Akademik litseylar fizika ta’limini shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya asosida tashkil etish mexanika bo‘limi misolida - Pedagogika - Diplom ishlar

Akademik litseylar fizika ta’limini shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya asosida tashkil etish mexanika bo‘limi misolida

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

469.5 KB

Ko'chirib olish

О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 1

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI FIZIKA KAFEDRASI ESHPULATOV SIROJ SHOKIR O‘G‘LINING “5140 2 00-Fizika”ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Akademik litseylar fizika ta’limini shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya asosida tashkil etish mexanika bo‘limi misolida mavzusida yozgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar: dots. G. S. UZOQOVA “ Himoyaga tavsiya etilsin” Fizika – matematika fakulteti dekani:____________ prof. A.Tashatov “____”________________ 2016 yil О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 2

Qarshi - 2016 О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 3

MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………………………………3 1-BOB. SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA- LARНИНГ NAZARIY ASOSLARI 1.1 O ’ quv jarayonini pedagogik texnologiya asosida tashkil etishning zaruriyati ..9 1.2 Shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalarнинг nazariy asoslari .….…13 1.3 Shaxsga yo ’ naltirilgan o ’ qitish texnologiyalarning amalda qo ’ llanilishi………19 2-BOB. SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANI TA’LIM TIZIMIDA QO’LLANILISHI 2.1 Ta ’ lim texnologiyasida ta’lim oluvchi shaxsi ob ’ ekt va sub ’ ekt sifatida.........25 2.2 Mexanika bo‘limini shaxsga yo’naltirilgan texnologiya asosida o’qitish.....30 2.3 Kinematikaga oid tushunchalarni shaxsga yo’naltirilgan texnologiya asosida shakllantirish...............................................................................................................38 2.4 Mexanik ish, quvvat va energiya mavzusini shahsga yo‘naltirilgan texnologiya asosida o‘rganish..........................................................................................................43 XULOSA …………………………………………………………………….......50. ADABIYOTLAR RО‘YXATI ……………………………………………....52. KIRISH Respublikamizda ta’lim sohasining isloh qilinishi munosabati bilan akademik litsey va kasb–hunar kollejlari fizika ta’limi tarkibiy tuzilishi va О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 4

mazmunini hozirgi davr talablariga mos ravishda takomillashtirish modernizatsiyalash, uzviyligini ta’minlash zaruriyati vujudga keldi. Ta`lim tizimi yoshlar intеllеktual faolligini oshirishning eng muhim omilidir. Ta`lim jarayonini zamon, fan-tеxnika taraqqiyoti talablari darajasiga ko`tarmoq bu murakkab jarayonni har tomonlama taraqqiy ettirish zarur. (I.A.Karimov.“Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch”. T. “Ma`naviyat”- 2008) Kiyingi yillarda o ’ qitishning yangi pedagogik texnologiyalari pedagog mutaxasislar orasida eng ko ’ p tarqalgan fikrlardan biriga aylanib bormoqda. Bunga sabab o’qituvchi faol bo’lib, ta’lim oluvchi esa tinglovchi passiv, faqatgina ob’ekt vazifasini bajaruvchi- o’qitishning avtoritar usuli deb baholanadigan an’anaviy usulning zamonaviy ta’lim tizimi talablariga javob bera olmayotganligi. Hanuzgacha jahonda eng ko ’ p tarqalgan o ’ qitishning an’anaviy usul ida o‘quv mash- g’ulotining asosiy birligi dars bo’lib, u bitta fanining bitta mavzusiga bag ’ ishlanadi va o ’ qituvchi tomonidan boshqariladi. Avtoritar o ’ qitish texnologiyasida ta’lim oluvchining tashabbusi va mustaqilligi deyarli yo ’ qoladi, o ’ qitish majburiy yo ’ sinda amalga oshiriladi. An ’ anaviy o ’ qitish texnologiyasining qusurlari ustida to ’ xtalib, Prezident Islom Karimov “Ta’lim oluvchilar qaysi sinfdan boshlab mustaqil fikr yurita boshlaydi? Umuman maktabda mustaqil fikr yuritishga o ’ rgatiladimi?” degan savollarni qo ’ ydilar va ularga quyidagicha javob berdilar: “Aminmanki, o ’ rgatilmaydi. Mobodo biror ta’lim oluvchi o ’ qituvchiga e ’ tiroz bildirsa, ertaga u hech kim havas qilmaydigan ahvolga tushib qoladi. Maktabdagi jarayonda o ’ qituvchi hukmron. U ta’lim oluvchidan faqat o ’ zi tushuntirayotgan narsani tushunib olishni talab qiladi. Prinsip ham tayyor: “Mening aytganim-aytgan, deganim-degan”. Demak, an ’ anaviy ta ’ lim texnologiyasida o ’ qituvchi va ta’lim oluvchi munosabatida majburiy itoatkorlik, ya ’ ni zo ’ ravonlik pedagogikasi amal qiladi”. (O ’ zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasidagi nutqidan. 1997 yil 29 avgust. Karimov I.A. Barkamol avlod -Ozbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: Sharq, 1998. B. 4-19 ) Prezidentimiz ta ’ kidlaganlaridek, zo ’ ravonlikka asoslangan bu pedagogikada pedagog yagona su ’ bekt, ta’lim oluvchilar pedagogik jarayon obyekti, o ’ qitish О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 5

tushuntiruv-ko ’ rgazmali usulda olib boriladi. O ’ qitish ommaviy tarzda olib borilishi tufayli ta’lim oluvchilarning tashabbusi va mustaqilligi o ’ zidan-o ’ zi so ’ nib boraveradi. Shu bois texnologiya asosan ta’lim oluvchilarda bilim, ko ’ nikmalarni shakllantiradi, ular shaxsini rivojlantirishni ko ’ zda tutmaydi. O ’ z - o ’ zidan ko ’ rinadiki , an ’ anaviy o ’ qitish texnologiyasi o ’ z tabiatiga ko ’ ra ta ’ lim muassasalari oldiga jamiyatimiz tomonidan qo ’ yilgan talablarga butunlay javob bermaydi . Bundan farqli o ’ laroq shaxsga yo ’ naltirilgan texnologiyalarda ta ’ lim oluvchi ta ’ limning milliy modeli mohiyatiga ko ’ ra pedagogik jarayon markaziga qo ’ yiladi , uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarini ro ’ yobga chiqarishga qulay shart - sharoitlar yaratib beriladi . Ta ’ limning milliy modelini - shaxs , davlat va jamiyat , uzluksiz ta ’ lim , fan , ishlab chiqarishdan iborat 5 ta tarkibiy qismida “ shaxs ” asosiy tarkibiy qism - birinchi o ’ rinda turadi . Boshqacha aytganda , butun ta ’ lim tizimi , shu jumladan o ’ qitish ta ’ lim oluvchi shaxsiga yo ’ nartirilgan bo ’ lishi lozim . Zamonaviy pedagogik jarayon - o ’ qitishning shaxsga yo ’ naltirilgan texnologiyalari asosida amalga oshirilishi shaxsni h ar tomonlama shakllantirish, uni qobiliyati va imkoniyatlarini tо‘liq namoyon etish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishning dolzarbligi. Fizika ta’limiga o‘qitishning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalar tadbiqi – shaxsni jamiyatning talabiga kо‘ra yо‘naltirish, ta’limni ana shu talablar asosida tashkil etish, ta’lim tamoyillari, metodlari samaradorligini oshirish asosida shaxsni xar tomonlama shakllantirish, uni qobiliyati va imkoniyatlarini tо‘liq namoyon etish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Shaxsga yo ’ naltirilgan pedagogik texnologiya larning yana bir о‘ziga xos xususiyati ta’lim oluvchi faoliyatining ustuvorligidadir. Ta’lim jarayonida bilish, fizik tushunchalarni tо‘g‘ri shakllantirish, ta’lim oluvchi ongida bilimlar sistemasini о‘z-о‘zini nazorat qilish kо‘nikmasini tо‘g‘ri tarkib toptirish shaxsga О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 6

yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalarning tarkibiy qismidir. Bu о‘zaro bog‘liqlik pedagogik jarayonning о‘ziga xos qonuniyatidan kelib chiqadi. Tadqiqotning о‘rganilganlik darajasi. Fizika о‘qitish sifati va samaradorligini oshirish yo‘llaridan biri – fizika ta’limiga shaxsga yo’natirilgan pedagogik texnologiyalarning tadbiqi fan va ijtimoiy taraqqiyot rivojining uzviy bog‘liq holda va mavjud talablarga muvofiq takomillashib boruvchi pedagogik faoliyat hisoblanadi. Shu bois, fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ni tadbiq etish sohasida xamdо‘stlik mamlakatlari hamda respublikamizning taniqli olimlari tomonidan bir qator tadqiqot ishlari amalga oshirilgan. Pedagogik jarayonda shaxsni kuzda tutishga asoslangan pedagogik texnologiya (Sh.A.Amonashvili texnologiyasi); O‘quv materialini sxemalar va modellar ishorasi asosida o‘qitishni jadallashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov texnologiyasi); Shaxsga yo ’ naltiriлган pedagogik texnologiya (S.N.Lisenkova texnologiyasi, N.P.Guzik texnologiyasi); O‘qitshini individuallashtirsh texnologiyasi (Inge Unt, A.S.Graniskaya, V.D.Shadrikov texnologiyasi); ishlarida, о‘quv materiallarini shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar asosida loyixalashning mohiyati, yо‘llari va о‘quv jarayoniga tadbiq etishning umumiy hususiyatlari V. N.P.Pirogov, Ya.Korchak, K.Rodjers, E.Bern, S.T.Shaskiy S.V. Ivanov, G. B. Skok, B. Y. Farberman, B. Ziyomuhamedov, N. S. Saidaxmedov kabi olimlarning tadqiqot ishlarida yoritilgan. Bitiruv malakaviy ishning maqsadi. Fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ning tadbiqi, shu asosda о‘qitish tamoyillari va metodlarini о‘zaro aloqadorligini ta’minlashning nazariy asoslarini aniqlash hamda ushbu aloqadorlikni о‘quv jarayoniga qо‘llashga yо‘naltirilgan ilmiy metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Bitiruv malakaviy ishning obe’kti. Akademik litseylarda fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ni tadbiqiga asoslangan о‘quv jarayoni. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 7

Bitiruv malakaviy ishning predmeti. Fizika fanini о‘qitishda shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ni tadbiq qilish yо‘llariga bag‘ishlangan о‘quv materiallari mazmuni, shakli va tanlash tamoyillari. Bitiruv malakaviy ishning vazifalari. 1. Bitiruv malakaviy ish mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik, didaktik manbalarni о‘rganish, tahlil qilish. 2. О‘rganilayotgan mavzu dolzarb pedagogik muammo ekanligini nazariy jihatdan asoslash. 3. О‘rganilayotgan mavzu yuzasidan о‘quvchilarni о‘quv materialini о‘zlashtirish darajasini aniqlash, taklif etilayotgan metodika bо‘yicha о‘quv materiallarini о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirish samaradorligini aniqlash Fizika fanini о‘qitishda shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ni tadbiq qilish yо‘llariga oid ilmiy-metodik tavsiyalar berish. Tadqiqot metodlari. Analitik taxlil, pedagogik kuzatish, anketa, pedagogik tajriba, pedagogik loyixalash, sistemalashtirish hamda matematik-statistik metod. Tadqiqotning metadologik asosi. О‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim tо‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, О‘zbekiston Respublikasi hukumatining о‘rta maxsus ta’lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan qarorlari, Prezident I.A. Karimov ma’ruzalarida о‘rta maxsus ta’lim tizimi va o‘rta ta’lim tizimini takomillashtirishga yo‘naltirilgan fikr-mulohazalar va unda bayon etilgan yondashuvlari, tadqiqot muammosiga oid ilmiy-metodik pedagogik adabiyotlarga tayanilgan. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi. Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qо‘yiladigan muhim talablardan biri - ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmasdan, qisqa vaqt ichida yuqori ta’lim samaradorligiga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni о‘quvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan kо‘nikma va malakalarni hosil qilish, ular tomonidan egallangan sistemali bilim, kо‘nikma hamda malakalar darajasini baholash о‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 8

Fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ning tadbiq etish, ta’lim tamoyillari va о‘qitish metodlarining о‘zaro aloqadorligini ta’minlash dolzarb pedagogik muammolardan biri ekanligi nazariy jihatdan asoslangan. Fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ning tadbiqiga doir ilmiy metodik tavsiyalar ishlab chiqilib, samaradorlik darajasi aniqlangan. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy-amaliy ahamiyati. Ta’lim sohasidagi o‘quv-uslubiy ta’minot fizika ta’limiga shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar larning tadbiq etishga oid ilmiy-metodik tavsiyalar bilan boyitildi. Tadqiqot mavzusiga oid о‘quv materiallarini loyixalashning metodik va didaktik asoslari takomillashtirildi. Tadqiqot mavzusiga oid mavzular bо‘yicha texnologik va sistemali yondashuv asosida tayyorlangan dars ishlanmalari loyixalari о‘quv materiallarini о‘zlashtirish samaradorligini oshishiga yordam berаdi. Tadqiqot mavzusiga oid ishlanmalardan, shuningdek, yangi shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar asosida loyixalangan о‘quv materiallaridan muayyan mavzular bо‘yicha darslarni tashkil etish jarayonida foydalanish mumkin. Bitiruv malakaviy ishning mazmuni. Bitiruv malakaviy ishning birinchi bobida shaxsga yo’natirilgan pedagogik texnologiyalar nazariy asoslari, o’quv jarayonini pedagogik texnologiya asosida tashkil etishning zaruriyati, shaxsga yo’natirilgan pedagogik texnologiyalar ning ta’lim tizimiga tadbiq qilishning didaktik asoslari, fizika о‘qitish jarayonida shaxsga yo ’ natirilgan pedagogik texnologiyalar ning о‘rni va tashkil etish yо‘llari kо‘rsatib berilgan. BMIning ikkinchi bobi fizika о‘qitish jarayonida shaxsga yo ’ naltirilgan pedagogik texnologiyani ta’lim tizimida qo’llanilishi,т a ’ lim texnologiyasida ta’lim oluvchi shaxsining ob’ekt va sub’ekt sifatidagi faoliyati va mexanika bo‘limini shaxsga yo’naltirilgan texnologiya asosida o’qitishalardan foydalanish yo‘llari, vositalari, afzalliklari ilmiy asoslangan. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 9

I BOB. SHAXSGA YO ’ NATIRILGAN PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR NAZARIY ASOSLARI 1.1-§ O ’ QUV JARAYONINI SHAXSGA YO ’ NATIRILGAN PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA ASOSIDA TASHKIL ETISHNING ZARURIYATI Respublikamizning pedagog olim va amaliyotchilari ilmiy asoslangan hamda O ’ zbekistonning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan ta ’ lim texnologiyalarini yaratish va ularni ta ’ lim-tarbiya amaliyotida qo ’ llash borasida salmoqli ishlar амалга oshirilmoqda. Keyingi yillarda yaratilgan adabiyotlarda “Pedagogik texnologiya”, “Yangi pedagogik texnologiya”, “Ilg ’ or pedagogik texnologiya”, “Progressiv pedagogik texnologiya” kabi tushunchalar ko ’ p uchrab turgani bilan ularning o ’ zbek tilidagi maromiga yetgan ta ’ rifi xali tuzilmagan. Bu yerda, nima uchun bugungi kunda pedagogik texnologiyalarning milliy nazariy asosini yaratish va amaliyotga tadbiq etish zarurati tug ’ ildi degan savol paydo bo ’ lishi mumkin. Jamiyatimizga qanchadan-qancha bilimli kadrlarni va yuqori malakali olimlarni yetishtirib kelgan О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 10

pedagogika uslublari mavjud-ku, ularning eskirib, talabga javob bermay qolgan va mafkuralashtirilgan joylarini o ’ zgartirib, milliy to’s berib, foydalanaversa bo ’ lmaydimi?- degan mulohazalar ham yo ’ q emas. Rivojlangan mamlakatlar qatoridan joy olishga intilayotgan jamiyatga bu yo’l uzoq xizmat qilolmaydi. Chunki: Birinchidan, Mamlakatimiz taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o ’ rin olishi uchun ta ’ lim tizimiini jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida eng ilg ’ or pedagogik tadbirlardan foydalanishning zarurligi; Ikkinchidan, an ’ anaviy o ’ qitish tizimi yozma va og ’ zaki so ’ zlarga tayanib ish ko ’ rishi tufayli “Axborotli o ’ qitish” sifatida tavsiflanib, o ’ qituvchi faoliyati birgina o ’ quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib qolganligi; Uchinchidan, fan-texnika taraqqiyotining o ’ ta rivojlanishi natijasida axborotlarning keskin ko’payib borayotganligi va ularni yoshlarga bildirish uchun vaqtning chegaralanganligi; To ’ rtinchidan, kishilik jamiyati o ’ z taraqqiyotining shu kundagi bosqichida nazariy va empirik bilimlarga asoslangan tafakkurdan tobora foydali natijaga ega bo ’ lgan, aniq yakunga asoslangan texnik tafakkurga o ’ tib borayotganligi; Beshinchidan, yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng ilg ’ or bilim berish usuli hisoblangan obyektiv borliqqa tizimli yondashuv tamoyilidan foydalanishni talab qilishidadir! Pedagogik texnologiya yuqorida sanab o ’ tilgan beshta sababiy shartlarning barcha talablariga javob beradigan ta ’ limiy tadbirdir. Ta ’ lim texnologiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish ilmiy muammo sifatida maxsus tadqiqotlar olib borishni ko ’ zda tutadi.Shuni aytish joizki, ta ’ lim texnologiyalari pedagogika ilmining tadqiqot obyekti sifatida, aniq fanlarni o ’ qitish uslubi bo ’ libgina qolmay, ijtimoiy fanlarni o ’ qitishga ham yangicha yondashuv sifatida qayd qilinishi lozim. Jamiyatimiz jadallik bilan taraqqiy etib, iqtisodiy va siyosiy mavqiy kundan- kunga ortib bormoqda. O ’ zbekiston olimlari xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy, О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 11

ijtimoiy, siyosiy va ilmiy-ma ’ rifiy соҳаларда aloqalar o ’ rnatdilar. Natijada yurtimizga ilg ’ or va samarali texnologiyalar kirib kela boshladi. Shular qatori jahondagi progressiv pedagogik texnologiya degan tushunchalar ham kirib keldi. Ma ’ rifatli va rivojlangan mamlakatlarda muvaffaqiyat bilan qo ’ llanib kelayotgan pedagogik texnologiyalarni o ’ rganib, xalqimizning milliy pedagogika an ’ analaridan hamda ta ’ lim sohasining shu kundagi xolatidan kelib chiqqan holda pedagogik texnologiyasini yaratish lozim. Texnologiya, deganda, subyekt tomonidan obyektga kursatilgan ta ’ sir natijasida subektni sifat o ’ zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, obyektga yunaltirilgan maqsadli amallarni muayyan ketma-ketlikda bajarishni kuzda tutadi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 12

Ushbu tushunchalarni o ’ quv jarayoniga ko ’ chiradigan bo ’ lsak, o ’ qituvchining o ’ qitish vositalari yordamida ta’lim oluvchilarga muayyan sharoitlarda ko ’ rsatgan tizimli ta ’ siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo ’ lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa, deb ta ’ riflash mumkin. Pedagogik texnologiyani o ’ quv jarayoniga olib kirish zaruriyatini V.P.Bespalko quyidagicha izohlaydi: “Pedagogik texnalogiya -bu o ’ qituvchi mahoratiga bog ’ liq bo ’ lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan ta’lim oluvchi shaxsini shakllantirish jarayoni loyihasidir”. Rossiya olimlaridan V.M.Monaxov: “Pedagogik texnalogiya-avvaldan rejalashtirilgan natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo ’ lgan tartibli amallar tizimidir”,- degan qisqacha ta ’ rifni bera turib, uning asosiy xususiyatlariga e ’ tiborni qaratadi. “Pedagogik texnalogiya-o ’ quv jarayonini texnologiyalashtirib, uning qayta tiklanuvchanligini hamda pedagogik jarayon turg’unligini oshirib, bu jarayon ijrochisining subyektiv xususiyatlaridan uni ozod qiladi”,-deydi. M.V Klarin fikricha, pedagogik texnalogiya-o ’ quv jarayoniga texnologik yondoshgan holda, oldindan belgilab olingan maqsad ko’rsatkichlaridan kelib chiqib o ’ quv jarayonini loyixalashdir. O ’ zbekistonlik pedagog olimlar B.L.Farberman, N.Saidaxmedov va М.Ochilovlarning fikricha pedagogik texnologiyaga quyidagicha ta ’ rif berish mumkun: pedagogik texnalogiya ta ’ lim jarayoniga yangicha yondashuv bo ’ lib, pedagogikada ijtimoiy-muxandislik ong ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri asosida standart holga solib, uning pedagogik texnalogiyaimal loyihasini tuzib chiqish bilan bog ’ liq ijtimoiy hodisadek. Pedagogik texnologiyaning asosiy tushunchasi, so ’ zsiz, o ’ quv jarayoniga tizim sifatida yondashishdir. bunda ta ’ lim-tarbiyada ishtirok etuvchi barcha narsa va hodisalar o ’ zaro funksional bog ’ liqlikda bo ’ lib, bir butunlikni, ya ’ ni pedagogik jarayon tizimini tashkil qiladi. pedagogik jarayon tizimining muayyan bir vaqt mobaynida bosqichma-bosqich amalga oshirilishi pedagogik texnologiya deyiladi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 13

Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiyaning ananaviy uslublardan afzalligi . Birinchidan u ta ’ lim jarayonini bir butunlikda ko ’ rib, ta ’ lim maqsadi, uning mazmuni, bilim berish usullari va vositalari ta ’ lim bosqichlarini loyihalab, ta ’ lim jarayonini nazorat qilish va ta ’ lim natijalarini baholash kabi qismlarini o ’ zaro uzviy bog ’ liq tizimga keltirib turib, uning loyihasini tuzishidadir. Ikkinchidan u ta’lim oluvchilarning o’zlariga berilgan bilimni yodlab olib aytib berishiga emas, balki ta ’ lim va tarbiya jarayonining yakunida amaliy ishlarni bajarilishiga yo ’ naltirilganligidadir. Ilmiy asoslanib, yaxshi loyihalashtirilgan pedagogik texnologiya bo ’ yicha har qanday o ’ qituvchi ham, a ’ lo bo ’ lmasa-da, yaxshi dars o ’ tadi. Chunki pedagogik texnologiyani pedagog olim, metodist yoki ilg ’ or tajribali o ’ qituvchilar tuzadi, shu bois ularning pedagogik mahorati pedagogik jarayon loyihasida o ’ z ifodasini topgan bo ’ ladi. Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya -bu jamiyat extiyojidan kelib chiqib, oldindan belgilangan shaxs ijtimoiy sifatlarini samarali shakllantiruvchi va aniq maqsadga yo’naltirilgan o ’ quv jarayonini tizim sifatida ko ’ rib, uni tashkil qiluvchi qismlari bo’lgan o ’ qituvchi (pedagog)ning o ’ qitish vositalari yordamida ta’lim oluvchi (ta’lim oluvchi)larga ma ’ lum bir sharoitda muayyan ketma-ketlikda ko ’ rsatgan ta ’ sirini nazoratda tutuvchi va ta ’ lim natijasini baholab beruvchi texnologiyalashgan ta ’ limiy tadbirdir. Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiya ni tushunish uchun asosiy yo ’ li aniq belgilangan maqsadlarga qaratilganlik, ta ’ lim oluvchi bilan muntazam o ’ zaro aloqani o ’ rnatish, pedagogik texnologiyaning falsafiy asosi hisoblangan ta ’ lim oluvchining xatti-harakati orqali o ’ qitishdir. O ’ zaro aloqa pedagogik texnologiya asosini tashkil qilib, o ’ quv jarayonini to ’ liq qamrab olishi kerak. Demak, an ’ anaviy o ’ quv jarayonida asosiy omil pedagog (va uning faoliyati) hisoblansa, pedagogik texnologiyada birinchi o ’ rinda o ’ qish jarayonidagi ta’lim oluvchilarning faolligi qo ’ yiladi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 14

