Mehnat ta’limi o’qituvchilarini tayyorlashda mustaqil ishlarning innovatsion shakl va metodlaridan foydalanish - Pedagogika - Diplom ishlar

Mehnat ta’limi o’qituvchilarini tayyorlashda mustaqil ishlarning innovatsion shakl va metodlaridan foydalanish

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

243.5 KB

Ko'chirib olish

“Mehnat ta’limi o’qituvchilarini tayyorlashda mustaqil ishlarning innovatsion shakl va metodlaridan foydalanish” 1

Мундарижа Кириш ……………………………………………………………………………..4 I-bob. Mehnat t a`lim o’qituvchilarini tayyorlash jarayonida innovatsion yondashuv asosida interfaol metodlarni qo’llash 1 .1. Ta`lim-tarbiya jarayoniga innovatsion yondashuv ……………………….9 1.1.1. Mehnat ta’limi darslarni interfaol metodlarda tashkil etishning afzalliklari……………………………………………………………………….15 1.2. Ta`lim-tarbiya jarayonida interfaol metodlarni qo’llashda innovatsion texnologiyalar …………………………………………………………….20 II-БОБ. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълим мазмуни ва моҳияти, унинг инновацион шакл, метод ва воситаларидан фойдаланиш . 2.1. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълимнинг мазмуни ва моҳияти…………………………………………….25 2.2. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълимни ташкил қилишнинг инновацион шакл, метод ва воситалари …………..28 2.3. Меҳнат таълими ўқитиш методикаси фанидан тавсия этиладиган мустақил таълим мавзулари …………………………………………………31 2.4. “Токарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари” мавзусига 2 соатлик дарс ишланмаси ……………………………………………………………….34 Хулоса ……………………………………………………………………………38 Фойдаланилган адабиётлар …………………………………………………..39 2

КИРИШ Мавзунинг долзарблиги: Мамлакатимиз мустақилликка эришгандан сўнг ҳар бир сохада туб ўзгаришлар амалга оширилди. Шу жумладан таълим соҳасида ҳам . ” Таълим тўғрисида ” ги қонун ва “ Кадрлар тай ё рлаш миллий дастури ” таълим тизимида амалга оширила ё тган ислоҳатлар асосини ташкил этади . Мазкур дастурда таълим сифати ва самародорлигини ошириш , узлуксиз таълим тизимининг узвийлигини таъминлаш , юксак маънавий ва аҳлоқий талабларга жавоб берувчи юқори малакали кадрлар тай ё рлаш , миллий тизимни яратиш кўзда тутилган . Бу борада Республикамизда катта амалий ишлар қилинмоқда . Хусусан , олий таълим муассасаларида давлат таълим стандартларига мос юқори малакали ўқитувчиларни тай ё рлшада ўқитишнинг замонавий усулларидан фойдаланиш муҳим ўрин тутади . Хусусан , меҳнат таълими ўқитувчиларни тай ё рлашда мустақил ишларнинг инновацион шакл ва методларидан фойдаланиш , бунга мисол бўла олади .. Олий таълим муассасаларида талабалар мустақил ишлашнинг таълим мазмунини ишлаб чиқиш ва уни ташкил этиш, ҳамда амалга ошириш усулларини такомиллаштириш борасида илмий-педагогик изланишлар олиб бориш лозим. Албатта, хозирги кунда кўпгина олий таълим муассасаларида талабаларнинг назарий ва амалий мустақил таълим олишлари учун катта имкониятлар мавжуд. Бироқ ўқув - тарбия жара ё нида талабаларда мустақил ишлаш учун кўникма ва малакаларини шаклллантириш масаласига долзарб педагогик муаммо сифатида қаралмайди , мустақил ишлаш мазмунини таҳлил этиш ва ишлаб чиқаришга замонавий ё ндашилмайди . Унинг самарали метод, шакл ва воситаларидан фойдаланишга етарлича эътибор берилмайди. Шу ва шунга ўхшаш бошқа масалалар олий таълим муассасаларининг меҳнат таълимифакультетларида меҳнат таълим ўқитувчиларни тай ё рлашда талабаларнинг мустақил ишлашини ташкил этиш, амалга ошириш, назорат қилиш борасида қатор педагогик муаммолар мавжудлигини билдиради. Президентимиз И.А.Каримовнинг “ Юксак маънавият-енгилмас куч ” асарида “ портлаш эффекти ” нинг ҳақиқий моҳияти ва аҳамияти вақт ўтиши билан, биз 3

тарбия қила ё тган соғлом ва баркамол авлоднинг сафимизга тобора илдам кириб бориши билан янада яққолроқ сезилади‖ деган фикрлари берилган. Бўлажак мутахассис учун олий таълим муассасасида таълим олиш жара ё ни – бу инсонда педагогик фаолиятни муваффақиятли амалга оширишда касбий жиҳатдан аҳамиятли саналган сифат, билим, кўникма ва малакаларни ривожлантириш ҳамда ўз-ўзини такомиллаштиришнинг энг мақбул давридир. Талаба ушбу жара ё нда билимларни жамлаш, сақлаш, узатиш, уларнинг мантиқий тузилмасини яратиш ва истиқболда касбий фаолиятини ташкил этишда уларни самарали қўллаш каби ҳолатларни ўзида мужассам эттиради. Педагогик-психологик фаолият билан боғлиқ қараш, қадрият ҳамда мотивациялар моҳиятан ўзгариб такомиллашиб боради. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, таълим тизими учун малакали кадрлар тай ё рлаш борасида республикамизда катта амалий ишлар қилинган. Мазкур масалаларни илмий-педагогик нуқтаи назардан ўрганиш: - меҳнат таълими жар ё нида талабаларнинг мустақил ишлашга бўлган эҳти ё жларини эътиборга олиш ва мустақил таълим олишлари учун етарли шарт-шароит яратиб бериш зарурати; - талабалар мустақил ишлашларини ташкил этиш, амалга ошириш ва назорат қилиш бўйича касбий-педагогик тай ё ргарлигининг замон талаблари даражасида эмаслиги; - меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил ишлашнинг билим, кўникма ва малакаларининг шаклланмаганлиги; талабаларни мустақил ишларини ташкл этиш, амалга ошириш ва назорат қилишга оид ўқув-методик адаби ё тлар, тавсиялар, ишланмалар,йўриқномалар етарли эмаслиги ва бошқа муамолар илмий- тадқиқот мавзусининг долзарблигини кўрсатади. Кузатувлар, илмий изланишлар, фан, техника ва технологиялар тараққи ё тининг ҳозирги босқичида меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлашда қуйидаги номутаносиблик ва номувофиқликлар мавжудлигини кўрсатади. Булар: 4

- касбий фаолиятнинг турли йўналишларида талабаларнинг мустақил ишнинг шаклларига бўлган эҳти ё жи ва ижтимоий заруриятнинг тўла қондирилма ё тганлиги; - меҳнат таълими ўқитувчиларининг мазкур йўналишдаги ўқув-тарбиявий ишларини такомиллаштириш учун етарли даражада касбий-педагогик тай ё ргарликка эга эмасликлари; - бўлажак меҳнат таълими ўқитувчиларининг касбий шаклланишида мустақил иш учун кўникма ва малакаларининг етарли эмаслиги билан тавсифланади. А.И.Воробьев, Э.Т.Чориев, А.Р.Ходжабоев, К.Д.Давлатов, П.Т.Магзумов, Н.А.Муслимов, Н.Сайидаҳмедов, Ў.Қ.Толипов томонидан меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашни такомиллаштириш муаммолари ўрганилган, З.А.Баришникова, Н.А.Муслимов, Ў.Қ.Толипов, Ш.С.Шарипов, О.А.Қўйсиновлар узлуксиз таълим тизимида мустақил таълимни ташкил этиш муаммоларини тадқиқот ишларида ўрганиб чиқилган. Ушбу муаммо юзасидан кўплаб педагогик тадқиқотлар амалга оширилишига қарамасдан меҳнат таълими ўқитувчиларини мустақил фикрлаш қобилиятларини ва давлат таълим стандартларига жавоб бера оладиган етук мутахассис қилиб тарбиялашда мустақил таълимнинг аҳамияти муҳимлиги, бироқ бу муаммо устида етарлича ишланмаганлиги педагогик муаммо бўлиб қолмоқда. Юқоридаги педагогик масалалар ҳамда меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлаш сифати ва самарадорлигини ошириш муаммоси магистрлик диссертацияси мавзусини “ Меҳнат таълими ўқитувчиларни тайёрлашда мустақил ишнинг инн о вацион шакл ва метод ларидан фойдаланиш ” деб номлашга асос бўлди. Битирув малакавий ишн инг мақсади: Меҳнат ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил ишларнинг иннавацион шакл, метод ва воситаларини ишлаб чиқиш ва амали ё тга тадбиқ этишдан иборат. Битирув малакавий ишн инг: Меҳнат таълими ўқитувчиларни тай ё рлаш жара ё ни. 5

Битирув малакавий ишн инг предмети: Таълим муассасаларида меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил таълим мазмуни иннавацион шакл, метод ва воситалари. Битирув малакавий ишн инг илмий фарази: меҳнат таълими йўналиши бўйича бакалавр ўқитувчларини тай ё рлашда мустақил ишнинг инн o вацион технологияларини қўллаш самарали натижа беради, агарда:  талабаланиниг мустақил иш жара ё ни илмий асосда ташкил этилса;  мустақил ишлаш жара ё нида иннавацион методлардан самарали фойдаланилса;  талабаларнинг мустақил иш бажариш жара ё нига технологик ё ндашув амалга оширилса;  талабаларни мустақил равишда эгалланган билим, кўникма ва малакаларини доимий равишда баҳолаб бориш мезони ишлаб чиқилса;  меҳнат таълими ўқитувчисини мустақил таълим олишида замонавий педагогик технологияларидан унумли фойдаланилса, уларнинг касбий тай ё ргарлик даражаси ошади ва мустақил таълим жара ё нининг самарадорлиги таъминланади. Битирув малакавий ишн инг вазифалари: тадқиқот предмети ва фаразларига мувофиқ тадқиқот вазифалари этиб қуйидагилар белгиланди: 1. Меҳнат таълими ўқитувчиларнинг мустақил ишларига таъсир кўсатувчи психологик омилларни ўрганиш. 2. Меҳнат таълими ўқитувчисининг мустақил билим олиш мазмуни, методи, воситаларини аниқлаш ва танлаш. 3. Талабаларнинг мустақил ишининг мазмунини ишлаб чиқиш, мустақил ишнинг самарали иннавацион шакл, метод ва воситаларини амалда синаб кўриш. 6

