Xalqaro kapitalni jalb qilish yo’llari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Xalqaro kapitalni jalb qilish yo’llari

Yuklangan vaqt:

14.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

394.1357421875 KB

Ko'chirib olish

1Mavzu: Xalqaro kapitalni jalb qilish yo’llari Mundarija: Kirish 1.Xalqaro kapitalni jalb qilish yo’llari va tendensiyalari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tish sohasida qator ijobiy natijalarga erishildi. Ayni paytda, jahon amaliyotida xalqaro kapitallarni jalb etish va ularni iqtisodiyotning istiqbolli va yuqori texnologiyalarga asoslangan tarmoqlariga joylashtirish mexanizmlarini maqbullashtirish, investitsiya loyihalarini umummilliy va mintaqaviy darajada venchurli moliyalashtirish amaliyotini rivojlantirish, investitsiya muhiti jozibadorligini oshirish va investitsiya jalb qilish faoliyatini vositalarining o’zaro muvofiqligini taʼminlash muhim ahamiyat kasb etmoqda.Investitsiya loyihalarini samarali jalb qilish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Biz iqtisodiyotimizga sarmoya kiritishga intiladigan xorijiy investorlar uchun hududlar va tarmoqlar boʻyicha investi tsiya loyihalarini puxta shakllantira olsak, bu masalada ijobiy natijaga erishish mumkin , - deya ta’kidlab o’tdilar 1 Darhaqiqat, Prezident to’g’ridan- to’g’ri xalqaro kapitallar ishtirokidagi loyihalarni so’zsiz amalga oshirish, chet ellik investorlarga har tomonlama yordam berish hukumatning eng muhim vazifasi bo’lishi kerakligini taʼkidladi.

1 .Xalqaro kapitalni jalb qilish yo’llari Investitsiya (lot. investio — oʻrash) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiyiqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, Investitsiya kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. Investitsiya kapitalni muayyan muddatga bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad kapital qiymatini saklab qolish yoki boʻlmasa kapital qiymatini vaqtda oʻstirib borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatdan Investitsiya turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy boyliklar va ularga boʻlgan huquqlarni aks ettiradi. Investitsiya sifatida pul, qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), yer, bino, inshoot kabi boyliklar, intellektual mulk boʻlgan ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va b. ishlatiladi. Investitsiya loyihalariga mablagʻ qoʻyuvchilar — investorlar davlat, kompaniya, korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va b. boʻlishi mumkin. Xalqaro kapitallar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. 1-rasm Investitsion risklar 1

Bu borada xalqaro kapitallar risklar doirasi bilan chet el kreditlari risklari kengligi farqlanadi. O’zbekiston qonunchiligi:  „Chet el investitsiyalari toʻgʻrisida”gi Qonunga koʻra Oʻzbekiston Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar boʻlishi mumkin.  chet el davlatlari, chet el davlatlarining maʼmuriy yoki hududiy organlari.  davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki xalqaro ommaviy huquq subʼektlari boʻlgan xalqaro tashkilotlar.  chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat koʻrsatib kelayotgan yuridik shaxslar boshqa har qanday shirkatlarlar, tashkilotlar yoki uyushmalar.  chet el davlati fuqarolari boʻlmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi boʻlmagan shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari. Xalqaro kapitallarning shakllari. Bugungi kunda xalqaro kapitallarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud: - ulush qoʻshib qatnashishi orqali qoʻshma korxonalarni tashkil etish; - 100 % mol-mulk xorijiy investorga tegishli boʻlgan xorijiy korxonalarni tashkil etish; - yirik xorijiy kompaniya va firmalarning korxonalari va filiallarini tashkil etish; - konsessiya va lizing shartnomalari tuzish; - tenderlar eʼlon qilish; - erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish; - moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish;

Investitsiya tushunchasining mohiyatini yoritganda uning jamg’arish, qo’yish va daromad olishdan iborat dinamik jarayonini olibqarash lozim. Investitsiyaning bunday doiraviy harakatiga investitsion faoliyat orqali amalga oshiriladi. Ko’plab mamlakatlar xorijiy qo’yilmalarni jalb etish maqsadida imtiyozli sharoitlarni yaratadi, xususan kapitallarn isaqlash va zararlarni qoplashni kafolatlaydi, imtiyozli soliq olishni kiritad iva foydani xorijga erkin o’tkazishga ruxsatberadi, olingandaromadlar va boshqalarni qayta investitsiyalashga sharoitlar yaratadi. Investitsiyaning milliy daromaddagi hissasi investitsiya me’yori deb ataladi. Bu quyidagi formula asosida hisoblanadi: YaIM = YaIS *100 / YAMD 1.1 1 – formula YaTM —yalpi investitsiya me’yori; YalS —yalpi investitsiya summasi; YaMD — yalpi milliy daromad. Xalqaro kapitallarni moliyalashtirish usullari . 2 2-rasm Real investitsiya asosiy fondlar va aylanma mablagʻlarga investorlar tomonidan qoʻyiladigan barcha turdagi boyliklar. Moliya investitsiyalar — qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya) sotib olishga va bank depozitlariga uzoq muddatga jalb qilingan qiyilmatlar. Intellektual investitsiyalar- mutaxassislarni tayyorlash, tajriba, ilmiy tekshirish, litzensiya va nou-xou berish, avtorlik huquqi va boshqalar.

