashunos olimlar uzla- rining ilmiy asar va makolalarida tarjimon madoratini yukori badolagani shular jumlasidandir 11 . Beshinchidan, tarjimon muvaffakiyatining navbatdagi omili Sadriddin Salim Buxoriy nemis tili va adabiyoti bilimdoni sifatida gyoteyona falsafiylikni, donishman- dlikni, sharkona rudni tugri anglay olganidadir, desak, xato bulmaydi. 9 Садриддин Салим Бухорийнинг Гёте ижодига багишланган куйидаги мако- лаларига каранг: Салимов С. Жомий ва Гёте // Бухоро дакикати, 1989, 6 сен тябрь; Салимов С. Гёте. Мудаммад алайдиссалом // Садриддин Салим таржимаси // Сирли олам, 1991, №10, Б.32- 33; Салимов С. Бедиштнома // Сирли олам, 1991, №4, Б 42. Садриддин Салим. Барбнинг Шаркка дижрати // Шарк юддузи, 1994, №9- 10, Б.193-199. 10 £аранг: И.В.Гёте. Ижозат («Барбу Шарк девони»дан) // Садриддин Са лимов. Ёруглик одами. Шеърлар. — Т.: «Адабиёт ва санъат нашриёти: 1983. Б.72- 73; И.В.Гёте: Зулайдога. «Магрибу машрик»девонидан//Садриддин Салимов. Румолча: Шеърлар. — Т.: «Адабиёт ва санъат нашриёти»; 1988. Б 89-95.«Магри- бу Машрик девони»дан. Немисчадан С.Салимов таржималари//Шарк юлдузи, 1985, №1, Б. 120-123; Салимов С. Иоганн Вольфганг Дёте. Магриблик Дотаму Зулайдо//Шеърият — 86: Мажмуа. — Бафур Булом нашриёти, 1988. Б. 204-211; Садриддин Салим Бухорий. Бухорога Бухоро келди: Шеърлар. — Тошкент: «Маъ- навият», 1999. Б.87-95; Салимов С. Дофиз Шерозийга пайров// Узбекистон адабиёти ва санъати, 1990, 5 январь; Гёте. Барбу Шарк девони/ Олмончадан Садриддин Салимов таржимаси//Жадон адабиёти, 1998, № 7, Б. 86-87; 1998, №8, Б.42-43. 11 £аранг: Саломов Б., Сулаймонов М. Дофиз ва Гёте//Гулистон, 1974, №7, Б.23; Комилов Н. Тафаккур карвонлари// Махсус мударрир: Р.£учкор. — Т.: «Маъ- навият», 1999. Б. 13-14; Эгамова Я. Гётенинг «Барбу Шарк девони» ва унинг узбекча таржимаси хусусида // Гулистон давлат университети Ахборотномаси, 2002, №1, Б. 58-63; Жабборов С. Шеърий таржиманинг айрим муаммолари (И.В- .Гётенинг «Барбу Шарк девони» таржималари асосида)// Поэтика ва лингвос тилистика муаммолари. Халкаро илмий анжуман материаллари (И.В.Гётенинг 250 йиллик юбилейига багишланади). Самарканд, 2002. Б.84; Жабборов С. Гёте ижодида тасаввуфона шеърлар ва уларнинг узбек тилида кайта яратилиши // Вопросы зарубежной филологии. Сборник научных трудов. Самарканд, 1995. С.40- 43; Жабборов С.Ш. Гётенинг «Барбу Шарк девони». Матн. Талкин. Таржима. Фи лология фанлари номзоди... автореферати. Тошкент, 1995, 24 бет; Бобожонова. К. Гёте ва Шарк // Жадон адабиёти, 2007, № 4, Б.172-179.

