O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishi - Tarix - Kurs ishlari

O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishi

Yuklangan vaqt:

06.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.9912109375 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishi O’zbekiston Respublikasining 1991 yil 20 noyabrdagi “O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi Qonunida yoshlarga beriladigan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy kafolatlar belgilab qo’yilgan. Shuningdek, bu qonunning qabul qilinishi yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga mo’ljallangan tashkiliy tadbirlarni ham ko’zda tutdi. Qonunning 1- moddasida “Yoshlarga oid siyosat O’zbekiston Respublikasi davlat faoliyatining ustivor yo’nalishi bo’lib, uning maqsadi yoshlarning ijtimoiy shakllanishi va kamol topishi, ijodiy iqtidori jamiyat manfaatlari yo’lida imkoni boricha to’la-to’kis ro’yobga chiqishi uchun ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, tashkiliy jihatdan shart-sharoit yaratish hamda ularni kafolatlashdan iboratdir,” deb yozib qo’yilgan. O’zbekistonda qurilayotgan fuqarolik jamiyati, hayotimizga kirib kelayotgan modernizatsiya jarayonlari va islohotlar samarasi eng avvalo yoshlarni qo’llab-quvvatlash, ularning intellektual salohiyatini oshirish, moddiy va ma’naviy rag’batlantirishga qaratilgan. Globallashuv jarayonida demokratik nuqtai-nazardan yangilanayotgan, o’zgarayotgan hayot yoshlarimizni o’ziga xos sinovdan o’tkazmoqda. Jamiyatning kelajagi yoshlar bilan bog’liq va ular taraqqiyotning asosiy kuchi hisoblanadi. O’z navbatida yoshlarimiz ham ilm-fan va boshqa sohalarda erishayotgan yutuqlari bilan davlatimiz tomonidan ko’rsatilayotgan g’amxo’rlikka munosib javob bermoqdalar. Shu bois mamlakatimizda jamiyatni demokratlashtirish, modernizatsiyalash, fuqarolik jamiyatini shakllantirish va rivojlantirish jarayonida yoshlarning o’rni kuchayib bormoqda. Yoshlarga doir olib borilayotgan davlat siyosati: bu borada mavjud qonunchilik, yangi qarorlarning qabul qilinishi va islohotlarning amalga oshirilishi mustahkam kuchli tayanch bo’lmoqda. O’zbekistonda yoshlarga mamlakatning kelajagi sifatida e’tibor berilib, ularning har tomonlama rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratib kelinmoqda.

O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosati quyidagi qoidalarga asoslanadi: — millati, irqi, tili, dini, ijtimoiy mavqei, jinsi, ma’lumoti va siyosiy e’tiqodidan qat’i nazar yoshlar to’g’risida g’amxo’rlik qilish; — yoshlarni huquqiy va ijtimoiy jihatdan himoya qilish; — milliy, madaniy an’analarning avloddan-avlodga o’tishi, avlodlarning ma’naviy aloqasi; — yoshlarning tashabbuslarini qo’llab-quvvatlash, yoshlar O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari doirasida o’z manfaatlarini amalga oshirish yo’llarini erkin tanlab olishlariga kafolat berish; — jamiyatni rivojlantirishga, ayniqsa respublika yoshlari hayotiga oid siyosat va dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda yoshlarning bevosita ishtirok etishi; — huquq va burchlarning, erkinlik va fuqarolik mas’uliyatining birligini ta’minlash. Yoshlarga oid davlat siyosati yuqoridagi qoidalarga binoan o’z mazmunini doimiy takomillashtirish, muntazam ravishda o’z e’tiborini jamiyat hayotining eng murakkab jihatlariga qaratish yo’nalishlarida keng rivojlantirilmoqda. O’zbekiston Respublikasida yosh avlodga qaratilgan davlat siyosatining bosh tamoyillari davrga hamohang tarzda takomillashib, o’z mazmunini boyitib hamda ichki sur’atini namoyon etib bormoqda. Buning natijasida yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishi sohasida O’zbekiston Respublikasida quyidagi vazifalar belgilandi: — respublika hududida yoshlarga oid davlat siyosatining ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va tashqiliy asoslarini belgilash; — yoshlarni ijtimoiy jihatdan himoya qilish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va ta’minlash; — yoshlarga oid davlat siyosati boshqaruv idoralarini tuzish; — yoshlarga oid davlat siyosati sohasida Respublikada kompleks va aniq maqsadli dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga oshirish;

— yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga mo’ljallangan moliyaviy mablag’larni tasarruf etish; — respublika yoshlarining manfaatlarini O’zbekistonning xalqaro majburiyatlari doirasida ifodalash; — respublika hududida yoshlarning va ular birlashmalarining ijtimoiy munosabatlarini huquqiy jihatdan tartibga solish; — respublika yoshlarining, yoshlar jamoat uyushmalarining tashabbuslarini ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy va tashqiliy jihatdan qo’llab-quvvatlash; — hamma huquq sub’ektlarining O’zbekiston Respublikasi qonunlarida yoshlarga nisbatan belgilab qo’yilgan majburiyatlariga rioya etishlarini nazorat qilish, O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid siyosatni shakllantirish hamda amalga oshirishning boshqa masalalari. Yuqorida belgilangan vazifalar asosida mamlakatda ta’lim sohasini bosqichma-bosqich, aniq maqsadga yo’naltirilgan holda isloh qilish bo’yicha uzoqni ko’zlagan dasturlar izchil amalga oshirib kelinmoqda. Chunki jamiyatning kelajagi yoshlarning tarbiyasi va ta’lim olishlari, oliy insoniy qadriyatlarni o’zlashtirishlari, ijtimoiy faoliyatga tayyorligi bilan belgilanadi. Umummilliy dasturlar doirasida o’tgan davr mobaynida yurtimizdagi ta’lim muassasalari: maktablar, litsey va kollejlarning zamonaviy moddiy-texnik va o’quv bazasini shakllantirish va mustahkamlash, ta’lim-tarbiya jarayoniga yangi standartlar, ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish borasida ko’lami va ma’no- mazmuniga ko’ra ulkan ishlar amalga oshirildi. O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy himoya natijasida yoshlarga har tomonlama g’amho’rlik ko’rsatilmoqda. Masalan, Oliy o’quv yurtlariga shartnoma asosida o’qishga qabul qilingan yoshlarga imtiyozli kredit olib o’qishlarini davom ettirayotganlari va muddatli harbiy xizmatni o’tab imtiyozli ball yordamida Oliy o’quv yutlariga o’qishga kirayotgan yoshlarni ta’kidlash o’rinli. Yoshlarning ma’naviy dunyosini shakllantirish ular bilan ishlashning eng muhim yo’nalishi va ularni jamiyatning ijtimoiy faol qismi sifatida tarbiyalashning bosh omili bo’lib qolmoqda. Bu o’rinda ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni voyaga etkazish

masalasi biz uchun umummilliy, umumdavlat miqyosidagi vazifa bo’lib, bu ezgu maqsad yo’lida amalga oshirilayotgan ishlarimizni izchil va qat’iyatlilik bilan davom ettirish bugungi siyosatimizning diqqat markazida turganini yana bir marotaba ta’kidlab o’tmoq lozim. Yoshlarni ijtimoiy jihatdan himoya qilish jismoniy, aqliy, axloqiy jihatdan o’sishini va O’zbekiston xalqining manfaatlari yo’lida ijtimoiy kamol topishini ta’minlash uchun yosh fuqarolar va ularning oilalariga beriladigan davlat kafolatlarini o’z ichiga oladi.O’zbe kiston Respublikasida yoshlar uchun, tibbiy xizmat, ta’lim olish, sport-sog’lomlashtirish va madaniy-ma’rifiy muassasalarga imtiyozli shartlarda qatnash, uy-joy qurish, ro’zg’or buyumlari sotib olish uchun imtiyozli kreditlar berish, dastlabki mehnat faoliyati uchun ish joyi bilan ta’minlanish yoki amaldagi qonunlarga muvofiq moddiy kompensatsiya olish huquqi, ijtimoiy infrastruktura ob’ektlarini loyihalash va qurish chog’ida yoshlarning talab-ehtiyojlarini hisobga olish, o’quvchilar, talaba yoshlar va voyaga etmagan fuqarolar uchun transportda yurish imtiyozlari, voyaga etmaganlarga kompensatsiya to’lovlarini kafolatlovchi ijtimoiy ta’minlanish minimumi belgilanadi. Voyaga etmaganlarni, yosh fuqarolarning ayrim toifalarini ijtimoiy muhofaza qilishga qaratilgan maxsus chora-tadbirlar, shuningdek ularning huquqlarini amalga oshirish tartibi O’zbekiston Respublikasining qonunlari bilan belgilanadi. Fuqarolik jamiyati ijtimoiy hayotning davlat ta’siri va aralashuvidan, ma’muriy tazyiqlardan holi bo’lgan hamda insonlarning xususiy turmush sohasini tashkil etuvchi munosabatlar majmuidan iborat ekanligi hamda fuqarolik jamiyatida erkinlik, qonun oldida barchaning tengligi, ijtimoiy adolatning ta’minlanishi, yoshlarning ijodiy salohiyati va iste’dodining bevosita ro’yobga chiqarilishiga keng imkoniyat yaratilgan.

2. Yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mohiyati Yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mohiyati yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligining fuqarolik jamiyatini shakllantirishdagi muhim omil sifatidagi o’rni va ahamiyatini tahlil etishda eng avvalo, unga oid bo’lgan ilmiy kategoriyalarni o’rganish maqsadga muvofiq bo’ladi. Xususan, bunda “faollik”, “siyosiy faollik”, “ijtimoiy- siyosiy faollik”, “huquqiy faollik”, kabi siyosiy- huquqiy kategoriyalarning mazmun va mohiyatini hamda ular o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik masalalarini o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi. “Ijtimoiy-siyosiy faollik” tushunchasini tadqiq etishda uning asosiy birikmasi hisoblangan “faollik” atamasini tahlil qilish lozim bo’ladi. “Faollik” tushunchasi shu darajada keng mazmun kasb etganki, ayrim hollarda undan foydalanish izoh talab etadi. Bundan tashqari, “faol” atamasi harakatchan, serg’ayrat, rivojlanuvchi degan ma’nolarni anglatadi. “Faollik” tushunchasi asosan “faoliyat” tushunchasining sinonimi sifatida ham qo’llaniladi. Insonning faolligi atrof muhitni o’z ehtiyojlari, qarashlari, maqsadlariga muvofiq o’zgartirish qobiliyati sifatida alohida mazmun- mohiyat kasb etadi. Tegishli adabiyotlarda shaxs faolligining bir qator belgilar bo’yicha farqlanishi haqida so’z boradi1. Bu boradagi yondashuvlarni umumlashtirgan holda faollikning quyidagi shakllarini ko’rsatib o’tish mumkin: “faollik” va “faoliyat” tushunchalarining mohiyatan yagonaligidan dalolat beruvchi faoliyat shakli sifatidagi faollik; insonda o’z ichki munosabati vujudga kelgan, uning individual tajribasi aks etgan faoliyat sifatidagi faollik, atrof muhitni o’zgartirishga qaratilgan faoliyat sifatidagi faollik; shaxsiy ahamiyatga molik faoliyat: insonning o’z shaxsiyatini namoyon etish ko’rinishidagi faolligi hamda o’zini qurshagan muhit bilan o’zaro ta’sirga kirishish mahsuli sifatidagi faollik. Bundan tashqari, iqtisodiy faollik, g’oyaviy faollik, madaniy faollik kabi tushunchalari mavjudligini o’zi uning yo’nalishlari, sohalari xilma xil ekanligini bildiradi. Faollik sohalari insonlar, shaxslar yoki muayyan ijtimoiy guruh qatlamlar faoliyati bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ajralib qolmagan. Faollik ana shu ijtimoiy qatlamlar, xususan yoshlar ongi, dunyoqarashi, xulq-atvori, hayotiy maqsad va intilishi ularning milliy g’oyaviy qiyofalari bilan bog’liq holda amalga

oshadi. Shunda yoshlar faolligi, faol yoshlar, yoshlarning ijtimoiy faolligi, siyosiy faol yoshlar atamasi ishlatiladi. Faollik muayyan ijtimoiy guruh yoki qatlamning jamiyat va davlat, ishlariga munosabati, unga to’g’ri yondashuvi, mas’uliyat hissi, fuqarolik tuyg’usi sifatida namoyon bo’ladi. Faollik ayni paytda o’zlikni anglashni ham ifodalaydi. Shuningdek, “ijtimoiy-siyosiy faollik” atamasi haqida gap ketganda shuni alohida ta’kidlash kerakki, ijtimoiy-siyosiy faollikni keng tushunish, unda huquqiy normalarga rioya qilishni ko’rish bilangina cheklanmaslik siyosiy faollik mohiyatini, uning bu hodisani ijtimoiy faollikning boshqa turlaridan farqlash imkonini beradigan asosiy belgilarini yaxshiroq anglab etish uchun imkoniyat beradi. Siyosiy faollikning ijodiy jihati uning xususiyatlari tizimida uyushqoqlik, batartiblik, barqarorlik kabi qismlari yoki sifatlari bilan bir qatorda alohida o’rin egallaydi. “Ijtimoiy-siyosiy faollik” deganda, ijtimoiy foydali (ijobiy), ongli, iqtisodiy, siyosiy, ma’daniy faoliyat tushuniladi. Ijtimoiy faollikning boshqa bir turi - siyosiy faollik ham amalda muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari, “huquqiy madaniyat” tushunchasidan kelib chiqib, siyosiy faollikka yoshlarga tabiatan xos bo’lgan siyosiy-huquqiy xususiyat sifatida yondashish mumkin. Bu siyosiy-huquqiy xususiyat huquqiy va siyosiy muhit bilan insonning o’zaro aloqasi jarayonida shakllanadi hamda uning siyosat va huquqiy tartibga solish sohasida faol ish olib borish qobiliyatini ifodalaydi. Shuning uchun ham siyosiy-huquqiy faollik - bu faoliyatning qizg’inlik va ayni vaqtda yoshlarning huquqiy madaniyati va siyosiy madaniyati darajasini aks ettiruvchi omil sifatida amal qiladi. Bu haqida “huquqiy bilimlarsiz huquqiy madaniyat bo’lishi mumkin emas”1deb, aytilgan. Shuningdek, yoshlar siyosiy-huquqiy faolligi shakllanish jarayonining mazmuni o’z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: 1) huquqni bilish (informatsion jihat); 2) huquqqa bo’lgan munosabat (nisbiy jihat); 3) qonuniy xulq- atvorga qarab mo’ljal olish (tartibga solish jihati); 4) o’z qonuniy xulq-atvorining zarurligini anglab etish (kognitiv jihat). Bundan tashqari, yoshlar deganda mamlakat aholisining eng yosh va tez o’zgaruvchan va saloxiyatini tashkil etuvchi, o’zining ijtimoiy tarkibi jixatidan bir-

