Modul tiziminig ta'lim jarayonida qo`llashni o'rganish - Pedagogika - Diplom ishlar

Modul tiziminig ta'lim jarayonida qo`llashni o'rganish

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

406 KB

Ko'chirib olish

Kirish ...........................................................................................................3 I bob. Modulli o‘qitish texnologiyalarning nazariy asoslari. 1.1 Modulli o‘qitish texnologiyasi va modulli o‘qitishning mohiyati...........7 1.2 Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi..........................................................................................................23 II bob. Tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi. 2.1 Tizimli faoliyat asosidagi modulli o‘qitish – loyihalash jarayoni bosqichlari. ...........................................................................................................31 2.2 Fransuz tilini masofadan turib o’qitishda modul tizimi ahamiyati.......37 Xulosa ........................................................................................................43 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati .......................................................45 2

Kirish Qayd etib o‘tilsinki, mamlakatda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunini hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida chet tillarga o‘qitishning kompleks tizimi, ya’ni uyg‘un kamol topgan, o‘qimishli, zamonaviy fikrlovchi yosh avlodni shakllantirishga, respublikaning jahon hamjamiyatiga yanada integratsiyalashuviga yo‘naltirilgan tizim yaratildi. Mustaqillik yillarida 51,7 ming nafardan ziyod chet tillar o‘qituvchilari tayyorlandi, umumta’lim maktablarining 5-9 sinflari uchun ingliz, nemis va fransuz tillari bo‘yicha multimedia darsliklari, boshlang‘ich sinflarda ingliz tilini o‘rganish bo‘yicha elektron resurslar tayyorlandi, umumta’lim maktablarida, kasb- hunar kollejlari va akademik litseylarda 5 mingdan ko‘proq lingafon kabinetlari jihozlandi. Shu bilan birga, chet tillarni o‘rganishni tashkil qilishning amaldagi tizimini tahlil etish shuni ko‘rsatmoqdaki, ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari va darsliklar zamon talablariga, xususan, ilg‘or axborot va media-texnologiyalardan foydalanish borasidagi talabga to‘liq javob bermayapti. Ta’lim asosan an’anaviy uslublarda olib borilmoqda. Ta’lim tizimining barcha bosqichlarida chet tillarni uzluksiz o‘rganishni tashkil qilish, shuningdek, o‘qituvchilar malakasini oshirish hamda zamonaviy o‘quv-uslubiy materiallar bilan ta’minlash yanada takomillashtirilishini taqozo etadi. Zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitishning ilg‘or uslublarini joriy etish yo‘li bilan, o‘sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o‘qitish, shu tillarda erkin so‘zlasha oladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda buning negizida, ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko‘lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish maqsadida: 1. Belgilab qo‘yilsinki, 2013/2014 o‘quv yilidan boshlab: 3

respublikaning barcha hududida chet tillarni, asosan, ingliz tilini o‘rganish umumta’lim maktablarining birinchi sinflaridan o‘yin tarzidagi darslar va og‘zaki nutq darslari shaklida, ikkinchi sinfdan boshlab esa, alifbo, o‘qish va grammatikani o‘zlashtirishdan bosqichma-bosqich boshlanadi; oliy o‘quv yurtlarida ayrim maxsus fanlarni, xususan, texnik va xalqaro mutaxassisliklar bo‘yicha o‘qitish chet tillarda olib boriladi; umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari va o‘qituvchilarini chet tillar bo‘yicha darsliklar va o‘quv-uslubiy komplekslar bilan ta’minlash, ularni belgilangan muddatlarga rioya etilgan holda qayta nashr etish, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli kitob jamg‘armasining aylanma mablag‘lari hisobidan bepul amalga oshiriladi. 2. O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimining barcha bosqichlarida chet tillarni o‘rganishni kengaytirish chora-tadbirlari dasturi 1-ilovaga* muvofiq tasdiqlansin. Dasturga kiritilgan chora-tadbirlar belgilangan muddatlarga muvofiq sifatli va o‘z vaqtida bajarilishi yuzasidan shaxsiy javobgarlik O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, boshqa vazirliklar, idora va ijrochi-tashkilotlar rahbarlari zimmasiga yuklatilsin. 3. Chet tillarni o‘rganishni yanada rivojlantirish bo‘yicha doimiy ishlaydigan Muvofiqlashtiruvchi kengash (keyingi o‘rinlarda Muvofiqlashtiruvchi kengash deb yuritiladi) 2-ilovaga* muvofiq tarkibda tashkil qilinsin, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti uning ishchi organi etib belgilansin. 1 1 «Chet tillarni o`raganish tizimini yanada takomillshatirish chora - tadbirlari to`g`risida». O`zbekiston Respublikasi prezidenti I.Karimov (Xalq so`zi gazetasi 2012 yil 11 dekabr). 4