Investitsiyalar kim tomonidan kiritilishiga qarab 2 turga boʻlinadi: Ichki investitsiyalar. Tashqi investitsiyalar. Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. Tashqi investitsiyalar — foyda olish maqsadida chet el investorlari tomonidan boshqa davlat iqtisodiyotiga qo’yiladigan investitsiyalardir. Investitsiyalash nuqtai nazaridan investitsiya loyihalarini tanlab olish va amalga oshirish uslubiyoti va uslubiyotini ishlab chiqish masalalari g’oyat kerak. Jahon amaliyotida faqat hayotiy muhim loyihalarni amalga oshirish zarurligini ko’rsatadigan va keng tarqalgan investitsiya loyihalari siklik kontseptsiyasi mavjud. Investitsiya loyihalari tsikli kontseptsiyasi loyihalarni tasniflashni, ularni boshqarish zarurligini nazarda tutadi. Loyihalarni boshqarish uslubiyotining «loyiha tsikli kontseptsiyasi» va «loyiha tahlili» ko’rinishlarida keng tarqalgan. Ushbu kontseptsiyala investitsiyalarning mazmun va mohiyatidan kelib chiqqan holda pul oqimlarini vaqtli qiymati kontseptsiyasi tashkil bo’ladi. Loyihalarning ko’lami, strukturasi, resurslari, qiymati va boshqalarga qarab ularni boshqarishning maxsus usullariga ehtiyoj ortib boradi. Boshqarish aslida qo’yilgan maqsadlarga erishish vazifasini, loyihani amalga oshirish muammolarini bartaraf qilish, huquqlar va mas’uliyatlarni jamlash vazifalarini ko’zlaydi. iqtisodiyotlarning globallashuvi va integratsiyalashuvi, loyihalarni amalga oshirishda chet ellik sheriklar, turli sub’ektlar, moliya institutlarining ishtirok etishi, ular harakatlarini va faoliyatlarini muvofiqlashtirishni talab etadi. Faoliyatning muvofiqlashtirilmasligi loyihani amalga oshirishda muvaffaqiyatsizliklarga, kapitalni yo’qotish riskining ku- chayishiga olib kelishi mumkin. Investitsiyalar xususida qarorlar qabul qilishda, investitsiya loyihalarini baholash, tanlash va amalga oshirishning ilmiy asoslangan uslubiyoti va uslubidan foydalanish masalasi muhim hisoblanadi. iqtisodning globallashuvi va integratsiyasining kuchayishi, investitsiya jarayoniga

chet ellik sheriklar, ko’p ukladli iqtisodiyot sohiblari va xalqaro moliya institutlarining jalb qilinishi, ular faoliyatini uyg’unlashtirishning kuchaytirilishini talab qiladi. Investitsion loyiha turli investitsiya faoliyatlarini rejalashtirish, tahlil etish, baholash va ulardan foydalanish uslubini qo’llashga imkon beradi. Rejalashtirish, hujjatlashtirish, tahlil va baholash uslubiyoti esa investitsiya imkoniyatlarini taqqoslashga imkon beradi. Investitsiya loyihasi o’zining sifat- tavsiflariga ega. Ulardan quyidagilarni qo’rsatish mumkin: - o’zining maxsus maqsadlariga egaligi; - maxsus faoliyat uchun boy bo’lmagan resurslarni taqsimlashni talab etishi; - hozirgi xarajatlar evaziga daromadlarning kelajakda kutilishi; - pirovard natijada investitsiyalarni yaratishning nazarda tutilishi; - o’zining yagonaligi, noyobligi tufayli muayyan miqdordagi resurslarni talab qilishi; - chet ellik agentlarning, investorlar mablag’larining, kreditlarining jalb etilishi - xarajatlarni oqilona ishlatishini talab etishi; - aniq va noaniq risklar bilan to’qnashishi bilan farqlanib turadi. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan va boshqa tavsiflardan kelib chiqqan holda investitsiya loyihasiga muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar keltirishi zarur bo’lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo’li bilan resurslarni investitsiyalash bo’yicha takliflar to’plami tarzida ta’rif berish mumkin.

Bu chizmada investitsiyalarning turlari 3 1.1 3 -chizma Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida investitsiya faoliyati ishtirokchilari o’rtasida vujudga keladiganiqtisodiy munosabatlardir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shar bir investitsiya turining o’ziga xos o’rni bo’ladi. Moliyaviy investitsiyalar tarkibiga mashalliy va xorijiy mamlakatlarning pul birliklari, banklardagi omonatlar, depozit sertifikatlar, aktsiyalar, obligatsiyalar, veksel’’lar va boshqa qimmatli qog’ozlar shamda tenglashtirilgan boyliklar kiradi. Moddiy investitsiyalar tarkibiga asosiy fondlar, ya’ni binolar, asbob-uskunalar, inshootlar, kommunikatsiyalar va boshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarining aktiv va passiv qismlari kiradi. Aqliy (intellektual) investitsiyalar miqdori juda rangbarangdir, ya’ni ular mulkiy shuquqlar shaklidagi investitsiyalar aqliy meshnatga oid shakldagi investitsiyalar va tabiiy resurslardan foydalanish shaklidagi investitsiyalardan iborat. Mulkiy huquqlar guruhiga kiradigan investitsiyalarning xillari bozor munosabatlarining nechog’lik rivojlanganligiga, milliy bozorlarning o’ziga xos tomonlariga qarab har xil bo’ladi. Aqliy mehnatga oid haq-huquqlar shaklidagi investitsiyalar tarkibiga mualliflik huquqlari, ―nou-xau‖, kashfiyotlar, tovar belgilariga beriladigan litsenziyalar va boshqa xil egalik huquqlari kiradi. 3 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ- huquqiy hujjatlar to’plami

