Xalqaro valyuta tizimi va uning o’zgarishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Xalqaro valyuta tizimi va uning o’zgarishi

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.3994140625 KB

Ko'chirib olish

Xalqaro valyuta tizimi va uning o’zgarishi Reja: Kirish 1. Xalqaro valyuta tizimi haqida asosiy tushunchalar hamda uning turlari 2. Xalqaro valyutadagi asosiy o’zgarishlar va uning qismlari 3. Xalqaro valyuta tizimining mamlakatimiz iqtisodiyotidagi o’rni va uning asosiy maqsadlari 4. Xalqaro valyuta tizimida iqtisodiy o’sishda jaxon tajribalaridan keng ko’lamda sa’marali foydalanish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Xalqaro valyuta tizimlari nima deganda, quyidagicha ta’kidlashimiz joiz, vaqt o’tishi bilan jahon iqtisodiyotiga katta ta’sir ko’rsatdi. Sizningcha, bu kelajakda global iqtisodiyotga qanday ta’sir qilishda davom etadi? Kelajakda xalqaro valyuta tizimlari jahon iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir ko’rsatishda davom etadi. Jahon savdosining kengayishi davom etar ekan, jahon iqtisodiyotining o’zgaruvchan ehtiyojlariga mos kela oladigan yagona va barqaror xalqaro valyuta tizimiga ehtiyoj ortib boradi. Bu mamlakatlardan valyuta tizimlarini boshqarishda faol ishtirok etishni, shuningdek, yanada yagona xalqaro valyuta tizimini yaratishda birgalikda harakat qilishni talab qiladi. Bu jahon iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlashga va mamlakatlar o’zaro savdo- sotiqni katta uzilishlarsiz amalga oshirishga yordam beradi. Jahon iqtisodiyoti o’sishda davom etar ekan, mamlakatlar raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun o’z valyuta tizimlarini boshqarish imkoniyatiga ega bo’lishlari tobora muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi jaxon va milliy iqtisodiyotimizda sodir bo’ladigan xalqaro valyuta tizimiga aloqadir bo’lgan muammo, hamda chora tadbirlarni tadbiq etish, unga bo’lgan yechimlarni qidirishni yo’lga qo’yadigan bo’lsak, bizdan asosiy talab qilinadigan maqsad quyidagilardir:  Ushbu ko’rilgan muammolar ustida mulohazalar hamda suhbat uyushtirish  Yoshlarimizda yetarlicha ma’lumot va ko’nikma yetkazib berish  Yoshlarimizda yuzaga keladigan savollarga yetarlicha va to’liq javob berish  Muammoli masalalar yuzaga kelganda o’z kasbiy mahoratini uyg’otish hamda izlanishiga qulay yo’llar ochib berish  Yetarlicha ma’lumotga ega bo’lgan, hamda yoshlarimizni xalqaro valyuta tizimi bo’yicha o’zini ko’rsata olgan yoshlarimizni rag’batlantirish hamda ularni jalb qilishdir.

Yuqorida ko’rsatip o’tililganlarga erishsak bu mamlakatimizning jaxon iqtisodiyoti bo’yicha yuqori natijalarga erishimiz ma’lum. Xo’sh! Bunda bizga kerak bo’ladigan asosiy masalar ham mavjud. Ushbu mavzu doirasida yaxshigina mulohazaga keladigan bo’lsak. Jaxon iqtisodiyoy bozorida muamalaga aylangan narsa bu- pul (Valyuta). Jaxon iqtisodiyotida amalga oshirishga qaratilgan har qanday export (import) natijalari valyuta orqali amalga oshiriladi. Dunyo bo’chiya valyutaga ayirboshloviga 200 ga yaqin mamlakatlar a’zo hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi. Ushbu mavzu doirasida yuzaga keladigan muammo va kamchiliklarga o’z vaqtida yechim topish, hamda jaxon valyutasi bo’yicha iqtisodiy o’sishga harakat qilish. Jaxon iqtisodiyoti bo’yicha barcha masalalar hamda muammolar shu kabi yechimar haqida qisqacha ma’lumot yetkazishning ahamiyati haqida aytadigan bo’lsak, ushbu harakatlar doirasida ko’p natijalarga erishishimiz mumkinligi ko’zga tutilmoqda. Hozirgi kundagi mamlakatlar ushbu mavzu doirasida ko’pgina ma’ruzalar, referumdundan o’tkazilayotganligi barchamizga sir emas. So’nggi yillarda xalqaro valyuta tizimi bir qator muammolarga duch keldi, jumladan, geosiyosiy keskinlikning kuchayishi, savdo kelishmovchiliklari va xom ashyo narxlarining o’zgarishi. Bu omillar valyuta kurslarining o’zgaruvchanligini oshirishga yordam berdi va global iqtisodiyotda barqarorlik va o’sishni ta’minlash uchun global ishtirokchilar o’rtasida ko’proq hamkorlik va muvofiqlashtirish zarurligini ta’kidladi. Xalqaro valyuta tizimida bo’yicha asosli o’zgarish hamda Kurs ishining vazifasi. Xalqaro valyutada mamlakatning asosiy maqsadi shundaki, jaxon mamlakatlari orasida o’z o’rniga ega bo’lish, hamda davlatimiz iqtisodiyoti rivojining sa’marali yo’llarini izlash, hamda mavzu yuzasidan uchragan muammo va kamchiliklarga o’z vaqtida yechim topishdir.