Mavzuning dolzarbligi . Bizning ushbu BMI o`zining dolzarbligi o`ta muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kompyuter texnologiyalari shunchalik tez rivojlanib bormoqodaki, biz hatto hayotimizni ularsiz tasavvur qilishimiz qiyin. Shu bilan birga masofadan turib ta`lim jarayonini yo`lga qo`yish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu ta`lim doirasida biz modul tizimini ta`kidlab o`timishimiz mumkin. Modul – bu fanning muayyan jarayoni yoki qonuni, bo‘limi, muayyan katta mavzusini, o‘zaro bog‘liq tushunchalar guruhini taqdim etadi. Modul – bu fanning bir yoki bir necha tushunchalarni o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan, ishlab chiqilgan prinsiplar asosida shakllangan mantiqan tugallangan o‘quv materialidir. Muammoning o` rganilganlik darajasi . Bizning ushbu bitiruv malakaviy ishimiz bir necha olimlar tomonidan tadqiq etilgan, shulardan biri N.X.Avliyoqulovdir. U «O‘qitishning Modul tizimi va pedagogik texnologiyasi amaliy asoslari» nomli qo`llanmasini yaratgan . Tadqiqotning maqsad va vazifalari . Bizning ishmi zda asosiy maqsad modul tizimida ta’lim oluvchi o‘ziga taqdim etilgan individual o‘quv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik ko‘rishiga qaratiladi. Bu o‘quv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi, o‘qitish natijalariga erishish bo‘yicha aniq metodik tavsiyanomalar bo‘lishi zarur. Tadqiqotdagi ilmiy yangiliklar . Bizning ishmizni ilmiy yangiligi bu modul tizimini ta`lim jarayonida qo`llashni yanada takomillashtirish va uni yo`lga qo`yish hisobalanadi. BMI ning nazariy va amaliy ahamiyati . Mazkur tadqiqotning nazariy xulosalari modul tiziminig ta`lim jarayonida qo`llashni o`rganishda va u haqda ko`nikmaga ega bo`lishda yanada kengroq tadqiq etish uchun keng yo'l ochadi. Tadqiqot natijalardan oliy o'quv yurtlarida, maktablar, kolleglar va lisyelarda ixtisoslik fanlaridan maxsus kurslar o'qitishda foydalanish mumkin. 5

Ishda to'plangan faktga asoslangan materiallar kelgusida masofaviy ta`limni yanada takomillashtrish tadqiqotchilar uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. BMI ning manbalari . Ishda N.X.Avliyoqulovning «O‘qitishning Modul tizimi va pedagogik texnologiyasi amaliy asoslari » tahlil uchun asosiy material manbai bo'lib xizmat qiladi. 6