Moliyaviy investitsiyalarning muddatli ko’rinishi 4 . 4-chizma Investitsiya faoliyatida investorlar har bir mamlakatdagi investitsiya muhiti bilan bogʻliq boʻlgan koʻpdan-koʻp xatarlarga duch keladilar. Shu sababli Investitsiyani, ayniqsa, chet el Investitsiyalarini su-gʻurta qilish muhim ahamiyatga ega. Oʻzbekistonda xalqaro kapitallarnilarni sugʻurtalash sohasida 1994 y. da tashkil etilgan "Oʻzbekinvest" eksport-import milliy sugʻurta kompaniyasi faoliyat olib boradi Investitsiya jarayonining subyektlarini quyidagicha turkumlash Maqsadga muvofiq: 1) buyurtmachilar; 2) investorlar; 3) investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar; 4) pudratchilar; 5) ishbajaruvchilar; 6) tijorat, qo’shma, xususiy va xorijiy banklar;

huquqiy hujjatlar to’plami 7) sug’urta kompaniyalari; 8) investitsion fondlar; 9)ta’minotchilar. Investorlar—investitsiy ajarayoniningasosi ysubyektlaribo’lib, o’z mablag’lari, qarz va jalb qilingan mablag’larning investitsiyalar shaklid akiritishni va ulardan foyda olish maqsadid afoydalanishni amalga oshiradi. Investitsion jarayonning subyektlari sifatida tadbirkorlar, tashkilot(korxona)lar va ularning birlashmalari, muayyan obyektga mablaglar kiritishdan foyda (yoki boshqa foydali samara)olishni rejalashtirgan davlat organlari va investitsion fondler qatnashishi mumkin. Quyidagilar investorlar bo’lishi mumkin: —O’zbekiston Respublikasi hukumati davlat mulkini boshqarish yoki mulk huquqlari bilan ta’minlangan organla rshaklida; —mahalliy o’zini-o’zi boshqarish organlari qonunchilik tartibida belgilangan organlar va xizmatlar shaklida; —mahalliy korxonalar, shuningdek, nizomida zarur huquqlar bilan ta’minlangan tadbirkorlik birlashmalari, tashkilotlar va boshqa yuridik shaxslar; —xorijiy mamlakatlar bilan tashkil qilingan qo’shma korxonalar, tashkilotlar va boshqa yuridik shaxslar; —milliy va xorijiy kredit tashkilotlari; —xorijiy yuridik shaxslar; —xorijiy davlatlar ularning hukumatlari tomonidan vakil qilingan organlar shaklida; —xalqaro tashkilotlar. Jamg’arilgan resurslar investitsion obyektlariga qarab real, moliyaviy va intellektual investitsiyalarga bo’linadi.

Bozoriqtisodiyoti sharoitida investitsion obyektlari. 5 1.2 1-chizma . Biz intellectual investitsiyani alohida turgani ajratishkerak, degan iqtisodchilar fikriga qo’shilamiz. Chunki, ilmiy texnika taraqqiyoti juda tez rivojianayotgan hozirgi davrda intellektual potensia lishlab chiqarishning eng faol bo’g’ini bo’lib qolmoqda. Shuning uchun hamrivojlangan davlatlarda kadrlar tayyorlash ilmiy tekshirish va ta’lim sohasiga qilinadigan xarajatlar yil sayin oshib bormoqda. Intellektual investitsiya kadrlar tayyorlash, ilmiytekshirish, ta’lim va boshqa ko’rinishdagi intellectual salohiyatlarga investorlar qo’yadigan barcha turdagi boyliklardir. Ishlab chiqarishning fan va texnikani ta’siri kuchayib borishi bilan intellectual investitsiyalarning. Ahamiyati yanada oshib boradi. Asosiy fondler va aylanma mablag’larga investorlar qo’yadigan barcha turdagi boyliklar real investitsiyalar deb tushiniladi. Hozirgi davrda R espublikamiz xalq xo’jaligi tarmoqlarini tarkibiy qayta qurish uchun texnika-texnologiya va katta hajmdagi qurilish ishlarini amalga Oshirishning zarurligi mulkiy investitsiyalarga ehtiyojni yanada oshiradi. Bu ehtiyojni qondirishning asosiy yo’llaridan biri korxonalarda investitsion jarayonni rag’batlantirish hisoblanadi. Moliyaviy investitsiyalar deb esa aksiya, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatliqog’ozlar, muddatlidepozitlarga qo’yilgan investitsiyalarga aytiladi. Respublikamizda moliyaviy bozor endi shakllanayotganligi sababli moliyaviy investitsiyalar qo’yish hali ancha rivojlantirilishi lozim.

Mulkningdavlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonining rivojlanishi bilan qimmatli qog’ozlar taraqqiy etib, moliyaviy investitsiyalar qo’yish jarayoni faollashadi. Buholatlarning keng tarzda rivojlanishi va jadallashuvi natijasida iqtisodiyotimizda umumiy investitsion jarayon faolligi oshadi. Xalqaro kapitallar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Xalqaro kapitallari ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish manbaiga kiradi. Xalqaro kapitallarning ichki investitsiyalardan farqi shundaki, ularda investor boshqa mamlakat fuqarosi buladi. Iqtisodiy mazmuniga ko’ra xalqaro kapitallar ssuda kapitali (ya’ni qarz va kredit), xamda bevosita va portfel investitsiyalarga bulinadi. Investitsiyalar nimaga yunaltirilganligi ular kaysi xalqaro kapital turiga kirishini belgilaydi. Xalqaro kapitallar qo’shma korxonalarda o’z xissasi bilan katnashib, xorijiy investorlarga to’liq tegishli bo’lgan korxonalarni yaratish, xususiylashtirishda katnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmatbaxo qog’ozlarni sotib olishi, yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish xuquqiga ega bo’lishi, erkin iqtisodiy hududlarda faoliyat olib borishlari mumkin. Xalqaro kapitallarga asosan 2 gurux omillar ta’sir ko’rsatadi: 1) iqtisodiy omillar: -ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o’sish sur’atlarining bir maromda ushlab turilishi; -jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotida chuqur tarkibiy siljishlarning amalga oshirilishi (ayniksa, fan-texnika tarakkiyoti yutuqlari va jahon xizmatlar bozori taraqqiyoti ta’siri ostida olib borilishi); -ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvining chukurlashuvi; -jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishini o’sib borishi