Pedagogik texnologiyani yaratish tamoyillarining birinchisi - muayyan dars, mavzu, keyin, o ’ quv predmetidan kutilgan asosiy maqsadni shakllantirib olish; ikkinchisi - umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni yoki o ’ quv predmetini modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va modullar ichida hal qilinishi lozim bo ’ lgan masalalar tizimini aniqlab olish; Uchinchisi - modul ichida yechiladigan masalalarning har biri bo ’ yicha test savollarini tuzib chiqish; to ’ rtinchisi - maqsadlar aniq bo ’ lib, test savollari tuzilgandan keyin, maqsadlarga yetish usullari tanlanib, ularni ishlatadigan aniq joylarni belgilab olish. ta ’ lim jarayoniga texnologik yondashuv paytida, avval aytib o ’ tganimizdek, tizimli yondashuv tamoyiliga binoan dars qismlari orasidagi zaruriy bog ’ liqliklarga va fanlar aro aloqalarga alohida e ’ tibor qaratiladi. 1.2-§ SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN PEDAGOGIK ТEXNOLOGIYALARNING NAZARIY ASOSLARI Ta’lim texnologiyasi pedagogik strategiya sifatida ta’lim oluvchi va o ’ qituvchilar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish vositalariga ega bo ’ ladi. Shaxsga yo’naltirilgan pedagogik texnologiyalarlar sifatida quyidagi tehnologiyalarni sanab o‘tish mumkin :  Hamkorlik pedagogikasi  Pedagogik jarayonda shaxsni kuzda tutishga asoslangan pedagogik texnologiya ( Sh . A . Amonashvili texnologiyasi );  O ‘ quv materialini sxemalar va modellar ishorasi asosida o ‘ qitishni jadallashtirish texnologiyasi ( V . F . Shatalov texnologiyasi );  Shaxsga yo ’ naltiri лган pedagogik texnologiya ( S . N . Lisenkova texnologiyasi , N . P . Guzik texnologiyasi );  O ‘ qitshini individuallashtirsh texnologiyasi ( Inge Unt , A . S . Graniskaya , V . D . Shadrikov texnologiyasi ); О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 15

1. Hamkorlik pedagogikasi Hamkorlik pedagogikasi XX asrning 80-yillarida rivojlana boshladi va ta ’ limdagi ko ’ pgina innovasisn jarayonlarni hayotga chorladi. Bu texnologiya negizida taniqli rus va chet el pedagoglarining tajribasi yotadi . Ular N . P . Pirogov , J.Russo, Ya.Korchak, K.Rodjers, E.Bern, S.T.Shaskiy, V.A.Suxom- linskiy va boshqalardir. 2. Sh . A . Amonashvilining inson - shaxs texnologiyasi . Shalva Aleksandrovich Amonashvili taniqli pedagog olim va amaliyotvhidir . U o ’ zining eksperimental maktabida hamkorlik pedagogikasini , shaxsiy yondashuv pedagogikasini ishlab chiqdi va ta’lim tizimiga tadbiq etdi. Sh.A.Amonashvilining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:  ta’lim oluvchining shaxsiy hislatlarini namoyon qilish orqali unda barkamol insonning shakllanishi, rivojlanishi va tarbiyalanishiga imkon tug‘dirmoq;  ta ’ lim oluvchidagi bilishga bo ‘ lgan imkoniyatni shakllantirish va rivojlantirish  tizimli va chuqur bilim hamda malaka olish uchun sharoit yaratmoq ;  ideal tarbiya -bu o‘z-o ‘zini tarbiyalamoq. Sh.A.Amonashvili o ’ zining texnologiyasini amalga oshirish uchun quyidagi metodika va metodik usullardan foydalandi:  insonparvarlik;  shaxsiy yondashuv;  o‘quv faoliyati.  muloqot maxorati; Sh.A.Amonashvili texnologiyasida ta’lim oluvchi faoliyatini baholash alohida ahamiyatga ega. Baholardan foydalanish o ’ ta cheklangan. Miqdoriy baho- lashdan ko ’ ra sifatli baholashga urg ’ u beriladi, ya ’ ni tavsif, natijalar paketi, o ’ z- o ’ zini baholash. 3. O ’ quv materialini sxemalar va modellar ishorasi asosida o ’ qitishni jadallashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov texnologiyasi); Bu texnologiyani Viktor Fedorovich Shatalov ishlab chiqdi va ta’lim tizimiga joriy qildi. V.F. Shatalovning maqsad - mo’ljali: О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 16

 bilim, malaka va ko‘nikmalarni shakllaitirish;  har qanday individual xususiyatlarga ega bo‘lgan barcha ta’lim oluvchilarni o‘qitish;  o‘qitshni tezlashtirish. Tamoyillar:  ko‘p marta takrorlash, majburiy bosqichma-bosqich nazorat, qiyinchilikning yuqori darajasi, katta bloklarda o‘rganish, fao- liyatning dinamik qolipi, xatti-harakatning tayanchi, muljaldagi asosini qo‘llash;  insonparvarlik;  zo‘rlab o‘qitmaslik;  o‘quv vaziyatlarining konfliktsizligi, har bir ta’lim oluvchining muvaffaqiyat-laridan boxabarlik, tuzatish (yulga solish), , yutuqlarga istiqbolni ochish; V.F.Shatalovning xizmatlari shundaki, u mashg ’ ulotlarda yetarli darajada va barchaning faolligini ta ’ minlovchi o ’ quv faoliyati tizimini ishlab chiqdi. V.F.Shatalov metodikasi 5 bosqichdan iborat bo ’ lib, ular bir qancha usul va metodik yechimlarni oz ichiga oladi: 1. Nazariyani sinfda o ’ rganish: taxtada oddiy tushuntirish (bo ’ r, ko`rgazmali qurol,); buyalgan plakat - tayanch konspekt bo ’ yicha qayta tushuntirish; plakat bo ’ yicha qisqacha bayon qilish; ta’lim oluvchilarning o ’ z konspektlari ustida individual ishlashlari, konspekt bloklari bo ’ yicha keng mustahkamlash. 2. Uydagi mustaqil ishlar: tayanch konspekt darslik ota-onalar yordami. ta’lim oluvchilarga o`qtirish: konspektdan foydalangan holda o ’ qituvchining tushuntirganlarini esla, berilgan materialni kitobdan o ’ qi; o ’ qiganlaringni konspekt bilan qiyosla; konspekt yordamida darslik materiallarini so ’ zlab ber (kodlashtirish-dekodlashtirish); konspektni so ’ zlab berish uchun tayanch sifatida yodda saqla; konspektni qayta ishlab chiqqish va namunaga qiyosla. 3. Birinchi takrorlash - konspektni uzlashtirishni xar tomonlama keng nazorat qilish: barcha ta’lim oluvchilar konspektni xotirasida kayta ishla b chiqadilar, О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 17

o ’ qituvchi ularni peshma-pesh tekshirib boradi; bir vaqtning o ’ zida “ asta ” va magnitafon orqali so ’ rab boradi; yozma ishdan so ’ ng og ’ zaki so ’ rash boshlanadi. 4. Tayanch konspektni og ’ zaki so ’ zlab olish - o ’ zlashtirishdagi tashqi nutq (og ’ zaki) faoliyatining eng muhim bosqichi, u turli savol-javoblar jarayonida yuz beradi. 5. Ikkinchi takrorlash-umumlashtirish va bir tizimga keltirish (tartibga tushirish): o ’ zaro nazorat darslari; oldindan sinov savollari ro`yxatini nashr qilish; tayyorlash; barcha turdagi nazoratlardan foydalanish (taxtada, astagina, yozma va b.); o ’ zaro so ’ rash va o ’ zaro yordam; o ’ yinli unsurlar (jamoalar bellashuvi, rebusni topishi va b.). Nazorat , baholash . V . F . Shatolov ta ’ lim oluvchilarning bilim , malaka va ko ’ nikmalarini bosqichma - bosqich nazorat qilishning bosh muammosini hal qildi . Doimiy tashqi nazoratni o ’ zini - o ’ zi nazorat qilish va o ’ z - o ’ zini baholash bilan bog ’ lash , har birini bosqichma - bosqich nazorat qilish , kuchi yetadigan darajada talab qilish , doimo tuzatishning imkoniyati mavjudligi , natijalar oshkorligi , ikki bahoning yo ’ qligi , past bahodan qo ’ rqishning yo ’ qligi . Nazorat shakllari: tayanch konspekt bo ’ yicha yozma ish, mustaqil ishlar, baland ovozda surash, magnitafonda, juftlikda o ’ zaro nazorat, guruhdagi o ’ zaro nazorat, uy nazorati, o ’ z-o ’ zini baholash. 4. Shaxsga yo’naltirilgan pedagogik texnologiya (S.N.Lisenkova texnologiyasi, N.P.Guzik texnologiyasi); Bu texnologiya asosida quyidagilar yotadi:  hamkorlik pedagogikasiga bo ‘lgan shaxsiy yondashuv;  o‘zlashtirish (muvaffaqiyat) o‘qitish jarayoiida ta’lim oluvchilar rivojlanishining eng muhim sharti;  xatolaridan ogoh qilish, lekin xatolar ustida ishlash emas;  o‘quv materialining uzviyligi va uzluksizligi;  vazifaning har bir ta’lim oluvchiga qulayligi va ularga alohida-alohida bo‘lib berilishi;  asta-sekin to‘ liq mustaqillika o‘tish; О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 18

S.N.Lisenkova metodikasi asosida o‘quv materialini o ’ zlashtirish uch bosqichda kechadi: 1. Kelgusida o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan bilimlarni oldindan kichik hajmlarda berib borish; 2. Yangi tushunchalarni aniqlashtirish, ularni umumlashtirish va qo‘llash; 3. Fikrlash usullari va o‘quv xatti-harakatlarining ravonligini rivojlantirish. 5. O ’ qitshini individuallashtirsh texnologiyasi ( Inge Unt , A.S.Graniskaya, V.D.Shadrikov texnologiyasi) O ’ qitish tizimining qurama texnologiyasi saviyasiga va mavzu bo ’ yicha davriylikni rivojlantirishga ko ’ ra sinf ichidagi o ’ qitishning tabaqalashtirilishi deb qaraladi. Darslar har bir mavzu bo ’ yicha ketma-ket joylashgan besh tipdan iborat bo ’ ladi: 1) mavzuni umumiy tahlil qiluvchi darslar (ular ma’ruzala r deb yuritiladi); 2) ta ’ lim oluvchilarning mustaqil ishlashi jarayonida o ’ quv materialining chuqurlashtirib o‘rganishni ko’zda tutgan dars; 3) bilimlarni umumlashtirish va tartibga tushirish (guruhlash) darslari (mavzular bo ’ yicha sinovlar); 4) fanlararo materiallarni umumlashtirish darslari (mavzular bo ’ yicha vazifalarni himoya qilish); 5) dars-praktikumlar. Keyingi bosqichda o ’ qituvchi ta’lim oluvchilarning saviyalariga ko ’ ra tabaqalashtirish ishlarini tashkil etadi. Bu ish yangi materialni berish, uni mustahkamlash va takrorlash, bilim, malaka va ko ’ nikmalarni nazorat qilishda amalga oshiriladi. Bu texnologiyada uchta tabaqalashtirishning turli darajadagi qiyinchilikda: «A», «B», «C» dasturlari ajralib turadi. Dasturlar quyidagi vazifalarni hal qiladi:  muayyan darajadagi bilim, malaka va ko‘nikmalarni egallashni ta ‘minlaydi;  ta‘lim oluvchilarning ma ‘lum darajadagi mustaqilligini ta‘minlaydi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 19

«C» dasturi tayanch standart sifatida qayd qilinadi. Uni bajarish orqali ta ’ lim oluvchilar fan bo ’ yicha o ’ quv materialini, uni qayta tiklay olish darajasida o ’ zlashtiradilar. «C» dasturi vazifalarini nisbatan qiyin dasturga o ’ tmasdan oldin har bir ta’lim oluvchi bajara olishi lozim. «B» dasturi mavzuni qo ’ llash bilan bog ’ liq masalalarni yechish uchun zarur bo ’ lgan o ’ quv va aqliy faoliyatining umumiy va o ’ ziga xos usullari bilan birga egallashni ta ’ minlaydi. Ushbu dasturga kiritiladigan qo ’ shimcha ma ’ lumotlar birinchi bosqich materiallarini kengaytiradi, asosiy bilimlarni isbotlaydi, namoyish etadi va oydinlashtiradi, tushunchalarning amal qilish va qo ’ llanishini ko ’ rsatib turadi. «A» dasturi ta’lim oluvchilarning bilimlarini to ’ la anglash, ijodiy qo ’ llash darajasiga ko ’ taradi. Bu dasturda ijodiy qo ’ llash istiqbolli tobora takomillashib boruvchi ma ’ lumotlar, chuqurlashtiriladigan materiallar, uning mantiqiy asoslanganligi joylashtirilgan. Materiallarni takrorlashda turli darajadagi vazifalarni erkin tiklash metodikasi qo ’ llanadi. Tabaqalashtirilgan vazifalarni nazorat qilishda individuallikka o ’ tiladi va u chuqurlashtiriladi. A.S.Graniskaya, V.D.Shadrikov tadqiqotlarida individual o ’ qitish o ’ quv jarayonini tashkil etish shakli, modeli sifatida belgilanadi. Unda:  pedagog faqat birgina ta’lim oluvchi bilan o‘zaro munosabatda bo ‘ladi;  bir ta’lim oluvchi faqat o‘qitish vositalari (kitoblar, kompyuter va b.) bilan o‘zaro aloqada bo ‘ladi. Individual o ’ qitishda faoliyatning mazmuni, metodlari va sur ’ ati ta’lim oluvchining xususiyatlariga moslashtiriladi. Shaxsiy yondoshish deganda:  pedagogikaning tamoyili bo‘lib, unga ko‘ra pedagog o‘quv jarayonida ta’lim oluvchilarning shaxsiy hislatlarini hisobga olgan holda ayrim ta’lim oluvchilar bilan individual model bo‘yicha o‘zaro munosabatda bo‘lish, individual xususiyatlariga asoslanish;  o‘quv jarayonida ta’lim oluvchilarning individual xususiyatini hisobga olish; О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 20