Битирув малакавий ишн инг методлари: тадқиқот муаммосига бағишланган илмий-методик адаби ё тларни таҳлил қилиш, илғор педагогик тажрибаларни ўрганиш ва умумлаштириш Битирув малакавий ишнинг бажаришда: тадқиқот муаммосига оид педагогик – психологик, илмий – методик, илмий – оммабоп ва махсус адабиётлар ўрганилди. Талабаларни мустақил ишлага тайёрлашнинг назарий, педагогик – психологик, илмий шаротларини ишлаб чиқилди ва асосланди. Олий таълим муассасаларининг мустақил ишлашни ўрганишдаги тажрибаларини тахлили қилинди ва умумлаштирилди. Олинган натижалар битирув малакавий иш кўринишида расмийлаштирилди. Битирув малакавий ишн инг илмий янгилиги:  мустақил иш меҳнат таълими йўналиши бўйича ўқитувчиларни тайёрлашда касбий тайёргарлиги сифатини ошириш омили эканлигининг педагогик ва психологик жиҳатдан асосланганлиги;  талабалар мустақил ишлаш малакаларининг шаклланганлик даражасини аниқлаш мезонларининг ишлаб чиқилганлиги;  мехнат таълими йўналиши бўйича бўлажак ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил ишни ташкил этиш инн о вацион методининг яратилганлиги;  талабаларда мустақил ишлашни кўникма ва малакаларини шакллантиришнинг самарали шакл, метод ҳамда воситаларнинг белгиланганлиги ва уларнинг тажрибада синаб кўрилганлиги;  талабаларнинг мустақил ишлашни ташкил этиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқи лганлиги. Битирув малакавий ишн инг илмий амалий аҳамияти: меҳнат таълими ўқитувчисини тай ё рлашда мустақил иш бўйича илмий-методик тавсияларни ишлаб чиқилганлиги. Тажриба-синов ишлари натижалари тадқиқот йўналишини белгилаб олиш имконини берди. Жумладан: 7

- меҳнат таълими ўкитувчисининг ўз-ўзини такомиллаштириб бориши, бошқариш, назорат қилиш ва баҳолаш, мустақил билим олиш кўникмаларини шакллантиришнинг муҳим омили сифатида мустақил ишни амалга оширишнинг мақсади, мазмуни, методи ва воситалари белгилаб берилди; - меҳнат таълими ўкитувчисини касбий шакллантиришнинг мустақил ишлаш технологияси ишлаб чиқилди; - мустақил ишни ташкил этишда талабаларнинг психологик ва индивидуал сифатларининг ўрни ва аҳамияти аниқланди; - меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил ишни ташкил этишнинг мақбул шакллари белгилаб берилди; - меҳнат таълими ўқитувчиларнинг мустақил ишлаш кўникма ва малакаларини шакллантириш ва талабаларнинг машғулот давомида мустақил ишларини ташкил этиш мақсадида меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ё рлаш жара ё нида қўллаш мумкин. Битирув малакавий ишн инг кириш, икки боб, хулоса, фойдаланилган адаби ё тлар рўйхати дан ташкил топган бўлиб, унинг умумий ҳажми 36 саҳи фадан иборат. I - bob. Mehnat t a`lim o ’ qituvchilarini tayyorlash jarayonida innovatsion yondashuv asosida interfaol metodlarni qo’llash 1 .1. Ta`lim-tarbiya jarayoniga innovatsion yondashuv O’zbekistonda ta`lim-tarbiya sohasini isloh qilish maqsadida «Ta`lim-tarbiya to’g’risida»gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning amaldagi holati muhim ahamiyat kasb etmoqda. Prezidentimiz I.A. Karimov bu muammo ilmiy - nazariy va amaliy nuqtai nazardan asoslab, o’quv-tarbiya jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish, boshqarish, maqsadga erishish samaradorlikni oshirishning muhim omili deb hisobladi. Respublikamizda olib borilayotgan ta`lim-tarbiya islohotlari, mutaxassis kadrlar salohiyotini oshirishga qaratilgan bo’lib, oliy o’quv yurtlarida pedagoglarning metodik mahoratini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. 8

O’qituvchilarimiz bu vaziyatdan chiqishda ularni o’z faoliyatiga tanqidiy yondashib, psixologik jixatdan qayta ko’rib chiqib, ularni yangi sharoitda bolalarga samimiy munosabatda bo’lish, ularni rivojlantirishda shaxsiy yondashuv, hamkorlik, hamijodkorlik, individuallashish asosida, ularni ta`lim - tarbiya jarayoniga motivatsiya hosil qilish orqali ta`lim jarayonida faol ishtirokini ta`minlashga barcha kuchlarini va e`tiborlarini qaratishni talab etadi. Agar o’qituvchi o’zining faoliyatni kuzatib borsa, tahlil qilsa, o’ziga baho bera olsa, o’z faoliyatiga tuzatishlar, yangiliklar kirita olish imkoniyatiga ega bo’ladi. Shu sababli ham respublikamizda interfaol metodlarni o’quv jarayoniga qo’llash keng joriy etilmog’i kerak. Bu o’z navbatida o’quv jarayonini insonparvarlashtirish, demokratiyalashtirish, liberilizatsiyalashni tashkil etishni taqozo etmoqda. Qisqa qilib aytganda, o’quv jarayoni markazida o’quvchi shaxsi, uning extiyoji bo’lmog’i lozim. O’quv jarayoni uning hoxish, istagiga qaratilgan, yo’naltirilgan bo’lmog’i talab etiladi. SHaxsga qaratilgan ta`lim o’quvchini o’quv – biluv faoliyatini tashkil etishning harakatlantiruvchi, qiziqish, extiyojini, hoxish, istaklarini ro’yobga chiqaruvchi kuch bo’lib xizmat qiladi. Innovatsiya: - Yangilanish, o’zgarish; - Biror – bir yangilikni kiritish; - Yangilikni o’zlashtirish jarayoni. Innovatsiya – (inglizcha Innovation – yangilik kiritish) – tizim ichki tuzilishini o’zgartirish, amaliyot va nazariyaning muhim qismi. Innovatsion jarayonning mazmuniy tomonini o’z ichiga oladi (ilmiy g’oyalar va ularning texnologiyalarini amaliyotga kiritish). Demak, faqatgina innovatsion jarayonlarni pedagogik tizimga bog’lash yoki kiritish orqaligina ta`limda yuqori darajalarga erishish mumkin. Bunda yangiliklarni sekinlik bilan, bosqichma – bosqich kiritish, uni qanchalik foyda keltirishini atroflicha o’ylab, o’lchab amalga kiritish maqsadga muvofiqdir. Innovatsiyalarni pala – partish, tartibsiz, oldindan natija olishni mo’ljallamay amalga oshirish zarar keltirishi ham mumkin. 9

Zero, innovatsiya chuqurroq bilim olish, o’rganish, o’zlashtirish, keng hajmdagi bilimlarni olishga qaratilmog’i yaxshi natijalar berishi mumkin. Bular doimiy pedagogik muammo bo’lib kelayotgan: o’quv – tarbiyaviy faoliyat motivatsiyasini oshirish, dars jarayonlarida o’quv materialni hajmini oshirish, o’quv jarayonini jadallashtirish, vaqtni tejash, ko’proq ilg’or metodlardan foydalanish, o’quv – tarbiyaviy ishlarda interfaol usullardan foydalanish, ilg’or texnologiyalarni qo’llash, axborot – kommunikatsion texnologiyalarni joriy qilishdan iborat. YUqori natijalar beradigan yangi g’oyalar, yangi nazariy bilimlar beruvchi, insonni rivojlanishiga olib keluvchi, tom ma`nodagi innovatsiyalarni yaratish, izlash, joriy etish talab etiladi. Ko’plab umumiy va xususiy loyihalarni tahlil etib, pedagogik nazariya va amaliyotga tadbiq etilish xususiyat va holatlarini o’rganish asosida umum pedagogik innovatsiyalarni shunday ko’rinishda bo’lishini belgilash mumkin:  Juda yangi bo’lmasada, doimiy faol bo’lgan, o’zining g’oyasi – ahamiyati jixatdan eskirmagan, o’quv – tarbiya jarayoni texnologiyalarini, o’quv jarayonini optimallashtirish nazariyasi va amaliyotini;  Gumannistik pedagogika va uning nazariy va amaliy jihatlari texnologiyalarini;  Pedagogik tizim jarayonidagi boshqaruvlarni yangi g’oya, yondashuvlar asosida tashkil etilishi;  Yangi g’oyalarga asoslangan texnologiyalar, axborot vositalari va ommaviy kommunikatsiyalarga suyanish kabilar kiradi. Innovatsiyani (yangiliklarni) bosh va asosiy yo’nalishlari qilib pedagogik sistemadagi: - Pedagogik sistemaning bir butunligiga; - O’quv muassasalari; - Pedagogik nazariya; - O’qituvchi; - Ta`lim oluvchilar; - Pedagogik texnologiya; - Mazmun; 10

- SHakl, metod, vosita; - Boshqaruv; - Maqsad va natijalarni ko’rsatib o’tish mumkin. CHuqur o’zgarishlarni amalga oshirish orqali pedagogik tizimga ta`sir etish asosida innovatsiyani amaliyotga joriy qilish mumkin. Rus olimi YU.K.Bobanskiyning keyingi 10 yilliklar orasida fanda yangi va muhim yo’nalish bo’lib, innovatsion jarayon va novatsiyalar nazariyasi paydo bo’ldi, deydi. Bu nazariya o’qituvchining bevosita mehnat faoliyatiga bog’liqdir. O’quv – tarbiyaviy ishlarni takomillashtirishning yana bir yo’li o’quv jarayonini insonparvarlashtirishdir . Darsni insonparvarlashtirish: - Hamkorlik; - O’quvchiga g’amxo’rlik; - O’quvchini hurmat qilish; - E`zozlash; - Kechirimli bo’lish; - O’z – o’zini rivojlantirishga muhit yaratish; - Psixologik sog’lom muhit yaratish; - Ijodiy muhit; - Do’stona munosabatda ish yuritish; - O’quvchini extiyoji, qiziqishi, shaxsiy fazilati, iqtidorini, ichki imkoniyatlarini ishga solish. Umuman o’quv jarayonida pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish, demokratlashtirish, liberizatsiya etishni. - O’zining shaxsiy – kasbiy sifatlari va fazilatlarini tahlil qilishi, bu boradagi kamchiliklarni aniqlashi va ularga barham berish yo’llarini izlashi; - Pedagogik jarayonda do’stona, samimiy muhit, hamkorlik, hamijodkorlik va g’amxo’rlik vaziyatda ish faoliyatini olib borish; - O’quvchi, talaba shaxsini xurmat qilish va e`zozlash yo’llarni egallashi, o’qitish jarayonida ijodiy va qulay ijtimoiy – psixologik muhitni yaratish ko’nikma va malakalarini egallagan bo’lishi; 11