biriga yaqin bo’lgan qatlam tushuniladi. Ular ijtimoiy hayotda, shunchaki oddiy kuzatuvchi sifatida ishtirok etmasliklari uchun, ular avvalo faoliyatda bo’lishlari kerak bo’ladi. Faoliyat orqali yoshlar o’zlarining ijtimoiy-siyosiy faolligini anglab boradilar. Ijtimoiy- siyosiy faollik nuqtai nazaridan yoshlarni o’z oldilariga qo’ygan maqsadlariga ko’ra shartli ravishda ikki guruhga bo’lib o’rganish mumkin: 1. Siyosiy-ijtimoiy faol yoshlar. 2. Siyosiy-ijtimoiy hayotdan uzoq, faol bo’lmagan yoshlar. Shuningdek, “siyosiy faollik” tushunchasini keng va tor ma’nolarda talqin etish mumkin. Keng ma’noda uni yoshlarning davlat va jamiyat qurilishi, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarga munosabati, mas’uliyati nuqtai nazaridan talqin etish mumkin. Tor ma’noda, uni siyosiy ishtiroki va siyosiy munosabatlar nuqtai-nazaridan yoshlarni jamiyatning siyosiy hayotida bevosita yoki bilvosita munosabatini ifoda etadi. Yoshlarni, bugungi kunda shartli ravishda “siyosiy faol” va “faol bo’lmagan” guruhga bo’lish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi: 1. Siyosiy o’zgarishlarni aniq idrok etgan; 2. Demokratik jarayonlarga o’z hissasini qo’shayotgan; 3. Qonunlar qabul qilish, uni hayotga tadbiq etishda befarq bo’lmagan; 4. Mustaqillikni mustahkamlash, Vatan, el-yurt va xalqning taqdiri va istiqboli uchun qayg’urayotgan; 5. Muayyan siyosiy partiya yoki ijtimoiy xarakatlar bilan o’z faoliyatini bog’lagan, shunga ehtiyoj sezgan; 6.ijtimoiy zararli illatlar ko’rinishlari bilan murosa qilolmaydigan yoshlarni siyosiy faol qatlam deyish mumkin. Bundan tashqari, hozirgi kunda jahon mamlakatlarida yoshlar tushunchasiga nisbatan turli xil yondashuvlarning mavjudligi ma’lum. Xususan, bmtning ixtisoslashgan tashkiloti YUNESKO 17 yoshdan 25 yoshgacha bo’lganlarni yoshlar qatlamiga kiritadi. Evropa Ittifoqi davlatlarida 16 yoshdan 30 yoshgacha (ba’zan 35 yoshgacha) bo’lgan aholi vakillari yoshlar sifatida e’tirof etiladi. Shuningdek, MDH davlatlarining aksariyatida 14 yoshdan 30 yoshgacha bo’lganlar yoshlar hisoblanadi, ammo Ukrainada 14-351, Qozog’istonda 14-29 yoshlilar2 ushbu toifaga kiritiladi.

O’zbekiston Respublikasida esa 14 yoshdan 30 yoshgacha bo’lganlar yoshlar hisoblanadi. Xulosa o’rnida yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mazmun mohiyati o’ziga xos tarzda shakllangan bo’lib, o’z tarkibiga “faollik”, “ijtimoiy faollik”, “siyosiy faollik”, “iqtisodiy faollik” kabi kategoriyalarini ilmiy jihatdan tadqiq etishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Shuningdek, hozirgi kunda fan - texnika rivoji axborot kommunikatsiya - texnologiyalarining taraqqiy etishi bilan bir qatorda axborot almashinuv jarayonlari tezlashib bormoqda. Bundan tashqari, Prezidentimizning “yuksak ma’naviyat- engilmas kuch” asarida bugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimizning, ayniqsa, yoshlarimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish, yosh avlodning qalbi va ongini turli zararli g’oya va mafkuralar ta’siridan saqlash va himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Shu bilan birga yoshlarning huquqiy, ijtimoiy-siyosiy faolligi davlat va jamiyat qurilishida katta o’ringa egadir. Bu to’g’risida Prezident I.A.Karimov ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasida. “O’z haq-huquqlarini taniydigan, o’z kuchi va qobiliyatiga tayanib yashaydigan, atrofida ro’y berayotgan voqea- hodisalarga mustaqil munosabatda bo’ladigan, shu bilan birga, o’z shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg’un holda ko’radigan erkin shaxsni shakllantirish uchun barcha zarur sharoitlarni yaratish darkor”, deb ta’kidlaydi. Hozirgi kunda ma’naviy va ahloqiy qadriyatlarga sodiq, bilimli, samarali mehnat qilishga qodir fuqarolar, ayniqsa, yoshlar jamiyatning eng asosiy kuchiga aylanib bormoqda. Shuning uchun ham XXI asr-intellektual bilimlar asrida inson kapitaliga investitsiyalar yo’naltirishni ustivor vazifa sifatida tanlagan mamlakatlardagina yuksak taraqqiyotga erishish mumkin. Shuningdek, bilimli jamiyatgina tahdid va muammolarni engib o’tishga qodir bo’ladi. Shu tufayli ham mustaqillik yillarida O’zbekistonda zamonaviy ta’lim tizimini shakllantirish va yuksak malakali kadrlarni tayyorlash ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotning asosiy omiliga aylandi. Xususan, O’zbekistonda ta’lim islohotlariga asosan, MDH

davlatlari orasida birinchi bo’lib, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari joriy etilgani katta ahamiyatga egadir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tamoyillaridan biri - “o’quvchi yoshlarni Vatanga sadoqat, yuksak ahloq, ma’naviyat va ma’rifat, mehnatga vijdonan munosabatda bo’lish ruhida tarbiyalash”2 milliy siyosatning asosiy qismi hisoblanadi. Shuningdek, O’zbekistonda ta’lim sohasini rivojlantirish, isloh etishga yo’naltirilayotgan yillik xarajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etayotgani va bu tizimning davlat byudjeti xarajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortiqni tashkil etishi mazkur sohaga qaratilayotgan yuksak e’tibordan dalolat beradi. Shuningdek, yuksak malakali kadrlar tayyorlash tizimidagi islohotlar yuzasidan Prezidentimiz I.A.Karimov “Bugungi kunda oldimizga qo’ygan buyuk maqsadlarimiz, ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatmizning yangilanishi hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohotlarimiz, rejalarimiz samarasi, taqdiri - bularning barchasi, avvalambor, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog’liqligini barchamiz anglab etmoqdamiz”, deb ta’kidlaydi. Bundan tashqari, bu borada Prezidentimiz I.A.Karimov - “ayni paytda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tez va jadal rivojlanishini ta’minlash, shu asnoda bugungi kunda jamiyatning eng muhim va hal qiluvchi qatlami, ijtimoiy - siyosiy barqarorlik kafolati, mamlakatni isloh etish va modernizatsiya qilish hamda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlaydigan o’rta sinf - ya’ni mulkdorlar sinfini shakllantirish natijasi”2 deb ta’kidlaydi. Shuningdek, yoshlar tadbirkorligi rivojlantirish va uni yuksak darajaga ko’tarish ham bugungi kunda yoshlar tashkilotlarining faoliyat yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham yoshlarni tadbirkorlik faoliyatiga jalb etishda ularni bilim va ko’nikmalarini shakllantirib borish lozim. Mazkur soha har bir kishiga o’z iste’dodi va imkoniyatlarini namoyon etish uchun zamin yaratadi, shu tariqa tashabbuskor, omilkor, mustaqil faoliyat yurita oladigan, o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishishga qodir insonlar toifasini shakllantirishga xizmat qiladi3. Shuningdek, O’zbekistonda bozor munosabatlarining iqtisodiyotda chuqurlashib

borishi jarayonida yoshlarni tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish orqali yoshlarni ish bilan ta’minlashga erishish mumkin bo’ladi. Komil insonni tarbiyalashda jismoniy jihatdan baquvvatlik bilan birga ma’naviy etuklik ham muhim hisoblanadi. Prezidentimiz ta’kidlab o’tganidek, “Faqat jismoniy jihatdan baquvvat bo’lgan odamni tarbiyalash unchalik qiyin emas. Ammo uni jismoniy, ham ma’naviy jihatdan kamol toptirish g’oyat murakkab vazifa hisoblanadi. Ayniqsa, bugungi kunda-mafkuraviy kurashlar goh oshkora, goh pinxona tus olgan hozirgi nozik, qaltis sharoitda tahlikali zamonda bu masala nihoyatda dolzarb ahamiyatga ega”1. Albatta ushbu fikr o’z vaqtida aytilgan bo’lib, haqiqatdan ham yoshlarni jismoniy barkamolligi bilan bir qatorda ma’naviy sog’lom, komil insonlar qilib tarbiyalash har doim dolzarb hisoblanadi. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid siyosatning konstitutsiyaviy asoslari mamlakat yoshlarining huquq va erkinliklarini ta’minlab berishni ko’zda tutadi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda o’tgan asrning 90 yillarining boshlarida 20 mln.dan ortiq O’zbekiston aholisining qariyb 42,9 foizini mehnat yoshiga etmaganlar tashkil etgan. O’tgan yigirma yil davomida mamlakatimiz aholisi 1,4 barobar ko’paygan bo’lishiga qaramasdan, mazkur ko’rsatkich ham yuqori - 32,1 foizdan ortiqni tashkil etadi. Umuman, 30 yoshgacha bo’lganlar, ya’ni yoshlar bugungi kunda O’zbekiston aholisining 64 foizdan ortig’ini, aholining o’rtacha yoshi esa, 26,9 yoshni tashkil etmoqda.2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 1990 yil 20 iyunda tashkil etilgan konstitutsiyaviy komissiya oldiga Konstitutsiyada nafaqat hozirgi, balki kelajak avlod manfaatlarini ham ifoda ettirish eng muhim vazifalardan biri sifatida qo’yilgan. Bundan tashqari, asosiy qonunimizning 40 - moddasida har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi belgilab qo’yilgan. Mamlakatimizda 14 yoshgacha bo’lgan bolalarning 100 foizi yiliga ikki marta tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. O’zbekiston 2011 yilda “Bolalarni asraylik” halqaro tashkiloti tomonidan tuzilgan 161 mamlakatdan iborat reytingida o’sib kelayotgan yosh avlod salomatligi haqida eng ko’p g’amxo’rlik ko’rsatayotgan davlatlar orasida 9 - o’rinni egalladi.

O’zbekistonda yoshlarning huquqiy ongi va madaniyatini shakllantirish, ular o’z huquq va erkinlarini anglab etishida huquqiy tarbiyaning o’rni kattadir. Yoshlarni huquqiy tarbiyalash, jamiyatimizning ijtimoiy qadriyati sifatida unga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish muhim vazifadir. Bu borada mamlakatimiz rahbari Islom Karimov ta’kidlab o’tganidek, “Aholining huquqiy tarbiyasini tubdan yaxshilash, uning huquqiy madaniyat darajasini oshirish, huquqiy axborotning keng maydonini yaratib berish - huquqiy davlatning qaror topishida muhim yo’nalishdir”2. Davlatimiz rahbari “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda lozim bo’lgan vazifalarni belgilab berar ekan, “Jamiyatning demokratiya yo’lidan jadal rivojlanishi va bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati ko’p jihatdan odamlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyat darajasiga bog’liq”3 ekanini alohida ta’kidlaydi. Shu bilan birga O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan “2012-2015 yillarda umumta’lim maktab o’quvchilari o’rtasida huquqiy savodxonlikni oshirish, huquqbuzarlikni oldini olish, bu sohada o’zaro axborot almashish tizimini takomillashtirish” bo’yicha 2012 yil 17 yanvardagi qo’shma qarori tasdiqlangani e’tiborga loyiqdir.Mamlakatmizda amalga oshirilib kelinayotgan demokratik islohotlar o’zining yangi sifat bosqichiga qadam qo’ygan hozirgi paytda, jamiyatimiz yoshlari manfaatlarini yanada kuchliroq darajaga chiqarishga qaratilgan maqsadlar ham belgilab olinmoqda. Prezident Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, “Unib-o’sib kelayotgan yosh avlodimiz ota-bobolarimizning munosib vorislari bo’lib voyaga etishi, XXI asr talablariga har tomonlama javob beradigan insonlar bo’lib kamol topishi uchun biz bundan buyon ham kuch - g’ayratimizni ayamaymiz, chunki takror aytaman, ertangi kun - yoshlar qo’lida. Yoshlarni qo’llab quvvatlash, ularga yanada ko’proq ishonch bildirish lozim. Bu masalaga biryoqlama qaramaslik kerak. Davlatimiz, jamiyatimizning bu boradagi vazifasi - kelajak avlodni hayotda har bir odam, har bir yosh yigit - qiz duch keladigan murakkab sinovlarga har tomonlama tayyorlashdan iborat”.

Bundan tashqari, davlatning keng qamrovli islohotlar asosidagi siyosatini amalga oshirish jarayonida yoshlarning siyosiy ongi va madaniyatini shakllantirish masalasini ilmiy-nazariy jihatdan tahlil etishga ehtiyoj tug’ilishi tabiiydir. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek: “...aholimizning aksariyat qismini tashkil etadigan yoshlarimizning hali-beri echilmagan muammolariga e’tiborimizni jalb etish, ularni hayotimizda haqiqatan ham hal qiluvchi kuchga aylantirish masalasi jamoatchiligimizning diqqat markazida turishi shart”2, deb ta’kidlagan. Chunki mamlakatimizda asosiy ijtimoiy demografik ahamiyat kasb etuvchi yoshlarni davlat siyosatining faol sub’ektiga aylantirish masalasi ustivor vazifa hisoblanadi. Yoshlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish har qanday davlat oldida turgan eng ustivor vazifalardan biridir. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda yoshlarning ma’naviy-axloqiy qiyofasini shakllantirish zaruriyati har doim mavjud. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, “Hammamizga teran bir haqiqat ayon bo’lishi kerak - biz yurtimizning ertangi rivoji yo’lida qanday chuqur o’ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalarni bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qanday ko’p sarmoya safarbar etmaylik, ularning barchasini amalga oshiradigan, ro’yobga chiqaradigan qudratli bir omil borki, u ham bo’lsa, yuqori malakali ishchi va yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun ma’suliyatni o’z zimmasiga olishga qodir bo’lgan etuk mutaxassis yoshlarimiz, desak, o’ylaymanki, hech xato bo’lmaydi”. XXI asr - raqobat keskin tus olayotgan bir davrda yoshlarni har tomonlama bilimli, yuqori malakali kadrlar qilib etishtirishni taqozo qiladi. Raqobat asri to’g’risida davlatimiz rahbari aniq - ravshan ta’kidlagan edi, “Bunday sharoitda inson kapitaliga yo’naltiriladigan investitsiya va qo’yilmalarning o’sishini, hozirgi zamonda demokratik taraqqiyot, modernizatsiya va yangilanish borasida belgilangan maqsadlarga erishishda eng muhim qadriyat va hal qiluvchi kuch bo’lgan bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash vazifasini doimo o’zining asosiy ustivor yo’nalishlari qatoriga qo’yadigan davlatgina o’zini namoyon eta olishi mumkin”.