(AQSh Transmilliy korporatsiya (TMK)lari xorijiy filiallarining mahsulot ishlab chiqarish xajmi AQSH tovar eksportidan 4 marotaba ortiqdir); -ishlab chiqarishning baynalminallashuvi va integratsiya jarayonlarining chuqurlashib borishi; -xalqaro iqtisodiy munosabatlar (XIM)ning faol rivojlanishi va boshqalar. 2) siyosiy omillar: -kapital eksporti (importi)ni erkinlashtirish (Erkin iqtisodiy hududlar (EIX), offshor hududlari va boshqa.); -rivojlanayotgan mamlakatlarda industirlashtirish siyosatini olib borish; -iqtisodiy isloxotlarni olib borish (davlat korxonalarini xususiylashtirish, xususiy sektorni va kichik biznesni qo’llabquvvatlash); -bandlik darajasini ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar. Investitsiya faoliyatining rivoji uchun mazkur omillar talilil qilinishi lozim bo’ladi. Bu tahlil mablag’lari yo’nalishining eng maqbulu sulini tanlash va kelajakda har bir hududga mos keladigan investitsiya siyosatini belgilash imkoniyatini beradi. Shuni ta’kidlashl ozimki, investitsion siyosatda faqatgina bozor mexanizmiga tayanib ish yuritish mumkin emas. Chunki, u iqtisodiyotning tarmoqlariga turlicha ta’sir ko’rsatadi. Mamlakatimiz sanoatini yuksaltirish bo’yicha belgilangan ustuvor vazifalar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan chambarchas bog’liqdir. O’zbekistonda sarmoyadorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyoz va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorij sarmoyasining yildan-yilga ortayotgani buning yaqqol dalilidir. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalarini o’zida mujassam etgan O’zbekiston Respublikasi investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchiligi tizimida eng ilg’orlardan hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to’g’risida”, “Investitsiya faoliyati to’g’risida”, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida”gi qonunlari va boshqa qator me’yoriy-huquqiy

hujjatlar xalqaro kapitallarni jalb qilish sohasini huquqiy tartibga solish asosi bo’lib xizmat qilmoqda. Tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyatga yo’naltirilayotgan investitsiya shakllarini guruhlash. 6 2-chizma . Investitsiyalarni amalga oshirishning asosiy bosqichlari quyidagilardir: birinchidan, resurslarn ikapitalqo’yilmalarga aylantirish, ya’ni resurslarni investitsion faoliyat natijasi hisoblangan obyektlarga o’tkazish; ikkinchidan, capital qo’yilmalar uchun sarflangan mablag’lar pirovard natijada investitsiyalar miqdorini oshirish va yangi iste’mol qiymatini yaratish;

6 Manba: O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ- huquqiy hujjatlar to’plami

uchinchidan, ijtimoiy samara yaratish, ya’ni investitsiya faoliyatining pirovard maqsadini amalga oshirish kiradi. Bozor iqsodiyoti sharoitida investitsiya tizimi 7 – chizma Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi.

Shu o’rinda ―Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida‖gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq va respublikaga to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni jalb qilish uchun yanada qulay shart- sharoitlarni ta’minlash, xalqaro kapitallarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilash maqsadida 2003 yil 2-mayda 205-son to’g’ridan to’g’ri xalqaro kapitallarni huquqiy himoya qilishni kuchaytirishga doir qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida‖ gi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining alohida qarori qabul qilinganligini aytib o’tish joizdir.О’zbekiston iqtisodiyoti bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Mamlakatimiz eksport salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga xomashyo emas, yuqori qo’shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib berilmoqda. O’zbekiston sanoatini rivojlantirish bo’yicha belgilangan ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekistonda investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xalqaro kapitallar oqimining yildan-yilga ko’payib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Mamlakatimizning investitsion jozibadorligi keng ko’lamli sotish bozorlarining mavjudligi, Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarini belgilab beruvchi multimodal kommunikatsiya tizimiga integratsiyalashgan transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog’liq. O’zbekistonga investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal rivojlanib borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo’lmoqda. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan referensiyalar taqdim etish to’g’risidagi qoidalar va boshqalarni o’zida mujassam etgan. O’zbekiston Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik

tizimida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi xalqaro kapitallar jalb etilishini rag’batlantirish, shuningdek, xorijiy investorlar bilan ishlashdagi turli byurokratik g’ovlar va to’siqlarni bartaraf etish, xalqaro kapitallar ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida 2012-yilning 10-aprelida birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning ―To’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida‖gi farmoni qabul qilindi.Mamlakatimizda samarali qonunchilik bazasi yaratilgani tufayli iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xalqaro kapitallar ishtirokida 4,2 mingdan ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda, 2016 yil tog’-kon sanoatining ulushi jami xalqaro kapitallarning iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha 31,1 foizini tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2017 yilda 56,8 foizini tashkil etdi. Ammo ishlab chiqarish sanoati esa kapayish tendensiyasiga ega bo’lib, 2016 yilda 27,4 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2017 yilda 14,8 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari qishloq xo’jaligini rivojlantirishga qaratilgan hukumatning sa’y-harakatlariga qaramasdan qishloq xo’jaligiga yo’naltirilgan xalqaro kapitallar hajmi tarmoq ehtiyojiga nisbatan past darajada saqlanib turibdi. 2017 yilda asosiy kapitalga xalqaro kapital va kreditlarni xorijiy investorlar bo’yicha tarkibi Rossiya Federatsiyasi yetakchilik qilmoqda. Bu mamlakat investitsiyalari ishtirokida tabiiy gaz qazib chiqarishda – 9016,3 mlrd. so’m, axborot va aloqa – 467,4 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab chiqarishda – 10,5 mlrd. so’m, metallurgiya sanoatida – 10,4 mlrd. so’m va boshqa ko’plab faoliyat turlari bo’yicha investitsiyalar o’zlashtirildi. Xitoy Xalq Respublikasi investitsiyalari ishtirokida rezina va plastmassa mahsulotlari ishlab chiqarishda – 458,8 mlrd. so’m, tabiiy gaz chiqarish – 451,5 mlrd. so’m, aloqa – 544,0 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab chiqarish – 149,7 mlrd. so’m va boshqa o’nlab faoliyat turlari bo’yicha o’zlashtirildi. Yaponiya davlati investitsiyalari hisobidan o’zlashtirilgan investitsiyalar loyihalari quyidagilardan iborat: quruqlikdagi va quvur transportida – 445,3 mlrd. so’m,

elektr, gaz, va bug’ bilan ta’minlash, havoni konditsiyalashda – 387,9 mlrd. so’m, kimyo mahsulotlari ishlab chiqarishda – 209,5 mlrd. so’m hamda aloqa faoliyat turida – 90,0 mlrd. so’m. Investitsiyalarning 2018 – 2019 yillar yanvar –mart oraliqdagi ummumiy xajmga nisbatan foiz xisobida. 8 1.3 1- jadval Jadvalda ko’rinadiki 2018 yil turar joy qurilish 33.6%qaytaishlash sanoatiga 26.5%,elektr gaz bilan ta’minlash 3.4 %chakan savdoga 5.6% qishloq xo’jaligi 11.3,tashish va saqlash5.3% tog’ kon sanoati 5.3% qurilish 1.7% texnik faoliyat 0.3%,xizmatlar ko’rsatish 0.2%, sog’liqni saqlash 1.5% boshqa faoliyat turlari 5.3% ni tashkil qilgan bo’sa 2019 – yilga kelib bu ko’rsatkich turar joy qurlishiga 13.4% qayta ishlash sanoatiga 36.6% elektr gaz bilan ta’minlash 3.3 %chakana savdoga2.9% qishloq xo’jaligi 15.5%,tashish va saqlash 4.9% tog’ kon sanoati 0.3% qurilish 1.6% texnik faoliyat 0.4%,xizmatlar ko’rsatish 0.5%, sog’liqni saqlash 4.2% boshqa faoliyat turlari 16.4% tashkil qilib kelmoqda.

Uzoq yillar mobaynida Markaziy Osiyo mamlakatlari bo’yicha olingan natijalarga qaraganda, to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarning iqtisodiy o’sishga hissa qo’shishi va bu mezbon mamlakatning avtoritar rejim sifatida tavsiflangan O’zbekistonga qaramasdan, demokratik rejimga ega bo’lishi muhimdir. Markaziy Osiyoning ko’pgina mamlakatlari qishloq xo’jaligi va ishlab chiqarish sohasida to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni o’zlashtirishdi, O’zbekiston esa tog’-kon, qishloq xo’jaligi, energetika, xizmat ko’rsatish, to’qimachilik va sayyohlik sohalarida ko’plab to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni o’zlashtirdi. Shunga qaramay, har ikki holatda ham tabiiy resurslar ko’pligi sababli mamlakatlar to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni jalb qilishdi. Nihoyat, Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun qonun ustuvorligini ta’minlash muhimdir, biroq O’zbekistonga nisbatan amalga oshirilgan huquqiy islohotlar ko’proq xalqaro kapitallarni jalb qilish uchun yetarli emas edi, biroq O’zbekiston hukumati mintaqaning boshqa mamlakatlariga nisbatan muvaffaqiyatli atrof-muhit siyosatini qo’lladi. 2018 yilga kelib ham mamlakatimizda investitsiyaga doir qator ijtimoiyiqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. 2018 yil 21 iyunda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida tarmoqlar va hududlarda investitsiya loyihalarini amalga oshirish holati, to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni jalb etish va o’zlashtirish natijalari tahliliga bag’ishlangan videoselektor yig’ilishi bo’lib o’tdi. Mamlakatimizda investitsiya muhiti yaxshilangani natijasida iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarga to’g’ridan-to’g’ri sarmoyalar faol kirib kelmoqda. Xususan, 2018- yilning besh oyida 776 ta yangi qo’shma va xorijiy korxona ro’yxatdan o’tkazildi. Bu o’tgan yilning mos davriga nisbatan 496 taga ko’pdir. Yig’ilishda Prezidentimiz investitsiyalarni, eng avvalo, to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni jalb etish va samarali o’zlashtirishni ta’minlash – barcha darajadagi rahbarlarning eng muhim vazifasi ekanini alohida ta’kidladi. Xorijiy davlatlarga tashriflar va muzokaralar natijasida qiymati 17 milliard dollar bo’lgan 182 ta istiqbolli loyihani amalga oshirish to’g’risida birlamchi kelishuvga erishilgan. Ushbu investitsiyalarni o’zlashtirish biznes-reja va

