- Bosh sahifa
- Diplom ishlar
- To'qimachilik
- Ayollarnihg milliy ko’ylaklarida qo’llaniladigan chok turlari mavzusini o’qitishda klaster metodini qo’llash
Ayollarnihg milliy ko’ylaklarida qo’llaniladigan chok turlari mavzusini o’qitishda klaster metodini qo’llash
Yuklangan vaqt:
30.09.2019
![KIRISH O'zbekiston Respublikasining « Ta'lim to'g'risida »gi qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi » da o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi uchun pedagog kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish masalalariga alohida e'tibor qaratilgan. Bu masalalarni hal etishda kasb-hunar kollejlarida ishlab chiqarish ta'limini tashkil etish, ta'lim metodlarini tanlash va yangilarini ishlab chiqish davr talabi bo'lib qolmoqda.[8] Kasb-hunar kollejlarida malakali kichik mutaxassislar tayyorlash ishlari quyidagi talablarga javob berishi lozim: — mutaxassislik bo'yicha davlat ta'lim standartida belgilangan bilim, ko'nikma va malakalarni shakllantirishga qaratilganligi; — ta'lim mazmunida ko'zlangan ta'lim-tarbiya maqsadi va vazifalariga mos kelishi; — malakali kichik mutaxassis tayyorlash jarayonining barcha tarkibiy qismlari (nazariy mashg'ulotlar, laboratoriya-amaliy mashg'ulotlar, malakalarni mustahkamlash amaliyoti) o'zaro bog'liq holda uzviy tashkillashtirilishi; — kasbiy ta'lim berish mazmunining fan, texnika va texnologiya taraqqiyoti darajasi talablariga javob berishi. Bu talablarni bajarishda mutaxassislik fanlaridan olngan bilim larning o'rni beqiyosdir. Chunki mutaxassislik fanlaridan olingan bilimlaming asosiy vazifasi — bo'lajak malakali kichik muta xassislarni muayyan mutaxassislik sohasida amaliy faoliyat ko'r satishga tayyorlashdan iborat. Amaliy faoliyatni zamon talablari asosida, fan-texnika va tex nologiya taraqqiyoti darajasida hamda bozor iqtisodiyoti sharoitini hisobga olgan holda olib borish davr talabi hisoblanadi. 3](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-3.png)
![Fan texnika taraqqiyotining yuksak odimlar bilan rivojlanib borishi ta‘lim tizimiga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni olib kirayotgan o‘qishning interfaol uslublarini qo‘llash ya‘ni kompyuterlar vositasida darslarni tashkil etish va o‘qitish shu kunning dolzarb bazifalaridan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda kasb-hunar kollejlarida, maktablarda, barcha ta‘lim muassasalarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan va boshqalardan foydalanishga katta e’tibor qaratilmoqda. Ta‘lim sifatini osh‘irishga kuchli ta‘sir qila oladigan didaktik vositalar, masofadan o‘qitish dasturlari, qurilmalar, elektron pochta, elektron adabiyotlar va elektron kutubxonalar, masofadan o‘qitish dasturlari, animasion, ya‘ni ta‘sir va tovushni o‘zida mujassamlashtirgan ko‘rgazmali qurollar barchasi aynan kompyuter texnikasiga asoslanadi. [8] Kasb-hunar kollеjlarida o’quvchilarning nazariy bilimlarini o’zlashtirish, amaliy malaka va mahoratlarini shakllantirish, mustaqil amaliy va aqliy faoliyatga tayyorlashdagi o’rnini hisobga olib, bitiruv malakaviy ishimizning mavzuini “Ayollarning milliy ko’ylaklarida qo’llaniladigan chok turlari ” deb nomladik. Bitiruv malakaviy ishning obyekti : Kasb –hunar kollejlarida “Yengil sanoat mahsulotlari texnologiyasi” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni tatbiqiga asoslangan o‘qitish tamoyillari va metodlarning o‘zaro aloqadorligini ta’minlashga yo‘naltirilgan o‘quv jarayonidir. Bitiruv malakaviy ishning predmeti : “Yengil sanoat mahsulotlari texnologiyasi” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish yo‘llariga bag‘ishlangan o‘quv materiallari mazmuni, shakli va tanlash tamoyillari. Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi : Maktablarda va kasb-hunar kollеjlarida zamonaviy ta'lim tеxnologiyalaridan foydalanish va bu orqali o’quv jarayonini takomillashtirish hamda o’qitishda samaradorlikka erishish hozirgi kunda dolzarb hisoblanadi. 4](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-4.png)