Xulosa qilib aytganda, yoshlarni ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotidagi ishtirokini ta’minlashga qaratilgan Prezident Islom Karimovning asarlari va chiqishlaridagi fundamental fikrlar O’zbekiston yoshlarining kelajakda yuksak malakali, ma’naviy va ahloqiy etuk, o’z Vatani uchun vijdonan xizmat qilishga qodir bo’lgan fuqarolar sifatida shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasida yoshlar tashkilotlari faoliyatining huquqiy va moliyaviy asoslari Har bir mamlakatda kuchli fuqarolik jamiyati - mavjud jamoat birlashmalarining faol faoliyat olib borishi bilan rivojlanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning ta’kidlashicha, “Jamiyatni demokratiyalash jarayoni siyosiy institutlar - partiyalar, nodavlat va jamoat tashkilotlari faoliyatini mustahkamlash va rivojlantirish bilan bevosita bog’liq”1. Albatta ushbu fikr hozirgi globallashuv sharoitida eng dolzarb va muhim vazifalardan biriga aylangan bo’lib, yoshlar tashkilotlari faoliyatini huquqiy va moliyaviy jihatdan rivojlantirishni ko’zda tutadi. Yoshlar tashkiloti tushunchasi - yoshlarni jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun sharoit va imkoniyatlar yaratish va ularning faolligini oshirishni maqsad qilib qo’ygan tuzilma sifatida e’tirof etiladi. Shu bilan bir qatorda, “yoshlar harakati” tushunchasi esa yoshlarning ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy manfaatlarini ro’yobga chiqarish maqsadida tuzilgan tashkilot sifatida namoyon bo’ladi.Bundan tashqari, 1991 yil 20 noyabrda qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risidagi” qonunning 17-moddasida yoshlar jamg’armalari faoliyatining asosiy mohiyati va yo’nalishi belgilab qo’yilgan. Jumladan, O’zbekiston Respublikasida ilmiy, texnikaviy, madaniy va boshqa ijodiy faoliyatni, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, yoshlarning muammolarini hal etishga ko’maklashuvchi tashabbuslarni qo’llab-quvvatlash maqsadida davlat - jamoat yoshlar jamg’armalari tashkil etiladi2, deb belgilab qo’yilgan. Shuningdek, yoshlar ishlari bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar jamoat birlashmalari sifatida ishtirok etadilar. Shuningdek, yoshlar jamoat birlashmasining ustavi (nizomi, boshqa asosiy hujjati)

da a’zo bo’luvchining yoki qatnashchisining yoshi chegaralab qo’yilgan (30 yoshgacha) bo’lishi kerak. Yoshlar jamoat birlashmasidagi 30 yoshdan katta a’zolar (qatnashchilar) ko’pi bilan yoshlar jamoat birlashmasiga kirganlar jami sonining 10 foizidan ortiq bo’lmasligi kerak1. Yoshlarning jamoat birlashmalari yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirish bo’yicha davlatning kompleks va aniq maqsadli dasturlarini ishlab chiqishida qatnashadilar. Yoshlar tashkilotlari - O’zbekiston Respublikasida yoshlarni qo’llab- quvvatlash, ularning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish maqsadida nodavlat- notijorat tashkilotlar tuzilgan. Chunki Respublikamiz aholisining 64 foizdan ortig’ini yoshlar tashkil etadi. Shu sababli Respublikamizda yoshlarning faolligini oshirish, ularni qo’llab-quvvatlash maqsadida O’zbekiston bolalar jamg’armasi, O’zbekiston yoshlar tashkiloti, “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati, “Farzandim jigarbandim jamoat birlashmasi”, “Sen yolg’iz emassan” respublika jamoat bolalar jamg’armasi, “Sog’lom avlod uchun” xalqaro hayriya jamg’armasi, O’zbekiston bolalar kutubxonalarini rivojlantirish va takomillashtirishga ko’maklashuvchi xayriya jamg’armalari tuzilgan. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasida yoshlar ishlari bilan shug’ullanuvchi tashkilotlarni quyidagi guruhga ajratib ko’rsatish mumkin. 1. Davlat g’amho’rligidagi nodavlat notijorat yoshlar tashkilotlari: - “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati; - “yoshlar muammolari” instituti, - “Bunyodkor” yoshlar tele klubi; - “Zakovat” yoshlar intelektual klubi; - “Etakchi” yoshlar markazi; - “yoshlar ijodiyoti” saroyi; - “Kamalak” tashkiloti. 2. Fond va jamg’arma shaklidagi yoshlar tashkilotlari: - O’zbekiston “Bolalar sportini rivojlantirish” jamg’armasi; - O’zbekiston sa’nati va madaniyati jamg’armasi “Fond forum”; - “Sog’lom avlod uchun hayriya” fondi; - “Sen yolg’iz emassan” jamg’armasi; - yosh iqtidorli olimlarni qo’llab quvvatlovchi “Iste’dod” jamg’armasi. 3. Siyosiy partiyalar tarkibiga kiruvchi yoshlar qanotlari. - O’zbekiston “Adolat” SDP ning yoshlar qanoti; - O’zbekiston “Xalq” demokratik partiyasining “Istiqbol” yoshlar qanoti; - O’zbekiston Respublikasi Milliy tiklanish partiyasi

“yoshlar qanoti”; -O’zbekiston Respublikasi “Liberal demokratik partiyasi” yoshlar qanoti. 4. Kasaba uyushmalari tarkibidagi “yoshlar Kengashlari” - O’zbekiston Respublikasi Kasaba uyushmasi Markaziy Kengashining “yoshlar kengashi”; - Viloyat, tuman, shaharlardagi hududiy organlar tarkibidagi “yoshlar Kengashlari”. O’zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan yoshlar tashkiloti “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatining faoliyat tizimi o’ziga xos yo’nalishlarda belgilab qo’yilgan. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatida yoshlar faoliyati tizimini quyidagicha izohlash mumkin:1 - Extiyoj;- Qiziqish; - Maqsad; - Mas’uliyat; - Faoliyat; - Milliy istiqlol g’oyasi. Ushbu harakatning o’z vazifalari quyidagi ustivor yo’nalishlar bilan belgilab olingan: - Ma’naviy-ma’rifiy; - Siyosiy-huquqiy; - Ijtimoiy-iqtisodiy; - Sport va jismoniy tarbiya. O’zbekiston Respublikasida yoshlar tashkilotlarining maqomi, yo’nalishi, xarakterli xususiyatlari, shundan iboratki boshqa jamoat tashkilotlari kabi respublika maqomiga va mahalliy maqomga egaligi bilan farqlanadi. Respublika maqomidagilarga O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligidan ro’yxatdan o’tgan va butun O’zbekiston hududida faoliyat ko’rsatadigan tashkilotlar kiradi. Mahalliy maqomga ega tashkilotlar esa joylarda adliya boshqarmalari tomonidan hisob ro’yxatiga olinadilar. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasida faoliyat ko’rsatayotgan yoshlar tashkilotlarini tuzilishi jihatidan ikkinchi tasnifi bo’yicha quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: - yoshlar harakatlari va guruhlariga mos bo’lgan ijtimoiy ahamiyatga molik yirik tashkilotlar. Bunday guruh vakillarining asosiy maqsad va vazifalari bo’lishi bilan birga faoliyatlarini keng ko’lamda tashkil etgan holda, yoshlarning barcha muammolarini bartaraf etishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. - yoshlarni ijtimoiy himoya qilishga qaratilgan markazlar, klublar, maslahatxonalar va boshqalar kiradi. Yosh olimlar assotsiatsiyasi, iqtisodiy ta’lim berishga asoslangan yoshlar yutuqlari, cheklangan imkoniyatlarga ega bolalarni qo’llab- quvvatlash markazlari, yoshlar axborot maslahatxonalari kabi tashkilotlar. - “yosh

rahbarlar” klubi, “Fidoiy” yoshlar klubi, yosh olimlar ilmiy kengashlari va boshqalar. Ushbu yoshlar tashkilotlarining turkumlanishi yoshlar tashkilotlari tuzilishi, mazmuni va mohiyatini ochib berishda muhim rol o’ynaydi. Yoshlar tashkiloti tushunchasiga aniqlik kiritadi. Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasida mavjud siyosiy partiyalar tarkibida faoliyat olib borayotgan yoshlar qanotlarining yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda o’z imkoniyatlarini etarli darajada ishga solmayotganini kuzatish mumkin. Lekin shunga qaramasdan partiya yoshlar qanotlari tomonidan yoshlar faolligini oshirishga qaratilgan loyihalar mavjud. Siyosiy partiyalar tarkibidagi yoshlar qanotlari mamlakatimizda yoshlarni har tomonlama barkamol va jismoniy etuk inson qilib tarbiyalashda o’ziga xos o’ringa egadir. Bu borada yoshlar qanotlari tomonidan amalga oshirilayotgan keng qamrovli ishlar yoshlarga oid davlat siyosatining bir qismi sifatida e’tirof etish mumkin. Shuningdek, bugungi kunda yoshlar qanotlari faoliyatida yoshlar ijtimoiy- siyosiy faolligini oshirishga karatilgan loyixalar va tadbirlar amalga oshirilgan. Xususan, O’zbekiston Xalq demokratik partiyasining “Istiqbol” yoshlar qanoti 2006 yilda tuzilgan bo’lib, uning tarkibiga - 18 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan partiya a’zolari kiradi. 2012 yil 1 yanvar holatiga ko’ra, Xalq demokratik partiyasi a’zolari o’rtasida 30 yoshgacha bo’lganlar 31,2 foizni tashkil etgan. Ushbu partiya yoshlar qanoti tomonidan 2012 yil davomida amalga oshirilgan loyihalardan biri “yosh siyosatchi-2012” tanlovi bo’lib, bu yoshlarni istiqlol g’oyalariga sodiqligini shakllantirishga hamda yoshlarning huquqiy, ijtimoiy- siyosiy faolligini oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, O’zbekiston Liberal demokratik partiyasining yoshlar qanoti tomonidan ham yoshlarni ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy faolligini oshirishga qaratilgan qator loyihalar va tadbirlar keng yo’lga qo’yilgan bo’lib, “Ishbilarmon o’quvchi” hamda “Diplom bilan - biznesga” loyihalari orqali yoshlar imtiyozli kreditlar olish evaziga o’z biznesini yo’lga qo’yishga muvaffaq bo’lmoqdalar. O’zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan yoshlar tashkilotlaridan “Kamolot” YOIH ham tuzilishi va faoliyat yo’nalishi jihatidan alohida ajralib

turadi. Harakatga uning dasturiy vazifa va maqsadlari hamda Nizom talablarini tan oladigan, ularni amalga oshirish yo’lida faol harakat qiladigan, Vatan taraqqiyoti, yurt tinchligi, halq farovonligi yo’lida mexnat qilish va kurashishni o’zi uchun hayotiy e’tiqod deb biladigan, o’qishda, mehnatda, harbiy xizmatda, jamoatchilik ishlarida o’rnak bo’ladigan, jinsi, irqi, millati, tili, dini, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, qoida tariqasida, o’n to’rt yoshdan yigirma sakkiz yoshgacha bo’lgan O’zbekiston fuqarolari a’zo bo’lishi qayd etildi. Xususan, “Kamolot” YOIH tuzilishiga ko’ra, Markaziy kengash, viloyat, tuman va shahar bo’limlaridan iborat bo’lib, asosiy faoliyat yo’nalishi yoshlarni har tomonlama barkamol, etuk shaxs bo’lib etishishlariga ko’maklashishdan iborat. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati tizimi quyidagi jadvalda o’z ifodasini topgan. O’zbekiston Respublikasining o’z mustaqilligini qo’lga kiritishi yoshlarga oid davlat siyosati masalalarini demokratik tamoyillar asosida qayta anglashni hamda mazkur siyosat mezonlarini fuqarolik jamiyati talablariga muvofiq tarzda ko’rib chiqishni taqozo qiladi. Prezident I.A.Karimovning “birinchilar qatorida yosh avlodimizning manfaatlarini ta’minlashni kuchaytirishga qaratilgan huquqiy bazani yanada mustahkamlash, amaldagi qonun hujjatlarini bugungi kun talablari nuqtai nazaridan qayta ko’rib chiqishimiz zarur”ligini ta’kidlashi bejiz emas. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi1, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi2, O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi3 qonunlar yoshlarga oid huquqiy normalar hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidagi bola huquqlariga oid normalari 1989 yil 20 noyabrda BMT Bosh assambleyasining 44-sessiyasida qabul qilingan “Bola huquqlari to’g’risida”gi Konvensiya mohiyatiga to’liq mos keladi4. Mazkur Konvensiyani O’zbekiston Respublikasi 1992 yil 9 dekabrda ratifikatsiya qilgan. Ushbu konvensiyaning maqsadlari uchun 18 yoshga to’lmagan har bir yosh, agar bolaga nisbatan qo’llaniladigan barcha hatti-harakatlarda, ular ijtimoiy ta’minot masalalari bilan shug’ullanuvchi davlat yoki xususiy muassasalar, sudlar, ma’muriy yoki qonun chiqaruvchi organlar vakolatlari, bolaning manfaatlari yaxshiroq ta’minlashga birinchi darajali e’tibor beriladi.

Bundan tashqari, bolalar haqida g’amxo’rlik ko’rsatish yoki ularni himoya qilish uchun mas’ul hisoblangan organlar, muassasalar va xizmatlar vakolatli organlar tomonidan belgilab qo’yilgan me’yorlarga, xususan, xavfsizlik va sog’liqni saqlash sohasida va ulardagi xodimlarning soni va ishga yaroqliligi, shuningdek, vakolatli nazorat olib borishi nuqtai nazaridan belgilangan me’yorlarga javob berishlarini ta’minlaydi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi voyaga etmaganlar va yoshlar huquqlarini himoya qilishda oliy yuridik kuchga ega hujjat bo’lib, unga asosan davlat fuqarolarning qonunlarda mustahkamlangan huquq va erkinliklarini ta’minlaydi. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida barcha fuqarolarga taa’luqli me’yorlardan tashqari, aynan yoshlarga tegishli bo’lgan qoidalar ham mavjud. Jumladan, - 41-moddada: “har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir”; - 45-moddada: “Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg’iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir”; - 64-moddada: “Ota-onalar o’z farzandlarini voyaga etgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar”; - 66-modda: “Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o’z ota- onalari xaqida g’amxo’rlik qilishga majburdirlar”; -117-moddada: “O’zbekiston Respublikasining o’n sakkiz yoshga to’lgan fuqarolari saylash huquqiga egadirlar” kabi me’yorlar belgilab qo’yilgan1. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining normalari asosida qabul qilingan qator qonun hujjatlarini ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga 1991-2002 yillarda qabul qilingan qonun hujjatlari. Mazkur davrda “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi (1991), “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi (1992), “Ta’lim to’g’risida”gi (1992 yil, 1997 yil yangi tahrirda) “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” (1997) qabul qilindi.

Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi 1991 yilda Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga, 1992 yilda Bola huquqlari to’g’risidagi xalqaro Konvensiyaga qo’shildi. O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimovning “Respublika yosh ijodlarini davlat tomonidan qo’llab quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida” (1992) “O’zbekistonda ta’lim olayotgan yoshlarni rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” (1993), “O’zbekiston Respublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va ilmiy ishlari uchun Davlat mukofotini topshirish to’g’risida”(1993), “O’zbekiston Respublikasi yoshlarining “Kamolot” jamg’armasi to’g’risida” (1996), “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholini huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o’rganish ishini yaxshilash haqida” (1997), “Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo’llab - quvvatlash to’g’risida”gi (1999) farmonlari e’lon qilindi. Ikkinchi guruhga 2001 yildan hozirga qadar qabul qilingan qonun hujjatlarini kiritish mumkin. Mazkur bosqichda “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi (2008), “Voyaga etmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining “Ma’muriy javobgarlik to’g’risida”gi kodeksiga qo’shimcha kiritish haqida” (2009), “Voyaga etmaganlar o’rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to’g’risida”gi (2010) qonunlar qabul qilindi. 2008 yilda “Ishga qabul qilish uchun kichik yosh to’g’risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og’ir shakllarini ta’qiqlash va yo’q qilishga doir shoshilinch choralar to’g’risida”gi konvensiyalar ratifikatsiya qilindi. Voyaga etmagan va yoshlar huquqlarini himoya qilish, ularni yanada kengroq qo’llab quvvatlash maqsadida yosh iste’dodlar uchun “Nihol” mukofoti (2006), “Kelajak ovozi” respublika tanlovi (2006) ta’sis etildi, “Voyaga etmagan bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga tarbiyaga olish (potranat) to’g’risida” gi Nizomga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi (2007), “yosh oilalarni moddiy va ma’naviy qo’llab - quvvatlashga doir qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida”gi farmon (2007) imzolandi, shuningdek, O’zbekistonda bolalar farovonligini ta’minlash bo’yicha

harakat dasturi (2007), Bolalar musiqa va sa’nat maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo’yicha 2009- 2014 yillarga mo’ljallangan Davlat dasturi qabul qilindi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasida Konstitutsiya va kodekslardan tashqari, bu sohada 22 qonun, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 15 ta farmoni va 11 ta qarori, Vazirlar Maxkamasining 41 ta qarori, 32 ta idoraviy-me’yoriy hujjatlar mavjud ekanini ko’rsatdi1. Shu bilan bir qatorda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslangan, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi normativ - huquqiy hujjatlar tizimi 150 dan ortiq qonun hujjatlaridan tashkil topganini e’tirof etish mumkin. Shuningdek, O’zbekiston mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq, ya’ni, 1991 yilning 20 noyabrida sobiq Ittifoq respublikalari ichida birinchilardan bo’lib, “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi qonunning qabul qilinganini alohida qayd etib o’tish joiz. Ushbu huquqiy hujjat bosh islohotchi bo’lgan davlatning yoshlar masalasiga doir strategik yo’nalishlarini izchil va tizimli ravishda bosqichma-bosqich amalga oshirish yo’llarini belgilab berdi. Ushbu qonunda quyidagilar ustivor vazifa sifatida belgilab qo’yildi:  yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishni tashkiliy- moddiy jihatdan ta’minlash;  yoshlarga doir qonunchilikda va hukumat tomonidan belgilangan chora- tadbirlarni yangilanish va islohotlar jarayoniga mos ravishda bosqichma- bosqich amalga oshirish;  yoshlar siyosatini yurituvchi nodavlat tuzilmalari tarmog’ini kengaytirish va takomillashtirish, ularning yoshlar tarbiyasidagi faoliyatini kuchaytirish;  mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda yoshlarning faol ishtirokini ta’minlash, O’zbekistonning buyuk kelajagini qurish yo’lida yoshlarning ijodiy imkoniyatlarini to’laroq namoyon etishlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;

 yoshlar muammolarini hal etishga ularning o’zlarini ko’proq jalb etish, ularda tashkilotchilik va tashabbuskorlik ko’nikmalarini shakllantirish;  yoshlarni siyosiy, ijtimoiy, huquqiy va iqtisodiy jihatdan himoya qilish mexanizmlarini takomillashtirish. 1993 yil 4 mayda O’zbekiston Respublikasi prezidentining ijodkor yoshlarni “Iste’dod” respublika jamg’armasini tuzish haqida farmoni qabul qilindi. Ushbu jamg’armaning tashkil etilishi yosh olimlarni o’z imkoniyat va salohiyatlarini yanada yuqori darajalarga ko’tarishga yordam berdi. 1997 yil 29 avgustdagi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XI sessiyasida “Ta’lim to’g’risida”gi qonun hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi, ushbu me’yoriy hujjatlarning yoshlar hayotidagi ijtimoiy foydaliligini inobatga olib, Prezident I.A.Karimov tomonidan juda katta ishonch va umid bilan “O’zbekiston - kelajagi buyuk davlat” degan fikr aytildi va butun xalq bu ezgu fikrni qo’llab-quvvatladi. O’zbekiston Respublikasi kadrlar tayyorlash milliy dasturida mamlakatimizda ta’lim islohotini o’tkazishdan ko’zda tutilgan maqsad, ta’limning vazifalari, dasturini ro’yobga chiqarish bosqichlari, kadrlar tayyorlashning milliy modeli asoslab berildi. Mazkur dasturning maqsadi - ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o’tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to’la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy vaahloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy tizimini yaratishdir1. O’zbekistonda zamonaviy ta’lim tizimini shakllantirish va yuksak malakali kadrlarni tayyorlash ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotning asosiy omiliga aylandi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga” asosan amalga oshirilgan tub o’zgarishlar dunyo xamjamiyati tomonidan yuksak e’tirof etilmoqda. Agar bu islohotlar MDH davlatlari orasida birinchi bo’lib amalga oshirilgani e’tiborga olinsa, ta’lim tizimida akademik litseylar va professional kollejlar joriy etilgani olamshumul ahamiyatga ega ekani ayon bo’ladi. Kadrlar tayyorlash milliy

dasturining tamoyillaridan biri - “o’quvchi yoshlarni Vatanga sadoqat, yuksak ahloq, ma’naviyat va ma’rifat, mehnatga vijdonan munosabatda bo’lish ruhida tarbiyalash”1 milliy siyosatning o’zagiga aylandi. 2001 yil 30 mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O’zbekiston yoshlarining “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati faoliyatini tashkil etishga ko’maklashish to’g’risidagi qarori, shuningdek, 2002 yil 31 oktyabrdagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi qarori, 2004 yil 4 martdagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Sog’lom avlod uchun” hukumatga qarashli bo’lmagan xalqaro hayriya jamg’armasi faoliyatini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida qarori yoshlarni jismoniy barkamol bo’lib etishishida asosiy rol o’ynaydi.2004 yil 9 iyulda “2004-2009 yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturini amalga oshirish chora- tadbirlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori e’lon qilindi. Mazkur farmoyishda umumiy ta’lim tizimini tubdan isloh qilish ko’zda tutilgan bo’lib, asosiy diqqat va e’tiborni ta’lim muassasalarining binolarini kapital rekonstruksiyalash, maktablarning moddiy- texnika bazasini rivojlantirish, maktablarni o’quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi, darsliklar va o’quv-uslubiy materiallar bilan ta’minlash, ta’lim tizimida qo’llanilayotgan o’quv standartlari va dasturlarini takomillashtirish, maktablarni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash masalalariga qaratish lozimligi alohida qayd etildi2. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi” yoshlarimizga ta’lim-tarbiya berish, kasb-hunar o’rgatishning huquqiy asoslarini belgilash hamda har kimning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga xizmat qiladi. 2007 yil 23 noyabrda qabul qilingan “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 6- moddasida bola huquqlarini ta’minlashda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining ishtirokiga oid norma kiritilgan. Ushbu normalarning kiritilishi yoshlar tashkilotlari vakolatlarini kengayishiga sabab bo’ldi.

Shuningdek, 2008 yilni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan “yoshlar yili”, 2010 yil “Barkamol avlod yili”, 2012 yil “Mustahkam oila yili”, 2013 yil “Obod turmush yili” deb nomlanishi munosabati bilan Davlat dasturlarining qabul qilinishi esa yoshlarga oid davlat siyosati tamoyillarining joriy qilinishi va amalga oshirilishida muhim bosqich bo’ldi. O’zbekiston Prezidentining “Respublika yosh ijodkorlarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi, “O’zbekistonda ta’lim olayotgan yoshlarni rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi, “Iste’dod” respublika ijodiy yoshlar jamg’armasini ta’sis etish to’g’risidagi, “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholining huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o’rganish ishini yaxshilash haqida”gi, “Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo’llab- quvvatlash to’g’risida”gi farmonlari ham bevosita yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan. 2008 yil 12 sentyabrdagi “O’zbekiston Respublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to’g’risidagi konvensiyani hamda “Bolalar mehnatining og’ir shakllarini ta’qiqlash va yo’q qilishga doir shoshilinch choralar to’g’risida”gi Vazirlar Maxkamasi qarori bolalar mehnati masalalari bo’yicha vazirliklar, idoralar va mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini muvofiqlashtirish, ularning halqaro va jamoat tashkilotlari bilan o’zaro hamkorligini kuchaytirish maqsadida qabul qilingan. 2008 yil 10 oktyabrdagi “O’zbekiston iqtidorli yoshlarini taqdirlash va moddiy rag’batlantirish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini qarori, 2008 yil 13 oktyabrdagi “Bolalarning sa’nat va madaniyat sohasidagi qobiliyat hamda iqtidorini barvaqt aniqlash, rivojlantirish bilan shug’ullanadigan nodavlat tashkilotlarni rag’batlantirish to’g’risida”gi, 2001 yil 26 iyuldagi “Oliy o’quv yurtlarida to’lov- kontrakt asosida o’qish uchun ta’lim kreditlari berish to’g’risida”gi qarorlar yoshlarga oid bo’lgan normativ-huquqiy hujjatlar sifatida e’tirof etiladi. 2010 yil 28 iyuldagi “Ta’lim muassasalari bitiruvchilarining tadbirkorlik faoliyatiga jalb

etish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi prezidentining farmoni kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni yanada rag’batlantirish, akademik litseylar va oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga keng jalbetish uchun qulay shart-sharoit yaratish maqsadida qabul qilingan. Shuningdek, 2010 yil 12 avgustda “Voyaga etmaganlar o’rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasida yoshlar ishlari bilan shug’ullanuvchi har bir tashkilot o’zining Nizom va Dasturlari asosida faoliyatini tashkil etadi. Jumladan, “Kamolot YOIH”ning dasturi qabul qilingan bo’lib, 2012 yilda ushbu Dasturga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan. Bundan ko’zlangan asosiy maqsad yoshlarga oid muammolarni bartaraf etishda yangicha yondashuv va usullardan foydalanish, samarali natijalarni qo’lga kiritishdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi hududida tadbirkorlikning vujudga kelishi, shakllanishi va rivojlanishi miloddan avvalgi VI-V ming yilliklarda, ya’ni neolit va bronza davriga to’g’ri keladi. Bundan tashqari, ajdodlarimiz o’zlarining tadbirkorlik faoliyati bilan jahon sivilizatsiyasiga katta hissa qo’shganlar. Dunyodagi rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda 20 kishidan iborat bo’lgan kichik va o’rta darajadagi xususiy korxonalarda mehnatga Yaroqli aholining 40-55 foizi mehnat qilmoqda. O’zbekiston Respublikasida 30731 ta xususiylashtirilgan korxonalar mavjud bo’lib, ularning 78,5 foiziga egalik qilgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sektorida iqtisodiyotda umumiy band bo’lganlarning 74,3 foizi faoliyat olib bormoqda. O’zbekiston aholisining har 1000 nafariga 15,2 ta kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ekti to’g’ri kelmoqda1. O’zbekiston Respublikasi aholisining 64 foizini yoshlar tashkil etishini inobatga olsak, kichik biznes va hususiy tadbirkorlik sohasida aksariyat yoshlar (O’zbekiston aholisining o’rtacha yoshi 26,9 yoshni tashkil etmoqda.) Shug’ullanmoqda.