1. Xalqaro valyuta tizimi haqida asosiy tushunchalar hamda uning turlari Xalqaro valyuta tizimi - bu mamlakatlar o’rtasidagi valyuta kurslari va pul oqimlarini boshqaradigan va boshqaradigan shartnomalar va institutlar tizimi. Tizimga Xalqaro Valyuta Jamg’armasi, markaziy banklar va chegaralar orqali valyutalarni ushlab turuvchi va o’tkazuvchi tijorat banklari kabi xalqaro tashkilotlar hamda xalqaro savdo va investitsiyalarni osonlashtirish uchun foydalaniladigan turli moliyaviy vositalar kiradi. Xalqaro tizimda qo’llaniladigan asosiy valyuta AQSH dollaridir, ammo evro, yapon iyenasi va ingliz funti kabi boshqa asosiy valyutalar ham muhim rol o’ynaydi. Xalqaro valyuta tizimi mamlakatlarning bir-biri bilan tovar va xizmatlar almashishini belgilovchi institutlar, siyosat va amaliyotlarning murakkab tarmog’idir. “Vaqt o’tishi bilan u sezilarli darajada rivojlanib, jahon iqtisodiyotidagi o’zgarishlarni, iqtisodiy kuchning o’zgarishini, xalqaro moliya va savdodagi o’zgarishlarni aks ettiradi. Xalqaro valyuta tizimida ishtirok etuvchi asosiy institutlardan biri Xalqaro valyuta fondi (XVF) boʻlib, u 1944 yilda xalqaro valyuta hamkorligi, savdo va oʻsishni ragʻbatlantirish maqsadida tashkil etilgan. U toʻlov balansida muammolarga duch kelgan aʼzo mamlakatlarga moliyaviy yordam koʻrsatadi hamda fiskal va pul-kredit masalalari boʻyicha siyosat boʻyicha maslahatlar beradi. Xalqaro valyuta tizimining yana bir muhim xususiyati valyuta kursi rejimlaridir. Mamlakatlarni uchta valyuta kursi rejimiga bo’lish mumkin: qat’iy valyuta kurslari, boshqariladigan valyuta kurslari va suzuvchi valyuta kurslari. Ruxsat etilgan valyuta kursi rejimlari mamlakatlar o’z valyutalarini boshqa valyuta yoki tovar bilan qat’iy belgilangan kursga bog’lashni o’z ichiga oladi. Boshqariladigan valyuta kursi rejimlari tor diapazonda valyuta kurslarining ayrim tebranishlariga imkon beradi, suzuvchi kurs rejimlari esa valyuta kurslarini bozor kuchlari tomonidan belgilash imkonini beradi. Xalqaro savdo xalqaro valyuta tizimida ham hal qiluvchi rol o’ynaydi. Savdoga AQSH dollari, yevro va