![Ishning tuzilishi va hajmi : BMI kirish, 3 bob, xulosa, foydalailgan adabiyotlar ro‘yxati, ….ta rasm ilovadan va 10234 so‘zdan iborat bo‘lib, uning umumiy hajmi 81 – sahifadan iborat. I-BOB. Ayollarning milliy ko’ylaklarida qo’llaniladigan chok turlari. 1.1. Ayollar milliy kiyimlari tarixi . O’zbekcha kiyimning ko’p asrli boy tarixi bor. Unda xalqimizning o’tmishi, iqlim sharoitimiz, turmush tarzimiz ko’zguda aks etgandek ifoda topgan. A.Makedonskiy yurishlari, mug’ullar bosqinchiligi, Temuriylar yurishlari va hukmronligi, nihoyat, mustabidlik davri- bularning hammasi kiyimda o’z aksini topdi. Antik dunyo davrida (miloddan avvalgi IV asrdan milodning VI asrigacha) ayollar ko’ylagi yunoncha xitonga o’xshash, lekin o’ziga xos xususiyatlari bo’lar edi: old va ort bo’laklar etagining yon burchaklari o’zaro biriktirilib, bu faqat antik sharq uchungina xos bo’lgan muayyan drapirovka kurinishi xosil bo’lib turadi. Ayollarga u paytlarda lozim kiyish odat edi. Bosh kiyim sochni turmaklash shakllari xar xil bo’lardi.Tillaqoshlar, shokilalar, jevaklar, bilakuzuklar taqilardi.[ 11 ] Ilk o’rta asrlar davrida ( V-VIII asrlar) ayollar gavdaga juda yopishib turadigan tunikasimon bichimli ko’ylak va faqat chap tomon qaytarmali, ko’ndalang taxlamalar ichiga kiritib qo’yiladigan uzun yenglari bor tunikasimon ust kiyimda yurishardi. Kiyimni yorqin guli va sernaqsh shoyi gazlamalardan tikishar edi. Sochlarini silliq tarab, cheka qismini quloqlar ustidan yopishtirib o’tkazib, soch o’rimiga qo’shib qo’yishar, zargarlik buyumlaridan juda xilma- xil taqinchoqlar taqishar edi. Ko’ylak yenglari keng va uzun bo’lib, ular barmoqlarni ham berkitib turgan . Markaziy Osiyoni Rossiyaga qo’shilishi natijasida ayollar ko’ylaklarida tik 8](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-8.png)
![yoqalar urf bo’lla boshladi. XIX asr oxirlarida ko’ylakda koketkalar paydo bo’ldi, ya’ni ko’krak burma ko’ylaklar kiyish odat tusiga kirdi va hozirgi kungacha bunday ko’ylaklar kiyiladi. 1920 yilda o’zbek ayollar kiyimi yangi zamonga, yangicha turmush tarziga, zamonaviy modaga muvofiq rivojlanishida davom etdi. Uzunasiga yaxlit, koketkali an’anaviy ko’ylak milliy mansublik simvoli bo’lgani uchungina emas, balki asosan xalq kiyimida iqlim xususiyatlariga, tevarak-atrofidagi tabiatga va turmush tarziga to’g’ri keladigan ratsional shakllar, bichimlar bir necha asrlardan beri saralanib kelgani uchun saqlanib qoldi. Ayollar ko’ylagida yorqin ranglar mutanosibligi o’lkazimiz tabiatiga monand tushgan bo’lib, shaklning bemalol tushib turishi jazirama quruq iqlim sharoitiga mos keladi( bunda kiyim tagi qatlamidagi xavoning ventilyatsiyasi yaxshi). Moda «shabadasi» ayollarning an’anaviy ko’ylagiga xech ayamay zamona o’zgarishlarini kiritib boradi. Koketkalarning uzunligi va shakli ( oval,to’g’ri, to’rtburchak, burchak), ko’ylakdagi uzunlik, shakl ( to’g’ri to’rtburchak, trapetsiyasimon) va shakl xosil qilish prinsiplari ( burmalar, taxlamalar,plese, gofre, qiya bichiq, quyosh, qiyiq bo’laklar) ,yeng uzunligi, shakli va bichimi ( o’tkazma, reglan, yaxlit bichilgan) o’zgarib bormoqda; yoqa turlarining ( ingilizcha klassik, sholsimon, tik, qaytarma, yaxlit bichilgan va hokoza) va yoqa umuzining ( tunikasimon, oval, kare, qayiqcha va boshqalar) nixoyatda ko’p xilma- xilligi ko’zga tashlanadi. Ishlatiladigan dekorativ bezak turlari h am turli-tuman: kashta, qo’yma burma, kant va boshqalar. Qiziqarli yangiliklardan biri taxlama burma sifatida ko’ylak pasti tomonining yuqori qirqimini ozroq- ozroq terib qo’yilishi . Ishlatiladigan materiallar turi, ulardagi rang boyligi va naqshlar yechimi butunlay moda yo’nalishiga qarab hal qilinadi. Lekin an’anaviy xonatlas hamisha bir xilda mashxur bo’lib keladi. Uning naqsh motivi ham zamon ,voqeli davr ta’sirida o’zgarib turadi. [10] Xonatlasdan tikilgan ko’ylaklar ustida olib borilgan tadqiqotlarning ko’rsatishicha, undagi rapportning kattaligi, rasmlarining aniq- ravshanligi va qat’iyligi bu kiyimni ko’p bo’laklardan tikishga imkon bermaydi, uning shakli 9](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-9.png)
![aniq, to’g’ri to’rtburchakka yaqin bo’lishi kerak. Rang tuslarining turlari va naqshgul yechimlari boy bo’lgani sababli ko’ylak kompozitsiyasiga bezak tariqasida boshqa materiallar, kashta gullar ( xatto lyureks – yaltiroq qoplamali ingichka iplar) aralashtirish tavsiya etilmaydi. Xonatlas ko’ylaklarni modellashga material rasmidan qiziqarli qilib foydalanish, detallarning shakli aniqligi mutanosibligi va yoqaning hilma- hilligi hisobiga erishiladi. Lozim ayollar kiyimining ajralmas qismi bo’lib kelgan. Ayollar kiyimining bu turi milod boshlaridagi xotin-qizlar tasvirida uchraydi. Lozimning ham o’z tarixi bor. U shakl, ishlatiladigan materiali, dekori jihatidan o’zgarib turgan bo’lsa ham, teskari trapetsiyasimon bichimini saqlab qolgan. XX asr ikkinchi yarmidan boshlab, kengligini kamaytirish maqsadida, lozim bichimini ayollar shimi loyihasiga yaqinlashtirish boshlangan. Lozimni ko’ylak bilan bir xilda modellash kerak, chunki ular gavdaning idrok etilishida bir butunni tashkil etadi. Bunda shakl jihatidan