O’zbekiston Respublikasida yoshlar tashkilotlari faoliyatini tartibga soluvchi bir qator huquqiy va moliyaviy asoslar yaratilgan bo’lib, ushbu asoslar ularning samarali ish yuritishini ta’minlab berishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi “Kamolot” yoihning moliyaviy manbalari quyidagilardan iborat: - mamlakatimizdagi va xorijiy xomiylardan tushadigan mablag’lar; - Harakat va uning joylardagi bo’limlari bilan shartnoma asosida ishlaydigan korxonalarning tadbirkorlik faoliyatidan tushadigan mablag’lar; - yoshlar loyixalarini amalga oshirish uchun beriladigan maqsadli kreditlar; - matbuot nashrlaridan tushadigan mablag’lar; - davlat tomonidan beriladigan ko’mak mablag’lar; - Harakat va uning bo’limlari tomonidan qurilgan, sotib olingan yoki qonunda belgilangan tartibda ularga berilgan jamoat, ijtimoiy-maishiy va boshqa ob’ektlar, shuningdek, transport vositalari, xo’jalik ashyolari va boshqa ko’char hamda ko’chmas mulk tashkilotning mulki hisoblanadi; Shuningdek, ishlovchilar ro’yxat tarkibining kamida 75 foizini 30 yoshgacha bo’lgan fuqarolar tashkil etadigan quyidagi korxonalar: maktab o’quvchilari, ilmiy-tadqiqot, innovatsiya va joriy etish ishlarini olib borish uchun yosh olimlar tomonidan tashkil etilgan korxonalar, shuningdek, yoshlar tashkilotlari tuzgan hamda ro’yxatini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan yoshlarga mo’ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi va xizmatlarni ko’rsatuvchi korxonalar yoshlar korxonalari hisoblanadi2. Yoshlar korxonalari uchun O’zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq: qarz olishda, investitsiyalarda, zarur ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlanishda, yer maydonlarini olishda, o’zlarining tijorat tavakkallarini sug’urtalashda imtiyozlar belgilandi. “Kamolot” YOIH tomonidan yoshlarni iqtisodiy faolligini oshirish, moddiy ehtiyojlarini qondirish, yoshlar o’rtasida mulkdorlar sinfini shakllantirish muhim yo’nalishlardan biridir. Harakat tomonidan yoshlarni tadbirkorlik faoliyatiga jalb qilishga yo’naltirilgan loyihalarni yoshlar orasida keng targ’ib qilish, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanish istagida yurgan yoshlarni har tomonlama qo’llab quvvatlash va amaliy yordam ko’rsatish maqsadida “Kamolot” yoihning hududiy hamda mahalliy Kengashlari qoshida

faoliyat yuritayotgan “yoshlar ijtimoiy xizmatlari” markazlari negizida 20 ta “yosh tadbirkor” konsultativ markazlari tashkil etilgan. Ushbu markazlarning asosiy maqsadi tadbirkorlik faoliyatini boshlamoqchi bo’lgan yoshlarga davlat ro’yxatidan o’tishga tegishli hujjatlarni rasmiylashtirishga ko’maklashish, tijorat banklaridan kredit olishda yordam berish, yoshlarda tadbirkorlik ko’nikmalarini shakllantirishga qaratilgan o’quv-seminarlarini tashkil qilishdir. Yosh tadbirkorlar manfaatlarini ximoya qilish, imtiyozli mikrokreditlar olishda ko’maklashish, yaratilayotgan keng imkoniyatlar bilan ularni tanishtirish, uy mehnati va kasanachilikni rivojlantirishga ko’maklashish maqsadida 2008 yildan buyon “Mikrokreditbank” hamda O’zbekiston savdo-sanoat palatasi hamkorligida “yosh tadbirkor-yurtga madadkor” loyihasi o’tkazilib kelinmoqda. Harakat tomonidan loyiha doirasi 18 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan yosh tadbirkorlarga boshlang’ich sarmoyani shakllantirish uchun eng kam oylik ish haqining 50 barobaridan 500 barobarigacha bo’lgan miqdorda, 2 yilgacha bo’lgan muddatga 3-6 foizli imtiyozli mikrokreditlar olishda amaliy yordam ko’rsatiladi. Xususan, “Mikrokreditbank” tomonidan yosh tadbirkor va kollej bitiruvchilarini qo’llab-quvvatlashga ajratilgan kreditlar miqdori yildan yilga oshib borgan. Jumladan, 2010 yilda 3,6 mlrd.so’m, 2011 yilda 5,5 mlrd so’m 2012 yilda 10,1 mlrd.so’m. Miqdoridagi mikrokreditlar yosh tadbirkorlarga ajratilgan1. “Kamolot” YOIH tomonidan yoshlarni ijtimoiy-iqtisodiy qo’llab- quvvatlash va tadbirkorlikni rivojlantirish sohasida samarali ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan hamkorlikda vaqtincha ishsiz yurgan yoshlarni ish bilan ta’minlash maqsadida yoshlarni ishga joylashishlariga ko’maklashadigan “Bo’sh ish o’rinlari” yarmarkalari tashkil etilgan. Bugungi kunda “Kamolot” YOIH qoshida 4 ta yirik “yoshlar markazlari” va 96 ta “yoshlar ijtimoiy xizmat markazlari” faoliyat ko’rsatmoqda. Ushbu markazlarda tashkil etilgan 314 ta to’garak va o’quv kurslarida 2011 yilda 21 mingdan ziyod yoshlar bepul o’qitilgan bo’lsa, 2012 yilning o’tgan davrida bu ko’rsatkich 57 mingdan ziyod yoshlarni tashkil etdi.

Yoshlarning kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka bo’lgan qiziqishlarini e’tiborga olgan holda 2012 yilning o’tgan davrida tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish bo’yicha o’tkazilgan seminar- treninglarda 700 ming nafardan ziyod yoshlar qatnashdi. Ularning biznes loyihalarini tayyorlashga ko’maklashish, tadbirkorlik sohasidagi qonunchilikdan xabardor qilish, davlat ro’yxatidan o’tish, ishlab chiqarish sohasidagi minitexnologiyalar, xom ashyolar izlab topish va olib kelish kabi 6156 ta murojaatlardan 4715 tasiga amaliy yordam ko’rsatilgan. Kasb-hunar kollejlari va akademik litsey bitiruvchilarining bandligini ta’minlash, ularda tadbirkorlik ko’nikmalarini shakllantirish, yakka tartibdagi mehnat faoliyatini, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, kasanachilikni rivojlantirish hamda mikromoliyaviy xizmatlar ko’rsatish orqali yangi ish o’rinlarini yaratish maqsadida “Kamolot” YOIH O’zbekiston savdo sanoat palatasi, “Mikrokreditbank” OATB, “Agrobank” OATB, “Asaka bank” OATB, O’zbekiston agrosanoat majmui kasaba uyushmasi Markaziy Kengashi hamkorligida yirik loyihalarni hayotga tatbiq etib kelmoqda. Xususan, kasb-hunar kollejlari hamda akademik litseylarning 30 mingga yaqin bitiruvchisini qamrab olgan (2011 yili 22 ming, 36,4 foizga ko’p). “Mening biznes g’oyam” tanlovining yakuniy bosqichida 298 nafar bitiruvchiga tijorat banklari tomonidan 1,5 mlrd. So’mga yaqin mikrokredit ajratish bo’yicha tijorat banklariga tavsiyanomalar berilgan. Harakatning ushbu yo’nalishdagi yirik loyihalari bo’lmish “yosh tadbirkor - yurtga madadkor”, “yosh tadbirkor - kelajakka poydevor” tanlovlarida 2008 yildan buyon 6 ming nafardan ziyod yosh tadbirkorlar ishtirok etdi. Ushbu tanlovlarda 7,5 mingga yaqin yoshlarga tijorat banklari tomonidan 28,8 mlrd. So’m miqdorda mikrokreditlar olishda ko’maklashildi. Ushbu tadbirkorlik faoliyatining kengayishi natijasida 30 mingga yaqin yangi ish o’rinlari yaratildi. Loyihalar davomida 165 nafar yosh tadbirkorlarning 105 mln. So’m miqdordagi mikrokredit foizlari Harakat tomonidan to’lab berilgan. Yosh tadbirkorlar uchun mutaxassislar tomonidan tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar, banklarda kredit siyosatining asosiy talablari,

kreditni qaytarish jadvali ustida ishlash, naqd pul oqimi jadvalini tuzish, korxonaning tashkiliy-huquqiy shakllari, o’z ishini ro’yxatdan o’tkazish muammolari, biznes reja yozish talablari, buxgalteriya hisoboti asoslari, korxona faoliyatini moliyaviy tahlili mavzularida amaliy mashg’ulotlar o’tkaziladi. Birgina 2012 yilning o’tgan davri mobaynida 240 nafardan ziyod yoshlarga tadbirkorlik faoliyatini boshlashda va rivojlantirishdagi turli masalalarda “Kamolot” YOIH tomonidan yordam ko’rsatilgan. Bugungi kunda Kamolot yoihning 16 mingdan ortiq boshlang’ich tashkilotlarining 4 mingdan ortig’i mehnat jamoalaridagi boshlang’ich tashkilotlar hisobiga to’g’ri keladi. Harakatning mehnat jamoalaridagi boshlang’ich tashkilotlari nafaqat mamlakatimizda yoshlarga oid davlat Siyosatini ijrosini ta’minlash, balki sohaga malakali kadrlarni keng jalb etish, ularni innovatsion g’oyalarini amalga oshirishga ko’maklashish, mehnat bilan band bo’lgan yoshlar orasidan ijtimoiy-siyosiy faol tabiiy etakchilik qobiliyatiga ega bo’lgan kadrlarni izlab topish va tarbiyalash, ularning ijtimoiy ahamiyatga molik loyihalarini hayotga tatbiq qilish orqali fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirishga xizmat qilishdan iborat. Shu bois ham, “Kamolot” YOIH tomonidan hozirda korxona, tashkilot va muassasalardagi boshlang’ich tashkilotlarning ish samaradorligini yanada jonlantirish va takomillashtirishga qaratilgan o’quv-seminarlar, tanlovlarni tashkil etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Yoshlarni qishloq ho’jaligidagi tadbirkorlikga jalb qilish va qishloqlarning chekka hududlardagi yoshlarni ish bilan ta’minlash, shuningdek, aholini qishloq ho’jaligi mahsulotlari bilan ta’minlash va qishloq infratuzilmasini yaxshilashga ko’maklashish maqsadida 2009 yildan boshlab “yosh tadbirkor kamoloti-qishloq taraqqiyoti kafolati” tanlovi o’tkaziladi. Ushbu loyihalar doirasida 18 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan yosh tadbirkorlarga eng kam ish haqining 500 barobari miqdorigacha sarmoyani shakllantirish va aylanma mablag’larni rivojlantirish kreditlar ajratilishiga “Kamolot” YOIH tomonidan ko’maklashib kelinmoqda.

2. “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining q onuni 1 2-bob. Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishni amalga oshiruvchi hamda unda ishtirok etuvchi organlar va muassasalar 7-modda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: yoshlarga oid davlat siyosatining ro’yobga chiqarilishini ta’minlaydi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarining ishlab chiqilishi va amalga oshirilishini ta’minlaydi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishga qaratilgan normativ- huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi va qabul qiladi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishni amalga oshiruvchi hamda unda ishtirok etuvchi organlar va muassasalarning faoliyatini o’z vakolatlari doirasida muvofiqlashtiradi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishning borishini umumlashtirish va tahlil qilishni tashkil etadi hamda uni yanada takomillashtirish bo’yicha chora-tadbirlar ko’radi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarish masalalari bo’yicha davlat organlari va muassasalari, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining hamkorligini ta’minlaydi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 8-modda. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Mahalliy davlat hokimiyati organlari: 1 O‘zbekiston Respublikasining Qonuni Qonunchilik palatasi tomonidan 2016 yil 12 avgustda qabul qilingan Senat tomonidan 2016 yil 24 avgustda ma’qullangan

tegishli hududda yoshlarga oid davlat siyosatining ro’yobga chiqarilishini ta’minlaydi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi hududiy dasturlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va amalga oshiradi; tegishli hududda yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi organlar va muassasalarning faoliyatini muvofiqlashtiradi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishning samaradorligini oshirish uchun yoshlarning ehtiyoji monitoringi olib borilishini va baholanishini ta’minlaydi; yoshlarning bandligi va ularni ishga joylashtirish siyosati ro’yobga chiqarilishini ta’minlaydi, mehnat bozori va yosh mutaxassislarni ishga joylashtirish amaliyoti monitoringini tashkil etadi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari hamda fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan hamkorlik qiladi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 9-modda. Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi organlar va muassasalar tizimi Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi organlar va muassasalar tizimiga quyidagilar kiradi: ta’limni davlat tomonidan boshqarish organlari va ta’lim muassasalari; davlat sog’liqni saqlash tizimini boshqarish organlari va sog’liqni saqlash muassasalari; madaniyat va sport ishlari bo’yicha organlar; mehnat organlari; prokuratura organlari; ichki ishlar organlari; adliya organlari; mudofaa ishlari bo’yicha organlar.

Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda boshqa organlar va muassasalar ham qonun hujjatlariga muvofiq ishtirok etishi mumkin. 10-modda. Ta’limni davlat tomonidan boshqarish organlarining va ta’lim muassasalarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Ta’limni davlat tomonidan boshqarish organlari va ta’lim muassasalari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; ta’lim sifatini oshirishga, malakali kadrlarni tayyorlashga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlarni va boshqa hujjatlarni ishlab chiqishda ishtirok etadi; manfaatdor organlar va muassasalar bilan birgalikda o’rta maxsus, kasb- hunar va oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilari bandligining tahlilini amalga oshiradi hamda uning natijalari asosida ta’lim muassasalarida mutaxassislarni tayyorlashni takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqadi; yoshlarning ta’limi va tarbiyasi sifatini oshirish, o’quv jarayoniga ta’limning zamonaviy shakllari va usullarini joriy etish chora-tadbirlarini ko’radi; ta’lim muassasalarida yoshlarning bo’sh vaqtini mazmunli o’tkazishni ta’minlash maqsadida sport seksiyalari, fan, texnika to’garaklari va ijodiy to’garaklar, klublar tashkil etadi; yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, shuningdek ularni ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalashga doir faoliyatda ishtirok etadi; imkoniyati cheklangan yoshlarga ijtimoiy-psixologik va pedagogik yordam ko’rsatadi; yosh fuqarolarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish va ijtimoiy moslashtirish bo’yicha chora-tadbirlar ko’radi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Ta’limni davlat tomonidan boshqarish organlari va ta’lim muassasalari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.