8Uning «Barbu Shark devoni» tarjimasiga kul urishdan oldin — nafakat tarjimon, balki gyoteshu- nos olim sifatida — ushbu asarga oid nemis tilidagi ilmiy-adabiy va tarixiy ma’lumotlar bilan chukur ta- nishgani, bu mavzuda bir kator ilmiy makolalar yozib, matbuotda e’lon kilgani bizning yukoridagi xulosaga ke- lishimizga asos buldi. Oltiichidai, Sadriddin Salim Buxoriy ijodida obraz va tashbedlarning turli- tumanligi, falsafiy mushodada- ning kengligi, Shark shoirlari, ayniksa, Dofiz ijodi bilan oshnolik, uning she’riyatini forsiydan ukib-tu- shunib-anglab olish salodiyati tarjimonga Gyotening «Barbu Shark devoni»ni maromiga yetkazib uzbekchalashtirish uchun juda kul kelgan, nazarimizda. Zotan, Badouddin Nakshband, Abulxolik Bijduvoniy, Mudammad Orif Revgariy, Ali Romitaniy kabi aziz-avliyolarning forsiy tildagi nazmiy merosi aynan Sadriddin Salim Buxoriyning jozibador kalami sharofati bilan uzbek kitobxonlarining ma’na- viy mulkiga aylanganini yaxshi bilamiz 12 . Kezi kelganda, Shark madaniyatida, maishiy turmushida sufiylik, boshkacha aytganda, tasavvufning urni va roli bekiyos ekanini ta’kidlash joiz. Uni bilmasdan turib, mu- sulmon Sharkini tushunib dam, tushuntirib dam bulmaydi. Professor Begali £osimov ta’biri bilan aytganda, «ta- savvuf musulmon Sharkining insoniyat kelajagi, fozil, okil, damidaxulk kishilardan tarkib topgan yuksak jamiyat dakidagi falsafiy-axlokdy nazariyalar, ilmiy-amaliy da- sturlar majmuidir» 13 . Tasavvuf, birinchi navbatda, jamiyat tarbiyasi dakidagi ilmdir. Tenglikka, durfikrlilikka, adolatga tayangan bilimdir. U islom bagrida voyaga yetdi. Le- kin, ayni paytda, islom falsafasi va axlokdga yangi ma’- no, yangi mazmun baxsh etdi. Uni demokratlashtirdi 14 . Gyotening «Barbu Shark devoni»ning barcha kismlarini birlashtirib turuvchi narsa, 12 £аранг: Бухорий С.С. Дилда ёр: (Дазрат Бадоуддин Накшбанд): Бадиа. — Т.: Бафур Булом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1993, 80 бет; Бухо рий Садриддин Салим. Табаррук зиёратгодлар. — Т.: «Ёзувчи», 1993, 48 бет; Садриддин Салим Бухорий. Буюк хоразмийлар/Масъул мударрир Т. Жура. — Т.: «Ёзувчи», 1994, 16 бет; Садриддин Салим Бухорий. Бадоуддин Накшбанд ёки етти пир. Бухорийлар авлоди. — Тошкент: «Янги аср авлоди», 2003. 24 бет; Сад риддин Салим Бухорий. Бухоройи шариф авлиёлари. — Бухоро: «Бухоро» на шриёти, 2006. 32 бет; Садриддин Салим Бухорий, Далим Тураев. Чор Бакр ёки Жуйбор авлиёлари (тарихий маълумотнинг иккинчи нашри). Бухоро: «Бухоро» нашриёти, 2005. 20 бет; Садриддин Салим Бухорий, Самад Азимов. Буюк Биж- дувонийлар (авлиё ва алломалар). — Бухоро: «Бухоро» нашриёти, 2006. 120 бет; С.С.Бухорий. Дазрат Бадоуддин Накшбанд (Дилда ёр). Тарихий-маърифий ки- тоб. — Тошкент: «Укитувчи» нашриёт-матбаа ижодий уйи, «Бухоро» нашриё ти, 2007. 120 бет;Садриддин Салим Бухорий. Дахмаи Бедиштиён. — Бухоро: «Бухоро» нашриёти, 2007. 52 бет; Садриддин Салим Бухорий, Самад Азимов. Дазрат мавлоно Ориф Деггароний (илмий-маърифий нашр). Тулдирилган кайта нашри. — Бухоро: «Бухоро» нашриёти, 2008. 64 бет; Садриддин Салим Бухорий. Бадоуддин Накшбанд ёки етти пир. Тулдирилган кайта нашр. — Тошкент: «Янги аср авлоди», 2009. 24 бет. 13 £осимов Б. Асллик // Комилов Н. Тафаккур карвонлари. — Т.: «Маънавият», 1999. Б.9. 14 Уша жойда. Б.9.