ham, mutanosiblik, rang, ishlatiladigan materiallar va dekor jihatidan ham bir xillilik bo’lishi kerak. Shuning bilan birga gazlama tanlashda gigiyenik talablarni ham hisobga olish mumkim bo’ladi. 1.1.1. O‘zbek kiyimlari tarixini o‘rgatish jarayonida talabalarni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash Kiyim-kechaklar har bir xalq tarixi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, moddiy- madaniy yodgorliklar ichida xalqlarning milliy o‘ziga xosligini aks ettirib, etnik belgilari bilan ajralib turadi. Kiyimlarda el-elat tarixiga borib taqaladigan an’analar, urf-odatlar, ijtimoiy munosabatlar, ma‘rifiy, din ba estetik shakllarning ayrim unsurlari ifodalanadi. Jamiyat turmushi, iqtisodiyoti ba siyosatida bo‘layotgan o‘zgarishlar bilan barobar kiyim shakllari ham o‘zgarib boradi, unda xalqning moddiy ahvoli, kishilarning didi, go‘zallik to‘g‘risidagi ideallari, xo‘jalik yuritishning o‘ziga xos jihatlari hamda oilaviy turmushning ba‘zi tomonlari ham ko‘zga yaqqol tashlanadi.[11] O‘zbek milliy kiyimining ko‘p asrli boy tarixi bor. Unda xalqimizning o‘tmishi, iqlim sharoitimiz, turmush tarzimiz ko‘zguda aks etgandek ifoda 10](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-10.png)
![topgan. Mahalliy urf-odatlar, ayniqsa, ayollar kiyimida yaqqol seziladi. Kiyimning shakli, bichimi, ranglari ba bezaklariga ko‘ra ayolning qaysi viloyatdan ekanligi, ijtimoiy mavqei, yoshi, oilaviy ahvoli to‘g‘risida bilib olish mumkin bo‘lgan. O‘zbek ayollari kiyimi ko‘ylak, lozim, mursak, to‘n, peshmat, kamzul va nimchalardan va ko‘chalik kiyim – paranji-chachvondan iborat bo‘lgan. Bosh kiyimlari – turli usulda o‘raladigan ro‘mollar, oyoq kiyimlari esa maxsi-kavush bo‘ lgan. Ko‘ylaklar - to‘g‘ri bichimli, keng va uzun, deyarli yerga tegib turadigan, etagi biroz kengaygan, yenglari to‘g‘ri va uzun bo‘lgan. Ayollar ko‘ylaklarining turlaridan biri «oldi ochiq ko‘ylak» bo‘lib, oldi qismida belgacha to‘g‘ri qirqimi bo‘lgan. Ko‘ylaklarning oldidagi tik kesimlar maxsus to‘qilgan yoki gazlamadan ishlangan bog‘ichlar bilan bog‘langan. Aytishlaricha bu odat Fotima onamizdan meros bo‘lib, ular o‘g‘illari Hasan va Husanlar halok bo‘lishganida, ularning kiyimlaridan tasma shaklida bo‘laklar yirtib olib, ko‘ylaklariga bog‘ich qilib olgan ekanlar. Qizlar va yosh bolalar yoqa o‘mizi ko‘ndalang– yelkadan yelkagacha qirqimli ko‘ylak kiyishgan. Bu ko‘ylaklar «ki f ti», «ki f takli ko‘ylak» deb atalgan (fors . Kift – yelka). Bunday ko‘ylak «mullacha ko‘ylak» deb ham atalgan, chunki uni ko‘pincha mullalar, eshonlar, madrasa talabalari ham kiyishgan. Qadimgi to‘g‘ri bichimli ko‘ylaklar yengining tagiga boshqa rangdagi gazlamadan to‘rtburchak shaklida «hishtak»lar tikilgan. Ba‘zan boshqa rangdagi hishtaklar bolalar ko‘ylaklariga ham tikilgan, bu uzoq kutilgan, «tilab olingan» farzand ma‘nosini bildirgan. Qadimda yosh ayollar va kichkina bolalar ko‘ylaklarining etaklari bostirilmaganligi kabi yuqoridagi irimga ham ilohiy ma‘no berilgan.[11] O‘zbeklarda qizlarning ko‘ylagi nikoh o‘qilgandan so‘ng, ota-onasi uyida ayollar ko‘ylagiga almashtirilgan. Kuyovning uyiga kelinni yoqa o‘mizi tik kesimli ko‘ylakda olib borishgan. XIX – asrning 80-chi yillarida tik yoqali (no‘g‘ay yoqa) ko‘ylaklar paydo bo‘la boshlagan. Ba‘zan bu yoqalarni «it yoqa» deb ham atashgan (itlarning bo‘yinbog‘iga o‘xshatilgan). 11](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-11.png)
![o‘rganishga undaydi. O‘zbek liboslarining turmushda qanchalik muhim ahamiyat kasb etganligini talabalarga singdirishdan maqsad – yoshlarga milliy o‘zligini anglatish, xalqimizning boy madaniy merosini aks ettirish va davomiyligini anglatishdan iboratdir, bu esa ularni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi. 1.2. Zamonaviy milliy ko‘ylak modellari Zamonaviy moda yo‘nalishi milliy ko‘ylaklarimizda ham o‘z aksini topgan desak adashmaymiz. Kundan kunga milliy ko‘ylaklarimizning yangi bichimlari, yangi siluetlari va yangi shakllari yaratilmoqda. Bilamizki milliy ko‘ylak asosan koketka, qop va yeng qismlaridan iborat. An’anaviy milliy ko‘ylak to‘g’ri siluetli, koketka chizig’i bo’ylab burmali bo’ladi. Old bo‘lagida koketka bo‘laklari bir – birining ustiga chiqib turishi yoki yaxlit bichilgan bo‘lishi mumkin. Yoqali, yoqasiz bo‘ladi. Yoqali bo‘lsa yoqa o‘mizi bo’ylab o’tkazmali, qaytarma yoqali, tik yoqali, yoqa uchlari bog‘lanadigan (galstuksimon) bo‘lishi mumkin. Yenglari o‘tqazma, yarim reglan bichimli, old ba ort bo‘lak bilan yaxlit bichilgan bo‘lishi mumkin. Yeng bichimlari keng, tor, kapalaksimon, fonarik, burmali va hakozo bo‘lishi mumkin. [11] Xozirgi kunda milliy ko‘ylak bichimlarida juda katta o‘zgarishlar ro’y bergan. Masalan: Etak qismi kengaytirilib, konussimon shaklda bichilgan ko‘ylaklar. Bunday qopli ko‘ylak yengi ham albatta konussimon shaklda bichiladi. Agar konussimon bichimli ko‘ylakni elastik gazlamadan tikilsa uni etagi va yeng uchlarini tortib zig-zag usulda qaytarib tikilsa juda chiroyli to‘lqinsimon shaklga ega bo‘ladi (1 .2 – rasm). Milliy ko‘ylak bichimlari bir xil bo‘lsada, uning yoqa o‘mizlari turlicha uyilishi mumkin.1.2.1-1.2.2- rasmlarda to‘g’ri bichimli milliy ko‘ylakni turlicha yoqa o‘mizli koketka turlari tasvirlangan. 