 barcha ta’lim oluvchilarning rivojlanishigina emas, balki har bir ta’lim oluvchiga alohida rivojlanish uchun psixologik-pedagogik tadbirlar yaratish tushuniladi. 1. 3-§ SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN O ’ QITISH TEXNOLOGIYALARNING AMALDA QO ’ LLANISHI O ’ qitishning zamonaviy texnologiyalarini qo ’ llash, o ’ qitish jarayonini yagona shaklga keltirish va yuqori s amaradorlikka erishishga imkon yaratadi. Endi shaxsga yo ’ naltirilgan texnologiyalarning nima uchun bugungi kunda dolzarb bo ’ lib borayotganligi, Mazkur texnologiyalar ta ’ limning hozirgi kuni, kelajagi bo ’ lib qolganligi hamda ularning mohiyati haqida qisqacha to ’ xtalamiz. Akademik litseylar fizika ta’limida o’zining qator xususiyatlariga ko’ra zamonaviy ta’lim texnologiyalariga ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Shaxsga yo ’ naltirilgan texnologiyalarda ta’lim oluvchi ta ’ limning milliy modeli mohiyatiga ko ’ ra pedagogik jarayon markaziga qo ’ yiladi, uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarini ro ’ yobga chiqarishga qulay shart-sharoitlar yaratib beriladi. Ta ’ limning milliy modelini - shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta ’ lim, fan, ishlab chiqarishdan iborat 5 ta tarkibiy qismida “shaxs” asosiy tarkibiy qism - birinchi o ’ rinda turadi. Boshqacha aytganda, butun ta ’ lim tizimi, shu jumladan o ’ qitish ta’lim oluvchi shaxsiga yo ’ nartirilgan bo ’ lishi lozim. Jadval ning o ’ ng tomonida shaxsga yo ’ naltirilgan o ’ qitish texnologiyalari keltirilgan. Shuni alohida ta ’ kidlash lozimki, bu yerda ko ’ rsatilgan o ’ qitish texnologiyalaridan, jumladan ishbilarmon (amaliy pedagogik) o ’ yinlar, muammoli ta ’ lim, dasturlashtirilgan ta ’ lim va boshqalardan ilgarilari ham ta ’ lim jarayoniga foydalanganmiz. Ammo, ta ’ limning milliy modelida shaxsga asosiy, hal qiluvchi o ’ rin berilgandan so ’ ng bu texnologiyalarning har birini shaxsning mavjud imkoniyatlarini to ’ la ro ’ yobga chiqarish bo ’ yicha ahamiyati yanada oshdi. Shuningdek hozirgi kunda axborotning hajmi, xilma-xilligi, uni egalashga moyilligi va vositalarining yetarliligi, samarali indivudual va mustaqil o ’ qitishni tashkil etish uchun zaruriy shart-sharoitlar О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 21

yaratilganligi munosabati bilan pedagogning ta’lim oluvchiga bo ’ lgan munosabati “ Sardor ” likdan, hamkoriga aylanmoqda. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 22

1- rasm . O ’ qitish texnologiyalari blok sxemasi .TA’LIM JARAYONI PEDAGOGNING TALABAGA MUNOSABATI Avtoritar Pedagog-yagona subekt, talabalar pedagogik jarayon obekti Pedagog-boshliq, hakam talabalar hali zaif O‘qitishning tushuntirish- ko‘rgazmali usuli Zo‘ravonlik pedagogikasi Tashabbus va mustaqillik сингдирилганAn’anaviy o‘qitish xususiyatlari Shaxsga yo‘naltirilgan O ‘qitish texnalogiyasi xususiyatlari Muammoli o‘qitish Tabaqalashtirilgan o‘qitish Individuallashtiril- gan o‘qitish Dasturlashtirilgan o‘qitish Modulli o‘qitish Insonparvarlik, hamkorlik ,erkin tarbiyalash TABIIY QOBILIYATI DARAJADAGI SHAXS RIVOJLANADIBILIM, KO‘NIKMALAR O‘RTACHA O‘ZLASHTIRILADI О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 23

1-slayd An ’ anaviy o ’ qitish quyidagi xususiyatlarga ega: zo ’ ravonlik pedagogikasi; o ’ qitishning tushuntiruv - ko ’ rgazmali usuli ; ommaviy ( o ’ rtacha o ’ quvchiga mo ’ ljalangan ) o ’ qitish . Avtoritarlikni namoyon bo ’ lish shakllari: talaba - bu to ’ la shakllanmagan shaxs; o ’ qituvchi barcha ko ’ rsatmalarning bajarilishini talab qiladi; o ’ qituvchi sardor, hakam, yagona tashabbuskor shaxs.Shaxsga yo ’ naltirilgan o ’ qitish texnologiyalarining kommunikativ asosi - pedagogik jarayonda ta ’ lim oluvchiga insoniy - shaxsiy yondashishdir . Buni bir - birini to ’ ldiradigan , shaxsiy - insoniy munosabatlarni rivojlantiradigan 1-2-3 slaydlarda ko ’ rish mumkin . О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 2-slayd Ta ’ lim tizimining milliy modelida ‘shaxs’ birinchi o ’ ringa qo ’ yilganligi sababli o ’ qitish shaxsga yo ’ nartirilgan texnologiyalar asosida amalga oshiriladi: - talaba shaxsi pedagogik jarayon markaziga qo ’ yilgan; -talaba shaxsini rivojlantirishga va tabbiy imkoniyatlarini ro ’ yobga chiqarishga qulay shart-sharoitlar yaratilgan. 3-slayd Shaxsga yo ’ nartirilgan texnologiyalar tamoyillari: -insonparvarlik - o ’ quvchi shaxsini xurmat qilish, unga yordamlashish, uning ijodiy qobiliyatiga ishonch bilan qarash; -xamkorolik - pedagog va talabalar o ’ rtasidagi munosabatda tenglik sheriklikning ustunligi; -erkin tarbiyalash - shaxsga o ’ z faoliyatini tanlash erkinligini, mustaqilligini berish. 24

O ’ rnatilayotgan yangicha munosabatlarning asosiy mazmuni, hozirgi kunda natija bermaydigan va noinsoniy hisoblangan zo ’ ravonlik pedagogikasidan voz kechishdir, chunki tarbiya jarayonida zo ’ ravonlik aslo mumkin emas, jazolash insonni kamsitadi, ezadi, uning rivojlanishini susaytiradi. Isloh qilinayotgan ta ’ lim muassasalarida ta’lim oluvchi yoshlarni erkin, majburlashsiz o ’ qitish, ularning shaxsiga indivudual yondashishning mazmun- mohiyatini namoyon qilish juda muhimdir. Shu bois diqqatingizni 4-5 slaydlarga tortamiz. An ’ anaviy o ’ qitish texnologiyasining boshqa qusurlarini ham namoyish qilish maqsadida 1-rasmning chap tomoniga diqqatingizni jalb qilmoqchimiz. Ko ’ rinib turibdiki, Prezidentimiz ta ’ kidlaganidek, kadrlar tayyorlash milliy dasturining bosh maqsadini, ya ’ ni mamlakatimizda rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuqori malakali kadrlar tayyorlashni, oliy va o ’ rta maxsus, kasb-hunar kollejlarida kadrlar tayyorlash tizimini, ularda o ’ ziga xos va nostandart fikrlash qobiliyatini o ’ stirishni, o ’ z ustida doimiy ravishda chidam va matonat bilan ishlash ko ’ nikmalarini rivojlantirishni an ’ anaviy o ’ qitish texnologiyasi asosida amalga oshirish mumkin emas. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 4-slayd Shaxsga yangicha qarash quyidagilardan iborat bo ’ ladi: -pedagogik jarayonda shaxs obyekt emas, subyekt xisoblanadi; -xar bir ta’lim oluvchi qobiliyat egasi, ko ’ pchiligi esa iste ’ dod egasidir; yuqori etik qadriyatlar (saxiylik, muxabbat, mexnatsevarlik, vijdoniylik va x.k.) shaxsning ustuvor xislatlari hisoblanadi 25

ta’lim oluvchilarni bilim olish faoliyatini faollashtirish, ularning tabiiy iste ’ dodini namoyon qilish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratib beraoladigan yuqorida ko ’ rsatilgan o ’ qitish texnologiyalaridan biri ‘Amaliy pedagogik o ’ yinlar’ orqali umumiy, o ’ rta maxsus va kasb-hunar muassasalari ta ’ lim jarayonida tez-tez uchrab turadigan turli-tuman vaziyatlarni yechish yo ’ l- yo ’ riqlarini topish mumkin. Oliy maktabda ta’lim oluvchilarni maktabda o ’ quv tarbiyaviy ishlarga tayyorlashda amaliy pedagogik o ’ yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Shu bois ulardan ayrim namunalar keltiramiz: - pedagogik nutq ‘ texnikasi ’ ni rivojlantirishga doir amaliy o ’ yinlar ; - psixologik holat va pedagogik faoliyat texnikasiga doir amaliy o ’ yinlar ; - pedagogik jamoa rahbar ‘ roli ’ ga doir amaliy pedagogik o ’ yinlar ; - ta ’ lim oluvchilarda amaliy pedagogik o ’ yinlar jarayonida turli xil tarbiyaviy ishlar shakllarini qo ’ llash malakalarini hosil qilish o ’ yinlari ; О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 5-slayd Munosabatlarda demokratlashtirish quyidagilarni o ’ z ichiga oladi: ta’lim oluvchi va pedagog xuquqlarini tenglashtirish; ta’lim oluvchi ning erkin tanlab olish xuquqi; ta’lim oluvchi ning xatoga yo ’ l qo ’ yish xuquqi; ta’lim oluvchi ning o ’ z nuqtai nazariga ega bo ’ lish xuquqi; - ta’lim oluvchi lar va pedagog munosabati zayli: boshqarish emas, tashkil etish; chegaralash emas, erkin tanlab olishga imkon berish. 6-slayd Majburlashsiz o ’ qitish quyidagilar bilan belgilanadi: - ishonchga asoslangan majburlashsiz talabchanlik; - o’quv materiallariga qiziqish o’yg’otish, bilishga faol, ijodiy fikrlovchi ta’lim oluvchilarni rag’barlantirish; Ta’lim oluvchilarning mustaqilligi va tashabbusiga tayanish; - jamoa orqali bilvosita talablarni amalga oshirish 26

Tahlilni pedagogik ko ’ nikma sifatida murakkabligi shundan iboratki, amaliy o ’ yinlarda ta’lim oluvchi mustaqil ravishda ijodiy izlanish olib borishga va yangi mahsulot yaratishga majbur bo ’ ladi. Bunday ko ’ nikmalarni ta’lim oluvchi odatdagi, an ’ anaviy ta ’ lim texnologiyasida egallay olmasligini bugungi kunda ko ’ rinib turibdi. Yangi pedagogik texnologiyalarni ta ’ limda to ’ laqonli tarzdagi texnologik jarayon sifatida joriy qilish, ya ’ ni ta ’ lim-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish kuchli moddiy-texnika bazasini, ko ’ p vaqt va mehnatni talab qiladigan murakkab jarayondir. Uni jadallashtirish uchun turli mutaxassislar , ijodkor o ’ qituvchilar hamkorlikda ishlashlari zaruriy talabdir . О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 7-slayd Individual yondashuvning yangi talqini quyidagilardan iborat: o’rtacha o’zlashtiruvchi ta’lim oluvchiga yo’nalish berishdan voz kechish; shaxsning yaxshi xislatlarini izlash; shaxs rivojlanishining indivudual dasturlarini tuzish va unga tuzatishlar kiritish 8-slayd Shaxsiy yondashishda quyidagilar zarur bo ’ ladi: -xar bir ta’lim oluvchi qiyofasida noyob shaxsni ko ’ rish, uni hurmat qilish, tushunish, qabul qilish, unga ishonish; -shaxsga, yutuqni ma ’ qullovchi, qo ’ llab-quvvatlovchi, xayrixoh vaziyatlar yaratish (o ’ qish xursandchilikni olib kelishi kerak); -bevosita majburlashga yo ’ l qo ’ ymaslik, qoloqlikka va b.q. kamchiliklariga urg ’ u bermaslik, ta’lim oluvchi ning nafsoniyatiga tegmaslik; -pedagogik jarayonda, ta’lim oluvchi larni o ’ z qobiliyatlarini ro ’ yobga chiqarishga imkoniyat berish va ko ’ maklashish 27