yapon iyenasi kabi xalqaro valyutalardan foydalanish yordam beradi, ularning barchasi zahira valyutalari boʻlib xizmat qiladi. Xususan, AQSH dollari xalqaro savdo va moliyaviy operatsiyalarda asosiy valyuta sifatida keng qoʻllaniladi. Nihoyat, xalqaro valyuta tizimi valyuta inqirozlari, savdo nomutanosibliklari va moliyaviy yuqumli kasalliklarni o’z ichiga olgan turli qiyinchiliklar va xavflarga duchor bo’ladi. Bu muammolar keyingi yillarda yanada yaqqol namoyon bo’ldi, chunki globallashuv kuchayib, jahon iqtisodiyoti o’zaro bog’liq bo’ldi” 1 Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, xalqaro valyuta tizimi murakkab va dinamik tizim bo’lib, global iqtisodiy faoliyatni engillashtirishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Tizimning asosiy tarkibiy qismlariga xalqaro institutlar, valyuta kursi rejimlari, xalqaro valyutalar va xalqaro savdo kiradi. Jahon iqtisodiyoti rivojlanishda davom etar ekan, xalqaro valyuta tizimi yangi chaqiriqlar va voqeliklarga moslashishi va javob berishi kerak bo’ladi. Xalqaro valyuta tizimi mamlakatlarga butun dunyo bo’ylab biznes yuritish imkonini beruvchi valyuta kurslari va moliyaviy operatsiyalar tarmog’ini anglatadi. Tarixan xalqaro valyuta tizimi iqtisodiy, siyosiy va texnologik o’zgarishlarga javoban sezilarli o’zgarishlarga uchradi. “Xalqaro valyuta tizimidagi eng muhim o’zgarishlardan biri Ikkinchi jahon urushidan keyin Bretton-Vuds kelishuvi bilan sodir bo’ldi. Bu kelishuvga ko’ra AQSH dollari jahonning zahira valyutasiga aylandi va boshqa davlatlar o’z valyutalarini dollarga bog’ladilar. Biroq, 1970-yillarda AQSh oltin standartidan voz kechdi va bu suzuvchi valyuta kursi tizimiga olib keldi. So’nggi yillarda Bitcoin kabi raqamli valyutalarning ko’tarilishi an’anaviy xalqaro valyuta tizimini shubha ostiga qo’ydi.” 2 Hozirda aksariyat mamlakatlar fiat valyutasidan foydalansa-da, raqamli valyutalar xalqaro almashinuv vositasi sifatida keng qo’llanilishi yoki yo’qligi noma’lumligicha qolmoqda. Umuman olganda, xalqaro valyuta tizimi 1 Don Patinkin. “Dеngi, protsеnt i sеno”. –M:“Ekonomika” 2004. 2 Nial Firgyusson “Pulning ko’tarilishi”1998 yil 134-bet

o’zgaruvchan iqtisodiy, siyosiy va texnologik kontekstlarni aks ettiruvchi tarix davomida bir qancha o’zgarishlarni boshdan kechirdi. Valyuta - bu iqtisodiyotda tovarlar yoki xizmatlarni sotib olish va sotish uchun ishlatiladigan ayirboshlash vositasi. U har qanday zamonaviy iqtisodiy tizimning muhim tarkibiy qismi bo’lib, uning dolzarbligi shundan iboratki, u hisob birligi, qiymat ombori va ayirboshlash vositasi bo’lib xizmat qiladi. Hisob birligi sifatida valyuta iqtisodiyotdagi tovarlar va xizmatlar qiymatini o’lchash uchun ishlatiladi. Bu jismoniy shaxslar, korxonalar va hukumatlarga narxlarni solishtirish va tranzaktsiyalarni kuzatish imkonini beradi. Valyuta qiymat ombori sifatida kelajakda foydalanish yoki investitsiya qilish uchun saqlanishi mumkin. U o’zining xarid qobiliyatini saqlab qoladi va keyinroq tovar yoki xizmatlarga aylantirilishi mumkin. Nihoyat, ayirboshlash vositasi sifatida valyuta jismoniy shaxslar va korxonalar o’rtasida tovar va xizmatlar almashinuvini osonlashtiradi. Bu ayirboshlashga bo’lgan ehtiyojni yo’qotadi va savdo va iqtisodiy o’sishni yanada samarali ta’minlaydi. Valyutaning ahamiyati butun dunyo bo’ylab iqtisodiyotlarning barqarorligi va o’sishida yaqqol namoyon bo’ladi. Zamonaviy iqtisodlar savdo, investitsiyalar, jamg’armalar va kreditlash uchun barqaror va ishonchli valyutaga tayanadi. Valyutasiz tovar va xizmatlar ayirboshlash samaradorligi past bo’lardi va iqtisodiy o’sish susayadi. Shu sababli, valyuta har qanday zamonaviy iqtisodiy tizimning muhim tarkibiy qismi bo’lib qolmoqda. “Valyuta bozorining asosiy maqsadi (shuningdek, Forex yoki FX bozori deb ham ataladi) bir valyutani boshqa valyutaga almashtirishni osonlashtirishdir. U jismoniy shaxslar, korxonalar va muassasalar kabi ishtirokchilar uchun valyutalarni sotib olish, sotish va spekulyatsiya qilish uchun platformani taqdim etadi. Forex bozori xalqaro savdo va investitsiyalarni amalga oshirish uchun ham muhim ahamiyatga ega, chunki u transchegaraviy operatsiyalarda ishtirok etuvchi tomonlarga o’z valyutalarini o’zlari ishlayotgan mamlakat valyutasiga aylantirish imkonini beradi. Bundan tashqari, valyuta bozori savdo balanslari, inflyatsiya, foiz