1.2 -1.2.4 - rasmlarda esa yoqa o‘mizi va koketka tashqi shakli turlicha bo‘lgan milliy ko‘ylak modellari namunalari ko‘rsatilgan. 14](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-14.png)
![1.2. – rasm. Ayollar milliy ko’ylagining model turlari KOKETKA Milliy ko‘ylaklarimizni burmalar, kesmalar, tesmalar, kashta choklar va munchoq (biserlar) lar bilan bezab tikish mumkin. Burmalar modelga binoan asosiy gazlamadan, bezak gazlamadan, kontrast rangli gazlamadan yoki gazlama gullari ranglaridan biri aks etgan sidirg’a gazlamadan bichilgan bo‘lishi mumkin. Qo‘yida turli bichimdagi va shakldagi zamonaviy milliy ko‘ylak namunalarini tavsifini keltiramiz. [10] 15](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-15.png)
![Ana shundagina tanlagan kiyimi o‘ziga yarashib turishi aniq. Ayniqsa zamonaviy kiyim elementlarini joyida qo‘yib ishlatishlari kerak 1.3. Milliy ko‘ylaklarni tikish texnologiyasining o’ziga xos xususiyatlari O‘zbekcha kiyimning ko‘p asrli boy tarixi bor. Unda xalqimizning o‘tmishi, iqlim sharoitimiz, turmushimiz ko‘zda aks etadigandek topgan. O‘zbekcha ayollar kostyumi yangi zamonga, yangicha turmush tarziga, zamonaviy modaga mubofiq rivojlanishida davom etdi. Moda "shabadasiga" asoslanib ayollarning an’anaviy ko‘ylagiga har xil zamonaviy o‘zgarishlar kiritiladi. Milliy kiyim va zamonaviy kostyumlarda xalq san’ati motivlarini qo‘llash xozirgi kunda bu sohaning xodimlariga ancha vaziyat berdi. Bugun milliy urf- odatlarni, qadriyatlarni tiklash uchun milliy kiyimga, uni zamonaviy elementlar bilan bezashga (kashta tikish: zardo’zlik, patdo’zlik), zamonaviy moda yo’nalishiga asoslangan xolda yo‘l berildi. Moda bir o‘rinda to‘xtab turmay, kundan kunga yangilanadi, o‘zgaradi, qaytib keladi. Lekin, bu modellashtirish va badiy bezash asosida rivojlanadi va ruyobga keladi.[11] Shuning uchun milliy ko‘ylaklarni tikishda zamonaviy kiyim elementlarini qo‘llashda nimalarga e’tibor berish, qanday tikish texnologiyalarini qo‘llash lozimligini aniqlash lozimdir. 1.3.1. Ko‘ylaklarga kashta choklari bilan bezak berish Kiyimlar qadim qadimdan kashta choklari bilan bezab kelinadi, Lekin kashta chok bilan bezak berishda har doim ham kiyim tashqi ko‘rinishiga zeb bermaydi. Chunki kiyimga kashta chok solishda uni texnologiyalariga, rang tasvir qoidalariga, kishi salohiyatiga e’tibor berish lozim bo‘ladi. Ayrim tikuvchilar bu kashta hozir modaga kirgan deb barcha kiyimlarga ham uni tikaveradi. Kiyimni tashqi ko‘rinishini ochgan bilan kiyimni kim kiyganiga qarab kashta chok bezagini 19](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-19.png)
![tanlash zarur xisoblanadi. Kiyimga kashta chok solishda qo‘yidagilarga e’tiborni qaratish lozim deb topamiz: -kiyimga kashta chok bilan bezak berishda kashta gullarini kiyim gazlamasi gullariga moslash, gazlama gullarini bo’g’masdan uni yanada yorqinroq, chiroyliroq qilib ko‘rsatadigan gul elementlarinin tanlash;[10] -kashta gullarini rangini tanlashda gazlama gullarini ranglaridan birini tanlash yoki gazlama gullarini ochadigan ranglarni tanlash lozim; - agar gazlama gulsiz sidirg’a rang bo‘lsa kashta gullarini rangini gazlama rangini ochadigan, yoshi katta kishilar uchun bo‘lsa sal siporoq rangni tanlash lozim; -kashta ornamentini kiyimni qayerda kiyilishiga qarab tanlash lozim, masalan kiyim to‘ylarga mo‘ljallangan bo‘lsa kashta ornamentlari to‘laroq bo‘lishi kerak, agar kiyim odatiy kiyiladigan bo‘lsa gullari siyrakroq bo‘lishi lozim. Q o‘yida kashtalar bilan bezatilgan ko‘ylak namunalarini keltiramiz; -kiyimga kashta chok bezagini tanlashda albatta kishini yoshi, tashqi ko‘rinishi, kiyimni qayerda kiyishi, kim kiyishiga e’tiborni qaratish lozim. Yoshi katta kishilarga mo‘ljallansa sal rangsizroq, oddiyroq kashtalarni tanlash kerak. yoshlarga, kelinlarga kiyim tikishda kashta gullari yorqinroq, rang-barang bo‘lishini ko‘zda tutuish lozim. - milliy iftixorimiz bo‘lmish atlash gazlamadan tikiladigan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berish yanada e’tiborliroq bo‘lishlikni talab etadi. Chunki bilamizki atlasda kamalak ranglarini barchasi mujassam . Noto‘g’ri rang va kashta ornamenti tanlansa atlasni tashqi ko‘rinishiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. -atlasdan tikilgan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berishda yaltiroqligi kam bo‘lgan iplarni tanlash maqsadga muvofiqdir. 20](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-20.png)