9bu — Shark she’riyatiga asos bulgan tasavvufiy karashlardir. «Devon»ning barcha she’- rlariga «Dalok bul va kayta tiril», degan sufiyona goya teran singdirilgan. Masalan, «Muganniynoma» bobi yaku- nidagi «Saodatbaxsh aziyat» (« Selige Sehnsucht ») she’rida Gyote odatdagi dayot chegarasidan chikib, rudan kayta yangi- lanish uchun inson Ollod visoliga intilishi kerak, de gan goyani ilgari suradi. Bunday sufiyona yondashuv tarji mon uchun ayni muddaoki, zotan uning uchun bu yunalish eng makbul va margubdir. Muxtasar aytganda, Gyote dadosi, uning «Barbu Shark de voni» tarjimondan nimaniki talab kilsa, uning tarji- moni Sadriddin Salim Buxoriyda bu jidatlarning barcha- si mavjud bulgani ushbu asar tarjimasi muvaffakiyatli chi- kishini, ta’bir joiz bulsa, dam buyuk nemis shoirining, dam modir uzbek shoir-tarjimonining noyob iktidori yark etib namoyon bulishini ta’minlagan. Uzbekiston Respublikasi Prezidenta Islom Karimov- ning «Adabiyotga e’tibor — ma’naviyatga, kelajakka e’ti bor» makolasida uzbek adabiyotining bugungi kuni va er- tangi istikboli dakida suz borar ekan, jumladan, dunyo adabiyotining eng yaxshi namunalarini tarjima kilish, chop etish, urganish bilan boglik tajribalar, chet el yozuv- chilari bilan alokalarni yanada rivojlantirish masala- siga e’tiborni kuchaytirish zarurligi alodida ta’kidlan- gan. Yurtboshimiz kayd etganidek, «Dolbuki, biz ma’na- viyatimizni yuksaltirish, yoshlarimizni milliy va umu- minsoniy kadriyatlar rudida kamol toptirishga intila- yotgan ekanmiz, dech kachon uz kobigimizga uralashib kol- masligimiz kerak» 15 . Shu ma’noda, Gyotening «Barbu Shark devoni» asarining uzbek tilidagi tarjimasi va unga oid ilmiy-adabiy shard- lar mujassam etilgan ushbu kitob boshka sodalar katori adabiyot sodasida dam xalkaro damkorlikni kuchaytirish, shu jumladan, Barb va Shark urtasida adabiy alokalarni yanada rivojlantirish, uzaro adabiy ta’sir muammolarini urga- nish yulida mudim kadam bulishiga ishonamiz. £olaversa, 2009 yili butun dunyoda buyuk shoir va muta- fakkir Yodann Volfgang Gyote tavalludining 260 yilli- gi keng nishonlandi. Shuningdek, utgan yili «Barbu Shark devoni» ilk bor nashr etilganiga 190 yil tuldi. Shunday ekan, adabiyot 15 Каримов И.А. Адабиётга эътибор - маънавиятга, келажакка эътибор // Узбе кистон адабиёти ва санъати, 2009. 3 июль.

10muxlislari ushbu kitobni ulug shoir va uning shod asari tuyiga munosib tudfa sifatida kabul kiladi, degan umiddamiz.

O'xshashlar

Ahmad Yassaviy. Devoni hikmat

«Devoni Mavlaviy» Yusuf Saryomiy

Shermuhammad Munis. «Munis ul-ushshoq» devoni

Maxmud Qoshg`ariyning, devoni lug`ati turk asari haqida

Sharq adabiyotida xamsachilik an`anasi