stavkalari va boshqa muhim makroiqtisodiy o’zgaruvchilarga ta’sir qiluvchi valyuta kurslari orqali mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’sir ko’rsatishi mumkin” 3 “Emitentga qarab (valyutani muomalaga chiqaruvchi): Milliy valyuta - muayyan davlatning valyutasidir (so’m, dollar, yevro, rubl’ va boshqalar). Mazkur davlat hududida foydalanish maqsadida Markaziy bank tomonidan muomalaga chiqariladi; Xorijiy valyuta – xorijiy davlatlarda muomalada bo’lgan va qonuniy to’lov vositasi hisoblangan valyutalar, shuningdek, kreditlash va to’lovlarni amalga oshirish vositalari (banknotalar, g’azna biletlari, tangalar, cheklar, veksellar); Jamoaviy valyuta - bu ma’lum bir davlatlar guruhi va xalqaro tashkilotlar tomonidan moliyaviy amaliyotlarni amalga oshirish uchun foydalaniladigan valyutadir. Masalan, 1999 yilning 1 yanvarida Yevropa Ittifoqi (EI) davlatlari yagona valyuta – Yevroni naqdsiz shaklda, 2002 yilning 1 yanvaridan esa banknotalar va tangalar ko’rinishida muomalaga kiritdilar. “Qanday turdagi konvertatsiya mavjud: Erkin konvertatsiya bo’ladigan – boshqa valyutalarga almashtirish jarayonida hech qanday cheklovlar mavjud bo’lmagan valyuta. Bu kabi valyutalarga egalik qiluvchi davlatlar ushbu valyutalar bilan amaliyotlarni bajarishga hech qanday to’siqlar qo’ymaydi. Bunday valyutalarga AQSh dollari, yevro, Shveysariya franki, Britaniya funti, Yaponiya yenasi va boshqalar kiradi. Konvertatsiya bo’lmaydigan valyuta - mamlakat hukumati tomonidan valyutalarni sotish va sotib olishga yoki boshqa operatsiyalarni amalga oshirishga cheklovlar o’rnatilgan bo’ladi. Bu Shimoliy Koreya voni va Kuba pesolaridir. Bunday pullar muomalasiga faqat mamlakat ichida ruxsat etiladi. Qisman konvertatsiya bo’ladigan valyuta – bular emitent mamlakatdan tashqarida muomalasi cheklangan milliy banknotalardir. Masalan, O’zbekistonda so’m qonuniy to’lov vositasi hisoblanadi. Mamlakat tashqarisida esa so’mni ayirboshlash bo’yicha cheklovlar mavjud bo’lib, faqat ayrim xorijiy valyutalarga ayirboshlanishi mumkin. 3 Tojiboеva D “Iqtisodiyot nazariyasi” T.: Sharq. 2003 y.

Kotirovka - bu xorijiy valyutaning milliy valyutadagi narxi. Bir valyuta birligining boshqasiga nisbatan kursi bevosita aniqlanmagan taqdirda, talab va taklifga muvofiq birjada kotirovka kross-kurs orqali aniqlanadi. Kross-kurs – bu ikki valyuta qiymatining o’zaro nisbati bo’lib, ularning uchinchi valyutaga nisbatan kurslari orqali aniqlanadi.” 4 18,07,2022 19,07,2022 20,07,2022 21,07,2022 22,07,20221100011020110401106011080111001112011140111601118011200 2022-yil iyul oyidagi valyuta kursi Ряд 1 Axis TitleAxis Title 4 Sh. Sh. ShODMONOV, U. У . G‘AFUROV IQTISODIYOT NAZARIYASI TOShKENT - FAN VA TEXNOLOGIYA – 2005. 758-bet≪ ≫

2. Xalqaro valyuta tizimining mamlakatimiz iqtisodiyotidagi o’rni va uning asosiy maqsadlari. Xalqaro valyuta tizimi har qanday davlat, shu jumladan bizning iqtisodiyotimiz uchun ham muhim rol o’ynaydi. U xalqaro savdo va investitsiyalarga ta’sir qiluvchi valyutalar o’rtasidagi almashuv kurslarini belgilaydi. Mamlakat valyutasining qiymati import va eksportga ta’sir qiladi, chunki agar valyuta kuchli bo’lsa, import arzonroq, eksport qimmatroq bo’lsa va valyuta zaif bo’lsa, aksincha. Bundan tashqari, valyuta tizimi mamlakatimizda qarz olish narxiga ta’sir qiladi, chunki chet ellik qarz oluvchilar o’zlarining valyutalari va bizning valyutamiz o’rtasidagi almashuv kursiga qarab, qarz olish ko’proq yoki kamroq qimmatga tushishi mumkin. Shuning uchun uzoq muddatli iqtisodiy o’sish va barqarorlikni ta’minlash uchun xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarishlarni kuzatib borish juda muhimdir. “Xalqaro hamkorlik. O’zbekiston Respublikasining Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ) bilan hamkorligi to’g’risida ma’lumotnoma; O’zbekiston Respublikasi 1992 yilning 21 sentabrida Xalqaro valyuta jamg’armasining a’zoligiga qabul qilindi. 1993 yilning sentabr oyidan boshlab XVJning O’zbekitondagi vakolatxonasi ish yuritadi va u XVJning Vashingtondagi (AQSh) bosh qarorgohi (shtab-kvartirasi) bilan ma’lumotlarning tezkor ayirboshlanishini ta’minlagan holda respublikaning Jamg’arma bilan o’zaro aloqalarini amalga oshirishda hamkorlik qiladi. 2016 yilga qadar O’zbekistonning XVJdagi kvotasi 275,6 mln SDRni tashkil etdi. XVJ kvotalarini navbatdagi qayta ko’rib chiqish bo’yicha XVJ Boshqaruvchilar Kengashining qarori kuchga kirganidan keyin ya’ni 2016 yil yanvarida respublikamiz kvotasi 275,6 mln. SDRdan 551,2 mln. SDR ga yetkazildi. Bunda, kvotalarning umumiy sonidagi mamlakatimizning ulushi 0,116 foiz miqdorida saqlanib qoldi” 5 5 Kun.uz saytidan olingan ma’lumot