![1.3.1-rasm. Kashta chok bilan bezatilgan milliy ko‘ylak namunalari 1.3.2. Milliy ko‘ylaklarda bezakli to‘rlarni tikish texnologiyasi Milliy ko‘ylaklarimizga moda yo‘nalishiga qarab turli to‘rlar va tayyor kiyim elementlari bilan bezash xozirda urf bo‘lgan. Lekin barcha kiyimlar kabi milliy ko‘ylaklarga ham to‘rlar va kiyim bezaklarini tikishda ulardan foydalanish qoidalariga rioya qilish bilan birga ularni kiyim uchun tanlay olish ham kerak bo‘ladi. Kiyimga kiyim bezaklarini chiroyli tikkan bilan uni kiyimga estetik did bilan tanlanmasa u kiyimni chiroyini ochish o‘rniga uni sifatini tushirishi mumkin.. shuni nazarda tutgan holda qo‘yida kiyim bezakalaridan foydalanishni ayrim usullariini taxlil qilamiz.[10] - Kyim bezaklari (to‘rlar, tasmalar, burmalar, mag’izlar) ni tanlashda avvalo kiyim tikiladigan gazlama xususiyatini e’tiborga olish lozim. Chunki gazlama tabiiy tolali bo‘lsa kiyim bezagi ham shunga xos bo‘lishi lozim. Kiyim gazlamasi sun’iy tollali bo‘lsa kiyim bezagi ham sun’iy tolali bo‘lishi kerak. Kiyim gazlamasi kirishuvchan bo‘lganda kiyimga bezakni o‘rnatib tikishda albatta bu xususiyatni esda saqlagan xolda tikishi lozim aks xolda kiyim yuvilgandan so‘ng kiyim bezagini qayta so’kib tikishga to‘g’ri keladi. - Kiyimga to‘r yoki tasmali bezaklarni tikishda kiyim bezagi tikuv mashinasi tishli reykasi tomonda ya‘ni kiyimni ostki tomonida bo‘lishligini ta‘minlash lozim. Chunki tishli reyka albatta kiyimga ma‘lum chim tashlab tikadi. Kiyim 21](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-21.png)
![1.3.3. Milliy ko‘ylaklarga turli applikasiyalar bilan ishlov beish Xozirda bozorlarimizda kashta choklarga moslab ishlab chiqarilgan yopishtiriladigan, tiqiladigan, yelim bilan yopishtiriladigan applikasiyalarni ko‘plab uchratish mumkin. Bu applikasiyalardan ham to’g’ri foydalanilmasa kiyim sifatiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. Bilamizki kashta tikish murakkab jarayon bo‘lib hamma tikuvchilar ham uni uddalay olmaydir. Shuning uchun ko‘pincha tayyor kashtali applikasiyalardan foydalanadilar. Applikasiyalar kiyimga chiroyli ko‘rinish berish bilan birga ayrim kamchiliklarni yopish, ayrim choklarni ko‘rsatmasligi, kiyimga bezak berishda ishlatiladi. Applikasiyalarni tanlashda nimalarga e’tibor berish lozim. [10] Birinchidan , gazlama rangi va gullarini e’tiborga olish lozim Ikkinchidan, gazlama xususiyatiga mos tushishi kerak; Uchinchidan, gazlama narxiga, tashqi bezaklariga mos bo‘lishi kerak; To‘rtinchidan, kiyim egasini tashqi ko‘rinishi, yoshi va kiyimni kiyish joyiga qarab tanlash kerak. Ayrim xollarda oq rangli gazlamalarga yosh xotin-qizlar uchun qora, qizil, ko‘k, yashil rangli applikasiyalarni tanlash mumkin, ayrim xollarda esa gazlama - dagi ranglardan eng ko‘p uchraydigan rangiga qarab tanlanadi. Applikasiyalarni kiyimga o‘rnatishda gazlama va applikasiyani xususiyatiga e’tibor berish lozim. Agar kundalik kiyim uchun applikasiya tanlansa tikib o‘rnatiladiganini tanlagan ma‘qul chunki kiyim ko‘p yuvilsa yelim o‘z xususiyatini yo‘qotishi mumkin. Kechalik kiyimlarga applikasiyalar tanlasganda yelimlisidan tanlasa bo‘ladi. Milliy ko‘ylaklarni tikishda zamonaviy tikish texnologiyalaridan optimal foydalanish. Yuqorida aytganimizdek xozirda bozorlarimizda xotin-qizlar kiyimlarini tikish uchun tirli-tuman gazlamalar bilan bir qatorda kiyim tikishda ishlatiladigan, kiyim tikish samaradorligini, sifatini oshirishda qo‘llaniladigan kiyim elementlarini uchratish mumkin. Lekin bu elementlardan to‘gri foydalanishni barcha tikuvchilar ham uddalay olishayapdi deb ayta olmaymiz. Demak shundan foydalansam kiyim 23](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-23.png)