- O’quvchilarni rag’batlantirish va uni yangi metodlarini qo’llash ko’nikmalarini; - O’zining pedagogik va o’quvchilarning bilish faoliyatidagi kamchiliklarga barham berishning samarali usullarini egallagan bo’lishi kerak. Albatta, yuqoridagi ishlarni amalga oshirish ta`lim sifati va samarodorligi oshirishni kafolatlaydi. Buning uchun o’qituvchilarning bilimlarini va pedagogik mahoratlarini takomillashtirib borishlari doimiy, uzluksiz holda olib borilishi talab etiladi. Innovatsion faoliyatda ish yuritish uchun yuksak madaniy – insonparvarlik asosida ta`limga yondashishi talab etiladi. Insonparvarlik pedagogikasi shaxs va uni rivojlanishiga qaratilgandir. Uning belgilari: ma`lumotlarni egallab olish va ma`lum doiradagi mahorat va ko’nikmalar hosil qilish uchun texnik, jismoniy, aqliy rivojlanishiga diqqatni qaratilishidir. Mustaqil fikrlovchi va harakat qiluvchi shaxsni shakllantirishga qaratilgan kuchlarni to’plash, har qanday hayotiy va o’quv vaziyatlarda asoslangan qarorlarni tanlay olib, qaror qabul qila olishdir. O’quv jarayonini qayta qurish va yo’naltirishga zaruriy tashkiliy sharoitlarni yaratish. O’quv jarayonini insonparvarlashtirish yondashuvi asosida haqiqiy insoniy munosabatlarni o’rnatish orqali avtoritar pedagogikadan voz kechib borish demakdir. SHaxsga shunday muhit, sharoit yaratish kerakki, u yuqori sifatli bilim, ko’nikma, malaka olsin va ma`naviy – ma`rifiy, tarbiyaviy ishlarga befarq qolmasligi kerak. Insonparvar pedagogika maktabni o’quvchiga moslashuvi, qulay sharoit, ijodiy muhit yaratib, “psixologik himoya” bilan ta`minlashni talab etadi. Insonparvarlik maktabi amaliyotini innovatsion faoliyatning aniq uslublarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Ular: 1. O’quv – tarbiya jarayonini differentsiyalash; 2. O’quv – tarbiya jarayonlarini har bir shaxs xislat – qobiliyatlariga qarab muvofiqlashtirish; 3. Har bir tarbiyalanuvchini uning qiziqishini rivojlantirish uchun kerakli sharoitlarni yaratib berish; 12

4. Gotogen sinf, sinflar va shunga o’xshashlarni tashkil etish; 5. O’quv – tarbiya faoliyatni qulayligi; 6. Psixologik xavfsizlik, o’quvchilarni himoyalash; 7. O’quvchilarning kuchiga va imkoniyatlarga ishonish; 8. O’quvchini qanday bo’lsa, shunday qabul qilish; 9. Ta`lim – tarbiya muvaffaqiyatini ta`minlash; 10. Maktab yo’nalishini maqsadga qarab o’zgartirish; 11. Insonparvarlik ta`limini kuchaytirish. Innovatsion, interfaol ta`lim o’qituvchi va o’quvchiga doimiy ijodiy izlanish, uzluksiz o’z shaxsini rivojlantirish, takomillashtirish imkonini beradi. Yuqorida aytganimizdek, o’quvchi shaxsiga, uning qiziqish, hoxish, istagiga, extiyojiga qaratilmog’i kerak. YA`ni ta`limni individuallashtirishga qaratilmog’i talab etiladi. Endi ta`limni individuallashtirish deganda nimani tushunish kerak? degan savolga javob beraylik. Demak, ta`lim – tarbiya sifati va samaradorligi o’quvchining ta`lim mazmunini o’zlashtirishga yo’naltirilgan mustaqil mutoala bilan samarali shug’ullanishi, mustaqil fikr yuritishi va tafakkur faoliyati bilan bog’liq. Interfaol metodlarda dars jarayonini olib borishda o’quvchilarda quyidagi xususiyatlarning rivojlanishini ko’rsatish mumkin: O’quvchi o’qitilibgina qolmay, mustaqil o’qish, o’rganish, ishlashga, o’zlashtirishga o’rgatiladi.O’quvchilarni mustaqil ravishda tahlil qilish orqali o’zlashtirishga, ijodiy mulohaza yuritishga, shaxsiy xulosalar asosida erkin fikr yuritishga o’rgatiladi. Bizga yot fikrlarga qarshi fikr yurita olish, o’z nuqtai nazarini himoya eta olish ko’nikmalari shakllantiriladi.O’quvchiga bilimlar tayyor holda berilmasdan, bilimlarni darsliklardan, axborot – resurs markazlaridan, internetdan, turli boshqa manbalardan izlash, topish, qayta ishlash orqali ijodiy mushohada yuritish imkoniyati yaratiladi. O’quvchining darsliklar bilan ishlash, o’qish, o’rganish, konspekt yozish, qo’shimcha adabiyotlar va manbalardan foydalanib, mustaqil o’zlashtirish ko’nikmalarini egallashga o’rgatiladi. Sinfdagi barcha o’quvchilarni o’z qobiliyatlari darajasida o’zlashtirishlari kafolatlanadi. O’quvchining o’zlashtirganligini, olgan bilimlarini kundalik 13

hayotda, amaliy faoliyatda foydalana olish ko’nikma va malakalari bilan belgilanadi. O’qituvchi - o’quvchilar interfaol metodlar asosida ishlashni o’rganib, uni o’z o’quv - biluv faoliyatlariga olib kira olsalar, barcha o’quvchilar deyarli bir xil natijalarga erishadilar. Interfaol metodda dars jarayoni tashkil etilganda:  O’quvchilarning o’zaro faolligi oshadi, hamkorlik, hamijodkorlikda ishlash ko’nikmalari shakllanadi.  O’quv reja, dastur, ta`lim mazmuni, darslik, standart , me`yor, qo’llanmalar bilan ishlash malakalari shakllanadi.  Ta`lim mazmunini, matnini mustaqil mutoala qilish, ishlash, o’zlashtirish kundalik shaxsiy ishlariga aylanadi.  O’quvchi erkin fikr bildirish, o’z fikrini himoya qilish, isbotlay olish, tasdiqlay olishga odatlanadi.  Eng muhimi o’quv jarayonida didaktiv motivlar vujudga keladi. YA`ni o’quvchining extiyoji, hoxish, istagi qondiriladi , dars qiziqarli kechayotganligi sababli, vaqt o’tayotganini bilmay qoladi. O’quv – biluv jarayonida o’quvchining shaxsiy manfaatdorligi oshadi. Bu holat o’quvchini o’quv maqsadlariga intilishi va erishishida yuqori bosqichga ko’taradi. 1.1.1. Darslarni interfaol metodlarda tashkil etishning afzalliklari Darslarni interfaol metodlarda tashkil etishning afzalliklari o’’qitish mazmunini yaxshi o’zlashtirishga olib keladi. - O’z vaqtida o’quvchi – o’qituvchi – o’quvchilar orasida ta`limiy aloqalar o’rnatiladi. O’qitish usullari ta`lim jarayonida turli xil ko’rinishlarda kechadi (yakka, juft, guruh, katta guruh). O’quv jarayoni o’qish extiyojini qondirish bilan yuqori motivatsiyaga ega bo’ladi. O’zaro axborot berish, olish, qayta ishlash orqali o’quv materiali yaxshi esda qoladi. O’quv jarayonida o’quvchining o’zi o’ziga baho berishi, tanqidiy qarashi rivojlanadi. 14

O’quvchi uchun dars qiziqarli o’qitilayotgan predmet mazmuniga aylanadi. O’qish jarayoniga ijodiy yondashuv, ijobiy fikr namoyon bo’ladi. Har bir o’quvchining o’zi mustaqil fikr yurita olishiga, izlanishga, mushohada qilishga olib keladi. Interfaol usulda o’tilgan darslarda o’quvchi faqat ta`lim mazmunini o’zlashtiribgina qolmay, balki o’zining tanqidiy va mantiqiy fikrlarini ham rivojlantiradi. Xulosa shuki, bunday sharoitda o’qituvchi yuksak rivojlangan fikrlash qobiliyatiga, muammolar bo’yicha chuqur mushohoda yuritishga, muammolarni o’z vaqtida echa oladigan qobiliyatga ega bo’lishi kerak. Interfaol metodlarda darsni tashkil etishda o’quvchi shaxsini rivojlantirish o’zi – o’ziga zamin yaratishdan boshlanishi kerak. YA`ni o’quvchining: - O ’ zi mustaqil mutoala qilishi , o ’ qishi asosida bilim olishi ; - O ’ zini – o ’ zi anglab etishga , anglab tarbiya topishga ; - O’z kuchi va imkoniyatlariga ishonch bilan qarashga; - O’quv mehnatiga mas`uliyat xissi bilan qarashga; - O’z faoliyatini mustaqil tashkil eta olishi, har bir daqiqani g’animat bilishga; - O’quv mehnatiga o’zida hoxish, istak uyg’ota olishga; - Har qanday vaziyatda faollik ko’rsata olishga; - Ayniqsa, hozirgi tezkor axborot manbalaridan unumli foydalana olishni asosiy va bosh maqsad qilib olishga o’rganmog’i zarur. Noan`anaviy o’qitish usullaridan foydalanishdan maqsad nima uning afzalliklari darsning samaradorligini oshirish tamoyillari nimadan iborat degan savolga quyidagicha xosilalar asosida javob berish mumkin. 1. Noan`anaviy o’qitish eng sodda qulay usul. 2. Mustaqil fikrlashni o’ rgatadi. 3. Ko’p tarmokli. 4. Sodda va oson. 5. Bilim boyligini oshiradi. 6. Vaqtdan yutadi. 7. Qiziqarli o’tadi. 15