2-BOB. SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANI TA’LIM TIZIMIDA QO’LLANILISHI 2.1-§ TA ’ LIM TEXNOLOGIYASIDA TA’LIM OLUVCHI SHAXSI OB ’ EKT VA SUB ’ EKT SIFATIDA Kadrlar tayyorlash Milliy modelida shaxsning funksiyasi quyidagicha belgilanadi: “Shaxs - kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub ’ ekti va ob ’ ekti, ta ’ lim sohasidagi xizmatlarning iste ’ molchosi va ularni amalga oshiruvchi”. Demak Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining bosh maqsadi bo ’ lgan ta ’ lim tizimini isloh qilishdan asosiy maqsad ham kadrlarni, ya ’ ni shaxsni tarbiyalash masalasidir. Shunday ekan ta ’ lim tizimida ta’lim oluvchi shaxsinining rivojlanishi masalasini o ’ rganish muhim muammolardan biridir. Ta’lim - tarbiyadagi mohirlik uning sub ’ ektini yaxshi bilish bilan bog’liq. Shaxs yoki ma’lumot sub’ekti biologik, ijtimoiy va ruhiy komillikni o’z ichiga olgan, o ’ zaro bog ’ liq, o ’ zaro ta ’ sir qiladigan butun bir tuzilma. Bu tuzilma avvalo individ - tabiatning bir bo ’ lagi sifatida shakllanadi va tashqi olam bilan aloqaga kirishadi, natijada ijtimoiy mavjudod, ya’ni shaxsga aylanadi. U atrofdagilarni, tabiatni, olamni, insonlarni tushuna boshlaydi, keyin u rivojlanib, ta ’ lim - tarbiya natijasida insonga aylanadi. Shaxsning rivojlanishi - ob’ektiv tabiiy jarayon. Bu jarayon asosini inson tabiatining biopsixik (I) rivojlanishi tashkil etadi. Ijtimoiy(II) mihit inson tabiati rivojlanishini psixologik-pedagogik mexanizmini shakllantiradi. Psixologiya nuqtai -nazaridan inson shaxs sifatida quyidagicha tavsiflanadi: 1-faollik: o’z imkoniyatlaridan o’laroq yuqori ko’rsatgichlarga erishish, o’z faolyatini kengaytiradi 2-xarakteri: ya ’ ni, insonning mustahkam individual xususiyatlari jamlanmasi. Ma ’ lum bir faoliyat turini muvaffaqiyatli bajarishni ta ’ minlovchi, qobiliyat, xususiyat va sifat. Ta ’ lim texnologiyasini ishlab chiqishda bu xususiyatlar e ’ tiborga olinsagina kutilgan natijaga erishish mumkin. Buning uchun shaxsni mukammal o’rganish, unung shakllanish jarayonini bilish zarur. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 28

Ta’lim oluvchi shaxsining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. Ichki. Tashqi Avloddan avlodga o ’ tuvchi qobiliyat shaxsning ehtiyoji, qiziqishi tufayli vujudga keladigan faolligi. - mikro muhit, tabiiy va ij timoiy (tor pedagogik ma’no dagi tarbiya) avloddan avlodga o’tuvchi qobiliyat (meros) takrorlash. Makro omil (muhit) odamlarning hayot tarziga ta’sir etuvchi ob’ektlar, hodisalar, munosabatlar, vaziyatlar. Mikro omil (muhit) . - makromuhit (keng ijtimoiy ma’nodagi tarbiya) - mezomuhit, tabiiy va ijtimoiy (keng pedagogik ma’nodagi tarbiya) - organizmni avloddan avlodga o’tuvchi o’xshash xususiyatlarini har xil mamlakatlarda yashovchi insonning ma’lum ijtimoiy muhitga mansub xayot tarzi, sharoitlari, shu jamiyatda qabul qilingan qadriyatlar manaviy-axloqiy munosabatlari. insonning moddiy –ma’naviy yashash sharoiti, uning atrofidagi muhit. Ta ’ lim jarayoni shaxsiy insonparvar yondashuv asosida tashkil etilsa ta’lim oluvchi faolligi yanada oshadi. Insonparvar g ’ oyalarga asoslangan ta ’ lim birinchi navbatda ta’lim oluvchilarning ma ’ naviy tuyg ’ ularining uyg ’ onish faolligiga e ’ tibor qaratadi.Shaxsiy insonparvar yondashuv, bu pedagogik texnologiyaning shaxsga yo ’ naltiruvchi kommunikativ asosi. U quyidagilarni o ’ z ichiga jamlaydi. - Ta ’ lim maqsadiga qarash kabi, shaxsga yangicha qarash. - Pedagogik munosabatlarning insonparvarligi va demokratligi. - Natija bermayotgan majburiy uslubdan voz kechish. Shaxsga yangicha qarash yo‘nalishlari quyidagilar . - shaxs sifatida shakllanish erta yoshdan boshlanadi, maktabdan ta’lim О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi

oluvchini to ’ la shakllangan shaxs sifatida yetishtirish lozim. - Pedagogik jarayonda shaxs ob ’ ekt emas sub ’ ekt sifatida e ’ tirof etiladi. - Shaxs – ta ’ lim tizimining maqsadi. - Har bir ta’lim oluvchida o ’ ziga xos qobiliyat mavjud, ko ’ p ta’lim oluvchilar iqtidorli bo ’ lishadi. Shaxsning sifatli fazilatlari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin. Ta’lim oluvchilarga insonparvar ezgu yondashish deyilganda quyidagilar tushuniladi. - pedagogik muhabbat; - ta’lim oluvchiga kelajakka ishonch bilan qarash ruhini shakllantirish; - hamkorlik, mahoratli muloqot; - ijobiy omilarning ustuvorligi; - ta’lim oluvchi kamchiliklariga bardoshlilik. Munosabatlar demokratizatsiyasi: - o ’ qituvchi va ta ’ lim oluvchi huquqi tenglik darajasi ; - ta’lim oluvchining erkin tanlash huquqi; - xato qilish huquqi; - shaxsiy nuqtai nazar huquqi; - ta’lim oluvchilar huquqi konventsiyasiga rioya qilish; - o ’ qituvchi va ta’lim oluvchi munosabatlari usuli; Shaxsga yo ’ naltirilgan ta ’ lim texnologiyasi . Shaxsga yo ’ naltirilgan ta ’ limda pedagogik jarayon shaxsda belgilangan sifatlarning shakllanishiga qaratiladi. Pedagogik jarayon bu belgilangan maqsadga erishish hamda shaxsning xususiyat va sifatlarini ijobiy tomonga o ’ zgartirishga qaratilgan tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o ’ rtasidagi aniq bir muddat va ma ’ lum tarbiyaviy tizimda maxsus tashkil etilgan rivojlanuvchi o ’ zaro munosabat. Jarayon (lot. Prosessis– oldinga intilish) holat davomiyligi, insonning rivojlanishi, biror bir natijaga erishi yo ’ lidan uzviy davom etayotgan harakatlar jamlanmasi. О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 30

Pedagogik jarayon – tarbiya jarayonining asosiy tizim birligi: uning xususiyati shundnn iboratki, u o ’ qituvchi va ta’lim oluvchining pedagogik munosabat tizimini belgilaydi. Agar tarbiya jarayoni tushunchasi maqsadga yo ’ naltirilgan, shaxsga ma ’ lum sifatlarni shakllanish ta ’ sirini amalga oshirishga qaratilgan harakat bo ’ lsa, pedagogik jarayon tushunchasi oldindan tashkil etilgan tarbiyaning o ’ zaro ta ’ sir tizimini bildiradi. Bunday ish turida ta ’ lim jarayoni vazifalari.  ta’lim oluvchilarni bilim olish faoliyatini kuchaytirish;  bilim olish faoliyatini takomillashtirish;  fikrlash, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish;  dialektik-materialistik dunyoqarash va insonparvar-estetik madaniyatini shakllantirish;  ta ’ lim (tarbiya) malakalarini тakomillashtirish. Pedagogik jarayonninng asosiy vazifalari. Ta ’ lim beruvchi ilmiy bilim asoslarini o ’ zlashtirish , amaliy faoliyat va o ’ quv tarbiyaviy tajribaning motivatsion shakllanishi Tarbiyaviy shaxs munosabatidagi ma’lum bir sifat,xususiyatining shaklanishi Rivojlanuvchi shaxsning psixik jarayonini, xususiyati va sifatini shakllanishi hamda rivojlanishi. Pedagogik jarayonni shakllantirish va tashkillashtirishning asosiy qoidalari.  ta’limga y axlit yondashish;  tarbiyani maqsadli yo’naltirish ;  pedagog va ta’lim oluvchilarning birgalikdagi (qo’shma) faoliyati, differentsiatsiya va integratsiya ;  Tabiiy muvofiqlik;  Madaniy muvofiqlik ;  Faoliyat va jamoadagi tarbiya ;  pedagogik jarayonida o ’ z-o ’ zini boshqaruv va boshqaruv yaxlitligi ; О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 31

Pedagogik jarayonning tarkibi olti komponentdan iborat: Maqsad – qonun qoidalar – mazmun – uslub – vositalar – shakl. Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyaning tarkibiy komponentlari. 1. Tahlil, sintez, taqqoslash, tizimlash. 2. Ilmiy qarash va qonunuyatlarni bilish, sababli aloqalarni tushunish, anglash. 3. Mahorat egallash va tizimlash. 4. Amaliyotda mavjud muammolarni mustaqil hal etish faoliyati. 5. O ’ z-o ’ zini nazorat qilish erishilgan bilimlarni tashxiz qilish. 6.Faoliyat natijasini ideal darajada bo ’ lishini oldindan bilish. Ta ’ lim jarayoninida shaxs imkoniyatlarini ro ’ yobga chiqarish yo ’ lida tinimsiz izlanish zarur. Shaxsning ongiga ta ’ sir etish yo ’ llarini belgilashdan oldin uning ichki aloqa elementlarini aniqlash zarur. Bular uning layoqati, imkoniyatlari, ehtiyoji, mavjud bilimlari va qobiliyatidir. Insondagi qobiliyat, layoqat o ’ rganilib, undagi bor bilim yoki bilim o ’ zlashtirish uchun mavjud bo ’ lgan imkoniyatlar aniqlanib, uning ehtiyojiga e ’ tibor qaratiladi. Ma ’ lum maqsad asosida ta ’ sir choralarini belgilash bu elementlarda o ’ zgarish bo ’ lishiga olib keladi. Shunday ta’sir natijasida shaxsning rivojlanishida tub o’zgarishlar bo’lishi mumkin. Ta’lim oluvchilarning qobiliyati, imkoniyati va ehtiyojini aniqlab qilingan amaliy ta ’ sir zoe ketmaydi. Ta’lim oluvchining intellektual imkoniyatlari haqida birdan xulosa chiqarish yaxshi natija bermaydi. Chunki insondagi intellektual imkoniyatlar birdaniga ko ’ zga tashlanmaydi. U asta-sekinlik bilan ro ’ yobga chiqishi mumkin. O ’ qituvchi ta’lim oluvchilardagi o ’ ziga xoslikni bilishi va shu asosda faoliyatni tashkil etishi shaxsda bor bo ’ lgan imkoniyatlarning ro ’ yobga chiqishiga sabab bo ’ ladi. O ’ qituvchi mahorati bu imkoniyatlarni ro ’ yobga chiqarish orqali shaxs faolligini oshirishga qaratiladi. Agar ta’lim oluvchilar o ’ quv-bilish faoliyatiga qiziqsalar bu ta ’ lim samaradorligini va ta’lim oluvchilarning intellektual rivojlanish darajasini ta ’ minlaydi, bilimga qiziqish va ehtiyojini shakllantiradi. Ayniqsa keyingi hayot yo ’ lini tanlashda bu qiziqishlar asos vazifasini o ’ tashi mumkin. Ana shu fikrlarni Akademik litseylarning fizika kursi mexanika bo‘limi мисолида, О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 32