![sifatli chiqadi, kiyim egasi sifatli elementlardan foydalanib tikibdi degan ko‘r- ko‘rona qarashlar uchrab turadi. Shuning uchun qo‘yida zamonaviy kiyim elementlaridan foydalanish texnologiyalari, ulardan foydalanishni optimal yo‘llari haqida to‘xtalib o‘tmoqchimiz. [7] Yelimsimon not’oqima tasmalardan foydalanish. Xozirda do‘konlarda yelimsimon, o‘rgimchak uyasiga o‘xshash rulonli tasmalar ko‘p uchraydi. Ularni qayerlarda qo‘llash mumkin? Ushbu yelimsimon tasmalarni ayniqsa elastikli gazlamalardan kiyim tikishda kiyim etagini qayirib tikishda, yeng uchini qayirib tikishda mashina chok o‘rnida ishlatish mumkin. Agar mashinada qayirib tikilganda kiyim o‘ngida chok o‘rni qo‘pol ko‘rinishi mumkin. Yelimli tasma bilan yopishtirib bukilganda chok borligi bilinmaydi. Yeng yoki etak uchlari tekis bukilib, kiyim cho‘zilganda ham chok sitilib yoki so‘kilib ketmaydi. Undan tashqari yelimli tasmalardan milliy ko‘ylak old va ort bo‘lak koketkalariga avra va astar detallarini qo‘lda ko‘klash jarayonini yengillatish maqsadida ham qo‘llash mumkin. Yelimsimon noto‘qima tasmalardan foydalanishda qo‘yidagi qoidalarga rioya qilish zarur : Tasma ikki detalni o‘rtasiga qo‘yilib sal namlanadi va dazmolmato ustidan dazmollanadi. Dazmollash jarayonida dazmol harakatda bo‘lmasdan toki namlik ketgunga qadar ushlab turiladi, undan so‘ng boshqa uchastka dazmollab yopishtiriladi. Agar dazmolni harakatlantirib dazmollansa tasma surilib ayrim joylaridan kochishi mimkin yoki yelimsimon tasma uzilib o‘sha joy yopishtirilmay qolishi mumkin. 24](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-24.png)
![1.3.3 -rasm. Yelimli noto‘qima tasma bilan kiyim etagi va yeng uchiga ishlov berish. Lekin yelimsimon tasmadan xoxlagan joylarda foydalanib bo‘lmaydi. Masalan, paxta tolali gazlamadan tikilgan milliy ko‘ylak etak va yeng uchlari faqat qaytarma chokli baxya bilan qayirib tikilishi lozim. [9] Yelimli flezilindan foydalanish . Ayrim milliy ko‘ylaklar juda yumshoq, elastik xususiyatli gazlamalardan tikiladi. Milliy ko‘ylaklarni koketkalari tik tursa gavdada c hiroyli chiqadi. Shuning uchun yumshoq gazlamadan kiyim tikishda koketka astariga qo‘shimcha material yopishtiriladi yoki qattiq astar tanlanadi. Yumshoq gazlamalardan tikilganda yelimli flezilindan koketka astariga bir qavat yopishtisish lozim. Flezilin gazlama xususiyati bilan uyg ’ unlashib ketadi. Yelimli flezilindan foydalanishda ham ayrim texnologiyalarga e’tibor berish lozim. Flezilinni gazlamaga yopishtirish jarayonida dazmol yuzasini dazmolmato ustida harakatlantirmasdan kerakli joylarda ko‘tarib o‘tqazish lozim. Chunki flezilin issiqlik ta‘sirida yumshaydi, yelimi eriydi, agar dazmol gazlama ustidan surib yangi joyga o‘tkazilsa yopishtirilgan yuza dazmol bilan birga suriladi. Shuning uchun yelimlangandan so‘ng dazmolni surib o‘tqazish mumkin emas. 25](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-25.png)
![Yelimli flezilin yoki yelimli tasma ishlatilganda dazmol albatta dazmollatia yoki maxsus qog’oz yordamida dazmollanishi shart. Aks holda dazmolni yuzasiga yelim yopishib qolib dazmollah jarayoni qiyinlashadi. Tukli matolardan kiyim tikishni o‘ziga xos xususiyatlari. Tukli gazlamalardan kiyim tikishda ham ayrim qonuniyatlarga e’tiborni qaratish lozim. Tukli matolardan kiyim tikish oddiy matolardan kiyim tikishdan tubdan farq qiladi. Tukli matolar bilan ishlashda e’tiborliroq bo‘lish lozim. Ayrim tukli matolar dazmollash jaroyonida tuki bosilib o‘sha joy yaltirab qoladi va kiyim sifati buziladi. Bunday matolardan kiyim tikishda, ayniqsa dazmollash jarayonida mayday-mayda temir tishli tasmalardan foydalanish lozim. Kiyim pastki tomoniga tishli tasma qo‘yiladi va dazmollanadiigan qirqim ehtiyotlik bilan amalgam oshiriladi. Tukli matoni tuklari tishli tasma orasiga kirib, qayrilmaydi, dazmollash jarayoni tugaganda gazlamani tuklari avvalgi xolatini saqlaydi. Shunday xollarda ham matoni tuki yaltirab qolsa, qirqim cho‘zib tiqiladi va qattiq qoqib qirqim dazmollanmasligi kerak bo‘ladi.[9] Tukli gazlamalardan kiyimtikishda tikiladigan qirqim chamalab ilgaklar yordamida har joydan ildirib qo‘yiladi, undan so‘ng mashina chok yuritiladi. Tukli gazlamani ilgak ildirmasdan tikilsa gazlama tuklari surilib qirqim tomonlari uzun- kalta bo‘lib qolishi mumkin. Oldinlari bunday gazlamalarni avval qo‘lda ko‘klab keyin tikib chiqilardi. Xozir esa tayyor bir tomoni to‘mtoqlangan ilgaklarni bozorlarda ko‘plab uchratish mumkin. Tukli gazlamalar ko‘pincha sitiluvchan bo‘ladi bunday gazlamalardan kiyim tikishda qirqimlari albatta yo‘rmalanishi lozim. Tukli gazlamalarni bichish jarayoni ham ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Tukli gazlamalardan kiyim bichishda, tuksiz gazlamaga nisbatan ancha ko‘proq gazlama sarflanadi. Chunki andozlar gazlamaga faqat bir tomonlama joylashtiriladi. 26](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-26.png)