11-modda. Davlat sog’liqni saqlash tizimini boshqarish organlarining va sog’liqni saqlash muassasalarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Davlat sog’liqni saqlash tizimini boshqarish organlari va sog’liqni saqlash muassasalari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlar o’rtasida sanitariya-gigiyenaga oid bilimlarni tarqatish va sog’lom turmush tarzini shakllantirish bo’yicha targ’ibotni tashkil etadi; yoshlar o’rtasida tizimli tibbiy tekshiruvlarni tashkil etadi; imkoniyati cheklangan yoshlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi; ichkilikbozlikka, giyohvandlikka, zaharvandlikka chalingan, ruhiy holati buzilgan, yuqumli kasalliklarga va boshqa ijtimoiy xavfli kasalliklarga chalingan yosh fuqarolarni aniqlaydi, ularni hisobga olishni, tekshiruvdan o’tkazishni, shuningdek tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilishni va ijtimoiy moslashtirishni amalga oshiradi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Davlat sog’liqni saqlash tizimini boshqarish organlari va sog’liqni saqlash muassasalari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 12-modda. Madaniyat va sport ishlari bo’yicha organlarning yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Madaniyat va sport ishlari bo’yicha organlar: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlar o’rtasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, sog’lom turmush tarzini shakllantirishga bo’lgan intilishni va sportga qiziqishni rag’batlantirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;

yoshlar o’rtasida xalq o’yinlari, milliy va boshqa sport turlari bo’yicha musobaqalar o’tkazilishini tashkil etadi; yoshlar o’rtasida badiiy ijodiyotni, xalq va havaskorlik ijodiyotini targ’ib qilishni amalga oshiradi; yoshlar o’rtasida kino, teatr, musiqa, xoreografiya, tasviriy, sirk, xalq amaliy san’atini va estrada san’atini rivojlantirishga, ularning g’oyaviy-badiiy va axloqiy saviyasini oshirishga ko’maklashadi; yoshlar o’rtasidagi ommaviy-madaniy va bayram tadbirlari g’oyaviy mazmun bilan to’ldirilishini ta’minlaydi, ijodiy uyushmalar va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlari bilan yaqin hamkorlikni yo’lga qo’yadi; yoshlar o’rtasida xalqaro madaniy, sport aloqalarini rivojlantirish va mustahkamlashda, konferensiyalar, ko’rgazmalar, sport musobaqalarini o’tkazishda ishtirok etadi; ijodkor yoshlarni har tomonlama qo’llab-quvvatlashga ko’maklashadi, ularning o’z iqtidori va iste’dodini to’laqonli namoyon qilishi uchun zarur shart- sharoitlar yaratadi; xalqaro va respublika miqyosidagi ijodiy safarlarning tashkil etilishini hamda madaniyat va sport sohasida o’tkaziladigan ko’riklarda, tanlovlarda, festivallarda, boshqa tadbirlarda iqtidorli va iste’dodli yoshlarning ishtirok etishini ta’minlaydi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Madaniyat va sport ishlari bo’yicha organlar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 13-modda. Mehnat organlarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Mehnat organlari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi;

yoshlarning bandligi darajasini tizimli asosda tahlil qiladi, ularning bandligini ta’minlashda ishtirok etadi; yoshlarni kasbga o’qitish va qayta tayyorlash bo’yicha tizimni tashkil etadi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Mehnat organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 14-modda. Prokuratura organlarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Prokuratura organlari: yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risidagi qonun hujjatlarining aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi qonun ijodkorligi faoliyatida ishtirok etadi; yoshlar o’rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiradi, shu jumladan huquqbuzarliklarning sodir etilishi sabablarini va bunga imkon berayotgan shart-sharoitlarni aniqlaydi, bartaraf etadi; yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga doir faoliyatda ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Prokuratura organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 15-modda. Ichki ishlar organlarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Ichki ishlar organlari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga doir faoliyatda ishtirok etadi;

yoshlar o’rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiradi, shu jumladan huquqbuzarliklarning sodir etilishi sabablarini va bunga imkon berayotgan shart-sharoitlarni aniqlaydi, bartaraf etadi; yosh fuqarolarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish va ijtimoiy moslashtirish chora-tadbirlarini ko’radi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Ichki ishlar organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 16-modda. Adliya organlarining yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Adliya organlari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi qonun ijodkorligi faoliyatida ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish yuzasidan takliflar kiritadi; yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga doir faoliyatni amalga oshiradi hamda muvofiqlashtiradi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Adliya organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 17-modda. Mudofaa ishlari bo’yicha organlarning yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi vakolatlari Mudofaa ishlari bo’yicha organlar: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi;

yoshlarning chaqiruvga qadar boshlang’ich tayyorgarligini tashkil etishda ishtirok etadi; yoshlarni ma’naviy-axloqiy jihatdan va harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga doir tadbirlarda ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi boshqa organlar va muassasalar bilan hamkorlik qiladi. Mudofaa ishlari bo’yicha organlar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 18-modda. Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlarining ishtirok etishi Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda kam ta’minlangan oilalardan bo’lgan yosh fuqarolarga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qo’shimcha moddiy yordam ko’rsatadi; yoshlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga, ularning jamiyat hayotidagi roli va faolligini oshirishga, sog’lom va barkamol yosh avlodni tarbiyalashga, oilada ma’naviy-axloqiy muhitni shakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ko’radi; yoshlarni tarbiyalash masalalari yuzasidan ta’lim muassasalari va boshqa muassasalar bilan hamkorlik qiladi; tegishli hududda joylashgan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda yoshlarning bandligini ta’minlashga ko’maklashadi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi qonun hujjatlarining ijro etilishi, davlat dasturlarining va hududiy dasturlarning ro’yobga chiqarilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi;

yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda boshqa organlar va muassasalar, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan hamkorlik qiladi. Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tadbirlarda ham ishtirok etishi mumkin. 19-modda. Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda nodavlat notijorat tashkilotlarining ishtirok etishi Nodavlat notijorat tashkilotlari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlarda hayotga bo’lgan qat’iy ishonch va qarashlarni shakllantirishda, ularni qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida, zararli ta’sirlar va oqimlarga qarshi tura oladigan qilib tarbiyalashda ishtirok etadi; sog’lom va barkamol yoshlarni tarbiyalashga, jamiyat hayotida ularning roli hamda faolligini oshirishga doir tadbirlarni tashkil etadi va o’tkazadi; yoshlarni ijtimoiy jihatdan qo’llab-quvvatlashni, yosh fuqarolarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy hamda madaniy huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni hamda ro’yobga chiqarishni ta’minlaydigan shart-sharoitlarni yaratishga ko’maklashadi; fan, sport, san’at va madaniyat sohasida yoshlarning ijodiy iste’dodi va qobiliyatini erta aniqlashga hamda rivojlantirishga ko’maklashadi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi qonun hujjatlarining ijro etilishi, davlat dasturlarining va hududiy dasturlarning ro’yobga chiqarilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi; yoshlarda sog’lom turmush tarziga intilishni shakllantirishda, yuqumli kasalliklarga va boshqa ijtimoiy xavfli kasalliklarga, ichkilikbozlikka, giyohvandlikka, zaharvandlikka, kashandalikka hamda o’zga zararli illatlarga qarshi kurashishga doir profilaktika chora-tadbirlarini amalga oshirishda, yoshlarning bo’sh vaqtlarini mazmunli tashkil etishda, yoshlar sportini ommaviy rivojlantirishda ishtirok etadi;

yoshlar orasida ekologik madaniyatni oshirishga, ekologik ta’lim va tarbiyani rivojlantirishga ko’maklashadi; qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yoshlarni o’qitish bilan shug’ullanishi mumkin; yoshlarni tadbirkorlikka jalb etishga, kasbga yo’naltirishga, qayta tayyorlashga va malakasini oshirishga ko’maklashadi. Nodavlat notijorat tashkilotlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tadbirlarda ham ishtirok etishi mumkin. Davlat yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda nodavlat notijorat tashkilotlarining ishtirok etishini kafolatlaydi va ta’minlaydi. 20-modda. Yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishda ommaviy axborot vositalarining ishtirok etishi Ommaviy axborot vositalari: yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishga, shu jumladan sog’lom va barkamol yosh avlodni tarbiyalashga, jamiyat hayotida uning roli va faolligini oshirishga, huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan tadbirlarni yoritadi; yoshlarning ma’naviy, intellektual, jismoniy va axloqiy jihatdan kamol topishiga ko’maklashishga doir tadbirlarda ishtirok etadi; yoshlarga oid davlat siyosati sohasidagi qonun hujjatlarining ijro etilishi, davlat dasturlari va hududiy dasturlar ro’yobga chiqarilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi; yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarishni amalga oshiruvchi hamda unda ishtirok etuvchi organlar va muassasalar, shuningdek fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan yoshlarga oid davlat siyosatini ro’yobga chiqarish masalalari bo’yicha hamkorlik qiladi. Ommaviy axborot vositalari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tadbirlarda ham ishtirok etishi mumkin.

21-modda. Yoshlarning nodavlat notijorat tashkilotlari Yoshlarning nodavlat notijorat tashkiloti jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad (foyda) olishni o’z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan daromadlarni (foydani) o’z ishtirokchilari (a’zolari) o’rtasida taqsimlamaydigan, yoshlarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy hamda madaniy huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ro’yobga chiqarishni hamda himoya qilishni, shuningdek yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirishni o’zining maqsadlari deb biladigan, o’zini o’zi boshqaradigan tashkilotdir. Yoshlarning nodavlat notijorat tashkilotlarini davlat moddiy va moliyaviy jihatdan qo’llab-quvvatlaydi, ularga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ta’lim muassasalarining binolaridan, klublar, madaniyat va aholi dam olish markazlaridan, sport inshootlaridan va boshqa inshootlardan foydalanish huquqini beradi. Yoshlarning nodavlat notijorat tashkiloti o’z ustavida nazarda tutilgan, faoliyatini moddiy jihatdan ta’minlash uchun zarur bo’lgan binolarga, inshootlarga, uy-joy fondiga, uskunalarga, ashyolarga, madaniy-ma’rifiy va sog’lomlashtirish uchun mo’ljallangan mol-mulkka, pul mablag’lariga, qimmatli qog’ozlarga va boshqa mol-mulkka ega bo’lishi mumkin. O’n to’rt yoshga to’lgan shaxs yoshlarning nodavlat notijorat tashkiloti a’zosi bo’lishi mumkin. Yoshlarning nodavlat notijorat tashkilotiga a’zo bo’lish, a’zolikni yo’qotish shartlari va tartibi, shu jumladan yoshiga ko’ra uning a’zoligidan chiqish shartlari tegishli nodavlat notijorat tashkilotining ustavida belgilanadi.

YOSHLARGA OID MAVZULARNING MATBUOTDA YORITILISHI “Bugun biz demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, aholining siyosiy faoliyatini oshirish, fuqarolarning mamlakatimiz siyosiy va ijtimoiy hayotdagi amaliy ishtiroki haqida so’z yuritar ekanmiz, - deb ta’kidlaydi I.Karimov, - albatta axborot erkinligini ta`minlamasdan, ommaviy axborot vositalarini odamlar o’z fikr va g’oyalarini, sodir bo’layotgan voqealarga o’z munosabati va pozitsiyasini erkin ifoda etadigan minbarga aylantirmasdan turib, bu maqsadlarga erishib bo’lmasligini o’zimiz yaxshi tasavvur etamiz”.4 “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi”da qayd etilganidek, huquqiy bilimlarni OAV orqali targ’ib qilish tizimini takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. OAV huquqiy mavzulariga e`tiborni kuchaytirish, aholi o’rtasida ko’proq ko’tarilayotgan huquqiy masalalarni davriy nashrlar sahifalarida, televideniye va radio eshittirishlarida tushuntirib berish borasidagi hissasini keskin oshirish zarur vazifadir” 5. Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilish va ular bo’yicha faoliyat yuritish har bir shaxs uchun jinsi, yoshi, millati, ijtimoiy kelib chiqishi va yana boshqa senzlardan qat'iy nazar majburiydir. Shuning uchun ham mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha ijobiy o’zgarishlar zamirida har tomonlama barkamol – jismonan sog’lom, aqlan yetuk, nafaqat ko’plab bilimlarni, hozirgi davrda talab katta bo’lgan kasb-hunarlarni egallagan, ayni paytda, mustaqil va ijodiy fikrlashga qodir, intellektual salohiyati yuksak yosh avlod to’g’risida g’amxo’rlik qilishdek ustuvor maqsad mujassam ekani tabiiydir. Konstitutsiyamizda aynan yoshlarning huquq va erkinliklari tegishli konstitutsiyaviy normalar asosida o’z ifodasini topgan. Zotan, konstitutsiyaning muqaddimasidayoq hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas'ullikni nazarda tutuvchi norma belgilab qo’yilgan. Sababi davlatimiz huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurishda yoshlarimizning ertangi kun uchun munosib vorislik masalasiga e'tibor qaratmoqda.

 Davlat va uning sub`ektlari zimmasidagi yoshlar siyosati bo’yicha vakolatlarga quydagilar kiradi:  Yoshlar faoliyatiga oid umumiy ijtimoiy-iqtisodiy tashkiliy holatni aniqlash; Mavjud vakolatlar doirasida davlat yoshlar siyosati sohasiga huquqiy regulyatsiya munosabatlari;  Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, madaniy, etnik va boshqa xususiyatlari va jihatlarini hisobga olgan holda hududiy yoshlar siyosatini dasturlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish; Davlat yoshlar siyosatining viloyatlar doirasidagi boshqaruv organlarini shakllantirish, yoshlar siyosatini amalga oshiruvchi ijro hokimiyati organlari tizimini aniqlash;  Hudud miqyosida faoliyat ko’rsatuvchi bolalar va yoshlar tashkilotlarining restrini amalga oshirish;  davlat yoshlar siyosati me`yorlar asosida belgilangan tartibda uni amalga oshirishda mamlakat miqyosida byudjet moliyaviy sarf-harajatlarni shakllantirish;  davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishda ishtirok etuvchi barcha muassasalar va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish. Davlat siyosatini amalga oshirishda mahalliy o’zini o’zib boshqarish organlari doirasidagi vakolatlar quyidagilardan iborat:  mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlari miqyosida davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishni rejalashtirish, tashkil qilish va boshqarish;  o’z vakolatlari doirasida davlat yoshlar siyosatini amalga oshirish yuzasidan me`yoriy hujjatlar tayyorlash;  hududiy mahalliy jamiyatlar miqyosida davlat yoshlar siyosatini amalga oshirish dasturlarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy qilish;  davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishda mahalliy buyudjet va fondler sarf- harajatlarni tashkil qilish;

 davlat yoshlar siyosatini amalga oshiruvchi barcha tashkilotlar va muassasalar faoliyatini muvofiqlashtirish. Shu bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining shu va shu kabi normalari Konstitutsiya normalari asosida qabul qilingan qator qonun hujjatlarida, ularning muayyan tarkibiy qismlarida o’zining to’la ifodasini topgan. Mazkur davrda “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi (1991-yil 20-noyabr), “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi (1992), “Ta'lim to’g’risida”gi (1992-yil, 1997-yil 29-avgust yangi tahrirda) qonunlar, qator kodekslar, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997 yil 29 avgust), Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi (1997) qabul qilindi. 1992 yilda esa, Bola huquqlari to’g’risidagi xalqaro Konvensiyaga qo’shildi. Shuningdek mazkur yillar davomida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Respublika yosh ijodkorlarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi (1992), “O’zbekiston Respublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va ilmiy ishlari uchun Davlat mukofotini topshirish to’g’risida” (1993- yil), “O’zbekiston Respublikasi yoshlarining “Kamolot” jamg’armasi to’g’risida” (1996-yil), “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholining huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o’rganish ishini yaxshilash haqida” (1997), “Respublika Ma'naviyat va ma'rifat kengashini qo’llab- quvvatlash to’g’risida”gi (1999) farmonlari e'lon qilindi. Mazkur bosqichda qabul qilingan qonun hujjatlari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan birgalikda yoshlarni yagona mafkura asosida tarbiyalashga xizmat qiluvchi eski ma'muriy- buyruqbozlik tizimi va uning huquqiy asoslarini tugatib, ularni tarbiyalash, huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning demokratik asoslarini belgilab berdi. Shuningdek voyaga yetmaganlar o’rtasida tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish, buning uchun mas'ul davlat idoralari, jamoat tashkilotlari hamda voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirishga, jamiyatimizning ijtimoiy-ma'naviy va iqtisodiy yangilanish jarayonida yoshlarning o’z o’rnini topishiga ko’maklashish, birinchi navbatda, qishloq joylardagi yigit-qizlarni ish