kinematikaga oid tushunchalarni, mexanik ish, quvvat va energiya mavzularini o‘rganishda qo‘llash borasida tadqiqotlar olib bordik. 2.2-§ MEXANIKA BO‘LIMINI SHAXSGA YO ’ NALTIRILGAN PEDAGOGIK TEHNOLOGIYA ASOSIDA O ’ QITISH O‘rta mahsus ta’lim tizimida fizika fanining DTS va o’quv dasturlariga asosan mexanika bo‘limi quyidagi tartibda o‘rganiladi. Akademik litseylar uchun fizika fani dasturi 2000-yil 10-avgustda O ’ zbekiston Respublikasi Oliy va o ’ rta maxsus talim vazirligi hamda o ’ rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi tomonidan ishlab chiqilib tasdiqlangan . Akademik litseylarning aniq fanlar va tabiiy fanlar yo ’ nalishlari uchun fizika faniga 240 soat ajratilgan . Akademik litseylarda fizika fanini o ’ qitish umumta'lim maktablaridagidan farq qilib, fizika fani deduktiv usulda chiziqli ravishda fizika fanining funda- mental asoslari chuqurroq o ’ tiladi. Ta’lim oluvchilarning mexanikadan olgan nazariy va amaliy bilimlari fizikaning keyingi bo ’ limidagi hodisa va jarayonlarning muvaffaqiyatli o ’ zlashtirishlariga asos bo‘ladi. Mexanika bo ’ limi kinematika, dinamika, statika, energiya, ish va saqlanish qonunlarini o ’ z ichiga oladi. Tebranish va tolqiniar elektromagnit tebranishlar bilan birgalikda o ’ rganiladi (chunki elektromagnit tebranishlar va mexanik tebranishlar bir xil qonuniyatlnr orqali ifodalanadi) va bu uslubiy jihatdan to ’ g ’r i hisoblanadi. Kinematika bo ’ limida moddiy nuqtaning harakati o ’ rganiladi. Mexanik harakatning nisbiylik va mustaqillik tamoyillari ta’lim oluvchilar tomonidan qiyin o ’ zlashtiriladigan mavzular bo ’ lib hisoblanadi ) Yuqorida ko ’ rsayilgan mavzular ta’lim oluvchilarga berilganda har bir ta’lim oluvchining individual xususiyatlarini inobatga olgan holda turli xil savollar bilan murojaat qilishi lozim. Masalan : 1. Kinematika nimani o ’ rgatadi? 2. Mexanik harakat deganda siz nimani tushunasiz? 3. Tezlik deb nimaga aytiladi, oniy tezlik deganda nimani tushunasiz? 4. Tezlik qanday birlikda o ’ lchanadi? 5. Tekis harakat deb nimaga aytiladi? О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 33

6. Tezlanishning birligi nima? 7. Tekis tezlanuvchan harakat va yo ’ lni toppish formulasini ko ’ rsating 8. Nyutonning birinchi qonunini izohlang. 9. Nyutonning ikkinchi qonuniga ta ’ tif bering . 10. Nyutonning uchinchi qonuni nima haqida ? 11. Energiya deg а nd а q а nd а y k а tt а likni tushun а siz ? 12. Kinetik v а potensi а l energiya deb nim а g аа ytil а di ? 13. Mex а nik ish v а quvv а t deb nim а g аа ytil а di ? 14. А yl а nm а h а r а k а t qil а yotg а n jismning b а j а rg а n ishi v а kinetik energiyasi formul а l а rini а yting . Mexanika bo‘limini o ’ qitishда shaхsga yо‘naltirilgan ta’lim tamoyillari:  Shaхsning mavqei tan olinadi, ta’lim oluvchi subyektiv tajriba tarqatuvchi sifatida faol qatnaishadi va о‘z-о‘zini baholaydi;  Ta’lim jarayonida har bir ta’lim oluvchining subyektiv tajribasi kо‘zda tutiladi;  Ta’lim oluvchining shaхs sifatida rivojlanishi meyoriy faoliyat bilangina chegaralanmay, doimiy ravishda qobiliyatni namoyon qilib va о‘stirib borishga, tajribani orttirishga qaratiladi. Uning asosiy mazmuni va qismlari:  O‘quv materiali bо‘yicha ta’limning rejalashtirilgan (loyihalaishtirilgan) natijalari kо‘p darajali diagnostik (taishhisli) va amallar bо‘yicha bajariladigan о‘quv vazifalari shaklida taqdim etiladi;  ta’lim jarayonining loyihasi darslar bloki shaklida birlashtirilib, ta’lim mazmunining katta birligini tashkil etadi;  о‘qitish guruh faoliyatining monitoringi asosida tashkil etiladi, ta’limning har bir qadami oldingisining natijasiga binoan rejalashtiriladi;  ta’lim jarayonini boshqarish va о‘qitish kompyuterlar vositasida amalga oishiriladi. Shaхsga yо‘naltirilgan ta’lim texnologiyasining asosini ta’lim jarayonini va ta’lim oluvchilarning belgilangan sharoit va vaqt ichida kо‘zlangan maqsadga О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 34

erishishlarini kafolatlaish maqsadida boshqarishga yо‘naltirilgan g‘oya tashkil qiladi. Sodda qilib aytganda, ta’lim texnologiyasi – bu ta’lim jarayonida о‘quv maqsadlariga kafolatli erishish uchun talabalar va pedagoglar о‘zaro faoliyatining samarali tashkil etilishidir. Shaхsga yо‘naltirilgan ta’lim texnologiyasi elementlari ( usullar, vositalar, yо‘llar va shakllar ) ni tanlashda avvalo ularning nazariy asoslarini о‘rganish va undan keyin amalda qо‘llash talab etiladi. Ta’lim samaradorligi quyidagi oltita uzlashtirish darajasidan iborat: bilish, tushunish, qо‘llash, t ahlil, sintez, baholash. О‘zlashtirish darajasi Fe’llar О‘zlashtirish darajasi Fe’llar Bilish Esga tuishiradi Eslab qoladi Aytib beradi Axborot beradi Takrorlaydi Tanlaydi Tahlil Ajratadi Turkumlaydi Saralaydi Guruhlaydi Tizimlaydi Tushunish Tavsiflaydi Belgilaydi Izohlaydi Ochib beradi Qayta ishlaydi Tadbiq etadi Foydalanadi Sintez Umumlashtiradi Reja tuzadi Loyihalaydi Yaratadi Qо‘llash Yechadi Hisoblaydi Amalga oishiradi Namoyish etadi Baholash Taishhislaydi Munosabat bildiradi Isbotlaydi Nazorat qiladi Mezonga solishtiradi О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 35

Tushunish - dalillar keltirish, almashtirish, belgilash, tushuntirish, о‘zgartirish, tasvirlash, sharhlash Qо‘llash - hisoblash, namoyish etish, foydalanish, о‘qitish, ta’riflash, joriy etish, amalga oshirish Tahlil - keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish,tasniflash , tekshirish,guruhlashtirish Sintez - ixtiro qilish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, loyihalash Bilish - yoddan aytib berish, ma’lumot berish, nomlash, yozish, farqlash, tanish, hikoya qilish Baholash - tashxis qо‘yish, isbotlash, asoslash, tekshirish, nazorat qilish, taqqoslash, qiyoslashTa’lim samara - dorligi daraja lari О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 36

О‘ qitishga an’anaviy va shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi О‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 37

Tayyor axborotlarning о‘qituvchidan ta’lim oluvchiga uzatilishi Axborotlarni hamkorlikda izlash Hikoya qilish va suhbat usuliga asoslangan Ma’lumotlarni xotirada saqlash Ta’lim oluvchining hatti- harakati orqali о‘qitishTa’lim oluvchining maqsadi aniqlashtirilmagan Ma’lumotlarni о‘zlashtirish orqali kо‘nikma hosil qilish О‘qituvchi va ta’lim oluvchi ma’lumotlarni izlashda va o‘zlashtirishda hamkorlikО‘qituvchi berayotgan bilim absolyut va munozara etilmaydi Alternativ ma’lumotlar va javoblarga imkon beriladi О‘qituvchi faol, ta’lim oluvchining faol emasлиги (passiv) Mavzu bо‘yicha ta’lim oluvchining oldiga aniq maqsadning qо‘yilishiAn’anaviy Shaxsga yo‘naltirilganО‘ qitishga an’anaviy va Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning qiyoslanishi 38

Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyasi tizimi: Tashkiliy: darsga tayyorgarlikni aniqlash, mikroguruhlarni shakllantirish, aniqlashtirilgan о‘quv maqsadlarini muhokama qilish, о‘quv motivlarini shakllantirish.  Chaqiruv (da’vat ): mavzu doirasida qisqa asosiy ma’lumotlarni berish, mikroguruhlardagi mavzuga tegishli tushunchalarni faollashtirish.  Anglash: mikroguruhlar tarkibida mavzu materialini mustaqil о‘rganish, mavzuga mos keladigan interfaol usullardan foydalanib, mavzuni tо‘la о‘zlashtirishga erishish.  Mulohaza: mavzuga doir yangi olingan bilimlarni umumlashtirish, ularni o‘quv maqsadlari bilan taqqoslash, mikroguruhlar va ularni ishtirokchilarini rag‘batlantirish. Muammoli vaziyat yaratish :  hodisalar,о‘rganilayotgan tushunchalar mohiyatini tushuntirish uchun muammoli vazifa qо‘yish;  ta’lim oluvchilarni hodisalar va faktlar orasidagi ziddiyatlar va nomuvofiq- liklarni tushuntirib berishga undash;  ilmiy tushunchalari va hayotiy tasavvurlari orasidagi ziddiyatni keltirib chiqaradigan fakt va hodisalarni tahlil qilishga undaish;  ta’lim oluvchilarni fakt, hodisa, hatti-harakatlar, xulosalarni solishtirish, qiyos qilishga undaish;  ta’lim oluvchilarni gо‘yo tushunib bо‘lmaydigan xarakterdagi va fan tarixida ilmiy muammoni qо‘yilishiga sabab bо‘lgan faktlar bilan tanishtirish. Muammoli vaziyat variantlari juda kо‘p bо‘lib, uni tashkil qilishni turli imkoniyatlaridan foydalanish mumkin. Dasturlaishtirilgan о‘qitish texnologiyasi - о‘qitish uskunalari (EHM, dasturlaishtirilgan darslik, kinotrenajer va boshqа) yordamida dasturlashtirilgan о‘quv materiali muayyan mantiqiy izchillikda beriladigan, nisbatan katta bо‘lmagan о‘quv axborotlari (“kadrlar”, “fayllar”, “disketlar” va boshq.) 39

seriyasidan iborat bо‘ladi. Hozirgi vaqtda ta’lim dasturlari va ularni yaratish tez sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Ularni turli variantlarini internet saytlaridan topish mumkin. Dasturlar: ravon, tarmoqlanuvchi, soddalashtirilgan, aralash, algoritmik, blokli, modulli bо‘lishi mumkin. Bilimlarni tо‘la о‘zlashtirishga moslangan dasturlar ham mavjud. Multimedia – kо‘p axborotli ma’nosini bildirib, qо‘llanmalar, ya’ni ma’lumotlar uch о‘lchamli grafik kо‘rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman verbal (matn) shaklida beriladigan о‘quv vositasi. Multimedia mahsulotlari uzluksiz ta’lim tizimining barcha turlari uchun belgilangan soatlar hajmida о‘quv qо‘llanmalar sifatida foydalanish uchun tavsiya etilgan. Ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida dars о‘tilganda multimedia mahsulotlaridan foydalanish samaradorlikni yanada oishiradi. Ta’lim texnologiyasini loyihalaish algoritmi 40Talabalarning tayanch tayyorgarligini aniqlash Egallanadigan kasbiy faoliyat tahlili Belgilangan maqsadni ishlab chiqish Ta’lim mazmunini tanlash va tuzili- shini belgilash, uni о‘zlashtirish vaqtini va talabalar yuklamasi da- rajasini hisoblash О‘quv elementlari ni, didaktik mate riallarni, motiva sion vaziyatlarni tuzish, darsning tuzilishi va mazmu nini ishlab chiqish Uslublar, tashkil qi- lish shakllari, ta’lim va mustaqil ta’lim vositalarini birgalikda olib borish yо‘llarini tanlash Darsni va mustaqil ishni rejalashtirishda fanlararo bog‘lanish elementlarini kiritish Nazorat ishlar tartibini loyihalash О‘quv jarayoniga tadbiq etish va olingan natijalar asosida tuzatishlar kiritish Ta’lim texnologiyasini loyihalashning umumlashgan algoritmi