![1.3.4. Milliy ko‘ylaklar uchun bezak elementlarini tanlash Bezak elementlari juda xilma xil bo‘lib ularni tanlashda nimalarga e’tiborni qaratish lozim. - gazlama xususiyatlariga; - gazlama rangi va gullariga; - gazlama narxiga va gazlama bezaklariga; - kiyim turiga; - kiyim kiyilish joyi va kiyim egasini yoshi, tashqi ko‘rinishiga; - kiyim fasosiga Agar milliy ko‘ylak kundalik ishlarga mo‘ljallangan bo‘lsa kiyim bezagi unchalik sezilmaydigan, ko‘zga tashlanmaydigan bo‘lishi shart. Masalan tesmalar, to‘rlar, jiyaklar va xakozo.. Agar kiyim kechalik kiyim bo‘lsa va gazlama qimmat narxli bo‘lsa unda gazlamaga xoz besaklar tanlanadi. Gazlama rangi, gazlama gullarini rangi va shakli, gazlama bezaklari (toshlari, ko‘zchalari, tesmalari) turiga qarab bezak gazlama tanlash lozim. Ayrim xollarda galamani o‘zi bezaklarga boy bo‘lsa gazlama bezaklarini qirqim joylardagi bezaklari ehtiyotlik bilan so‘kilib uni kerakli joylarga o‘rnatish mumkin. Ayrim boy bezakli gazlamlarga ortiqcha bezak berilsa kiyim bachqachalashib ketadi. Unday xollarda bu kiyim kechalarda kiyilsa ham bezak elementlar qo‘llanilmaydi. Milliy kiyimlarga toshli bezaklardan tanlashda toshni rangi ham gazlama rangi yoki gazlama gullarini ko‘p takrorlanadigan rangiga mos ravishda tanlanadi. Aks xolda kiyimga bezak ko‘rk berish o‘rniga uni sifatini buzadi. Demak kiyimni qanchalik sifatli tikkan bilan uni bezaklarini, kiyim elementlarini to‘g’ri tanlanmasa, tanlangan elementlardan to‘g’ri foydalanilmasa kiyim sifatli ciqmaydi. Shuning uchun biz yuqorida bergan tavsiyalarga amal qilinsa kiyim sifatiga kafolat berish mumkin bo‘ladi.[10] 27](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-27.png)
![1.4. Mashinada bajariladigan baxya va baxyaqatorlari haqida ma’lumot Kiyim choklari kiyim qismlarining ip yoki sim yordamida birlashgan joylari demakdir. Mashina choklari konstruktsiyasi va vazifasiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: birlashtiruvchi chok- kiyim detallarini birlashtirishga, ziy chok -detal ziylarini ishlashga va qirqmalarini titilib ketishidan saqlashga, bezak choklar kiyim detallarini bizash uchun ishlatiladi. [9] Birlashtiruvchi choklar tuzilishi va ishlatilish sohasi Biriktirma chok tikuvchilikda eng ko’p tarqalgan chok bo’lib, detallarning yon, yelka va boshqa qirqimlarini birlashtirish uchun ishlatiladi. U yorib yoki bir tomonga yotqizib dazmollanadi. (1.4- rasm) 1. 4 - rasm . Biriktiruvchi chok turlari Yorma chok bir vaqtning o’zida ham biriktiruvchi, ham bezovchi chok xizmatini o’taydi. Bunday chokni bajarish uchun detallarni biriktirma chok bilan tikib olib, shu chok ikki tomonga yotqiziladi va gazlama o’ngi tomonidan biriktirma chokning ikki yoniga undan 0,2 sm masofada baxyaqator yuritib chiqiladi. Qo’yma chok ochiq qirqimli bo’lishi mumkin. Qo’yma chok hosil qilish uchun bir detal ikkinchisining ustiga 1 sm o’tkazib tikiladi. Chokning vazifasi va gazlama turiga qarab, bezak baxyaqatorlar kengligining 0,5-1,5 sm ko’prog’i bukiladi. Bezak baxyaqator esa kiyim fasoniga qarab detalning bukilgan chetidan 0,2-0,5 sm masofada bo’ladi. 28](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-28.png)
![Ichki chok ich kiyimlar va ip gazlamalardan astarsiz kiyimlar tikishda ishlatiladi. D etallar o’ngi bir-biriga qaratilib, ostki detal chetini ustki detalga nisbatan 0,5-0,7 sm oldinroq chiqarib ustma-ust qo’yib tikiladi, keyin detallar orasi ochiladi, o’ngini pastga qaratib yoziladi, ostki detalning oldinroq chiqarilgan cheti bukilib tekislanadi va bukilgan chetidan 1-1,5 sm 2 qator tikiladi. (1.4.4 - rasm) Ziy choklarning tuzilishi va ishlatilish sohasi Ziy choklar detal qirqimlarini titilib ketishidan saqlash va yoqa, bort, cho’ntak, yeng uchi, kiyim etagi kabi detallar chetlarini tikishga mo’ljallangan bo’lib, uning bukma chok, mag’iz chok, ag’darma chok turlari bor.[9] Bukma chok ochiq qirqimli, yopiq qirqimli va mag’izli bo’ladi. Ochiq qirqimli chok qalin gazlamalardan kiyim tikishda ishlatiladi. Yopiq qirqimli bukma chok erkaklar ko’ylaklari, ayollar ko’ylaklari tikishda, ayollar ko’ylaklari etagini, yeng uchlarini, choyshab chetlarini tikish kabi ishlarda qo’llaniladi. Bunda tikilayotgan detal uchini ikki qavat qilib bukib, yashirin qaviq bilan yoki universal mashinada bostirilib tikiladi. Mag’iz qirqimli bukma chok ust kiyimlarni tikishda, yupqa palto etaklari kabilarni tikishda ishlatiladi. Bunda asosiy detalning o’ngiga tasma qo’yib yoki maxsus gazlama parchalaridan mag’iz qo’yib 0,3-0,4 sm kenglikda ulanadi. 30](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-30.png)