O’zbekiston Respublikasi ovoz berish jarayonlarida o’z tarkibiga Janubiy Koreya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Yangi Gvineya Papuasi, Mongoliya, Vanuatu, Solomon orolllari, Samoa, Seyshel orollari, Palau, Mikroneziya, Marshall orollari, Karibati va Tuvalu mamlakatlarini o’z ichiga olgan guruh tarkibiga kiradi. Guruhga 2016 yildan boshlab Xinam ChOY rahbarlik qiladi.” 6 Mamlakat iqtisodiyotidagi xalqaro valyuta tizimining raqam ko’rsatkichi odatda valyuta kursiga taalluqlidir. Valyuta kurslari bir mamlakat pul birligining boshqa davlat valyutasiga nisbatan qiymatini ko’rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, valyuta kurslari boshqa valyutani sotib olish uchun bir valyutaning qanchasi kerakligini aniqlaydi. Valyuta kursi mamlakat iqtisodiyotiga, jumladan, xalqaro savdo, inflyatsiya va foiz stavkalariga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Xalqaro valyuta tizimiga ko’ra mamlakatning dunyodagi o’rni ularning pul birligining boshqa valyutalarga nisbatan qiymati bilan belgilanadi. Bu ko’pincha valyuta kurslari va global zaxira valyutalaridan foydalanish bilan o’lchanadi. Masalan, AQSh dollari eng ko’p qabul qilingan va sotiladigan jahon valyutasi bo’lib, odatda ko’plab xalqaro operatsiyalar uchun standart sifatida ishlatiladi. Iqtisodiyoti kuchli va valyutalari barqaror boʻlgan boshqa davlatlar, masalan, yevro, yapon iyenasi, ingliz funti ham xalqaro valyuta tizimida muhim rol oʻynaydi. Mamlakat valyutasining nisbiy kuchi va barqarorligi ularning jahon miqyosidagi iqtisodiy va siyosiy ta’siriga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin Investitsiyalar, moliyaviy, mulkiy va intellektual boyliklarni iqtisodiy- ijtimoiy samaradorlikka erishish uchun mablag’larni jalb qilish, yo’naltirish va tashkil etish hisoblanadi. Investitsiyalar, kapitalni ko’paytirish, yangi loyihalarni amalga oshirish va boshqa tadbirkorlik obyektlariga mablag’larni jalb qilishdan iborat bo’lishi mumkin. Investitsiyalar ishtirokchilari o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar ham investitsiyalarning xususiyatlari hisoblanadi. Xalqaro valyuta tizimi, dunyodagi mamlakatlarning valyuta almashinuvini va xalqaro savdo-kommerciya faoliyatini o’z ichiga oladi. Jaxonlar uchun bu 6 https://cbu.uz/uz/ saytidan olingan ma’lumot