I bob. Modulli o‘qitish texnologiyalarning nazariy asoslari. 1.1 Modulli o‘qitish texnologiyasi va modulli o‘qitishning mohiyati. Ma’lumki, modulli o‘qitishning mohiyati shu bilan izohlanadiki, unga ko‘ra, ta’lim oluvchi o‘ziga taqdim etilgan individual o‘quv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik ko‘radi. Bu o‘quv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi, o‘qitish natijalariga erishish bo‘yicha aniq metodik tavsiyanomalar bo‘lishi zarur. Modulli o‘qitishning asosiy talablari jumlasiga quyidagilar kiradi: — har bir modulning mazmuniga barcha materialni o‘zlashtirib olish bo‘yicha maqsad belgilashni; — modul bir va bir necha didaktik maqsadga erishishni ta’minlashga qaratilishi; — modullar mazmuni mustaqil fikrlash, mantiqiy o‘ylash va amaliy faoliyatga yo‘naltirilgan bo‘lishi; — kasbiy-ijodiy fikrlashni rivojlantirish maqsadida modulning o‘quv materiali mazmuni muammoli tarzda berilishiga erishish shular jumlasidandir. Modulli o‘qitishda ta’lim oluvchilarning bilim, malaka, ko‘nikmasi qat’iy ravishda nazoratning reyting tizimida baholanishini zaruriyat qilib qo‘yadi. Har bir modul bo‘yicha tayyorlanadigan o‘quv materiallari o‘z ichiga o‘qish davrini to‘liq qamrab olgan modulli dastur, har bir modul bo‘yicha nazariy materiallar (ma’ruza), o‘quv-uslubiy tarqatma materiallar, har bir modul bo‘yicha individual topshiriqlar, o‘quv ilmiy adabiyotlar ro‘yxati, har bir modul bo‘yicha mustaqil ishlar uchun topshiriqlar va har bir modul bo‘yicha nazorat topshiriqlarini qamrab oladi._ Yuridik ta’lim tizimida modulli o‘qitishning joriy etilishi malakali huquqshunos kadrlarni tayyorlash samaradorligini oshirishga yordam beradi. Har qanday tizimga joriy etilgan yangilikning samarasi uning ishtirokchilari tomonidan puxta o‘zlashtirib olingan taqdirdagina o‘zining natijasini berishi mumkin. Shu bois yuridik ta’limni modulli o‘qitish asosida tashkil etish samaradorligini oshirish 7

maqsadida uning monitoringini tashkil etish mavjud subyektiv va obyektiv muammo va kamchiliklarni hal qilish imkoniyatini yaratadi. Ayniqsa, bu boradagi ilg‘or tajribalarni seminar-treninglar asosida muhokama etib, tashkiliy chora- tadbirlarning ko‘rilishi modulli o‘qitishning zamonaviy shakl va usullarini yuridik ta’lim jarayoniga tatbiq etish imkonini beradi. Yuridik ta’limga davlat va jamiyat ehtiyoji ortib borayotganligi, ayniqsa, milliy va xalqaro huquq normalarini amaliyotda qo‘llash tajribasiga ega bo‘lgan yetuk mutaxassislarni tayyorlashning obyektiv zaruriyatini inobatga olishni taqozo etmoqda. Eng muhimi, bugungi talaba va magistrning o‘quv dasturlarini o‘zlashtirish bo‘yicha zimmasiga yuklatilgan vazifasini teran his qilishi, yuridik oliy o‘quv yurti professor- o‘qituvchilarining nafaqat kasbiy mahorati, shu jumladan, ularning huquqni qo‘llash amaliyoti bo‘yicha yetarli bilim va tajribaga ega bo‘lishi lozim. Rivojlanishning hozirgi innovatsion bosqichida yuridik ta’lim sohasida yangi istiqbolli davrning boshlanganini inobatga olsak, o‘tmishdan farqli o‘laroq, nafaqat davlat organlariga, balki fuqarolik jamiyati institutlari va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun ham malakali yurist kadrlar tayyorlash hayotiy zaruriyatga aylanib bormoqda. Mehnat bozoridagi raqobat mutaxassisdan yetuk malaka va tajribaga ega bo‘lishni talab etmoqda. 2 Xulosa qilib aytish mumkinki, yuridik ta’limni modernizatsiya qilish — bu murakkab va tadrijiy jarayondir. Shuning uchun yuridik ta’lim jarayonining chuqur o‘ylab bosqichma-bosqich isloh qilinishi jamiyatda huquqiy madaniyatni oshirishga imkon beradi. Shubhasiz, yuridik ta’lim sohasida innovatsion islohotlarni amalga oshirish demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining obyektiv ehtiyojlarini hisobga olgan holda huquqshunos kadrlarning yangi avlodini tarbiyalashning g‘oyatda muhim va hal qiluvchi omili bo‘lib xizmat qiladi. 2 N.X.Avliyokulov «O‘qitishning Moduli tizimi va pedagogik texnologiyasi amaliy asoslari», Buxoro, 2001. 8