Motivatsiya - ta’lim olishning zarurligini tushunib yetish. Ijtimoiy-siyosiy xayotda ongli ravishda qatnaishishga,ijtimoiy jarayonlarga faol ta’sir eta olishga, mamlakat, oila taqdiriga javobgar bо‘laolishga, mustaqil va erkin fikrlaishga erishish uchun chuqur bilimli bо‘lish kerakligini anglaish. Motivatsiya ayniqsa ilg‘or pedagogik texnologiyalarda о‘zining mohiyat mazmuni bilan namoyon bо‘ladi. Kritik fikrlaish – g‘oyalarni va ularning ahamiyatini kо‘pfikrlilik asosida kо‘rib chiqish hamda ularni boshiqa g‘oyalar bilan taqqoslaish bо‘lib, fikrlaishning eng yuqori darajasidagi aqliy faoliyat. U uch bosqichda rivojlanib boradi: da’vat, anglaish, mulohaza. Da’vat- yangi о‘rganilayotgan muammo bо‘yicha mavjud ma’lumotlarni aniqlash, ta’lim oluvchini faollashtirish, aniq maqsadga yо‘naltirish, qiziqish uyg‘otish. Anglaish – mustaqil о‘zlashtirish, tushunchalar ketma- ketligini fikran kuzatib borish. Mulohaza - bilimni umumlashtirish va mustahkamlaish, о‘quv maqsadiga erishish, bilimni quyi darajasidan yuqoriroq darajasiga о‘tkazish, yangi g‘oya va tushunchalarni og‘zaki va yozma ifodalaish, munozara va dialogda ishtirok etish. Pedagogik muloqot – о‘zaro ta’sir kо‘rsatishning bir turi bо‘lib, ijtimoiy- psixologik о‘zaro ta’sir kо‘rsatishning jamoa tizimini ifodalaydi. Muloqotni quyidagi yо‘nalishlarga ajratish mumkin:  Pedagogning alohida ta’lim oluvchi bilan muloq o ti;  Pedagogning о‘quvchi orqali butun auditoriya bilan muloq o ti;  Pedagogning butun auditoriya orqali alohida о‘quvchi bilan muloqoti; Ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida dars о‘tishda muloqot qilishning yangi sifatlari namoyon bо‘ladi:talabalarning mikroguruh ichidagi muloqoti; mikroguruhlarning о‘zaro muloqoti; о‘qituvchining mikroguruhlar va ularning liderlari bilan muloqoti; 2.3-§ Kinematikaga oid tushunchalarni shahsga yo‘naltirilgan tehnoologiya 41

TA’LIMISHLAB CHIQARISH asosida shakllantirish O’qitishning zamonaviy texnologiyalarini qo’llash , o ’ qitish jarayonini yagona shaklga keltirish va yuqori samaradorlikka erishishga imkon yaratadi. Shaxsga yunaltirilgan texnologiyalarning nima uchun bugungi kunda dolzarb bo ’ lib borayotganligi, nima uchun mazkur texnologiyalar ta ’ limning hozirgi kuni, kelajagi bo ’ lib qolganligi hamda ularning mohiyati haqida qisqacha to ’ xtalamiz. Akademik litseylarda an ’ anaviy o ’ qitish texnologiyasi o ’ zining qator xususiyatlariga ko ’ ra zamonaviy ta ’ lim ehtiyojlariga tobora zid bo ’ lib bormoqda. Chunki, mazkur o ’ qitish texnologiyasida pedagogikaning ta’lim oluvchiga munosabati avtoritar xarakterga ega, ya’ni ta ’ lim jarayonida u yagona subyekt sifatida namoyon bo ’ ladi, ta’lim oluvchlar esa faqatgina obyekt vazifasini bajaradi, xolos. Boshqacha qilib aytganda avtoritar o ’ qitish texnologiyasida ta’lim oluvchning tashabbusi va mustaqilligi deyarli yo ’ qoladi, o ’ qitish majburiy yo ’ sinda amalga oshiriladi. Shaxsga yu ’ naltirilgan texnologiyalarda o‘quvchi ta ’ limning milliy modeli mohiyatiga ko ’ ra pedagogik jarayon markaziga q o‘yila-di, uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarini r o‘yobga chiqarishga qulay shart-sharoitlar yaratib beriladi. Ta ’ limning milliy modelini – shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta ’ lim, fan, ishlab chiqarishdan iborat 5 ta tarkibiy qismida «shaxs» asosiy tarkibiy qism – birinchi o‘ rinda turadi. Boshqacha aytganda, butun ta ’ lim tizimi, shu jumladan o‘ qitish o‘ quvchi shaxsiga y o‘ nartirilgan bo ’ lishi lozim ТАЪЛИМ TEXNOLOGIYALARI FAN 42

Mashg‘ulot sikli Mavzu. Kinematikaga oid tushunchalarni o‘rganish 1.1. Ma’ruza mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi Mashg‘ulot vaqti – 80 minut O‘quvchilar soni: 25-30 gacha Mashg‘ulot shakli ma’ruza-ko‘rgazmali, axborot 43Ijobiy psixologik muhit yaratish Kichik guruhlarda juftlikda ishlashYo‘naltiruvchi savollar refleksiya Umumlashtirish Kichik guruhlar ish taqsimoti Mavzuga oid qo‘shimcha маълумот Guruhlarni shakllantirish Guruhlar topshiriq berish

Ma’ruza rejasi: 1. . Klassik mexanika. 2.Mexanik harakatni kinematik tavsifi 3. Mexanik harakatni dinamik tavsifi 4. Fundamental o‘zaro ta’sirlar va kuchlar 5.Sohalarda mexanik harakatni kattaliklari va ularning amaliy ahamiyati O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Klassik mexanika bo‘yicha umumiy tushuncha berish. Mexanik harakatni kinematik tavsifi, Mexanik harakatni dinamik tavsifi, tadqiqot uslublari va amaliy ahamiyati haqida bilim, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish . Pedagogik vazifalar: · fizika fanini maqsadi, vazifalari haqida umumiy tushuncha berish, fanni o‘quv jarayonida tutugan o‘rni bilan tanishtirish; · Klassik mexanika bo‘yicha umumiy tushuncha berish va asosiy adabiyotlar bilan tanishtirish; Mexanik harakatni kinematik tavsifi Mexanik harakatni dinamik tavsifi Fundamental o‘zaro ta’sirlar va kuchlar haqida tushuncha berish va asosiy adabiyotlar bilan tanishtirish ; O‘quv faoliyati natijalari: · fizika fanini maqsadi, vazifalari, fanni o‘quv jarayonida tutgn o‘rnini yoritib beradi; · Klassik mexanikaning strukturasi tushun-tiriladi; Mexanik harakatni kinematik tavsifi Mexanik harakatni dinamik tavsifi Fundamental o‘zaro ta’sirlar va kuchlar izohlab beradi; Mexanik harakatni tadqiqot uslublarini ko‘rsatib, mazmunini yoritadi. O‘qitish usullari ko‘rgazmali ma’ruza, savol-javob, guruhda ishlash, aqliy hujum usuli O‘qitish vositalari ma’ruzalar matni, doska, kodoskop, slaydlar, tarqatma materiallar, qog‘ozlar O‘qitish shakli jamoaviy O‘qitish shart-sharoitlari texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan auditoriya Monitoring va baholash og‘zaki nazorat: savol-javob shakli, «Fizika» fani haqida esse yozish Darsning texnologik xaritasi Faoliyat bosqichlari Faoliyati mazmuni o‘qituvchi o‘quvchi 1-bosqich 1.1. O‘quv fani nomini aytadi. Fan bo‘yicha 44

Fan va mavzuga kirish (15 minut) dastlabki ma’lumotlar beriladi. Kursning tuzilmaviy mantiqiy chizmasini beradi (1-ilova), mavzular ro‘yxatini beradi va ularga qisqacha ta’rif beradi. 1.2. Mavzu, birinchi mashg‘ulotning maqsadi va o‘quv faoliyati natijalarini aytib beradi. 2-bosqich Asosiy (55 minut) 2.1. Auditoriya bilan birgalikda ishlaydi, o‘quvchilarni faollashtirish maqsadida «Hamkorlikda ishlash» usulini qo‘llab, umumiy savollar beriladi (3- ilova) 2.2.Slaydlarni namoyish qilish va izohlash bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy jihatlarni tushuntirib beradi. 2.3. Mavzuning rejasini har bir bandi bo‘yicha xulosa qiladi: jadvallarga axborotlarni kiritish lozim-ligini Mavzuning tuzilmaviy mantiqiy loyihasini tayyorlashadi va himoya qilishadi Ekspert varahi va nazorat savollarga javoblar tayyorlaydilar va javob beradilar 3-bosqich Yakuniy (10-minut) 3.1. Mavzu bo‘yicha yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Mavzu bo‘yicha xulosalarni yozish vazifasini beradi – esse yozish (4-ilova). 3.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi Savollar beradilar yozishadi Ekspert varag‘i №1 Fizika fani va uning maqsadi va vazifalari 1Fizika fani nimani o‘rganadi va fanning asosiy vazifalari nimadan iborat? 2Fizika fanini boshqa fanlar bilan aloqadorligi asosida qanday amaliy fanlar vujudga kelgan va bunday fanlarni vazifalari nimada? 3Nimaga tabiiy fanlar jamiyatni ishlab chiqaruvchi kuchlari bilan bog‘liq? 45Nazariy bilim Kinematikaga oid tushunchalari Ma’lum va no’malum kattaliklarni bog‘lovchi tenglamalarni tuzishIshchi formula chiqarish Hisoblash Xulosa Mavzuga tegishli chizmalarni chizish Berilgan va so‘ralayotgan kattaliklarni yozib olishMavzu mazmunini tushuntirish24 22 05 26 36 053B 1F 3F 17 2C 26 3F 253B 06 36 1112 26 0515

Ekspert varag‘i №2 Mexanik harakatni kinematik tavsifi 1Mexanik harakat nima va u qanday xarakterga ega? 2Mexanik harakatni turlari, kinematik kattaliklari nimaga asoslangan? 3Qaysi usul bilan mexanik harakat to‘g‘risida keng ma’lumot berish mumkin? Ekspert varag‘i №3 Mexanik harakatni dinamik tavsifi 1. Dinamika nima va u nimani o‘rganadi? 2. Qaysi qonunlar mexanik harakatni o‘rganadilar? 3. Nima asosida amaliyotda egri chiziqli harakat vujudga kelgan? 4. Harakatni kinematik kattaliklari, formulalari. 5. Mexanik harakatni o‘rganishda qaysi Sharq allomalari o‘z hissalarini qo‘shgan? Guruhlarda ishlash qoidasi Har biringiz o‘z guruh a’zolaringizni diqqat, e’tibor bilan eshitishga harakat qiling. Guruhning har bir a’zosi faol, hamkorlikda ishlashi va topshirilgan topshiriqqa mas’uliyat bilan yondoshishi kerak. Har kim o‘ziga yordam kerak bo‘lganda so‘rashi mumkin. Hamma qat’iy tushunishi kerak: - boshqalarga yordam berib o‘zimiz ham o‘rganamiz; - biz bitta kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho‘kib ketamiz Guruhlarda ishlashni baholash Guruhlar Javobning to‘liqligi, (1,0) Sxemalarda berilganligi (0,4) Guruh ishtirokchisining faolligi (0,6) Ballar Bahosi 1 46

2 3 4 5 6 Baholash mezonlari F.I.SH. Baho Mezonlar Bilim Faollik Takliflar Jami ball Ballar 0,8 0,6 0,6 2 % 40 30 30 100 2.4-§ Mexanik ish, quvvat va energiya mavzusini shahsga yo‘naltirilgan tehnoologiya asosida o‘rganish Mavzu. Mexanik ish. Quvvat. Energiya 1.1. Dars mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi Mashg‘ulot vaqti – 80- minut O‘quvchilar soni: 25-30 gacha Mashg‘ulot shakl i Tematik ma’ruza Ma’ruza rejasi: 1. Mexanik ish va uning amaliy ahamiyati 2. Doimiy va o‘zgaruvchan kuch ta’sirida bajargan ish 3. Quvvat va uning amaliy ahamiyati 4. Mexanik energiya 5.Qurilmalar, mashinalar, mexanizmlarni foydali ish koeffitsiyenti O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: amaliyotda katta ahamiyatlarga ega bo‘lgan fizik kattaliklar – mexanik ish, quvvat, energiya to‘g‘risida chuqur bilimlar berish. Pedagogik vazifalar: · ishga amaliy tushuncha berish; · kuch asosida bajargan ish haqida ma’lumot berish; · energiya haqida umumiy tushuncha berish; ·energiyani tanqisligi haqida ma’lumot berish; O‘quv faoliyati natijalari: · fan asosida mexanik ishni mazmuni va ahamiyatini yoritib beradi; · kuchlar ta’sirida bajargan ishni yoritib beradi; · fan asosida mexanik energiyani mazmuni va ahamiyatini yoritib beradi. Energiyani muammosini shakllantirish jarayoniga hissa qo‘shadi; · fan asosida quvvatni mazmuni va amaliy ahamiyatini yoritib beradi; 47