tizimda muhim hissa tutadi, chunki ularga xalqaro savdo-kommerciya faoliyati va xalqaro tulovlar bilan ishlash imkoniyati beriladi. “Jaxonlar uchun xalqaro valyuta tizimida valyutalar almashinuvi va tulovlar bo’yicha bir nechta tizimlar mavjud. Bunday tizimlar quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: 1. Interbank valyuta bozori: Bu tizimda jaxonlar o’zining banki yoki brokeri orqali xalqaro valyutalarni sotib olish yoki sotishlari mumkin. 2. Xalqaro valyuta birjasi: Bu tizimda jaxonlar katta xalqaro birjalarda valyuta almashinuvini amalga oshirishi mumkin. 3. Valyuta opsionlari: Bu tizimda jaxonlar kelajakdagi valyuta narxlari bo’yicha shartnoma tuzishadi. Xalqaro valyuta tizimida jaxonlar uchun muhim masalalar: 1. Valyutalar almashinuvi va sotishlarida katta narx farqi: Narx farqi jaxonlar uchun katta muammo bo’lib, ularga xizmat ko’rsatuvchi brokerlar va banklar katta narxlar hisobidan foydalanishlari mumkin. 2. Valyuta kurslari o’zgarishlari: Xalqaro valyuta tizimida valyuta kurslari har doim o’zgaradi va jaxonlar uchun bu muhim masala hissa tutadi. 3. Xalqaro tulovlar: Xalqaro savdo-kommerciya faoliyatida jaxonlar uchun xalqaro tulovlar amalga oshirish katta muammo bo’lishi mumkin, chunki ularga tayangan mamlakatlar orasidagi tulovlar va yig’ilishlar qonunlariga rioya qilish kerak” 7 . O’zbekiston valyuta tizimida xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash maqsadida qo’shimcha qadamlar atilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2021 yilning yanvar oyida "Valyuta tizimida qo’shimcha islohotlar to’g’risida"gi qaror imzolangan. Bu qarorga asosan, valyuta bozorini boshqarish uchun xavfsizlikni ta’minlash, banklararo operatsiyalarning samaradorligini oshirish va moliyaviy tizimni yanada barqarorlashtirish maqsadida bir nechta qadamlar olib borilmoqda. 7 BOZOR IQTISODIYOTI Kasb-fuwar kollejlari uchim darslik sifatida tavsiya etilgan To'ldirilgan 2-nashri Akademik S. S. G‘ulomov tahriri ostida „0‘QITUVCHI“ NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI TOSHKENT— 2005 228-bet

Bular hammasi, O’zbekiston valyuta tizimining yanada rivojlanishiga yo’l ochadi va yuridik shaxslar va jamiyatni yanada samarali xizmat ko’rsatishga yordam beradi. Mamlakatda valyuta tizimini yaxshilash uchun turli islohotlarni amalga oshirish mumkin. Ushbu islohotlarning ba’zilariga quyidagilar kiradi: Yangi valyutani qabul qilish: ekstremal sharoitlarda mamlakat o’zining amaldagi valyutasidan voz kechishi va yangisini qabul qilishi kerak bo’lishi mumkin. Bunga giperinflyatsiya, siyosiy beqarorlik yoki joriy valyutaga ishonchsizlik sabab bo’lishi mumkin. Devalvatsiya: Valyutani devalvatsiya qilish uning qiymatini boshqa valyutalarga nisbatan pasaytirish demakdir. Bu eksport raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi, chunki mamlakatdan tovar va xizmatlar xorijiy xaridorlar uchun arzonlashadi. Valyuta qoziq: Valyuta qoziq valyuta kursini boshqa valyutaga yoki valyutalar savatiga belgilashni o’z ichiga oladi. Bu biznes uchun narxlar barqarorligi va prognozliligini ta’minlashga yordam beradi, lekin mamlakat pul- kredit siyosatining moslashuvchanligini cheklaydi. Inflyatsiyani nishonlash: Bu inflyatsiya uchun maqsadli diapazonni belgilashni va ushbu maqsadga erishish uchun foiz stavkalari kabi pul-kredit siyosati vositalaridan foydalanishni o’z ichiga oladi. Inflyatsiyani nishonlash narx barqarorligini ta’minlashga yordam beradi, lekin boshqa siyosat variantlarini ham cheklashi mumkin. Kriptovalyutalar: Ba’zi mamlakatlar an’anaviy valyutalarga muqobil sifatida kriptovalyutalardan foydalanishni o’rganmoqda. Kriptovalyutalar markazsizlashtirish, shaffoflik va xavfsizlik kabi afzalliklarni taqdim etadi, lekin ayni paytda o’zgaruvchanlik va huquqiy va me’yoriy asoslarning yo’qligi kabi muammolarni ham keltirib chiqaradi. Umuman olganda, valyuta tizimini isloh qilish mamlakat pul tizimining barqarorligi, prognoz qilinishi va funksionalligini oshirishga qaratilgan bo’lib, unga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan muammolar va muammolarni hal qilishga qaratilgan.