bilan ta'minlash, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishi uchun imkoniyat yaratishga alohida e'tibor qaratildi. Ushbu davrda “Bola huquqlari to’g’risidagi xalqaro Konvensiyaga doir bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taalluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida va “Voyaga yetmaganlar o’rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to’g’risida”gi (2010-yil), “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to’g’risida”gi (2011) qonunlar qabul qilindi. Shuningdek, 2008-yil 8-aprelda “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to’g’risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og’ir shakllarini taqiqlash va yo’q qilishga doir shoshilinch choralar to’g’risida”gi Konvensiyalar ratifikatsiya qilindi. 2001-yil 4-yanvardagi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi ham jamiyatda, ayniqsa yoshlar orasida huquqiy madaniyatni yuksaltirish uchun dasturulamal bo`lib xizmat qildi. Bir so’z bilan aytganda, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini tashkil etuvchi qonun hujjatlarining doirasi juda ham keng. Bu borada “Yoshlar yili” Davlat dasturi doirasida amaldagi qonun hujjatlarini takomillashtirish yuzasidan tashkil etilgan ishchi guruh tomonidan mustaqillik yillarida qabul qilingan amaldagi qonun hujjatlari atroflicha tahlil qilinib, yoshlar huquqlari, manfaatlari va erkinliklari belgilangan qonun hujjatlari tizimi shakllantirilganligi muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Ishchi guruh tomonidan amaldagi normativ-huquqiy bazani, uning yoshlar manfaatlari va huquqlarini himoya qilishga oid qismini takomillashtirish maqsadida inventarizatsiyadan o’tkazish jarayoni Konstitutsiya va kodekslardan tashqari, bu sohada 22 qonun, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 15 ta farmoni va 11 ta qarori, Vazirlar Mahkamasining 41 ta qarori, 32 ta idoraviy-me'yoriy hujjat mavjud ekanligini ko’rsatdi. Shundan keyin ham yana o’nlab yangi qonun hujjatlari qabul qilinganligi hisobga olinsa, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslangan, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi normativ- huquqiy hujjatlar tizimi 150 dan ortiq qonun hujjatlaridan tashkil topganligi ma'lum bo’ladi.

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi belgilangan. Mazkur konstitutsiyaviy normaning hayotiyligini ta'minlash maqsadida sog’liqni saqlash tizimiga har yili Davlat byudjeti xarajatlarining 12-15 foizdan ortiq qismi yo’naltirilmoqda. O’zbekiston 2011-yilda “Bolalarni asraylik” xalqaro tashkiloti tomonidan tuzilgan 161 mamlakatdan iborat jahon reytingida o’sib kelayotgan yosh avlod salomatligi haqida eng ko’p g’amxo’rlik ko’rsatilayotgan davlatlar orasida 9- o’rinni egalladi 27. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti Bosh direktori Margaret Chen o’zining 2011-yil 25-26 noyabr kunlari poytaxtimizda bo’lib o’tgan nufuzli xalqaro anjumandagi nutqida e'tirof etganidek: “O’zbekistonda hatto global inqirozlar davrida ham aholining salomatlik ko’rsatkichlari muttasil oshib, umr ko’rish davomiyligi yuksalmoqda. O’zbekiston bu bilan haqli ravishda faxrlansa arziydi”. Mamlakatimiz rahbari Islom Karimov “O’zbekistonda ona va bola salomatligini muhofaza qilishning milliy modeli: “sog’lom ona – sog’lom bola” mavzusidagi ushbu xalqaro simpoziumning ochilishidagi nutqida bu muvaffaqiyatlarimizning omillari haqida atroflicha to’xtalib, mustaqil rivojlanish yillarida mamlakatimiz sog’liqni saqlash tizimini barpo etishni davom ettirish va yangilash imkonini berayotgan mustahkam poydevor yaratilganiga anjuman ishtirokchilari e'tiborini qaratdi. “Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi.Maktab ishlari davlat nazoratidadir” 6 . O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ushbu 41-moddasi ijrosi yuzasidan ham faxrlansa arziydigan islohotlar amalga oshirildi. Birgina Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997-yil) va Maktab ta'limi rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi (2004-yil) doirasida 1539 ta akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, 7800 tadan ziyod umumta'lim maktablari yangitdan qurilib, to’liq zamonaviy vositalar bilan jihozlandi. Oliy ta'lim muassasalarining soni 1,8 barobar (37 tadan 66 taga, shundan 59 tasi milliy, 7 tasi xorijiy) ko’paydi. 5980 ta bolalar sport maskanlari, 6151 ta yopiq sport zallari barpo etildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001-yil 4-yanvarda e'lon qilingan “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish

to`g`risida”gi Farmoyishi ham mamlakatda Konstitutsiyani ommaviy ravishda o`rganish hamda uni hayotga tatbiq etish bo`yicha dasturulamal vazifasini o`tamoqda. Mana shu maqsadda davlatimiz rahbari O`zbekiston Konstitutsiyasini bolalar bog`chasidan boshlab o`rgatish, maktablarda darslik tariqasida o`qitish hamda oliy o`quv yurtlarida esa maxsus dars sifatida o`rganishni vazifa qilib qo`ydi. Sog’liqni saqlash va ta'lim sohasidagi islohotlar shular bilan cheklanib qolmay, hozir ham izchil davom ettirilmoqda. Xususan, 2011- 2015-yillarda 700 dan ortiq tibbiyot muassasasi, 400 ta bolalar sporti, 221 ta bolalar musiqa va san'at maktabi qurib, foydalanishga topshirish, sport bilan muntazam shug’ullanadigan bolalar sonini 2 barobar ko’paytirish, zamonaviy “elektron ta'lim” loyihasini joriy etish kabi ko’plab ishla rejalashtirilgan bo’lib, bu vazifalar bosqichma-bosqich amalgam oshirilmoqda. Bu borada erishilayotgan natijalar 2011- 2012 yillarda poytaxtimizda o’tkazilgan nufuzli xalqaro anjumanlarda nufuzli xalqaro tashkilotlar, dunyoning barcha qit'alaridan kelgan xorijlik ekspertlar tomonidan e'tirof etildi. Yurtimizda avvalo ommaviy axborot vositalari rivojini ta'minlaydigan, demokratik talab va standartlarga to’la mos keladigan mustahkamqonunchilik bazasi yaratildi. Ushbu davrda ommaviy axborot vositalarini erkin vajadal rivojlantirishga, axborot sohasining samarali faoliyat ko’rsatishini ta'minlashgaqaratilgan 10 ga yaqin qonun hujjatlari qabul qilindi. Ko`rilgan chora tadbirlarnatijasida bugungi kunda O’zbekistonda ommaviy axborot vositalari 1326 tani tashkil etdi. Ulardan 704 tasi gazeta, 254 tasi jurnal, 17 tasi axborotnoma- byulleten, 4 tasi axborot agentligi, 63 tasi televideniye, 36 tasi radio,165 tadan ziyodi esa veb-saytlardir. Mavjud bosma davriy nashrlarning 43 foizi, telekanallarning qariyb 53 foizi, radiokanallarning 85 foizi nodavlat ommaviy axborot vositalari hisoblanadi. Axborot va so`z erkinligining mamlakatimizda yuqori darajada ta`minlanishibirinchidan, fuqarolarning konstitutsion shaxsiy huquqlarini kafolatlash bilan birgao`sib kelayotgan yosh avlodning bilim olish jarayonida o`ziga kerakli axborotniishonchsiz va noxolis tashqi axborot manbalaridan emas,

balki mamlakatda ro`yxatgaolingan va har bir berilgan axboroti uchun javob beradigan manbalardan olishigaimkoniyat yaratadi. 2012-yil 10 dekabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Chet tillarni o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori qabul qilindi. Qarorda zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitishning ilg’or uslublarini joriy etish yo’libilan, o’sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o’qitish, shu tillarda erkin so’zlashaoladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda buningnegizida, ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridankeng ko’lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlariuchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish maqsadida 2013-2014 o’quv yilidan boshlab, Respublikaning barcha hududida chet tillarni, asosan, ingliz tilini o’rganish umumta'lim maktablarining birinchi sinflaridan o’yin tarzidagi darslar va og’zaki nutq darslari shaklida, ikkinchi sinfdan boshlab esa, alifbo, o’qish va grammatikani o’zlashtirishdan bosqichma-bosqich boshlanishi, oliy o’quv yurtlarida ayrim maxsusfanlarni, xususan, texnik va xalqaro mutaxassisliklar bo’yicha o’qitish chet tillarda olib borilishi, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalariningo’quvchilari va o’qituvchilarini chet tillar bo’yicha darsliklar va o’quv-uslubiykomplekslar bilan ta'minlash, ularni belgilangan muddatlarga rioya etilgan holda qayta nashr etish, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli kitob jamg’armasining aylanma mablag’lari hisobidan bepul amalga oshirilishi 7 Karimov I. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida ko’rsatib o’tilgan. Yurtimizda maktab ta'limi 7 ta tilda – o’zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg’iz, turkman va tojik tillarida olib boriladi. Bu ham fuqarolarimizning jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar qonun oldida tengligiga doir konstitutsiyaviy qoidaga og’ishmay amal qilinayotgani, shuningdek, davlat yoshlarimizning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini qat'iy ta'minlab kelayotganining yana bir isboti.

O`quvchi qizlar uchun “Zulfiya” nomidagi Davlat mukofoti, oily ta`lim muassasalari talabalari uchun O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Beruniy, Ibn Sino, Navoiy, Ulug`bek, Imom al-Buxoriy nomlaridagi Davlat stipendiyalari ta`sis etildi va shu kungacha mingdan ortiq yoshlar ushbu tanlovlarda g`olib bo`lib, ko`plab imtiyoz va rag`batlarni qo`lga kiritdilar. Bundan tashqari mazkur davrda voyaga yetmaganlar va yoshlar huquqlarini himoya qilish, ularni yanada kengroq qullab- quvvatlash maqsadida yosh iste'dodlar uchun “Nihol” mukofoti (2006), “Voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga tarbiyaga olish (patronat) to’g’risida”gi Nizomga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi (2007),“Yosh oilalarni moddiy va ma'naviy qo’llab-quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Farmon (2007) imzolandi, shuningdek O’zbekistonda bolalar farovonligini ta'minlash bo’yicha Harakat dasturi (2007), Bolalar musiqa va san'at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo’yicha 2009-2014 yillarga mo’ljallangan Davlat dasturi qabul qilindi. Yurtboshimizning “O’zbekistonda yashayotgan barcha-barcha yoshlar mening bolalarim, mening farzandlarim!” degan so’zlari maktab va ta'lim sohadasi yurtimizda amalga oshirilayotgan ishlarda o’z ifodasini topmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda 9779 ta umumta'lim maktabi faoliyat yuritmoqda. Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturini amalga oshirish doirasida 2004-2009 yillarda respublika bo’yicha 8500 dan ziyod maktab qurildi va kapital ta'mirlandi. Ularning aksariyati qishloqlarda joylashgan. Ushbu maqsadlar uchun 1,4 trillion so’m mablag` sarflandi. “Kadrlar tayyorash dasturi deb nomolgan Ta'lim sohasini isloh qilish dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning biz tanlagan “o’zbek modeli” – o’z taraqqiyot yo’limizning ajralmas tarkibiy qismidir. Dasturga muvofiq mamlakatimizda “9+3” sxemasi bo’yicha 12 yillik umumiy majburiy bepul ta'lim tizimi joriy etildi. Dasturni hayotga tatbiq etish davomida uzluksiz

xususiyat kasb etgan ta'limning nafaqat shakli, balki mohiyati ham tubdan o’zgartirildi. Ayni paytda davlatimiz rahbari tomonidan yoshlarning huquq va manfaatlarini ta’minlash bo’yicha qo’yilgan vazifalarni to’liq amalga oshirish uchun hali ko’p ishlar qilinishi kerak. Bu, birinchi navbatda, yigit-qizlarimizning olijanob intilishlarini ro’yobga chiqarish, jamiyatimizning ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy rivojlanishida ishtirok etishida barcha yordamni ko’rsatish bilan bog’liqdir. Shu munosabat bilan bugungi kunda yoshlarda xalqimizga mutlaqo yot bo’lgan turli oqimlar va ta’sirlarga qarshi mustahkam mafkuraviy immunitetni shakllantirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Prezidentimiz Islom Karimovning “Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta, baxtli bo’lishlari shart” degan gaplarida O’zbekiston yosh avlodni tarbiyalash borasidagi davlat siyosatining mazmun mohiyati o’z ifodasini topgan.Yurtimizda sog’lom avlodni shakllantirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Bundan maqsad mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlar o’z ijodiy va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarish, yurtimiz yigit qizlarini XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun barcha shar-sharoitlar va imkoniyatlarni yaratishdir. Ertangi kun egalari yoshlarning muammolari bu yurt kelajagiga ham bevosita ta`siri demakdir. Bugungi yoshlarning muammolari ham turlicha. Bundan yigirma yil avvalgi yoshlarning muammolari bilan bugungi yoshlar muammolarini taqqoslashimiz mumkin emas. Birgin misol hozirgi kunda yoshlar bir kunini uyali aloqa yoki internetsiz tasavvur etisha olmaydi. To’g’ri tezkorlik – zamon talabi, yoshlargaxosxususiyat. Biroq hali oqni qoradan ajratishga o’rganmagan ko’plab yosh yigit qizlar vaqtlarini zoyi ketkazish bilan birga, o’zlari bilmagan, istamagan holatda qorong’u ko’chalarga kirib ketayotganlariga, afsuski ko’plab misollar keltirishimiz mumkin. Ammo bu yerda ikki yo’l o’rtasida turga o’spirin yoki bo’sh vaqtini samarali o’tkazishni bilmaydigan, qaysi kasbni tanlasam kelajagim uchun foydali bo’ladi, deb o’ylab yurgan yoshlarni ayblash bilan chegaralanishimiz