«Modulli o’qitish» termini xalqaro tushuncha modul bilan bog`liq bo’lib, uning bitta ma’nosi – faoliyat ko’rsata oladigan o’zaro chambarchas bog`liq elementlardan iborat bo Bu ma’noda u, modulli o‘qitishning asosiy vositasi sifatida, tugallangan informatsiya bloki sifatida tushuniladi. Modulli o’qitishga o’tishda quydagi maqsadlar ko’zlanadi - o‘qitishning (fanlar orasida va fanning ichida) uzluksizligini ta’minlash; - o‘qitishni individuallashtirish; - o‘quv materialini mustaqil o’zlashtirish uchun yetarli sharoit yaratish; - o‘qitishni jadallashtirish; - fanni samarali o’zlashtirishga erishish. Shunday qilib, modulli o‘qitishda talabalarni o`z qobiliyatiga ko’ra bilim olishi uchun to’la zarur shart-sharoitlar yaratiladi. O‘qitishning modul tizimiga o‘tish samaradorligi, quyidagi omillarga bog`liq bo’ladi: O‘quv muassasasning moddiy-texnikaviy bazasi darajasi; - professor-o‘qituvchilar tarkibining malakaviy darajasi; - talabalarning tayyorgarlik darajasi; - ko`zlangan natijalarni baxolash; - didaktik materiallar ishlab chiqish; - natijalarning taxlili va modullarni optimallashtirish. Modulli o‘qitishga o‘tishda quyidagilarni amalga oshirish ko’zda tutiladi : - ishchi o‘quv rejani chuqur taxlili asosida, o’zaro chambarchas bog`liq fanlar guruhi aniqlanadi, ya’ni butun o‘quv rejasi alohida makromodullar to’plami sifatida qaraladi. Ko’pchilik hollarda quyidagi uch turdagi makromodullar tuzilishi mumkin: A) gumanitar fanlarni o’z ichiga oladigan; B) iqtisodiy fanlarni o’z ichiga oladigan; V) umumta’lim, umutexnik, umumkasbiy va maxsus fanlarni o’z ichiga oladigan. 9

Har qaysi makromodulning mutaxassisni shakllantirishda, o’z maqsad va vazifasi bo’ladi. Ma’lum makromodulni o’rganish maqsadi, unga kiradigan fanlarning o’rganish maqsadlaridan kelib chikadi. Har qaysi makromodulning o’rganilish maqsadlari to’plami, davlat ta’lim standartlarida aks ettirilgan, mutaxassis kadr tayyorlashning bosh maqsadini tashkil etadi. Har qaysi makromodulning maqsadi aniq tuzilgan bulib, uning birinchi Fani o’rganila boshlaganida, talabalarga yetkazilishi lozim. Makromodulning har bir keyingi fani o’rganila boshlanganida, u fanning o’rganish maksadlari talabalarga yetkazilishi zarur. Har qaysi makromodul ichida, o’rganiladigan fanlarning optimal ketma- ketligi va ularni muddatlari o’rnatiladi. Y a’ni o‘qitishning uzluksizligini ta’minlab, fanlarning o’rganilish muddatlarini va shu orqali makromodulning o’rganilish muddatlarini qisqartirishga erishish zarur. O‘quv soatlari hajmi katta bo’lmagan (haftada 1-2, ayrim hollarda 3 soatli auditoriya mashg’ulotlari) fanlar, blok fanlar ro’yxatiga kiritilishi, maqsadga muvofiq bo’ladi va ular o‘quv semestrining birinchi yoki ikkinchi yarmida o’tilishi mumkin. Makromodullar, vertikal o’zaro bog`liqlarni hisobga olish asosida tuziladi, ammo ularning o’rganilishi muddatlarini o’rnatishda makromodullar orasidagi gorizontal bog`liqliklar xisobga olinishi lozim: - o‘quv materialining takrorlanishini oldini olish maqsadida, makromodulga kiruvchi fanlar, o‘quv dasturlarini o’zaro bog`liqligi ta’minlanadi. Fanning ishchi o‘quv dasturi, alohida mavzularni modulda guruhlanishi inobatga olinib, qaytadan ko’rib chiqiladi. Har qaysi modul uchun nazariy va amaliy ahamiyati ko’rsatilgan maqsadlar tuzilishi zarur. Modul o’z ichiga 2-3 ma’ruza va shu ma’ruzalar bilan bog`liq bo`lgan amaliy darslar va laboratoriya ishlarini kamrab olishi mumkin. Har qaysi modul bo’yicha quyidagi materiallar tayyorlanadi: 10