3. Xalqaro valyuta tizimida iqtisodiy o’sishda jaxon tajribalaridan keng ko’lamda sa’marali foydalanish Xalqaro valyuta tizimida jaxonlar uchun muhim masalalar: 1. Valyutalar almashinuvi va sotishlarida katta narx farqi: Narx farqi jaxonlar uchun katta muammo bo’lib, ularga xizmat ko’rsatuvchi brokerlar va banklar katta narxlar hisobidan foydalanishlari mumkin. 2. Valyuta kurslari o’zgarishlari: Xalqaro valyuta tizimida valyuta kurslari har doim o’zgaradi va jaxonlar uchun bu muhim masala hissa tutadi. 3. Xalqaro tulovlar: Xalqaro savdo-kommerciya faoliyatida jaxonlar uchun xalqaro tulovlar amalga oshirish katta muammo bo’lishi mumkin, chunki ularga tayangan mamlakatlar orasidagi tulovlar va yig’ilishlar qonunlariga rioya qilish kerak. O’zbekiston valyuta tizimida xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash maqsadida qo’shimcha qadamlar atilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2021 yilning yanvar oyida "Valyuta tizimida qo’shimcha islohotlar to’g’risida"gi qaror imzolangan. Bu qarorga asosan, valyuta bozorini boshqarish uchun xavfsizlikni ta’minlash, banklararo operatsiyalarning samaradorligini oshirish va moliyaviy tizimni yanada barqarorlashtirish maqsadida bir nechta qadamlar olib borilmoqda. Bular hammasi, O’zbekiston valyuta tizimining yanada rivojlanishiga yo’l ochadi va yuridik shaxslar va jamiyatni yanada samarali xizmat ko’rsatishga yordam beradi. Tarix davomida valyuta tizimlarini rivojlantirishda turli xorijiy tajribalar bo’lgan. Mana bir nechta misollar: Qadimgi Mesopotamiya - Mesopotamiyada (hozirgi Iroq) Shumer sivilizatsiyasi miloddan avvalgi 3000-yillarda pul birligi tizimini yaratgan birinchi jamiyatlardan biri boʻlgan. Ular pul birligi sifatida ramzlari tushirilgan loy lavhalardan foydalanganlar.

Xitoy tangalari – xitoyliklar birinchilardan bo’lib miloddan avvalgi VII asrda metall tangalardan foydalanganlar. Bu tangalar dumaloq bo’lib, o’rtasi to’rtburchak teshikli bo’lib, ular bronza, temir yoki oltindan yasalgan. Hind rupisi - Hindiston rupisi dunyodagi eng qadimgi valyutalardan biri bo’lib, u miloddan avvalgi VI asrga to’g’ri keladi. Rupi dastlab rupiya deb nomlangan kumush tanga bo’lib, u qadimgi Hindiston qirolligi Magadha tomonidan chiqarilgan. Rim tangalari - Rimliklar oltin, kumush va misdan yasalgan turli tangalardan foydalanganlar. Bu tangalarda imperatorlar, xudolar va boshqa muhim shaxslarning tasvirlari bor edi. Islom dinorlari - Islom dinorlari birinchi marta milodiy 7-asrda chiqarilgan va oltin yoki kumushdan qilingan. U islom mamlakatlarida standart pul birligiga aylandi va asrlar davomida ishlatilgan. Yevropa banknotalari – Qog’oz pullar birinchi marta milodiy 11-asrda Xitoyda paydo bo’lgan, ammo Yevropada 17-asrgacha keng qo’llanilmagan. Birinchi Yevropa banknotalari 1660-yillarda Shvetsiyada muomalaga chiqarilgan. Bu tarix davomida ishlab chiqilgan turli valyuta tizimlarining bir nechta misolidir. Har bir tizim o’z davrining madaniyati, iqtisodiyoti va texnologik taraqqiyoti ta’sirida bo’lgan. Xorijiy tajriba iqtisodiy o’sish va xalqaro valyuta tizimini tushunish va strategiyalarni ishlab chiqishda juda foydali bo’lishi mumkin. Ko’pgina mamlakatlar boshqa mamlakatlarda foydalanish uchun moslashtirilishi mumkin bo’lgan muvaffaqiyatli siyosat va tizimlarni amalga oshirdilar. Masalan, Yevropa Ittifoqi umumiy valyuta – yevroni ishlab chiqdi, bu esa a’zo mamlakatlar o’rtasida savdo-iqtisodiy integratsiyaning kuchayishiga olib keldi. Qo’shma Shtatlar vaqt o’tishi bilan iqtisodiy o’sish va barqarorlikni qo’llab-quvvatlagan kuchli bank tizimini joriy qildi. Bundan tashqari, Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) va Jahon banki kabi xalqaro tashkilotlar iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish va rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko’rsatishga qaratilgan siyosat va dasturlarni ishlab chiqdilar. Bu tashkilotlar iqtisodiy siyosat bo’yicha ilg’or