8. Darsning samaradorligini oshiradi. 9. Dunyoqarashni kengaytiradi. 10. Tafakkurni rivojlantiradi. 11. O’quvchilarining diqqat e`tiborini tortadi. 12. H ar bir o’quvchi bilan individual munosabatda bo’ladi. 13. Xotirani kuchaytiradi. 14. Izlanishga chorlaydi. 15. O’quvchilarni o’z ustida ishlashga chorlaydi. O’qitishdan ko’zlanadigan maqsad bu davlat ta`lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarini o’quvchiga etkazishdan iborat. Qachonki o’quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib etilsa yoki o’quvchi malaka oshirish uchun mo’ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera olsagina o’qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo’ladi. Mehnat ta`limi darslarini o’qitishning interfaol usullari asosida tashkil etish- ularda tashkil etiladigan ta`lim-tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish, shuningdek, mehnat ta`limidan o’quvchilariga bilim berish va ularni tarbiyalashda samaradorlikga erishishga yo’naltirilgan pedagogik faoliyat jarayoni bo’lib, bunda bir qator pedagogik vazifalar hal etilishi lozim. Ular quyidagilardan iboratdir: - Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasida muayyan shart-sharoitlarni yaratish; - Mehnat ta`limi darslari pedagog xodimlari o’rtasida interfaol metodlar mohiyatini ochib berishga qaratilgan maxsus o’quv seminarlarini tashkil etish; - ular tomonidan pedagogik texnologiya asoslarini puxta o’zlashtirilishiga erishish; - Mehnat ta`limi darslari pedagoglarida ta`lim-tarbiyaviy faoliyatni tashkil etishga nisbatan ijodiy yondashuv hissini tarbiyalash; - Mehnat ta`limi darslarining o’qituvchilarida texnologik yondashuv asosida tashkil etish ko’nikma va malakalarini hosil qilish; 16

- Mehnat ta`limi darslari o’qituvchilari tomonidan ta`lim-tarbiyaviy ishlarni interfaol metodlar asosda tashkil etilishiga erishish; - Mehnat ta`limi darslari o’qituvchilarining texnologik asosda pedagogik faoliyatni tashkil etish borasidagi mahoratlarini oshirish; - Mehnat ta`limi darslarining samaradorligini ta`minlash. - Mehnat ta`limi darslari o’qituvchilarida pedagogik faoliyatni interfaol metodlar asosida tashkil etish malakasini shakllantirishga quyidagi tamoyillarga amal qilish asosida erishiladi: 1. Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi yagona maqsadning qaror topganligi. 2. Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi harakatning izchil, maqsadga muvofiq, tizimli va uzluksiz amalga oshirilishi. 3. Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etishda mavjud shart-sharoit hamda sub`ektiv yondashuvlarni inobatga olish. 4. Pedagogik mahorat va iqtidorlarni erkin namoyish etish. 5. Yangi tajribalarni ommalashtirish. 6. Nazariy va amaliy faoliyat birligi . 7. Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etishda xorijiy mamlakatlarning donor tashkilotlari bilan hamkorlik va hokazolar. Mehnat ta`limi darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish quyidagi omillar asosida amalga oshiriladi: 1) ob`ektiv omillar: - boshlang’ich ta`lim darslarida moddiy-texnik bazaning yaratilganligi; - Ta`lim-tarbiya jarayonining zarur texnik hamda axborotli vositalar bilan ta`minlanganligi; - Mehnat ta`limi darslarida pedagogik monitoring (ma`lumotlar banki)ning tashkil etilganligi, uning maxsus adabiyotlar bilan boyitilganligi; 2) sub`ektiv omillar: - Mehnat ta`limi limi darslarining o’qituvchilarida PT mohiyatini o’ rganishga nisbatan ichki ehtiyoj va qiziqishning yuzaga kelganligi; 17

- ularda o’ z faoliyatlarida PT lardan foydalanishga nisbatan rag’batning qaror topganligi; - ta ’ lim muassasasi rahbariyati va jamoasining ta ’ lim - tarbiya jarayonini interfaol metodlar asosida tashkil etish y o’ lidagi birligi va yakdilligining shakllanganligi; - Mehnat ta`limi darslari o’qituvchilarining PT mohiyatidan xabardorliklari; - ularda o’ z faoliyatlarini texnologik yondashuv asosida tashkil etish borasidagi ko ’ nikma va malakalarning tarkib topganligi ; - Mehnat ta`limi darslari o ’ qituvchilarining o’ z pedagogik faoliyatlarida PT ni q o’ llay olish mahoratiga egaliklari ; - ularda ijodkorlik , izlanuvchanlik , boshlang ’ ich ta ` lim o ’ quvchilari orasida kqtarinki kayfiyatni yarata olish sifatlarining mavjudligi ; - PT asosida pedagogik faoliyatni tashkil etayotgan o ’ qituvchilarni rag ’ batlantirib borish va hokazolar . B oshlang ’ ich ta ` lim darslari o ’ qituvchilarining pedagogik faoliyatni interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi mahoratlari darajasi quyidagi k o’ rsatgichlarga muvofiq belgilanadi : - Mehnat ta`limi darslari o ’ qituvchilarida boshlang ’ ich ta ` lim o ’ quvchilari bilan muloqotni muvaffaqiyatli tashkil etish , pedagogik faoliyatga nisbatan ijodiy yondoshuv , pedagogik vaziyatlarni baholay olish va ularga muvofiq xatti - harakatni tashkil etish malakalari shakllanganligi ; - pedagogik faoliyat mazmuni , k o’ lami , sur ` ati hamda samaradorliginining yu q ori darajasi . Mavzuni nazariy - amaliy asoslarini o’ rganish natijasida shu holat aniqlandiki , pedagogik texnologiyalar mohiyatini m ehnat ta`limi darslari pedagoglari o’ rtasida targ ’ ib qilish jarayonida ijtimoiy - gumanitar fanlarga nisbatan tabiiy fanlar o ’ qituvchilari mazkur pedagogik texnologiyalarning nazariy - amaliy asoslarini tez va puxta o’ zlashtirishga muvaffaq b o’ lganlar . Buning boisi , Mehnat ta`limi o ’ quvchilariining bilim , ko ’ nikma va malakalari , shuningdek , t a ` lim - tarbiya jarayonining samaradorlik d a rajasini 18

aniqlashga y o’ naltirilgan metodlarning statistik xususiyatga egaligidadir 1.2. Ta`lim-tarbiya jarayonida interfaol metodlarni qo’llashda innovatsion texnologiyalar Maktabda innovatsiyalar masalasini muhokama etganda, tarbiya tizimlarida innovatsiyalar tashkil topishi to’g’risidagi masalalarni gapirib o’tmay bo’lmaydi. Lekin buning uchun avval, tarbiyaviy tizimning ichki tushunchasini kiritamiz. SHundan keyin tarbiyaviy tihzimni falsafiy va texnologik jihatlarda ko’rib chiqishda, innovatsiyalar yuzaga kelishini o’rganamiz. Shunday qilib, pedagogikada «tarbiya» kategoriyasining bir vaqtda, bir necha tushunchalari mavjud tarbiyani o’rganayotgan avlodga tarbiyani eng muhim ijtimoiy tajribalarni etkazish bo’yicha maxsus tashkil etilgan jarayon sifatida tushunish, eng keng tarqalgan tushunchalardan hisoblanadi SHundan kelib chiqib, har qanday tarbiya jarayonining asosi, haqiqatda,o’qitish hisoblanadi, degan xulosaga kelish to’g’ri bo’ladi. Ushbu holatda tarbiya jarayoni didaktik vositalar bilan ko’rina boshlaydi. Ta`lim muassasaining tarbiyaviy vazifasi birinchi navbatda, o’quvchilarda, o’zini shu dunyoda anglab etish,boshqalar orasida o’z o’rnini topish bilan dunyoga, madaniyatga, atrof-muhitga qadriyatlarni shakllantirishdan iborat. Lekin mana shu vazifani faqat o’qitish jarayonida amalga oshirib bo’lmaydi: u individual manfaatlarini qondirish bilan bog’liq dam olish doirasidagi o’yin, mehnat, ijodiy faoliyati bilan ham bog’liq. SHunday qilib, xususan tarbiya tizimi innovatsiyalarini o’rganish imkoniyati paydo bo’ladi. Uni yaratish va rivojlantirish jarayonida, har gal qator aniq masalalarni hal etish kerak bo’ladi: yuqorida nomlari keltirilgan mualliflar ularning beshtasini alohida urg’u bilan ko’rsatadilar:  Bolalarda dunyoning yaxlit va ilmiy asoslangan ko’rinishini shakllantirish.  Fuqarolik o’zini anglashni, vatani taqdiri uchun javobgarlikni shakllantirish.  Bolalarni umuminsoniy qadriyatlarga jalb etish, ular orasida mana shu qadriyatlarga mos bo’lgan xulqni shakllantirish.  O’sib kelayotgan kedlajak avlodda, shaxs xususiyatlari sifatida prespektivlikni, « ijodkorlikni» shakllantirish. 19