![2.1. O‘quvchilarning maxsus fanlardan mustaqil va ijodiy ishlash faoliyatlarini rivojlantirishda faol usullari. Kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o‘rganishdan ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchilarda texnik va texnologik obyektlar va jarayonlar haqida bilimlar berish, amaliy ish – harakat usullarini o‘rgatish, shuningdek shaxsiy fazilatlar, ijodiy fikr yuritish va mustaqil ishlash qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat.[15] Respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy sohalarining rivojlanib borishi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘limi tizimida kadrlar tayyorlash sifatini yanada takomillashtirish; fan-texnika va texnologiyalarning zamonaviy yutuqlariga tayangan holda o‘quvchilarni kasb-hunarga o‘rgatishda ularning izlanuvchanlik, ijodkorlik, fikrlash qobiliyatlarini yuksaltirish, nutq madaniyatini o‘stirish; kasb- humar sirlarini puxta egallashlarida axborot-kommunikasion texnologiyalar xizmatidan maqsadli ravishda samarali foydalanish; o‘quvchilar kasbiy fanlar va ishlab chiqarish ta‘limi bo‘yicha mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir. Psixologiyada faoliyat – shaxsning maqsadga muvofiq yo‘naltirilgan ongli munosabati va hatti-xarakatlarini amalga oshirish shakli sifatida qaraladi. Insonning har qanday faoliyati, shuningdek o‘quv-bilish (aqliy) faoliyati ham psixologik tayyorgarliksiz ko‘zlangan samarani bermaydi. Demak, maxsus fanlarni o‘qitish jarayonida ta‘lim oluvchining o‘rganilayotgan o‘quv materialiga nisbatab qiziqish, havas, hohish-istak uyg’otish, mantiqan va ijodiy fikrlashiga shart-sharoit yaratish zarur. I.A.Allayorov ta‘lim-tarbiya ishining mazmuniy va jarayoniy tomonlarini yaxlit va uyg’unlikda tadqiq etib, “faol ta‘limning didaktik asoslari – bu jarayon ishtirokchilarining ongli, oqilona munosabatlarini o‘rnatilishi va yuqori sifat hamda samaradorlikni ta‘minlanishi” deb talqin etgan. Faol bilish – deb ko‘rsatadi A.M.Matyushkin, - muntazam ravishda, birin- ketin topshiriqlar berish, muammoli vaziyatlar hosil qilish natijasida yuzaga keladi. Modomiki, faollik onglilik natijasida vujudga kelar ekan, u maxsus fanlarni 34](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-34.png)
![Muammoli vazifalar usuli o ‘ quvchilarning mustaqil ishlarini murakkablashtirishga asoslangan : ilmiy tushunchalarni , amaliy ko ‘ nikma va malakalarni shakllantirish asosida yotgan u yoki boshqa materialni chuqur mantiqiy taxlil qilishga asoslangan . Muammoli vazifa hayotdan olingan dalillarni maruza va vaziyatni o ‘ rganishdan alohida insonlar yoki ishlab chiqarish korxonalarning manfaatlarini ko ‘ zlashdan iborat bo ‘ lishi mumkin . Topshiriq usuli . Topshiriq usulining ijobiy tomoni shundaki , unda o ‘ quvchilar uchun yakka holda emas , guruh bilan birgalikda o ‘ tilgan materialni qayta ko ‘ rib chiqib , esga tushirishlari uchun sharoit yaratiladi . Bunda o ‘ quvchilar bilmagan yoki yoddan chiqargan bilimlarini bir - biridan o ‘ rganadilar . Mustaqil bajarishga mo ‘ ljallangan topshiriqlar o ‘ quv semestri davomida o ‘ quvchilar tomonidan amalga oshirib borilsa o ‘ quvchilar materialni yodlariga tushirib , yakuniy nazoratlarni yaxshi topshirishlariga yordam beradi . 2.1.1. Klaster metodi haqida ma’lumot. Fikrlarning tarmoqlanishi bu pedagogik strategiya bо‘lib u talaba- о‘quvchilarni biror–bir mavzuni chuqur о‘rganishlariga yordam berib talaba- о‘quvchilarni mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravshan ketma–ketlik bilan uzviy bog‘lagan holda tarmoqlashlariga о‘rgatadi. Bu metod biron mavzuni chuqur о‘rganishdan avval talaba-о‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, о‘tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi о‘zlashtirish, umumlashtirish hamda talaba-о‘quvchilarning shu mavzu bо‘yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga undaydi. [17] 43Герб Байро к Давлат рамзлари Гимн Демокра тия Шахс эркинл иги Шарқ Ғарб Буюк ипак йўли Маданият чорраҳаси Олий мажл исПрези дент Ўрта Осиё Хуқуқий давлат Қомус Мустақил лик Ватанпарва рлик Аму дарё ДинТил Мадан ият Презид ент кубогиХалқ санъа ти Спор т Халқаро турнир Фести вал мусоб ақаШарқ мерос и Кура ш Мадра са Хадис ла р Мачи т Ислом Қуръ он Хайит Ал Хоразм и й Ибн Сино Ал Фараб ийАлиш ер Навои йУлуғ бек Шарқ мутафакир лари Сирда рё Шарқ юлдузи Ўзбекисто н Дарёл ар Шаҳарлар Пойта хт Тошке нт Шарқ юлдузи Эски шаҳар Регист он ГурАм ир Майд он - лар Катт а театр Табиа т Т ари х Тари хий ёдго рлик лар М ин ора- лар](/data/documents/c3baf851-2d70-46d9-ac5d-5b4892a9dc10/page-43.png)