tajriba va tavsiyalarni ishlab chiqishda turli mamlakatlar tajribasidan foydalanadi. Biroq, mamlakatlar va mintaqalar o’rtasidagi kontekstdagi farqlarni hisobga olish, iqtisodiy siyosat va tizimlarni har bir alohida mamlakatning o’ziga xos ehtiyojlari va imkoniyatlariga moslashtirish muhimdir. Boshqa mamlakatlarning siyosatlarini ko’r-ko’rona nusxalash va joylashtirish salbiy oqibatlarga olib kelishi va iqtisodiyotni beqarorlashtirishi mumkin. Umuman olganda, xorij tajribasidan foydalanish iqtisodiy o’sish va rivojlanishni rag’batlantirishda qimmatli bo’lishi mumkin, ammo uni oqilona va puxta o’ylab ko’rish kerak. Xalqaro valyuta tizimiga oltin standart tugatilgandan so’ng kiritilgan eng muhim yangilik tovar va xizmatlarni ayirboshlash hamda tovarga ehtiyoj sezmasdan xalqaro qarzlarni to’lash imkonini beruvchi o’zaro bog’langan fiat valyutalar tarmog’ining yaratilishi bo’ldi. qo’llab-quvvatlash. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalarning rivojlanishi va kriptovalyutalarning ko’tarilishi global miqyosda valyutalarni tashkil etish va almashish uchun yangi imkoniyatlarni taqdim etdi. “Ichki valyuta bozori 2021-yilda chet el valyutasiga boʼlgan talabning ortishi hamda qulay tashqi bozor konyunkturasi va iqtisodiy oʼsishning yuqori koʼrsatkichlari fonida taklifning ham oʼsishi bilan xarakterlandi” 8 . 8 Gazeta.uz saytidan olingan ma’lumot

Xulosa Xalqaro valyuta tizimi yillar davomida bir qancha o’zgarishlarga uchradi. Eng muhim o’zgarish 1971 yilda Qo’shma Shtatlar chet el hukumatlaridagi oltinni AQSh dollariga almashtirmasligini e’lon qilganida yuz berdi va bu oltin standartini amalda to’xtatdi. O’shandan beri xalqaro valyuta tizimi o’zgaruvchan valyuta kurslari tizimiga o’tdi, bunda mamlakat valyutasining qiymati bozor talab va taklif kuchlari bilan belgilanadi. Xalqaro valyuta tizimidagi yana bir e’tiborga molik o’zgarishlar Yevropa Ittifoqining tashkil etilishi va unga a’zo davlatlar o’rtasida yevroning umumiy valyuta sifatida qabul qilinishi bo’ldi. Bu ko’p valyutali tizimga o’tishga olib keldi, bu mamlakatlar o’rtasidagi savdo va moliyaviy oqimlarga ta’sir ko’rsatdi. Umuman olganda, xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarishlar global iqtisodiy faoliyatga sezilarli ta’sir ko’rsatdi, eng so’nggi o’zgarishlar, shu jumladan raqamli valyutalarning ko’tarilishi va moliyaviy globallashuvga qaratilgan sa’y-harakatlarning kuchayishi. Xalqaro valyuta tizimi mamlakatlar o’rtasidagi valyuta kurslari va to’lovlarni tartibga soluvchi qoidalar, siyosat va institutlar to’plamini anglatadi. Xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarish ushbu qoidalar va institutlarning ishlash uslubidagi tub o’zgarishlarni anglatishi mumkin yoki u valyuta kurslariga tuzatishlar yoki markaziy banklar yoki Xalqaro valyuta jamg’armasi kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan siyosat o’zgarishlari kabi kichikroq o’zgarishlarga ishora qilishi mumkin. (XVF). Xalqaro valyuta tizimidagi sezilarli o’zgarishlarga 1971 yilda oltin standartini tugatgan va suzuvchi valyuta kurslari davriga olib kelgan Bretton-Vuds tizimining qulashi yoki 1999 yilda yevro valyutasining yaratilishi kiradi. xalqaro zaxira valyutasi va AQSh dollarining global savdo va moliya uchun asosiy valyuta sifatida hukmronligiga qarshi chiqdi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1) Don Patinkin. “Dеngi, protsеnt i sеno”. –M: “Ekonomika” 2004. 2)Nial Firgyusson “Pulning ko’tarilishi”1998 yil 134-bet 3) Tojiboеva D “Iqtisodiyot nazariyasi” T.: Sharq. 2003 y. 4) Sh. Sh. ShODMONOV, U. У . G’AFUROV IQTISODIYOT NAZARIYASI TOShKENT - ≪ FAN VA TEXNOLOGIYA ≫ – 2005. 758-bet 5) BOZOR IQTISODIYOTI Kasb-fuwar kollejlari uchim darslik sifatida tavsiya etilgan To’ldirilgan 2-nashri Akademik S. S. G’ulomov tahriri ostida „0’QITUVCHI NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI TOSHKENT—2005 228-bet Foydalanilgan saytlar ro’yxati Kun.uz saytidan olingan ma’lumot https://cbu.uz/uz/ saytidan olingan ma’lumot Gazeta.uz saytidan olingan ma’lumot

O'xshashlar

Yevropa valyuta tizimi rivojlanish istiqbollari

Pul tizimi evalyutsiyasi va uning turlari

Xalqaro pul kredit munosabatlari va ulari tartibga solish

Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning vazifalari

“Agrobank” ATB Andijon viloyati Jalaquduq filialida amaliyot hisoboti