- talabalarning bilimini nazoarat qilish uchun testlar; - individual ishlar uchun topshiriqlar; - mustaqil ishlar uchun topshiriqlar; - o‘quv uslubiy tarqatma materiallar; - o‘quv-ilmiy adabiyotlar ro’yxati; - ishchi o‘quv dastur. Har bir modul uchun tarqatma va tasvirli materiallar to’plami tuziladi va ular talabaga mashg’ulotdan oldin beriladi. Modul tavsiya qilinadigan adabiyotlar bilan ta’minlanadi. Har bir talaba materiallarni o’zlashtira borib, bir moduldan ikkinchi modulga o’tadi. Iqtidorli talabalar boshqalarga bog`liq bo’lmasdan test sinovlaridan o‘tishlari mumkin. Modulli o‘qitish, fanning asosiy masalalari bo’yicha umumlashtirilgan informatsiyalar beruvchi muammoli va yo’riqli ma’ruzalar o’qilishini takozo etadi. Ma’ruzalar talabalarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga qaratilmog’i lozim. Modulning amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari ma’ruzalar bilan birga tuziladi, ular ma’ruzalar mazmunini o’rganiladigan yangi material bilan to’ldiriladi. Talabalar ma’lum amaliy ko’nikmalarga ega bo’ladilar. Ma’ruzalar matnini tayyorlashda, strukturalash va tizimlash usullarini qo’llab, materiallarni blok- sxema, rasmlar bloki ko’rinishida taqdim etilishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Bunda materialning o’zlashtirish samaradorligi oshadi, chunki: - modulning pirovard maqsadi tushunib yetiladi; - o‘quv materialining elementlari orasidagi bog`liqlanishlar va uning o‘tishlar yaqqol ko’rsatiladi; - asosiy jixatlar ajratib ko’rsatiladi; - o‘quv materialining (modulning) butun xajmi talabaning ko’z oldida gavdalanadi.Modul tizimida o‘quv materialining mazmunini strukturalashda, eng avvalo, informatsiyani «siqish» vazifasi ko’zlanadi. Bilimlarni to’la, foydalanish uchun qulay holda taqdim etilishiga harakat qilish lozim. O‘quv informatsiyasi bir vaqtning o’zida 4 xil – rasmli, sonli, simvolli va og’zaki ko’rinishda uzatilganida 11

eng mustahkam o’zlashtirishga erishiladi. Modulli ta’lim metodikasi tuzishda, bu holat asos bo’lib xizmat qiladi. Har qaysi modul bo’yicha rasmlar bloklarida simvolli alomatlarni (savollar ko’yilishi tarzida) joylashtirish, savollarni rasm tarzida tasvir etish, formulalar, jadvallar, grafiklar va uslubiy ko’rsatmalarni taqdim etish, maqsadga muvofiq bo’ladi. Rasmlar bloki, sxemalar bloki va boshqa suratli (kurgazmali) materiallar talabalar uchun tarqatma material vazifasini ham bajaradilar. Shu bilan bir qatorda har bir fan , jumladan modul uchun atamalarning izohli lug’atini tuzish maqsadga muvofiq bo’ladi. Modulni o‘qitishning samaradorligini oshirishga erishish uchun o‘qitishning quyidagi usullarni qo’llash lozim: - miyalar hujumi, muammoli muloqotlar, evristik suhbatlar, o‘quv o’yinlar va xokazo. O‘qitishning modul tizimi mazmunidan uning quyidagi afzalliklari namoyon bo’ladi: - fanlar, fanlar ichidagi modullar orasidagi o‘qitish uzluksizligi ta’minlanishi; - har bir modul ichida va ular orasida o‘quv jarayonini barcha turlarining metodik jihatdan asoslangan muvofiqligi o’rnatilishi; - fanning modulli tuzilish tarkibining moslanuvchanligi; - talabalar o’zlashtirishi muntazam va samarali nazorat (har qaysi moduldan so’ng) qilinishi; - talabalarning zudlik bilan qobiliyatiga ko’ra tabaqalanishi (dastlabki modullardan so’ng, o‘qituvchi ayrim talabalarga fanni individual o’zlashtirishni tavsiya etishi mumkin); - informatsiyani «siqib» berish natijasida, o’qishni jadallashtirish, auditoriya soatlaridan samarali foydalanish va o‘quv vaqti tarkibini, ma’ruzaviy, amaliy (tajribaviy) mashg’ulotlar, individual va mustaqil ishlar uchun ajratilgan soatlarni – optimallashtirish. Buning natijasida, talaba yetarli bilimlarga ham, ko’nikmaga ham, o‘quvga ham ega bo’ladi. 12