texnikiqtisodiy asoslarni tayyorlash bilan bog’liq. Shu bois bu boradagi ishlarni jadallashtirish, xalqaro kapitallarni istiqbolli loyihalarga yo’naltirish va yuqori samaradorlikka erishish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Keng imkoniyatlari bo’lishiga qaramay, Buxoro viloyatida xalqaro kapitallar ishtirokida 10 ta loyiha, Navoiyda 9 ta, Qashqadaryoda atigi 1 ta loyiha amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, Qashqadaryoda 13 tumanda, Farg’onada 11, Surxondaryoda 10, Toshkent, Buxoro, Jizzax viloyatlarida 8 tadan, Xorazm, Navoiy viloyatlarida 7 tadan, Qoraqalpog’iston va Samarqandda 6 tadan, Andijon va Sirdaryoda 5 tadan, Namangan viloyatida 4 ta tumanda xalqaro kapital ishtirokida birorta ham loyiha rejalashtirilmagani tanqid ostiga olindi. O’zbekiston Respublikasi investitsiya siyosati xalqaro kapitallarni jalb qilish uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, xalqaro kapitallarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilashda MDH mamlakatlari orasida yetakchi hisoblanadi Asosiy kapitalga bo’lgan investisiyalar o’sish su’ratlari . 9 1.3 1- rasm Rasmda 2017,2018,2019 yilar tasvirlangan bo’lin unda investitisiyalr kirimi

9 Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo’mitasi oshib boryotganini ko’rishimiz mumkin 2017 yilda 107.1% 2018yilda 118.1% 2019yilda 133.9% ni tashkil qilayotganini ko’rishimiz mumkin. Sohaning muhim me’yoriy hujjatlari: Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Xorijiy investorlаr vа xalqaro kapitallаr ishtirokidаgi korxonаlаr tomonidаn o’z ishlаb chiqаrish ehtiyojlаri uchun olib kelinаyotgаn mol-mulkni аniqlаsh tаrtibi to’g’risidа markazlashgan va markazlashmaga investitsiyalar kiritilgan Markazlashgan va arkazlashmagan investitsiyalar ko’lami 2018 – 2019 yil yanvar mart oylarida foiz ko’rinishida . 10 1.3 2 - rasm

Rasmda 2018 yil markazlashmagan investitsiylar 97.6% markazlashgan 13.2% tashkil qilgan.2019ga kelib bu ko’rsatkich markazlashmagan 86.8% foizga 10 Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo’mitasi tushib markazlashgan 13.2 % ga ko’tarilganini koo’rishimiz mumkin Rasmda 2018 yil markazlashmagan investitsiylar 97.6% markazlashgan 13.2% tashkil qilgan.2019ga kelib bu ko’rsatkich markazlashmagan 86.8% foizga tushib markazlashgan 13.2 % ga ko’tarilganini koo’rishimiz mumkin Bugungi kunda salohiyatli xorijiy investorlar investitsiya kiritishning quyidagi turli shakllarini - 100 % xorijiy kapital asosida korxona tashkil etish; - Xususiylashtirilayotgan korxonalar aksiya paketlarini bir qismi yoki yarmini sotib olish. - Hamkorlik qo’shma korxona tashkil etish; Xalqaro kapital asosida tashkil etiladigan korxonalarga quyidagi shartlar qo’yiladi: - Ustav fondida eng kamida 150 ming AQSh dollariga teng mablag’ning bo’lishi; - Korxona tashkilotchilaridan biri xorijiy yuridik shaxs bo’lishi lozim; - Korxona ustav fondidagi mablag’ning eng kamida 30 %i xalqaro kapital ulushi bo’lishi lozim.

О’zbekiston iqtisodiyoti bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Mamlakatimiz eksport salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga xomashyo emas, yuqori qo’shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib berilmoqda. O’zbekiston sanoatini rivojlantirish bo’yicha belgilangan ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekistonda investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xalqaro kapitallar oqimining yildan-yilga ko’payib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Mamlakatimizning investitsion jozibadorligi keng ko’lamli sotish bozorlarining mavjudligi, Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarini belgilab beruvchi multimodal kommunikatsiya tizimiga integratsiyalashgan transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog’liq. O’zbekistonga investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal rivojlanib borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo’lmoqda. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan preferensiyalar taqdim etish to’g’risidagi qoidalar va boshqalarni o’zida mujassam etgan. O’zbekiston Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik tizimida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. “Xalqaro kapitallar to’g’risida”gi, “Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida”gi qonunlar, shuningdek, davlatimiz rahbarining va hukumatimiz qarorlari shaklida qabul qilinayotgan qator