 O’z-o’zini anglashni shakllantirish, o’zini amalga oshirishda bolaga yordam ko’rsatish. Tarbiya tizimini ko’rib chiqish falsafiy jihati-tarbiyaning mazmun- maqsadlarini asoslashni, uni konkretlashtirish va tarbiyaning kerakli mazmuni bilan aloqasini asoslab berishni ko’zda tutadi. Biz avval aytganimizdek, bugungi kun qarashlari ostida, tarbiya tizimida ikki- turlicha bo’lgan kontseptual (ko’p jihatdan qarama-qarshi) yondashishlar mavjud. Birinchi yondashish tarbiya – bu o’ziga hos mazmunga ega bo’lgan (falsafiy-pedagogik, g’oyaviy, psixologo-pedagogik, ma`naviy va boshqa) bola shaxsiga ijtimoiy belgilangan va maqsadga muvofiq ta`sir ko’rsatishga asoslanadi. Bunday tarbiya ma`lum shakllarda (frontal, guruhli, individual) va ma`lum metodlar bilan amalga oshiriladi. «Tarbiya ta`sir ko’rsatish sifatida» mana shu paradigmasida pedagog barcha choralar bilan samarali tarbiyaviy ta`sir ko’rsatishga erishishi kerak. U (pedagog) o’zi ixtiyorsiz, bolalar va ota-onalar teng qimmatli ishtirokisiz- mana shu tizimda asosiy sub`ekt bo’lib qoladi, chunki bolalar va «olib boruvchilar» rolida ishtirok etadilar. Va, albatta, tarbiyada teng huquqli sherik hisoblanmaydilar. Bu erda bola «tarbiya predmeti» sifatida,ishtirok etadi va bolaning faolligi sifatida sub`ektivlik to’g’risidagi murojaat har gal «kerakligini faol o’zlashtirish» yoki adaptiv faollik deb ataluvchi xususiyatga ega bo’ladi. Shunday qilib, ijtimoiylashtirish insonning «adaptik faollik» qobiliyatiga ega bo’lishni ko’zda tutadi va maqsadga muvofiq jarayonlar (o’qitish va tarbiyalash), maktabgacha, maktab, maxsus kasb-hunar muassasalarida hamda tasodifiy omillar (oila, ommaviy axborot vositalari, san`at bilan muloq o t qilish) ta`siri ostida amalga oshiriladi. Bu ta`sir ko’rsatish tarbiya tizimi (yoki ijtimoiylashtirish) insonparvarlik g a zid kabi baholanishi mumkin emas, chunki u albatta, avtoretit vositalar bilan amalga oshirilishi shart emas.unda o’qituvchi va bolalar o’rtasida, insonparvarlik munosabatlari mavjud bo’lishi, gumanitar qadriyatlar targ’ib qilinishi, guruhli va individual ijodkorlik elementlari ta d biq qilinishi mumkin. 20

Bundan tashqari, ta`sir ko’rsatish ushbu tarbiya tizimi o’zi tarbiya jarayoniga demokratik qadriyatlar va qoidalar kiritishi kerak (atrof-hayotdagi o’zgarishlar ortidan): hayotni tashkil etish demokratik usullarini o’zlashtirish (bolalar hamjamiyatidan boshlab), boshqalarga nisbatan huquq va majburiyatlarini o’zlashtirishga amal qilish. Lekin, tarbiya bilan bog’liq bu yondashish, amalda o’sib kelayotgan xxx emasligi bilan bog’liq bo’lib chiqmoqda, chunki bolaning xulqi va hayoti bu holatda to’laligicha tashqi kuchlar bilan belgilanadi v a unda sh u tanlovni amalga oshirish imkoniyati qolmaydi. Etkazish kerak bo’lgan qandaydir tarbiyaviy mazmun,mana shu tarbiyaviy standartdan kelib chiquvchi ijtimoiy- pedagogik - nazariy- bu narsalarning barchasi bolaning ichki «xohlayman» istagiga, balki tashqi «kerak» talabiga yo’naltirilgan metodlarni talab etadi. SHuning uchun ushbu tarbiyaviy tizim qandaydir jazo va majburlashlarsiz, mavjud bo’lishi mumkin emas. Tarbiyadan boshqa yondashish insonparvarlik tarbiyaviy tizimini yaratish bilan bog’liq. Bu yondashish birinchi navbatda, biz ilgarigi bo’limda batafsil ko’rib chiqqan individuallashtirish jarayoni bilan mos keladi (lekin uni bola ijtimoiylashtirish masalalarini iloji boricha yaxshi o’zlashtirib olishi maqsadi bilan bog’liq yondashish bilan adashtirish kerak emas). YAna bir bor eslatib o’tamiz, individuallashtirish - bizning tushunishimizcha, bu bolada mavjud yoki o’zining individual tajribasida egallagan yagona, alohida va o’ziga hosligini ta`minlab turish va rivojlantirish bo’yicha kattalarning hamda bolani o’zining faoliyatlari. Shaxsni individuallashtirish uning «o’zligini» rivojlantirish, shunday qilib,keng ma`noda insonparvarlik tarbiyaviy tizimini tashkil etadi.Tarbiyada bunday yondashishning maqsadi, bolalarga, ularning «sub`ektiv mavjudliklarini» tashkil etishda yordam ko’rsatish hisoblanadi. Maktab insonparvarlik tarbiyaviy tizimi samaraliligini muhim sharti, bolalar va kattalarni umumiy jamoaga birlashtirish hisoblanadi (lekin o’z vazifalari bo’yicha turlicha bo’lsa ham-bolalar, pedagoglar, ota-onalar). Bolalar va kattalarning o’zaro munosabatlari, ma`lum munosabatlarni yuzaga keltiradi, ular birinchi navbatda tizimning tarbiyaviy imkoniyatlarini belgilaydi. 21

Tarbiyaviy tizimlar ikki turini taqqoslash, tahlil qilish yakunida ta`sir ko’rsatish ta`lim tizimi va insonparvarlik tarbiya tizimi, o’zinig predmeti mazmunida ham farq qilishini alohida aytib o’tamiz. Birinchisi, birinchi navbatda, dunyoning ijtimoiy ko’rinishini o’rganadi. Ikkinchi tizim, o’zini-o’zi o’rganish usulini o’rganadi. Ma`lum ijtimoiy qoidalarni, qadriyatlarni, munosabatlarni etkazib ta`sir ko’rsatish tarbiya tizimi, bolalarda o’zini anglashga qobiliyatni rivojlantirish masalasini o’z oldiga qo’ymaydi - bu uning predmeti hisoblanmaydi. Insonparvarlik tarbiyaviy tizimi- bu boshqa gap. Inson tanlab olish sub`ekti sifatida ishtirok etar ekan, u bu tanlovni o’ziga nisbatan amalga oshirishi ko’zda tutiladi, demak o’zini anglash jarayonisiz, bu tizimni amalga oshirish mumkin emas. SHuning uchun turli insonparvarlik tarbiyaviy tizimlar, hozirgi kunda, aynan mana shu yo’nalishda rivojlanmoqda. Innovatsiya (anglagan holda, umuman yangilikni kiritish sifatida) ishchi (amaliy) tushunchasini eslab, aniq misolda tarbiya tizimini falsafiy jihatdan qarashda, innovatsiya qanday shakllantirishini ko’rsatamiz. Shunday qilib pedagogik yordam ishi erkinlik, ijodkorlik, kattalar va bola o’rtasida haqiqiy demokratiya va insonparvarlikda yuzaga keladigan tarbiya, boshqa madaniyatga kiradi. Tarbiya maqsadini pedagogik yordam sifatida, mana shu umuman yangicha tushunish mazmuni bo’yicha tarbiya tizimini falsafiy jihatdan qaralganda, innovatsiya hisoblanadi. U mana shu maqsadga mos yangi tarbiya texnologiyasini ishlab chiqishga olib keladi. Masalan, sinfni mikroguruhlarga bo’lish (qiziqishi bo’yicha, qur`a tashlash bo’yicha, etakchilari bo’yicha): hamkorlikdagi faoliyatda o’yin rollarini yaratish usullari; guruhni muhokamada so’zga chiqish tartibi va boshqalar- bularning barchasi tarbiyachilari aniq uslublariga misollar. Lekin ulardan hech biri, qandaydir aniq tarbiyaviy masala bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’liq emas, shuning uchun mana shu uslublarni turli xil texnologiyalarga kiritish mumkin. Mikroguruhlarga ajratish uslubini jamoa bo’lib maqsadni belgilashda ham hamkorlikda rejalashtirish va umumiy ishlarni bajarish texnologiyasida ham qo’llash mumkin va guruhli tahlilni tashkil qilish usuli sifatida ham va muloqot 22

reytingida mashqlar o’tkazish uslubi sifatida ham qo’llash mumkin. SHunga mos ravishda ishlab chiqilayotgan pedagogik yordam texnologiyalari ham ilgari ma`lum bo’lgan uslublar yo’nalishidan iborat bo’lishi mumkin, lekin ma`lum tartibda tuzilgan ularning ketma-ketliklari yangi tarbiya vazifalariga javob bera boshlashi mumkin. Pedagogik yordam texnologiyasi – bu o’sib borayotgan odamning boshqalardan o’zining farqini anglab etishga yordam beruvchi o’zining bo’shligi va o’z kuchini- jismoniy, intellektual, ma`naviy, ijodiy vositalardan foydalanishi tizimidir. Bu ta`lim olishda mustaqil va muvafaqqiyatli ilgari borishi, shaxsiy hayot yo’li va hayot mazmunini tanlash uchun zarurdir. Ushbu texnologiyani amalga oshirish o’quvchining savolidan boshlanadi: «men kim bo’laman!», «qanday bo’lishim kerak?». Pedagog bilan birgalikda mana shu savollarni muhokama qilish, yana boshqa bir mustaqil savolni ham keltirib chiqaradi: «Qanday yashash kerak?» maxsus tashkil etilgan maslahatlar orqali aynan mana shu o’quvchiga hos bo’lgan individual hayot tarzi, asta-sekin tuziladi, intellektual, emotsional, jismoniy yuklamalar qulay rejimi tanlanadi. Bola faoliyatini tuzatish va baholash munosabati: «yaxshi, yomon», «to’g’ri- noto’g’ri», «mumkin- mumkin emas» kabilar ma`lum yoshi bosqichida belgilar xulqi doirasini belgilaydi. Bu uslub o’qituvchi obrusi hali juda kuchli bo’lmagan kichik maktab yoshidagi o’quvchilar uchun ancha samarali bo’ladi. Pedagogik yordam texnologiyasini amalga oshirish uchun, ya`ni bir uslub ijtimoiy ko’nikmalar kursini maqsadga muvofiq kiritish hisoblanadi. Ushbu kurs etik madaniyat, ijtimoiy munosabatlar, shaharlararo munosabatlar, qaror qabul qilish, o’zini anglash kabi fanlardan iborat bo’lishi mumkin. Ushbu ikki fan- akademik emas balki labaratoriya- amaliy mashg’ulotlar yoki o’zini namoyon etish va o’zaro aloqalar hamda hamkorlik tajribasi uchun jamoani ijodkorlik bo’yicha mashg’ulotlar ko’rinishida qurilishi juda muhim. 23