· quvvat haqida umumiy tushuncha berish; ·foydali ish koeffitsiyenti haqida umumiy tushuncha berish. ·sohada qo‘llaniladigan mashinalar, qurilmalar, mexanizmlarni FIKni yoritib beradi. O‘qitish usullari Ma’ruza, muammoli usul, munozara, birgalikda o‘qish, tezkor savol-javob O‘qitish vositalari ma’ruzalar matni, doska, kodoskop, slaydlar, tarqatma materiallar, qog‘ozlar O‘qitish shakli jamoaviy O‘qitish shart-sharoitlari texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan audi- toriya Monitoring va baholash og‘zaki nazorat: savol-javob shakli, nazorat savollari Darsning texnologik xaritasi Faoliyat bosqichlari Faoliyati mazmuni O‘qituvchi O‘quvchi 1-bosqich Mavzuga kirish (10 minut) 1.1.Mavzuni nomi, maqsadi, bugungi mavzuning o‘quv kursidagi o‘rnini belgilaydi. 1.2.Ekranga mavzuni tuzilmaviy mantiqiy chizmasini chiqaradi (2-ilova). 2-bosqich Asosiy (60 minut) 2.1. Auditoriya bilan birgalikda ishlaydi. O‘quvchilarni bilimlarini faollashtirish uchun savollar beriladi (3-ilova). «Juftlikda ishlash» qoidalari bilan tanishtiradi (4-ilova) 2.2. Slaydlarni namoyish qilish va izohlash bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy jihatlarni tushuntirib beradi (5-ilova). Ma’ruza jarayonida fokuslovchi nazorat savollar beradi. Mavzuning rejasini har bir bandi bo‘yicha xulosalar qiladi: jadvalga axborotlarni kiritish lozimligini eslatadi. Mavzuning tuzilmaviy mantiqiy loyihasini tayyorlashadi va himoya qilishadi Ekspert varahi va nazorat savollarga javoblar tayyorlaydilar va javob beradilar 3-bosqich 3.1. Mavzu bo‘yicha yakunlovchi xulosa qiladi. Savollar 48

Yakuniy (10-minut) 3.2. Mavzu bo‘yicha xulosalarni yozish vazifasini beradi. 3.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi beradilar yozishadi Mustaqil ish mavzularini yozib oladilar Muhokamaga faol qatnashgan o‘quvchilarni rag‘batlan-tiradi, baholaydi, yozib oladi Eshitishadi Mexanik ish va uning amaliy, texnikaviy ahamiyati Quvvat. Quvvatni amaliy, texnikaviy ahamiyati Mexanik energiya. Tabiatni universal qonuni Mavzuning tuzilmaviy mantiqiy chizmasi Saqlanish qonuni Yorug‘lik energiyasining Energiya Ichki energiyaning 49Energiya Mexanik Quyosh Yadro Atom Ichki Elektr Magnit Yorug‘lik Zaryadning 0F 30

Faollashtirish uchun savollar 1. Ish tushunchasi nimani bildiradi? 2. Materiya asosida energiya qanday turlarga ega? 3. Ishni bajarish suratini qaysi kattalik xarakterlaydi? 4. Nima asosida dunyo miqyosida energiya taniqsligi muammosi vujudga kelgan? Mexanik ish Energiya Quvvat FIK Texnika va tabiat hodisalari asosida ishni ta’rifi Fan asosida ishni ta’rifi O‘zgarmas va o‘zgaruvchan kuchlar ta’sirida bajargan ish Xususiy hollarda bajargan ish Amalda ishning birliklari Materiya asosida Mexanik energiya turlari Tabiatning eng muhim qonuniyatlaridan biri Energiyani tansiqligi Global muammolarEnergiyani saqlanish va aylanish qonuni Energiya Kinetik Potensial Modda Amaliy ahamiyati Fan asosida ma’nosi Amalda o‘lchov birliklari Amaliy ahamiyati Fan asosida ma’nosi 50

«O‘ylang-juftlikda ishlang-Fikr almashing» Ushbu texnika birgalikdagi faoliyat bo‘lib, o‘quvchilarni matn ustida fikrlash, o‘z g‘oyalarini shakllantirish va ularni hamkorlar yordamida muayyan shaklda ifodalashga yo‘naltiradi. «O‘ylang-juftlikda ishlang-Fikr almashing» texnikasidan foydalangan holda guruhlarda ishni tashkil etish jarayonining tuzilishi. 1.O‘qituvchi savol va topshiriq beradi: oldin o‘ylab chiqish, so‘ng qisqa javoblar berish tartibida. 2.O‘quvchilar juftliklarga bo‘linib, bir-biri bilan fikr almashadilar va ikkala javobni mujassam etgan umumiy javobni ishlab chiqishga harakat qiladilar. 3.O‘qtiuvchi bir necha juftliklarga 30 sekund davomida auditoriyaga o‘z ishining qisqa yakunini ifodalab berishini taklif qiladi. 1-guruhga topshiriq Ekspert varag‘i№1 1. Nima uchun ish amaliy ahamiyatga ega? 2. Qachon jism ish bajara olmaydi va unga misol keltiring? 2-guruhga topshiriq Ekspert varag‘i№2 1. Qaysi kuchlar ta’sirida bajargan ish musbat yoki manfiy bo‘ladi va unga misol keltiring? 2. MJ va J nima va unga misol keltiring 3-guruhga topshiriq Ekspert varag‘i№3 1. Energiya va uning turlari – misol keltiring. 2. Energiyani saqlanish va aylanish qonuni nima ? 4-guruhga topshiriq Ekspert varag‘i№4 1. Nima asosida energiyani tanqisligi muammosi vujudga kelgan – misol ketiring. 3. Bunday muammoni qanday hal qilish mumkin Гуруҳларда ишлашни баҳолаш Guruhlar Javobning to‘liqligi, (1,0) Sxemalarda berilganligi (0,4) Guruh ishtirokchisining faolligi (0,6) Ballar Bahosi 51

1 2 3 4 5 Baholash mezonlari Baho Mezonlar Bilim Faollik Takliflar Jami ball Баллар 0,8 0,6 0,6 2 % 40 30 30 100 Mavzu bo‘yicha nazorat savollari Savollar Javoblar 1. Mexanik ish nima va u qanday birliklarda o‘lchanadi? 2. Og‘irlik kuchining bajargan ishi qanday bo‘ladi? 3. Quvvat deb nimaga aytiladi? 4. 1 Vat soat qancha joulga teng? 5. 1 MVt va Vt orasidagi bog‘lanish qanday bo‘ladi? 6. Kinetik energiya nima va uning formulasi. 7. Mashinani foydali ish koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi? 8. Jismning to‘liq mexanik energiyasi deb nimaga aytiladi? 52

XULOSALAR 1. Ta ’ lim jarayoni shaxsga yo ’ naltirilgan bo ’ lganda uning biologik, ijtimoiy ruhiy komilliklarini o ’ z ichiga olishi eng avvalo har bir ta’lim oluvchiga individ- shaxs tabiatning bir bo ’ lagi sifatida qaralmog ’ i lozimligi o ’ qtiriladi. 2. Shaxsning rivojlanishi ob ’ ektiv jarayon bo ’ lib , bu jarayon asosini inson tabiatining biopsixik rivojlanishi tashkil etadi . Bunda uning faolligi , o ’ z imkoniyatlaridan ham yuqoriroq ko ’ rsatkichlarga erishishi va xarakteri ya ’ ni insonning individual xususiyatlari jamlanmasi asosiy ro ’ lni o ’ ynaydi . 3. Ta ’ lim oluvchilarni mexanika qonunlarini individual shaxsga yo ’ naltirilgan tarzda o ’ zlashtirmog ’ i uchun , ularning layoqati , imkoniyatlari , ehtiyoji , qobiliyati , mavjud bilimlari inobatga olinmog ’ i lozim . Ta ’ lim oluvchining intellektual imkoniyatlari haqida birdan xulosa chiqarish yaxshi natija bermaydi . Chunki insondagi intellektual imkoniyatlar birdan ko ’ zga tashlanmaydi . O ’ qituvchi mahorati bu imkoniyatlarni ro ’ yobga chiqarish orqali shaxs faolligini oshirishga qaratilmog ’ i lozim . 53

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI : 1. Karimov I . A . Barkamol avlod - Ozbekiston taraqqiyotining poydevori . T.: Sharq , 1998. B . 4-19. 2. I.A.Karimov.“Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch”. T. “Ma`naviyat”- 2008 3. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. T: Ozbekiston. 2000. - 245 b. 4. Azizxojaeva . N . N . Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat .- T :2003. -174 b . 5. Avliyoquiov N.H. Zamonaviy o'qitish texnologiyalari. - Muallif, 2001. 6. Аманашвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. –М.: Педагогика, 1984. -290 с. 7. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. – Москва: Знание, 1996.-147с 8. Архангельский С. P Учебный процесс в высшей школе, его закономерный основы и методы—М.: Высщая школа 1980. 9. Ahmadjonov 0. I . Oliy o ' quv yurtlarida fizika fanini o ' qitish sarnaradorliginl oshirish yo ' llari . Ped . fan . dok . diss , avtoref . - Т., 1995. 10. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные-технологии обучения. Четвёртое изд.-Москва: Педагогика, 2005.-186с 11. Беспалько Б.П.Слагаем о е педагогической технологии.-Москва: Логос, 2010.-321с 12. Begimqulov U . SH . Pedagogik ta ' lim jarayonini axborotlashtirishni tashkil etish , boshqarish nazariyasi va amalivoti . Ped . fan . dokt . diss . Avtoref . -Т., 2007. 13. Буга П.Г. Вузовский учебник,-М.: Книга, 1987. 14. Бугатов В.М. Педагогически е таинства дидактических игр. Учеб.-методическо е пособи е . 2- изд. - М.: Флинта, 2003. -152 с. 15. Б . Kizlik.Lesson PlanningLesson Plan Formats and Lesson Plan Ideas.. www ADPRIMA. com 16. Громкова М.Т Педагогика образования взрослых (учебно е пособие) - М.: ТОО. Интл.Тех. 1995 г - 96 с. 54

17. Грабар М.И.,Краснянская К.А. Применение математической статистики в педагогических исследованиях.Непараметрические методы.- M : Педа - гогика, 1977. -234с 18. Кларин М.В. Педагогическая техналогия в учебном процессе. Москва: - 2011-102с 19. Levi Stross Toxonomy of Edycational obektiv in Continental. Europe Univ. of Chicago.-2010.-P.146-163 20. Maxmudov M. O‘quv materialini didaktik loyihalash tizimi. // “Pedagogik mahorat”, 2012 yil, 3-son, 3-11-betlar 21. Mirzaxmedov В . М . va boshq. Fizika fanini o'qitish metodikasi.-T., 2010. 22. Мошанский В.Н. Формирование мировоззрения учащихся приизучении физики. - М.: Просвещение, 1989. 23. Сластёнин В.В. Педагогика сотрудничества.-Москва: Знание, 2011 -324 б 24. Смирнов И.П. Человек. Образование. Профессия. Личность. Москва: МПК, 2014. 456 с 25. С.Н.Лисенкова «Новые педагогические и информационные технологии в системе образования». – М.:, Академия, 2002 26. Саумон Б. Общество и образование. — М.: Прогресс, 1989. 27. Скаткин М.Н.Проблемы современной дидактики, 2-изд. - М.:Педагогика, 1984. 28. Saidahmedov N. «Yangi pedagogik texnologiyalar». – T.:, Moliya, 2003. 29. Tojiyev M., Salaxutdinov R, Barakayev M., Abdalova S. «Ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalari». – T.:, 2001. 30. Фейнман Р. Характер физических законов. - М.: Наука, 1987 31. Шодиев Д.Ш. Мысленный эксперимент в преподавании физики. - М.Просвещение, 1987. 32. Xujayev N. va boshqalar «Yangi pedagogik texnologiyalar». T.:, Fan,2002. 33. Yo‘ldoshev J. Usmonov S. «Pedagogik texnologiyalar asoslari». – T. www.buy book.ru. Магазин книги: Copyrignt c 2004. Free web Net work. www. colibiri.ru. Интернет-магазин крупного колибра, 1996-2006 55

O'xshashlar

Shaxsga yo’naltirilgan pedagogik texnologiyalarda mexanika fanini akademik litseylarda o’qitish uslubiyati

Prezident islom karimov asarlari – barkamol avlod tarbiyasining nazariy asosi sifatida

Mustaqil O’zbekistonda ta’lim samaradorligini oshirishdagi olib borilgan chora – tadbirlar va ularning natijalari

Maktabgacha yoshdagi bolalarni shaxsga yo’naltirilgan ta’lim asosida tarbiyalash texnologiyasi

Modul tiziminig ta'lim jarayonida qo`llashni o'rganish