e’yoriy-huquqiy hujjatlar O’zbekiston Respublikasida xalqaro kapitallarni jalb qilishni huquqiy jihatdan tartibga solishda mustahkam asos bolib xizmat qilmoqda. Jumladan, yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga to’g’ridan- to’g’ri qo’yilmalar kiritayotgan xorijiy investorlar uchun maksimal darajada qulay investitsiya muhitini yaratish. ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash bo’yicha loyihalarni amalga oshirish uchun xalqaro kapitallar jalb etilishini rag’batlantirish, shuningdek, xalqaro kapitallar ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida 2012-yilning 10-aprelida Prezidentimiz Islom Karimovning “To’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni qabul qilindi.Mamlakatimizda samarali qonunchilik bazasi yaratilgani tufayli iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xalqaro kapitallar ishtirokida 4 mingdan ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda. 2018-yilda Investitsiya dasturi doirasida moliyalashning barcha manbalari hisobidan umumiy qiymati qariyb 2 milliard 700 million dollardan iborat bo’lgan 150 ta ishlab chiqarish yo’nalishidagi loyihani amalga oshirish ishlari nihoyasiga yetkazildi. Bular qatorida Toshkent issiqlik elektr markazida kogeneratsion gaz turbinali texnologiyani joriy etish; Janubiy O’rtabuloq – Muborak gazni qayta ishlash zavodi gaz quvurini va kompressor stansiyasini barpo etish orqali Somontepa va Janubiy O’rtabuloq konlarini to’liq jihozlash; «Angren» konini modernizatsiya qilish orqali Yangi Angren issiqlik elektr stansiyasining 1-5- energiya bloklarini yil davomida ko’mir bilan ishlashga o’tkazish; «Angren» maxsus industrial zonasi hududida «Ohangaron» podstansiyasini rekonstruksiya qilish, «Bekobod sement» ochiq aksiyadorlik jamiyatida yangi liniya qurish hisobidan faoliyat ko’rsatayotgan sement ishlab chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish, “Quyuv-mexanika zavodi” sho’ba korxonasida metall quyishni rekonstruksiya qilish va boshqa yirik loyihalar borligini alohida qayd etish lozim. Shu bilan birga, Toshkent va Namangan viloyatlarida zamonaviy to’qimachilik komplekslari, Jizzax va Xorazm

viloyatlarida yigiruv va to’quv, Samarqand viloyatida sport poyabzallari ishlab chiqarish korxonalari tashkil etildi. Oziq-ovqat sanoati bo’yicha 21 ta korxonada ishlab chiqarish modernizatsiya qilindi va texnik qayta jihozlandi. Ma’lumki, biz mamlakatimizdagi ishlab chiqarish korxonalarini modernizatsiya qilish va yangilash, zamonaviy innovatsiyalarga asoslangan va yuksak samarali texnologiyalarni joriy etish bo’yicha o’z oldimizga katta maqsadlar qo’yganmiz. Ularni amalga oshirishda kerakli imtiyozlarga ega bo’lgan maxsus industrial zonalarni tashkil etish yo’lida oxirgi yillarda biz ko’pgina tajribalarga ega bo’lmoqdamiz. Buning amaliy tasdig’ini «Navoiy» va «Angren» maxsus industrial zonalari faoliyati misolida ko’rish mumkin. Navoiy» erkin industrial-iqtisodiy zonasi tashkil etilganidan buyon uning hududida umumiy qiymati 100 million dollardan ziyod bo’lgan 19 ta investitsiya loyihasi bo’yicha ishlab chiqarish korxonalari ishga tushirildi. Jumladan, yuksak texnologiyalar asosida modem va televizorlar uchun pristavkalar, elektr energiyani elektron hisoblagichlar, yuqori kuchlanishga chidamli kabellar, issiqlik va suv isitish qozonlari, mobil va statsionar telefon apparatlari, tayyor dori vositalari va boshqa turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. «Angren» maxsus industrial zonasi hududida qisqa muddatda umumiy qiymati qariyb 44 million dollar bo’lgan 5 ta loyiha asosida energiyani tejaydigan diodli yorug’lik lampalar, turli kattalikdagi mis quvurlar, ko’mir briketlari kabi yuksak texnologiyalar asosidagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. Shuningdek, shakar ishlab chiqarish bo’yicha yangi zavod va boshqa korxonalar tashkil etildi. O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi Investitsiya dasturida nazarda tutilgan investitsiya loyihalarini o’z vaqtida va sifatli amalga oshirish mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning, yangi ishlab chiqarish quvvatlari va ish joylarini yaratish, infratuzilmani takomillashtirish hamda hududlarni obodonlashtirish va xalq farovonligi darajasini oshirishning g’oyat muhim omili hisoblanadi.

Shu bilan birga, mazkur sohadagi ishlarning holatini tahlil qilish investitsiya loyihalarini o’z vaqtida va to’la-to’kis amalga oshirishga, investitsiyalarni jalb etish va o’zlashtirishga to’sqinlik qilayotgan ayrim tizimli kamchiliklar mavjudligini ko’rsatdi. Xususan, O’zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturini shakllantirishning amaldagi tizimi istiqbolli investitsiya loyihalarini bosqichma- bosqich tayyorlashni, loyiha hujjatlari o’z vaqtida ishlab chiqilishini ta’minlamayapti, bu esa moliyalashtirishning ochilishi, mablag’lar o’zlashtirilishi, oqibatda esa quvvatlar ishga tushirilishi kechiktirilishiga olib kelmoqda. Investitsiya dasturlarini ishlab chiqish va monitoring qilish jarayoniga ilg’or axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tatbiq etilmagan.Investitsiya dasturlarini shakllantirishning sifat jihatidan yangi tizimini joriy etish, O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi Investitsiya dasturi so’zsiz, o’z vaqtida va sifatli bajarilishini, investitsiya loyihalarini monitoring qilishning samarali mexanizmlari joriy etilishini, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohaga investitsiyalarni jalb etishni ta’minlash, barcha darajadagi davlat organlari, tashkilotlar rahbarlari va hokimlarning ushbu sohadagi shaxsiy javobgarligini kuchaytirish maqsadida: 1. Belgilansinki, 2020-yildan boshlab O’zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturi tarmoqlar va hududlarni rivojlantirishning tasdiqlangan konsepsiyalari va dasturlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida uning asosiy ko’rsatkichlarini har yili aniqlashtirib va yangilab borgan holda uch yillik davrga shakllantiriladi. 2. 2020 — 2022-yillarda O’zbekiston Respublikasi Investitsiya dasturi loyihasini (keyingi o’rinlarda — Dastur) shakllantirish sxemasga muvofiq tasdiqlansin.