Shunday qilib modulli o‘qitishdan foydalanib, malakali mutaxassisni tayyorlash, quyidagilar asosida ta’minlanadi: - o‘qitishning uzluksizligi (bunda fanlarni o’zlashtirish samaradorligi oshadi); - o‘qitishni jadallashtirish (buning natijasida informatsiyaning ko’p qismi, individual va mustaqil ishlash paytida, kompyuter tarmoqlari orqali o’zlashtiriladi; - o‘qitishni individuallashtirish (talaba o’z qobiliyatiga ko’ra bilim olish imkoniyatiga ega bo’ladi). «Modulli o‘qitish» termini xalqaro tushuncha - modul bilan bog‘liq bo‘lib («modul», lat. modulus), uning bitta ma’nosi faoliyat ko‘rsata oladigan o‘zaro chambarchas bog‘liq elementlardan iborat bo‘lgan tugunni bildiradi. Bu ma’noda u modulli o‘qitishning asosiy vositasi sifatida, tugallangan axborot bloki sifatida tushuniladi. Modul – bu fanning muayyan jarayoni yoki qonuni, bo‘limi, muayyan katta mavzusini, o‘zaro bog‘liq tushunchalar guruhini taqdim etadi. Modul – bu fanning bir yoki bir necha tushunchalarni o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan, ishlab chiqilgan prinsiplar asosida shakllangan mantiqan tugallangan o‘quv materialidir. 1982 y. YUNESKOni anjumanida modulga “Mashqlarni xususiy tezlikda diqqat bilan tanishish va ketma-ket o‘rganish orqali individual yoki guruh mashg‘ulotlarida bir yoki bir necha malakaga ega bo‘lish uchun mo‘ljallangan alohida o‘rgatuvi paket (to‘plam)” deb ta’rif berilgan edi. Modulli o‘qitish – o‘qitishning istiqbolli tizimlaridan biri hisoblanadi, chunki u odam bosh miyasining o‘zlashtirish tizimga eng yaxshi moslashgandir. Modulli o‘qitish asosan inson bosh miyasi to‘qimalarining modulli tashkil etilganligiga tayanadi.Inson bosh miyasi to‘qimasi, qariyb 15 mlrd. neyronlardan (nerv hujayralari) yoki shartli modullardan iborat. To‘qima hujayralari bir-biri bilan ko‘p sonli to‘qnashuvlarda bo‘lishadi. Bir hujayra va uning o‘simtasini boshqa hujayra va uning o‘simtasi bilan to‘qnashuvlari soni 6 mingtagacha yetib 13