II-БОБ. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълим мазмуни ва моҳияти, унинг инновацион шакл, метод ва воситаларидан фойдаланиш 2.1. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълимнинг мазмуни ва моҳияти Касбий мустақил иш жараёнини гуманитарлаштириш муҳимлигига ишонч ҳосил қилишнинг шарти, шарт-шароити, шакли, ахборот материали, воситаси, инсонпарварлик асосида амалга оширилиши, унга тайёргарлик. Мустақил иш таълимнинг тизимли таркибий қисми сифатида унинг хусусиятлари кўринишида янада чуқурроқ англанади . Таълим - тизимлаштирилган билимлар , малака ва кўникмаларини ўзлаштириш жара ё ни ва натижаси , ҳа ё тга , меҳнатга , фаолиятга тай ё рлашнинг муҳим омилидир . Таълим ижтимоий - маданий ҳодиса ҳисобланади ва қуйидаги ижтимоий - маданий вазифаларни бажаради : 1. Таълим - бу инсонни фанлар ва маданият дун ё сига кириши энг қулай ва интенсив ( жадал ) усулларидан биридир . 2. Таълим инсонинг ижтимоийлашиши ва авлодларнинг кетма-кетлиги амали ё тидир. 3. Таълим инсоннинг ижтимоий ва маънавий ҳа ё ти механизми ва оммавий маънавий ишлаб чиқариш соҳаси ҳисобланади. 4. Таълим- инсон фаолияти маданий- ифодаланган намуналарини тарқатиш жара ё нидир. 5. Таълим регионал тизимларни ривожланишига ва миллий анъаналарни сақлаб қолишга ё рдам беради. 6. Таълим жамиятнинг асосий маданий қадриятлари ва ривожланиш мақсадлари еткақиладиган ҳаамда тадбиқ этиладиган ижтимоий институт ҳисобланади. 24

7. Таълим жамият ҳа ё тида ва алоҳида инсонда маданий ўзгаришлар ва қайта ташкил топишларни фаол теқлаштирувчиси сифатида иштирок этади. Бу ерда қуйидагиларни таъкидлаш зарур: таълим - ўқувчининг маълум давлат таълим даражаларини - ижтимоий боғлиқ мақсадларни акс эттирувчи стандартларга эришишини тасдиқлаш билан амалга ошириладиган шахснинг, жамият, давлат манфаатларида мақсадга мувофиқ таълим ва тарбия жара ё нидир. Қуйидагиларни таъкидлаш ҳам муҳимдир: педагогик ўқув юртларида ўқувчиларнинг маълум қисми касбий таълим олади. Олий педагогик мактабларида ё шларнинг алоҳида ижтимоий категорияси ўқитилади, улар қуйидагилар билан фарқ қилади: • Олий педагогик таълим институти билан ташкилий бирлаштирилган • Юксак билим даражаси билан ижтимоий фаоллиги, интеллектуал ва махсус етуклиги мослиги билан фарқ қилади; • Касбий йўналганлиги, танлаган касбига тай ё рланишга ҳозирлиги билан; • Фаолияти асосий турлари - касбий-ўқув, мустақил иш (ўқишдагига қўшимча), илмий-тадқиқотчилик. Талабалар яна маълум ҳаётий тажрибаси, педагогик амалий фаолияти ва керакли касбий ўзини такомиллаштириши билан ҳам фарқ қиладилар. Ўқув юртида билим олиш даври етуклик даври (кундузги бўлим талабалари учун - шахсий; бўлим талабалари учун - касбий). Шахсий сифатлари ташкил топиши даври билан (мақсадга интилувчанлик, қатъийлик, дадиллик, мустақиллик, ташаббускорлик; хулэи ижтимоий-маънавий сабаблари кучайиши; ахлоқий муаммоларга қизиқиши ортиши: ҳаёт мазмуни, бурч, масъулият ва бошқаларга) тўғри келади. Тўлақонли касбий-ижодий ҳа ё т ва фаолиятга ишонч жонланади. Бўлажак ўқитувчи (бакалаврларни) идрок этиш қизиқишлари кенглиги, билимлилик айниқса, касбий соҳадаги билимлик қизиқтиради. Талабаларни чуқур касбий мустақил ишга йўналтириш зарур, буни ижтимоий аҳамияти билан асослаб, чуқур ва доимий касбий-педагогик қизиқишни шакллантириб. Уни ривожлантириш учун талаб даражасигача 25

шароит яратиш керак. Таълимнинг ҳоқирги замонавий тушунчасини шахснинг турли хил қобилиятларини шакллантириш, уларни амалга ошириш ва маҳсулдорлиги юксак даражаси деб тушуниш керак. Бугунги кунда ҳар бир таълим олиш вазиятида шахсни ва индивидуалликни ривожлантирувчи ташкил этувчилари ҳамда унинг ўзини ривожлантириши учун шароитлар муҳим бўлиб қолмоқда. Шундай қилиб, таълим жараёнида мустақил ишнинг устунлиги янада ортиб бормоқда. Эркин , мустақил билим олиш и учун шахсга ҳамма ҳуқуқлар берилади, яъни бундан таълимнинг инсонпарварлаштирилиши, демократлаштирилиши ва табақалаштирилиши мазмуни келиб чиқади . Демак, талабаларнинг мустақил ишлари жара ё нида мутахассиснинг шахсини тарбиялаш ва ҳap томонлама ривожлантириш керак, биринчи навбатда - интеллектуал, интеллектуал-ижодий, фикрлаш қобилиятларини ривожлантириш, ўқитувчи касбини танлашда ижтимоий бурчи хиссини тарбиялаш, касбий ўзини такомиллаштириш зарурлигини англаб етиши лозим. Таълимни асосий муаммоларни ҳал этишга, шу жумладан ўқувчининг мустақил иш жараѐнида ўзини ўрганиш ва касбий-шахсий қизиқишлари, талаблари ва эҳтиѐжларини қониқтиришига йўналганлиги таълимни фақатгина такомиллашиши эмас, балки ижтимоий организм сифатида модернизациялаштирилиши ҳам гаровидир. «Мустақил иш» - тушунчаси педагогик луғатларда - ўқув юртидан ташқари, мустақил ўрганиш туфайли эгалланадиган таълим туридир, деб таърифланган. Айни вақтда «Мустақил иш», «Ўзини тарбиялаш», «Мустақил ўқиш» тушунчаларидан синонимлар сифатида фойдаланилмоқда. Бунда улар бажарган мустақил ишларнинг дидактик мақсади, шахсий ё ки жамоага мўлжалланганлиги, ўзлаштириш усуллари, шаклига бажариш ўрнига қараб фарқланади. Талабаларда мустақил онгли фаолиятни шакллантириш таълим жара ё нида муҳим омил ҳисобланади. Унинг назарий, амалий, илмий, методик ва педагогик асослари таҳлил қилинса ва мустақил ишнинг энг самарали шакллари, воситалари танланса, онгли мустақил иш фаолиятини шакллантиришда ижобий натижаларга эришиш мумкин. Бунда ўтиладиган 26

мавзунинг амалиѐт билан узвийлиги, илмийлиги ва материалларнинг қизиқарлилиги, мавзуларнинг тизимлилиги, топшириқ ҳамда вазифаларнинг кўп қирралилиги, ўзаро боғлиқлиги муҳим ўрин тутади. Аммо энг асосийси талабаларни мустақил онгли фаолиятини шакллантиришда уларнинг интилиш ва қизиқишларига эътибор қаратиб, талабалар эгаллаган билимларини амали ё тда қўллай олишлари, уларни ижтимоий фойдали, тарғибот–ташвиқот ишларида иштирок этишларини таъминлашдан иборат. 2.2. Меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълимни ташкил қилишнинг инновацион шакл, метод ва воситалари Маърузалар ва амалий машғулотларнинг меҳнат таълими ўқитувчиларини касбий шакллантиришдаги дидактик имкониятларига эга эканлиги барчага маълум. Маъруза ва амалий машғулотларнинг кўпроқ педагогик онгнинг назарий даражасини ривожлантиришга йўналтирилганлиги аксарият ҳолларда кўпинча, талабаларнинг билимлари оғзаки хусусиятга эга бўлишига олиб келади. Меҳнат таълими ўқитувчиларини касбий шакллантиришда мустақил иш жара ё нини ташкил қилиш муҳим ўрин тутади. Талабанинг мустақил иши унинг аудиторияда ва ундан ташқарида, ўқитувчи раҳбарлигида ёки ўқитувчи иштирокисиз амалга ошириладиган мустақил иш мажмуини англатади. Мустақил иш қандай шароитларда амалга оширилади: 1. Бевосита аудиторияда - маъруза амалий машғулот, семинар ё ки лабора- тория ишлари бў й ича вазифалар бериш жара ё нида; 2. Ўқитувчи билан дарс жадвалидан ташқари пайтлардаги бевосита мулоқот чоғида маслаҳатлар беришда, ижодий мулоқотлар жара ё нида, якка топшириқ бажаришда ва бошқалар. 3. Ахборот ресурс марказида, уйда, талабалар уйларида, кафедраларда талаба томонидан ўқув ё ки ижодий топшириқларни бажариш жара ё нида. Мустақил иш бўйича тест саволлари, топшириқлар ва машқлар устида ишлаш асосан мустақил бажарилади. Бу иш натижалари эса аудиторияда 27