Xulosa Mustaqillik boshlarida boshlangan iqtisodiyotni, shu jumladan sanoat korxonalarini texnik qayta qurollantirish, modernizatsiya qilish va uning investitsion faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan ishlar bugunga kunda o’z samarasini bermoqda. Buning natijasida sanoat tarmog’i iqtisodiyotimizni yetakchi tarmog’iga aylandi. O’zbekistonda amalga oshirilga iqtisodiy islohotlar natijasida qulay investitsiya muhiti shakllantirildi, ya’ni qulay investitsiya muhitini shakllanishida iqtisodiy rivojlanishning barqaror sur’atlariga erishilayotganligi va bozor institutlarining mavjudligi hamda eng avvalo, mustahkam qonunchilik bazasi, rivojlangan bank- kredit va investitsiyalashni davlat tomonidan qo’llab quvvatlash kabi chora-tadbirlar tizimlari yaratilganligi sabab bo’lmoqda. Turli iqtisodchi – olimlarning investitsiyalar va investitsiya faoliyati atamlariga bergan ta’riflari hamda qarashlari tahlil qilindi. Mamlakat iqtisodiy qudrati va xalq farovonligi bilan bog’liq tarmoqlarning eksport salohiyatini oshirishda muhim o’rin egallaydi. Shu bois, 93 sanoat tarmog’iga investitsiyalar jalb etishni kengaytirish, uni rivojlantirish strategik ahamiyatga ega bo’lgan yo’nalishlar qatoriga kiradi. Sanoat tarmog’i korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi ham yildan-yilga oshib bormoqda. Bunga sabab, korxonalarning texnik bazasi yangilanayotganini, ishlab chiqarish quvvatlarini oshayotganini ko’rsatish mumkin. O’zbekistonda sanoat korxonalari investitsiya loyihalarini moliyalash uchun xalqaro kapitallarni jalb etishga muhim qo’shimcha manba sifatida qaralishi lozim. Xalqaro kapitallar mahalliy investitsiyalarni to’ldirishi mumkin, biroq, ularning o’rnini bosolmaydi. Shu jihatlarni inobatga olganda, investitsiyalashning tashqi manbalarini kengaytirish tarmoq korxonalarining investitsiya faoliyatini yuksaltirishda ustuvor vazifa hisoblanadi.

Mahalliy investitsiyalarni jalb qilish orqali sanoat tarmog’i korxonalari investitsion faoliyatini rivojlantirish yo’llari, muammolarini o’rganish yuzasidan quyidagilarni ta’kidlash mumkin: sanoatdagi korxonalarida aksiya va obligatsiyalarni muomalaga chiqarish orqali ularni investitsion faoliyatni moliyalashtirishda qo’shimcha mablag’lar tarkibini kengaytirish lozim. Ma’lumki, investitsion faoliyatdagi kapital qurilish va texnik qayta jihozlash tadbirlari uchun kreditlar kerak. Bu jarayonda respublikada investitsion faoliyatni jadallashtirishda tijorat banklari alohida o’rin tutadi. Shu nuqtai-nazardan, sanoat korxonalarini investitsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun tijorat banklari kreditlaridan ham foydalanish kerak. Sanoat korxonalarini investitsiya faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirishda investitsiya va investitsiya faoliyatini o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqish zarur. Ichki va to’g’ridan-to’g’ri xalqaro kapitallarni sanoat korxonalariga jalb etish va ularni investitsion faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirish orqali kelgusida ushbu tarmoqni modernizatsiya qilish hamda rivojlantirish strategiyasini asoslash va eksportga mahsulotlar ishlab chiqarish ko’lamini kengaytirishda foydalanish mumkin. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni amalga oshirishda asosiy kuch bu elektr-energiya hisoblandi. Ayrim chekka joylarda elektr-energiya quvvati past bo’lib, bu masalaning yechimi sifatida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ko’rsatish mumkin. Shuning uchun quyosh batareyalari yoki shamol parraklaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Sanoat korxonalarini barpo etish va ishlab chiqarishini tashkil etish uchun qishloq joylarda barcha shart- sharoitlar (yer, suv va xom-ashyo) yetarli. Shuning uchun sanoat korxonalarini qishloq joylarda barpo etish va u yerda qayta ishlab chiqarishni rivojlantirish zarur. Buning uchun investitsiyalarni qishloq joylarga jalb etish maqsadga muvofiq hisoblanadi

Foydalanilgan adabiyotlar Investitsiyalarni jalb qilish to’g’risdagi Oliy Majlis qarorolari 1.Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 9-dekabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabrda ma’qullangan. 1-bob. Umumiy qoidalar.1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi va qo’llanilish sohasi. Ushbu Qonunning maqsadi chet ellik hamda mahalliy investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar va investitsiya faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 2.8-modda. Investitsiya faoliyatining obyektlari Ijtimoiy soha, tadbirkorlik, ilmiy va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlarining obyektlari investitsiya faoliyati obyektlaridir. Barpo etilishi va foydalanilishi qonun hujjatlarida belgilangan sanitariya- gigiyena, radiatsiya, ekologiya, arxitektura-shaharsozlik talablariga va boshqa talablarga javob bermaydigan, yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlarini, erkinliklarini hamda qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini buzadigan obyektlarga investitsiya qilish taqiqlanadi.

O'xshashlar

Xalqaro pul kredit munosabatlari va ulari tartibga solish

Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning vazifalari

Xalqaro valyuta tizimi va uning o’zgarishi

Xalqaro kreditning to'lov va hisob-kitob shartlari

Banklarni kreditlash reytingini aniqlash