to’g’ri emas, albatta. Bu yerda ota-ona, o’quv muassasalari, shuningdek respublikaning yetakchi ommaviy axborot vositalaridan ham dahldorlik bilan birga masulyat talab etiladi. Yoshlar hayotida qanchadan-qancha muammoli holatlar, jarayonlar yuz beradi. Birgina ta`lim sohasini olsak. Yurtimizda mana bir necha yildirki, uzluksiz ta`limni yo’lga qo’yish va uni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar olib bormoqda. Dastlabki to’rt yillik boshlang’ich ta`lim, to’qqiz yillik o’rta maxsus ta`lim jarayoni, so’ngra ixtiyoriy–majburiy ta`limning tashkil etilgan mamlakatimizda ta`lim tizimini jahon standartlari bo’yicha yo’lga qo’yilganini ko’rsatadi. Biroq muammo shundaki, yosh avlod bunday jarayonni qanday baholaydi va undagi ishtirokini qay taxlit olib boradi? To’qqizinchi sinfni bitirgan o’quvchi oldida kollejga topshirib bir kasbni egasi bo’lib chiqish yoki letseyda o’z bilimini yanada chuqurlashtirib oliy o’quv yurtiga o’qishga qabul qilinishi mumkin. Bu jarayon o’smir hayotida ahamiyatli bo’lishi bilan birga, ikkilantiruvchi jarayondir. Bitiruvchilarning 90 foizi daromadli kasb egasi bo’lishni istashadi. Daromadli ish deganda esa ko’z oldiga birinchi navbatda tadbirkorlik faoliyati keladi. Tadbirkorlik uchun faqatgina hisob kibobni bilish kifoya deydiganlar ham kam emas. Bu holatni ikki hil baholashimiz mumkin birinchidan maktablarda o’quvchilarni kasbga to’g’ri yo’naltirilmayotgani bo’lsa ikkinchida oilaviy muhitning ta`siri deyishimiz mumkin. Shu o’rinda yoshlar matbuotining vazifalaridan biri shunday vaziyatlarda yosh avllodga to’g’ri yo’l- yo’riq ko’rsatish, maslahat berishdir. Yuqorida keltirib o’tganimiz, tadbirkorlikka qiziquvchi yoshlar savollariga “Turkiston” gazetasida chop etilgan Rustam Yusupovning “Kichik biznesga katta maqsadlar bilan”, Nazokat Qurbonniyozovaning “Ilm – umr bezagi”, Dilshod Ro’ziqulovning “Yuridik xizmatlar ko’lami kengaymoqda”, va boshqa bir qator maqolalardan javob olishimiz mumkin. Yoshlar matbuotining yana bir muhim vazifalaridan yosh avlodni an`analar girdobiga tushib qolishdan saqlash. Urf –odatlarimizga ko’ra bo’yi yetgan qizni tez uzatib yuborish, yani turmushga berish eng maqbul yo’l hisoblanadi. Qalbi

orzularga to’la qizchaning maqsadlari, orzu-istaklari bilan hamma oilalarda ham hisoblashishavermaydi. Natijada o’n sakkiz, o’n to’qqiz yoshda farzand ko’rish tabiiy holga aylanib qolgan. Ba’zan chekka viloyatlarda o’n besh, o’n olti yoshli qizlarni turmushga uzatish holatlari ham uchrab turadi. Bu kabi holatlar nafaqat bir oila, mahalla, viloyat uchun emas butun bir davlatning kelajagiga katta salbiy tasirni ko’rsatadi. Bunday voqealarni oldini olish, ota-onalarga, yosh yigit- qizlarga, turmush haqida tushuncha berish bosma nashrlarning muhim vazifalaridan sanaladi. Misol uchun yuqoridagi fikrlarimizga javoban matbuotda e’lon qilingan bir qator maqolalardan javob olishimiz mumkin. “Ma`rifat” gazetasi 2014- yil 16-iyul 57-sonida muallif Rahimaxon Begmatovaning “Yoshlarni turmushga tayyorlash ma`sulyatli jarayon” nomli maqolasi chop etilgan. Unda Andijon davlat tibbiyot instituti qoshidagi akademik litseyeda ta`lim olayotgan qizlar bilan olib borilayotgan ta`lim- tarbiya ishlari haqida so’z yuritiladi. Maqola kirish qismida dolzarb masala ko’rsatiladi. Balog’at yoshiga yetmasdan oila qurib mas`ulyatni anglamagan holatlarda ko’plab muqqaddas qo’rg’onlar barbod bo’layotgani, bu jarayonda pedagoglarning zimmasiga har bir o’quvchi yoshlar bilan alohida ishlash, ularni tinglash, muammolari yechimini topishga ko’maklashish zaruruyati alohida ta’kidlanadi. Litseyda olib borilayotgan ishlar samarasi natijasida Sarvinoz Jo’rayeva, Hosiyatxon Ziyoyeva kabi qizlarning turli respublika tanlovlarida g’oliblikka erishganlari haqida so’z yuritiladi. Maqolada “Qizlar uchun erta oila qurishlarini oldini olish”, “Yoshlarni turmuhga tayyorlashda oila qurish psixologiyasi” mavzularida muntazam davra suhbatlari olib borilayotgani o’z samarasini berib kelayotgan ta’kidlanadi. Bizga malumki davra suhbatlari, yuzma- yuz aloqa natijasida ko’proq natijaga erish mumkin. Bu usul samarali bo’lish bilan birga ortiqcha tashkilotchiliklarni talab etmaydi. Biz matbuotlardan bir mavzudagi ko’plab davra suhbatlari bo’lib o’tgani haqida o’qiymiz. Biroq odatdagidek mavzu bitta joy nomlari, qatnashchilar vaqti boshqa. Agar shu davra suhbatlarning o’ziga xos jihatlari, unda ilgari surilgan yangilik ham o’z ifodasini topsa maqsadga muvofiq bo’lardi.

Gazetanini shu sonida tadqiqotchi Mirislom Badalovning “Mustaqil hayotga tayyorlash bunda “Qizlar klubi”ning ahamiyati katta” mavzuyida chop etilgan maqolada yosh qizlarning muammolariga atroflicha yondashuvni ko’rishimiz mumkin. Maqola ichida “Beg’ubor voyaga yetsa”, “O’zgalarga xuddi ko’zguga qarab”, “Oilaviy baxtni qizlar yaratadi”, “Birov birovga o’xshamas” kichik sarlavhalar berilishi o’quvchini o’ziga jalb etadi. Tarbiyaning har qaysi yo’nalishini ro’yobga chiqarishda, ma’ruza va suhbat, davra suhbati, munozara, oilaviy konferensiyalar, oilaviy musobaqa, oilaviy madaniy hordiq va ekskursiya, oilada individual suhbatlar metodlaridan foydalanish mumkinligi haqidagi aniq takliflar bilan birga, hayotiy misollar orqali har bir o’quvchiga tushunarli tilda maslahat bera olgan deyishimizga asos bo’ladi. Maqolada taniqli adib Mirzakalon Ismoiliyning fikrlarini keltirilishi judayam o’rinli bo’lganini ko’rishimiz mumkin: “Yaxshi oila qurmoq uchun birgina muhabbat kifoya emas,. Katta do’stlik ham kerak. Shunday ham bo’ladi: bir-birlarini sevadilar, turmush qurishni esa bilmaydilar”. Maqola yakunida “Qizlar klubi” barcha masalalarni o’z zimmasiga ololmaydi, buni imkoni yo’q. Ayni paytda bu klub imkoniyatlaridan o’rnida foydalanilsa, u juda katta tarbiyalovchilik vazifasini o’tashi tayinli haqida aniq va lo’nda xulosa berilgan. Gazetada yoshlar muammolari kabi mavzulari ham turlicha boshqa matbuotlarga nisbatan “Ma`rifat” gazetasida mavzuga chuqur yondashuv, batafsillik, keng qamrovligi bilan alohida ajralib turadi. Misol uchun mavzu dolzarbliligi bilan uning hajmi teng bo’lishiga gazeta tahririyati alohida e`tibor qaratishini sezish mumkin. Katta hayot ostonasiga ilk qadamlarini qo’yayotgan yosh oilalarning muammolari bo’lishi ta’biy holat hisoblanadi. Ayniqsa ularning alohida oila qo’rg’onlarini yaratishlarida uy-joy masalasi birinchi darajali masala hisoblanadi. Yurtimizda bularning barchasi inobatga olingan holda qator loyihalar amalga oshirilmoqda. Yosh oilalarga e`tibor va g`amxo`rlikni, kuchaytirish, ularni huquqiy va ijtimoiy himoya qilish, moddiy va ma`naviy jihatdan qo’llab quvvatlash, shu

jumladan boshpana bilan ta’minlash, zarur imtiyoz va afzalliklarining yaratilishi shular jumlasidan. Prezidentimizning 2007-yil 18-mayda qabul qilingan “Yosh oilalarning moddiy va ma`naviy qo’llab quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni, Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 30-apreldagi “Yosh oilalarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori bu borada muhim huquqiy asos bo’lib xizmat qilmoqda. 2014- yil 6-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori bilan tasdiqlangan “Kamolot uylari” haqida OAVlarida ma`lumotlar e`lon qilib borilayotganini kuzatitishimiz mumkin. Shu mavzudagi batafsil ma`lumotlarni “Ma`rifat” gazetasining 2015-yil 25-mart, 24 sonidan o’qishimiz mumkin.Gazeta muxbiri Dilfuza Toshkenboyevaning “Kamolot uylari” sarlavhasi ostidagi Kamolot YIH markaziy kengashi yurist- konsutanti Bahrom Ilhomjonov bilan suhbat olib boriladi. Suhbat davomida “Kamolot uylarini olishni qanday talab va mezonlari bor?”, “Hujjatlar qanday tartibda ko’tib chiqiladi?”, “Kamolot uylaridagi kvartiralarni navbatsiz ham olish mumkinmi?”, “Hozir mammlakatimizning qaysi hududlarida Kamolot uylari qurilyapti?” kabi asosli savollarga mutaxassis tomonidan batafsil ma’lumotlar berilgan.14 Bir sahifalik materialdan yangi uy-joy qilishni rejalashtirib yurgan yosh oilalarni barcha savollariga javob olishlari bilan birga unga talab etiladigan barcha hujjatlar tartibi va imtiyozli kriditlar haqida ham bilib olishlari mumkin bo’ladi. Keltirilgan talablarga javob beradigan barcha yosh oilalar dastlabki besh yili imtiyozli davr, boshlang’ich badal to’lovisiz “Kamolot” uylariga ega bo’lishlari mumkin. Internet va kompyuter texnologiyalari sohasida yoshlarimizning bugungi erishayotgan yutuqlari oz emas. Aholiga xizmat ko’rsatishda yengilliklar yaratish, turli sohalar faoliyatini ixchamlashtirishda information texnologiyalardan foydalanish kabi yo’nalishlarda yoshlarimiz aqliy mehnatlari mamlakatimiz ijtimoiy hayotiga ijobiy o’zgarishlar olib kirmoqda. Internetda foydalanmaydigan yoshlarni bugungi kunda topish amrimahol. Har bir yosh o’z ehtiyojlaridan kelib

chiqib internetga murojaat qiladi. Ular asosan yangiliklarni izlash, do’stlar bilan muloqot qilish, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish maqsadida foydalanishadi. Ammo internetning yoshlarimizning ma`naviyati, dunyoqarashiga salbiy ta`sir etuvchi jihatlaridan ham ko’z yumib bolmaydi. Boshqacha aytganda, hozirgi dunyo axborot xavfsizligini ta`minlash muammolari – axborot sohasida shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarining himoyalangan holati dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Chunki axborot, qudratli kuchga aylanib, yadro poligonlaridan ham xavfliroq tus olib bormoqda. Jahonda noxolis axborot tarqatish, uni salbiy talqin qilish yoki o’z manfaatiga moslab uzatish holatlari avj olmoqda. Shuining uchun ham axborot xavfsizligini taminlash har qachongidan ham muhimdir. Demak, axborot xavfsizligini ta`minlash usullarini o’rganish va tatbiq etish zarur va shartdir. Axborot xurujlarining oldini olish, axborot xavfsizligini – ta’minlash ichki va tashqi xavflardan himoyalash demakdir. Bir paytlar jug’rofiy siyosat asoschilari O’rta yer dengizini egallagan davlat butun dunyoga egalik qiladi, degan qarashni ilgari surgan edi. Bugungi axborot texnologiyalari yuksak taraqqiy etgan, axborot jamiyati qaror topib borayotgan sharoitda masalaning mohiyati o’zgarib ketdi: kimki axborot tarqatishga egalik qilsa, dunyoning taqdiri o’shani qo’lida bo’ladi. Elvin Tofler aytib o’tganidek, biz yashab turgan olam yangi sivilizatsiyaning boshlanishidir va biz bu jarayonlarni jonli guvohlarimiz. Yangi sivilizatsiya asosini axborot tashkil qiladi. Shiddatli axborot oqimini rivoji madaniy rivojlanishga ta`sir ko’rsatadi va chuqur iz qoldiradi. Bunday holatda hammadan bir yoqadan bosh chiqarish va o’z immunitetini ushlab turish talab qilinadi. Respublikamizda bu jarayon 90 yildan ochiq axborot almashunuviga imkoniyatlar berilgandan so’ng kuzatila boshlandi. Insoniyat boshqaruv jaroyoniga qarab bormoqda. Ilgari shaxs axborotni boshqargan bo’lsa, hozir axborot shaxsni boshqarmoqda. Insoniyat tamadduni bu bosqichning asosiy ishtirokchisi o’sib kelayotgan yosh avloddir. Yosh avlod ongini egallash kelajak hayotni egallash ekanligini biz juda yaxshi bilamiz. Yangi svilizatsiyaning eng xavfli tomoni u asosiy o’lja sifatida yangi o’sib kelayotgan avlodni tanlaganidadir.

Yana muhim eslatma borki, bugungi zamon yoshlariga taqiqlab qo’yish tanlab axborotni uzatishni iloji yo’q. Faqatgina ular ongida tashqi ta`sirlardan o’zlarini himoya qilishlari, to’g’ri va xolis axborotlarni qabul qilishlari uchun ulardagi ma`naviy immunitetni mustahkamlash muhim masala. Shunday ekan yoshlar matbuotining ham ma`sulyati alohida hisoblanadi. Kichik tadqiqotimizda tahlil qilinayotgan “Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarida ham bu mavzular doirasida turli yo’nalishlarda materiallar yoritilib boriladi. Yoritilish uslublarining o’ziga xosligi bayon tilining sodda va ravonligidadir. “Marifat” gazetasi haftada bir marta, “Turkiston” gazetasi ikki marta chop etiladi. Yoshlar esa tezkorlik tarafdorlari, ko’pchilik yoshlar matbuot do’koniga borib gazeta harid qilishga ketadigan vaqtlarini, turgan joylaridan qimirlamasdan uyali telefonlari orqali internetdan foydalanishni afzal ko’rishadi. Ko’p sonli yoshlarni inobatga olgan holda bosma nashrlar ham elektron sahifalarini yanada mukammallashtirishlari lozim, degan fikrga kelamiz.

O'xshashlar

O’zbekistonda atrof-muhitni muhofaza qilish va sog’lomlashtirish yo’lidagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar tarixi

Mirzo Ulug’bek buyuk alloma va davlat arbobi

O’zbekiston muzeylari

O’zbek davlatchiligi tarixida Xiva xonligining tutgan o’rni va ahamiyati

Amerika davlatining hududiy shakllanishi