(амалий ва лаборатория) машғулотларида ўқитувчи раҳбарлигида таҳлил қилинади ва баҳоланади. Интерактив методлар – бу жамоа бўлиб фикрлаш, ўзаро харакат қилмоқ деб юритилади, яьни педагог таъсир этиш усуллари бўлиб , таълим мазмунининг таркибий қисми ҳисобланади. Бу методларнинг узига хослиги шундаки, улар фақат педагог ва ўқувчи талабаларнинг биргаликда фаолият кўрсатиши орқали амалга оширилади. Бундай педагогик ҳамкорлик жара ё ни ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, уларга қуйдагилар киради: - ўқувчи талабанинг дарс давомида бефарқ бўлмаслиги, мустақил фикрлаш, ижод этиш ва изланишга мажбур этиши; - талабаларни ўқув жара ё нида билимга бўлган қизиқишларини доимий равишда бўлишини таъминлаши; - талабанинг билимга бўлган қизиқишини мустақил равишда ҳар бир масалага ижодий ё ндошган ҳолда кучайтириш; - педагог ва ўқувчи талабанинг хамиша хамкорликдаги фаолиятларини такомиллаштириш. Мустақил иш технологияси ва мустақил иш сабаблари бир-бири билан боғликдир: аниқ натижага эриша олишига ишонмаслик талабани мустақил ишлашдан ҳар қандай бошқа сабаблардан кўра кўпроқ кўнглини совутади. Мустақил иш технологиясини яратиш бир неча алоҳида муамммоларни ҳал этишни кўзда тутади. Улар орасида мунтазам ишнинг мақсадини қўйиш муаммоси алоҳида ажралиб туради. Агарда таълим олиш умумий ривожланишни таъминлашга хизмат қилса, мустақил ишнинг мақсади эса - касбий шаклланиш ё ки касбий малакасини ривожлантириш, ўстариш ҳисобланади. Агар талабага кутилмаганда юқори даражадаги мустақилликни намо ё н этган ҳолда топширикдарни бажариш талаб этилса, у ҳолда талаба топшириқ-ларни бажара олмаслиги мумкин, натижада ўз кучига бўлтан ишончни йўқотади. Бундай ҳолат содир бўлмаслиги учун дастлаб топшириқларни шу тахдитда 28

бериш керакки, натижада субъект топшириқнинг бирор қисминигина мустақил бажарсин, сўнгра ўқитувчи билан биргаликда натижаларининг тўғрилигини таҳлил қилиб чиқсин. Топширикларни бажариш жара ё нида талабаларда сабабий- ташкилий (ўқув фаолият и ни мустақил ташкил этишнинг йўналишлари, билим, малака ва кўникмалари), мазмунли- процессуал (ўқув фаолиятининг моҳиятини билиш ва бу фаолият муваффақиятли бўлишини белгаловчи шахсий сифатларни ривожлантириш) ва текшириш-баҳолаш (мустақил ишда зарур саналган шахс сифатларни ўзи баҳолаш) каби кўникмаларнинг шаклланиши мустакил иш жара ё нида мажмуавий равишда шаклланиб боради. Мустақил ўқишни таҳлил қилиш (бу мустақил билим олиш эмас) юқорида кўрсатилган таркибий қисмларнинг талаба томонидан тартибсиз, турлича ўзлаштирилишини кўрсатади. Улардан баъзилари (масалан, текшириш- баҳолаш) таълим муассасаларида деярли шакллантирилмайди. Мустақил ишларга тай ё ргарликнинг ташкилий асослари педагогик- психологик, техник - технологик тушунчалар ҳисобланади. Педагогик- психологик ва техник-технологик тушунча (категория)лар сабабий ва текшириш-баҳолаш таркибий қисмларининг ривожланишига фаол таъсир кўрсатадилар. Демак, мустақил ишга тайерлаш жара ё нида талабаларда назарий (тушунчали) фикрлаш қобилиятини ривожлантириш зарур. Бундай тай ё ргарликни амалга ошириш бу барча муҳим боғликликлар билан тушунчалар кўринишида акс эттирилган педагогик ва техник-технологик ишга ўргатаб бориш, яъни, маълум интеллектуал ҳаракатни амалта ошириш демакдир. Таълим жара ё нининг умумий моҳиятини ё ритишда педагогик адаби ё тларда "ўқув топшириғи" тушунчаси билан бирга "масала" тушунчаси кенг берилган. Аксарият ҳолатларда масалани ҳал этиш мавжуд муаммонинг оғзаки ифодаси сифатида эътироф эталади. Масалада жавоби топилиши зарур бўлган шарт ва унга асосланган муаммоли савол берилади. Юқорида ўқув масаласини мустақил ишнинг ташкилий шакли сифатида белгиладик. Шунга асосланиб, ўқув-педагогик масалалар тизимига 29

қўйилувчи талабларни ифода этамиз. Ўқув-педагогик масалалар тўплами бу маълум яхлитлик бўлиб, ўқитувчи фаолияти асосида ҳал этилувчи асосий вазифаларни акс эттиради. Ўқув педагогик масалаларни еча билиш малакали шахснинг умумий ҳолати билан ифодаланувчи, унинг онги, фикрлаш усули, касбий нуқтаи назари ва йўналишини кўрсатувчи умумкасбий малакадир. Шахснинг йўналганлиги аниқ воқелик сабабий-қадриятли муносабат мазмунида намоѐн бўлади. Педагогик ҳамда техник-технологик муаммоли вазиятли топширикдарни ҳал этиш асосида талаба бўлажак касбий фаолият муаммоларини ҳал этиш усулларини эгаллайди. Педагогик ҳамда техник-технологик муаммоли вазиятли топшириқлар дидактикада мустақил иш даражасини оширувчи бошқарув, рағбатлантириш, ташкил эташ ва назорат воситалари сифатида қаралади. Талабанинг ўқув фаолиятига нисбатан ўқитувчи томонидан муайян талаб- ларнинг қўйилиши уларнинг мазмунини бойитади. Педагогик ҳамда техник- технологик муаммоли вазиятли топширикдарни берилиш шакли эса олдин ўзлаштирилган намуна бўйича хулосалар чиқаришни кўзда тутувчи бошқарув топшириқлари ва масалаларининг бажарилиши саналади. Бизнинг фикримизча, педагогик хамда техник-технологик муаммоли вазиятли топшириқлар ва масалаларда автоном ҳолда мустақил ишлаш учун кат т а имкониятлар мавжуд. 2.3. Меҳнат таълими ўқитиш методикаси фанидан тавсия этиладиган мустақил таълим мавзулари 1.Меҳнат таълими ўқитиш методикаси фани ва унинг вазифаси. 1.1. Меҳнат таълими ўқитиш методикаси фанингнг мақсади ва вазифасини ёритувчи реферат тайёрланг. 1.2.ДТС да меҳнат таълимига оид маълумотларни ўрганинг. 1.3.Буюк мутафа к курларнинг меҳнат таълими ва тарбия с ига оид фикрларини тўпланг. 1.4. “ Таълим тўғрисида ” ги қонун и , “ Кадрлар тай ё рлаш милий дастур ” нинг мақсад ва вазифасини ўрганинг. 30

1.5. Янги педагогик технологияларни таълим жараёнига қўллаш - таълим- тарбия жараёнининг самарадорлигига таъсир қилувчи муҳим омил мавзусида реферат тайёрланг. 1.6. http://www.istedod.uz/; http://www.pedagog.uz/ Интернет сайтларини ўрганиш. Фойдаланиладиган адабиётлар: 1.Тх о ржевский Д.А. Меҳнат таълими методикаси. - Т. : Ўқитувчи,1987. 2. Давлатов К., В о р о б ье в А. Меҳнат ва меҳнат таълими назарияси ҳамда методикаси .- Т .: Ўқитувчи , 1992. 3.Умумий ўрта таълимнинг Давлат таълим стандарти ва ўқув дастури. 4- махсус сон. 1999. 4. Каримов И.А. Б аркамол авлод-Ўзбекистон тараққи ё тининг пойдевори. - Т .: 1998. 2.Мактаб ўқув режасида маҳнат таълимининг ўрни ва унинг тарихий тараққиёти 2.1. Меҳнат таълими дарслигини мактабдаги ўрнини аниқланг. 2.2. Меҳнат таълимни тарбиядаги ўрни нималардан иборатлигини аниқланг. 2.3. Мактаб ислоҳатида меҳнат таълими вазифалари ва уларга қўйиладиган ДТС талабларини ўрганинг. 2.4. Меҳнат таълими асосий йўналишларини аниқланг. Фойдаланиладиган адабиётлар: 2 . 1. Тхоржевский Д . А. Меҳнат таълими методикаси. - Т. : Ўқтувчи,1987. 2. 2.Давлатов К.Д ва б ошқ . Меҳнат ва касб таълими,тарбияси ҳамда касб танлаш назарияси ва методикаси.-Т.:Ўқитувчи,1992. 2.3.Умумий ўрта таълимнинг Давлат таълим стандарти ва ўқув дастури. 4- махсус сон. 1999. 2.4.Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим стратегияси муаммолари ва таълим мазмунининг янги моделлари, уларни тадбиқ этиш йўллари. 3.Меҳнат таълимининг дидактик тамойиллари:Онглилик ва активлик. 31

3.1.Меҳнат таълимининг дидактик тамойиллари ва уларнинг таълимдаги ўрнини аниқланг. 3.2.Ёш ва индивидуал хусусиятини ҳисобга олишни ё ритиб беринг. 3.3.Таълим-тарбия бирлиги мавзусида реферат тай ё рланг. 3.4.Унумли меҳнат асосида ўқитишни ўзига хос хусусиятларини ўрганинг. Фойдаланиладиган адабиётлар 3. 1. Тхоржевский Д . А. Меҳнат таълими методикаси. - Т. : Ўқтувчи,1987 . 3. 2.Давлатов К.Д ва б ошқ . Меҳнат ва касб таълими,тарбияси ҳамда касб танлаш назарияси ва методикаси.-Т.:Ўқитувчи,1992. 3.3.Давлатов К. Меҳнат ва меҳнат таълими тарбиясидан амалий машғулотлар.-Т.:Ўқитувчи, 1995. 4. .Меҳнат таълимининг ўқитиш шакллари 4.1.Меҳнат таълимида амалий ва назарий ўқитишни таҳлил қилинг. 4.2.Меҳнат таълимида кўпроқ самара берадиган ўқитиш ш а клларини аниқланг. 4.3.Меҳнат таълимини ўқитиш шаклларидан якка, звено, фр о нтал шаклларини ўрганинг. 4.4.Меҳнат таълимида экскурсиянинг ўрни ва аҳамияти ҳақида реферат тай ё рланг. Фойдаланиладиган адабиётлар 4.1. Тхоржевский Д . А. Меҳнат таълими методикаси. - Т. : Ўқтувчи,1987 . 4. 2. Давлатов К.Д ва б ошқ . Меҳнат ва касб таълими,тарбияси ҳамда касб танлаш назарияси ва методикаси.-Т.:Ўқитувчи,1992. 32

2.4. “Токарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари” мавзусига 2 соатлик дарс ишланмаси Мавзу: Токарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари Дарс мақсади: а) Таълимий: Талабаларга т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари , ҳамда қўлланилиш соҳалари ҳақида тўлиқроқ маълумот бериш. б) Тарбиявий: Т окарлик дастгоҳларининг ишлаб чиқаришдаги роли ва а ҳ амияти. в) Ривожлантирувчи: Талабаларни т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари тўғрисидаги билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш, ўқитувчилик қобилиятини шакллантиришга оид тушунчалар ҳамда уларни илмий изланишга йўналтириш. Дарс тури: аралаш. Дарс методлари: Блум таксономияси асосида Кластер методи Дарснинг жиҳозланиши: Тарқатма материаллар, ва уларнинг турлари акс эттирилган плакатлар, мавзуга оид адаби ё тлар ва ўқув методик қўлланмалар. Фанлараро боғланиш: Физика, Математика , Чизмачилик, Материалшунослик ва конструкцион материаллар технологияси, Материаллар қаршилиги, Машина деталлари , Меҳнат таълими ўқитиш методикаси, касб танлашга йўллаш Техник воситалар: Кодоскоп, слайдлар. Тарқатма материаллар: Блум таксономиясига « Кластер» методи асосидаги ишланмалар Машғулотнинг бориш тартиби: 1. Ташкилий қисм а) Саломлашиш; б) Давоматни аниқлаш; в) Навбатчи тайинлаш; 2. Асосий қисм а) Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари ҳақида умумий тушунча; б) Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари р ивожланиш босқичлари; 33

в) Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг ишлаб чиқаришдаги роли ва аҳамияти. 3. Якуний қисм а) Бахолаш б) Рағбатлантириш. Баҳолаш мезони - балли тизим. (100-86) Билиш – 100-93 балл. тушуниш – 92-86 балл, қўллаш – 85-78 балл, таҳлил – 77-71 балл, синтез – 70-63 балл, баҳолаш – 62-55 балл. Дарснинг бориши Ташкилий қисм (5 дақика) Дарсга ўқитувчи кириб келади ва талабалар билан саломлашиб, хона тозалигини текшириб бўлгач, давоматни аниқлаб, навбатчи тайинлайди. 1. Асосий қисм (60 дақиқа) 1.1 . Биринчи босқич (30 дақиқа) а) Талабаларга “Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари” мавзуси маъруза шаклида умумий тушунча ва билимлар билан аудиторияга тушунтирилади. б) Савол-жавоб ўтказилади. в) Савол-жавоб натижаларига асосланиб ўқитувчи талабаларнинг билими қа нда й даражада эканлиги ҳақида қисқача маълумотга эга бўлади. Бу маълумот дарсни режалаштиришга ёрдам беради. Юқорида талабалар билдирган фикр мулоҳазалари ўқитувчи маърузаси асосида барчаси жамланиб, талабалар иштирокида ягона тўғри хулосага келинади. 1 .2 . Иккинчи босқич (30 дақиқа) Талабалар 6 гуруҳга бўлиб олинади. Хар бир бўлинган гуруҳ ўзаро ўз етакчиларини тайинлаб олишади. Гуруҳларга «Билиш», «Тушуниш», «Қўллаш», «Таҳлил», «Синтез», «Баҳолаш» каби сўзлар ё зилган конвертлар тарқатилади. Ҳ ар бир гуруҳ кўрсатилган параметрлар асосида мавзуни қамраб олган сўзларни ё зиб чиқишади. Вазифа: Конвертдаги берилган ибораларни қамраб олувчи мавзу юзасидаги сўзлар, уларнинг қўлланилиш соҳаларини берилган ибора ўнига ёзиб чиқиш вазифаси юклатилади. Бу метод орқали маъруза талабаларга қандай етказилганлик даражаси аниқланади. Вазифа бажарилгандан сўнг гуруҳ 34

етакчилари берилган ибора учун ё зилган мазмунларни доскага чиқиб ҳимоя қиладилар. Талабалар жавоблари умумлаштирилади. Натижанинг афзалликлари ва камчиликлари ҳақида ўзаро мунозарага киришишади. Натижаларга танқидий, қарши фикрлар бериш асосида материални ўрганишда ўз-ўзини назорат қилиш малакаси шакллантирилади. Асосли, исботланган ва такомиллаштиришга қаратилган фикр ва мулоҳазалар ўқитувчи томонидан белгилаб борилади. 3. Якуний қисм (10 дақиқа) а) Ҳар бир гуруҳ етакчиси ўз гуруҳидаги талаба лар ни қандай иштирок этгани га қараб гуруҳ билан маслаҳатлашган ҳолда ҳар бирини баҳолайди. Бунда талабаларнинг билдирган фикрлари қа нда й даражада тўғрилигига эътибор берилади. б) Гуруҳларнинг натижалари асосида энг яхши гуруҳ ва фаол талабалар номи эълон қилинади. Билиш : Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари , моделлари ҳақида маълумот. Тушуниш: Т окарлик дастгоҳлари ва уларнинг турлари, моделлари нинг ўзаро имкониятлари , ҳамда бир-биридан фарқи ҳақида маълумот Қўллаш: Болт ва гайка ясашда т окарлик дастгоҳлари қайси турларидан фойдаланиш ҳақида маълумот Таҳлил: Т окарлик дастгоҳларининг умумий тузилиши ҳақида маълумот Синтез: Т окарлик дастгоҳларининг ишлаш принципи ҳақида маълумот Баҳолаш : Т окарлик дастгоҳларининг турлари, моделларининг бир-биридан устун ва камчиликларига баҳо бера олади. Ўқув мақсадларининг асосий тоифалари Ўқув мақсадлари турларидан намуналар 1.БИЛИШ Бу тоифа ўтилган материални эслаб Қўлланиладиган ибораларни билади, аниқ далилларни билади, иш-ҳаракат 35

қолиш ва такроран сўзлаб (кўрсатиб) беришни англатади. Мазмуни турлича аниқ далиллардан бошлаб, то яхлит назарияларгача бўлиши мумкин. Бу тоифанинг умумий белгиси тегишли маълумотларни эслаб қолишдир. тартиби усулларини билади, асосий тушунчаларни билади, қоида ва тамойилларни билади. 2.ТУШУНИШ Қуйидагилар ўтилган материал аҳамиятини тушуниш қобилиятининг кўрсатгичлари бўлиш мумкин: материални бир шаклдан иккинчи шаклга ўзгартириш, бир «тил»дан иккинчи «тил»га айлантириш (масалан оғзаки шаклдан математик шаклга). Шунингдек, талаба томонидан материални тушунтириб берилиши ва қисқача талқин қилиниши (интерпр е тация) ё ки ҳодиса ва воқеаларнинг бундан кейинги боришини тасаввур этиши (натижасини олдиндан айтиб бериши) ҳам Далиллар, қоида ва тамойилларни тушунади, оғзаки материални талқин қила олади, схема, диаграмма, графикларни талқин қила олади, оғзаки материални математик шаклда ифодалай олади, мавжуд маълумотлар асосида кутила ё тган оқибат-натижани тахминан тасаввур эта олади. 36

Хулоса Меҳнат таълими дарсларини инновацион технологиялар асосида ташкил этиш, булғуси меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил ишларнинг ташкил этишда инновацион технологиялардан фойдаланишга нисбатан замонавий ёндашувлар, меҳнат таълими дарсларида ўқувчилар билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш жараёнида мустақил ишларнинг иновацион шакллари, методлари воситаларидан фойдаланишнинг тажриба натижалари асосида афзаллиги кўрсатилди; - Булғуси меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил ишларнинг иновацион шакл ва методларини қўллашнинг илмий-педагогик асослари таҳлил қилинди; - Меҳнат таълими ўқитувчисининг мустақил билим олиш мазмунига кўра меҳнат таълим ўқитувчиларини тай ё рлашда мустақил ишларнинг инновацион шакл, метод ва воситаларидан фойдаланиш бўйича тавсиялар берилди; -Таълим муассасаларида меҳнат таълими ўқитувчиларини тай ѐ рлашда мустақил таълим мазмуни аниқлаш, инновацион шакл, метод ва воситаларидан фойдаланиш яхши самара бериши аниқланди; - Булғуси меҳнат таълими ўқитувчисини мустақил таълим олишида замонавий педагогик технологияларидан унумли фойдаланилса, уларнинг касбий тай ё ргарлик даражаси ошади ва мустақил таълим жара ё нининг самарадорлиги таъминланади. Фойдаланилган адабиётлар: 37

1. Каримов И.А. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.-Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Юксак маънавият енгилмас куч.-Т.: Маънавият, 1993 3. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни.-Т.: Шарқ, 1997 . 4. Муслимов Н.А., Қўйсинов О.А. Касб таълими ўқитувчиларини тайёрлашда мустақил таълимни ташкил этиш. –Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2006. 5. Бабанский Ю.К. Ҳозирги замон умумий таълим мактабида ўқитиш методлари. -Т.: Ўқитувчи, 1990. 8. Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат.-Т.: ТДПУ, 2003 . 9. Ишматов Қ. Педагогик технология асослари (Илғор педагогик технологиялар) ўқув қўлланма .- Наманган : НамМПИ, 2003 . 10. Голиш. Л.В. Таълимнинг фаол усуллари: мазмуни, танлаш, амалга ошириш.-Т.: Ўрта махсус, касб-хунар таълимини ривожлантириш институти нашриёти, 2001. 11. 13. Кларин. М.В. Инновации в Мировой педагогик е. – Рига , 1995 . 14. Ишмухаммедов Р.Ж. Инн о вацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йўллари.-Т.: ТДПУ , 2004 . 15. Интернет материаллар : www.edu.uz www.refs.uz www.ziyonet.uz www.connect.uz www.pedagogika.uz www.referats.net www.referats.com www.referat.students.ru __ 38

O'xshashlar

Mehnat ta’limi darslarini innovatsion texnologiyalar asosida tashkil etishning shakl va metodlari

Bo'lg'usi mehnat ta’limi o’qituvchilarini kasbiy salohiyatinii takomillashtirish mеxanizmi

Mehnat ta’limi mashg’ulotlarida grafik tasvirlardan foydalanish

Mehnat ta’limi bo’yicha mustaqil ishlarni tashkil qilish metodikasi

Mehnat ta’limi darslarida o’quvchilarning tadbirkorlik qobiliyatlarini shakllantirish