boradi. Demak, bosh miya to‘qimasidagi to‘qnashuvlar (kontaktlar) soni astronomik sonni (15000000000x6000) tashkil etadi. Shu nuqtai nazardan, modul o‘quv jarayonining bir hujayrasi sifatida qaraladi. Bu hujayra bir vaqtning o‘zida axborotlikning umumiylikka o‘ziga xos yaxlitlik va tizimlilikka ega bo‘lgan elementlardan tashkil topgan bo‘ladi. O‘qitishning modul tizimi haqida rasmiy ravishda birinchi marta 1972 yil, YUNESKOning Tokiodagi Butunjahon Konferensiyasida so‘z yuritilgan edi. Modulli o‘qitish texnologiyasi funksional tizimlar, fikrlashning neyrofiziologiyasi, pedagogika va psixologiyalarning umumiy nazariyasidan kelib chiqadi. Bu sohalardagi izlanishlarga ko‘ra, to‘qimasi modulli tashkil topgan inson miyasi, axborotni kvant ko‘rinishda (boshqacha aytganda, ma’lum hissalar ko‘rinishida) eng yaxshi jihatdan qabul qiladi. Modulli o‘qitish, kasbiy ta’limning quyidagi zamonaviy masalalarini har tomonlama yechish imkoniyatlarini yaratadi: modul - faoliyatlik yondashuvi asosida o‘qitish mazmunini maqbulash va tizim lash dasturlarni o‘zgaruvchanligi, moslashuvchanligini ta’minlash; o‘qitishni individuallashtirish; amaliy faoliyatga o‘rgatish va kuzatiladigan harakatlarni baholash darajasida o‘qitish samaradorligini nazorat qilish; kasbiy motivatsiya (qiziqtirish) asosida, o‘qitish jarayonini faol lashtirish, mustaqillik va o‘qitish imkoniyatlarini to‘la ro‘yobga chiqarish. Modulli o‘qitishning hozirgi zamon nazariyasi va amaliyotida ikki xil yondashuvni ajratib ko‘rsatish mumkin: fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi va tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi o‘qitish texnologiyalari. Bu yondashuvlar doirasida modul asosida mutaxassislar tayyorlashning bir qator konsepsiyalari ishlab chiqilgan. Barcha konsepsiyalar zamirida faoliyat yondashuvi yotadi va bu nuqtai nazardan, o‘qitish jarayoni to‘laligicha yoki muayyan fan doirasida, modulli ta’lim dasturi mazmuniga muvofiq kasbiy faoliyat elementlarini o‘quvchi tomonidan ketma-ket o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 14

Turli konsepsiyalar doirasida, modulli ta’lim dasturlari, turli xil tarkib va tarkibiy tuzilmalardan iborat bo‘ladi, turli shakldagi hujjatlarda taqdim etiladi, ammo ularning barchasi quyidagi uchta asosiy tarkibiy qismni majburiy ravishda o‘z ichiga oladi: maqsadli mazmuniy dastur; turli ko‘rinishlarga taqdim etilgan axborotlar banki; o‘quvchilar uchun uslubiy ko‘rsatmalar. O‘qitishning modulli texnologiyasi, o‘qitishning qabul qilingan prinsiplariga muvofiq ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Quyidagi prinsiplar modulli o‘qitish texnologiyasining asosini tashkil etadi: 1. Faoliyatlik yondashuvi prinsipi: Bu prinsip, modullar mutaxassisning faoliyat mazmuniga muvofiq shakllanishini anglatadi. Bu prinsipga ko‘ra modullar fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi yoki tizimli faoliyat yondashuvi asosida tuzilishi mumkin. Modulli o‘qitish texnologiyasida fan bo‘yicha faoliyat yondashuvida, modullarni o‘quv rejasi va dasturlar tahlili natijasida tuzishni taqozo etadi. Tizimli faoliyat yondashuvida, modullar bloki, mutaxassisning kasbiy faoliyat tahlili asosida shakllantiriladi. 2. Tenglik, teng huquqlik prinsipi. Bu prinsip, pedagog va o‘quvchi ning o‘zaro munosabati subyekt - subyekt xarakterligini belgilaydi. Bu esa, modulli o‘qitish texnologiyasini, shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar toifasiga taalluqliligini ko‘rsatadi. Ya’ni modulli o‘qitish texnologiyasi, shaxsning individual psixologik xususiyatlariga moslashgan bo‘ladi. 3. Tizimli kvantlash prinsipi. Bu prinsip axborotni lo‘nda qilib berish yondoshuvi, muhandislik bilimlar konsepsiyasi, didaktik birliklarni yiriklash nazariyalarining talablariga asoslanadi. Shular bilan bir qatorda, bu prinsip quyidagi psixologik-pedagogik qonuniyatlarni hisobga olishni taqozo etadi: katta hajmdagi o‘quv materiali, qiyinchilik bilan va xohishsiz (istalmasdan) eslanadi; ma’lum tizimda qisqartirilgan holda berilgan o‘quv materiali, osonroq o‘zlashtiriladi; 15

o‘quv materialidagi, tayanch qismlarning ajratilib ko‘rsatilishi, eslab qolish faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan bir qatorda o‘quv materialining asosini ilmiylik va fundamentallik tashkil etish lozim. Tizimli kvantlash prinsipi, moduldagi o‘quv axborotining tegishli tuzilmasini yaratish bilan amalga oshiriladi. Modul umumiy ko‘rinishda quyidagi elementlardan iborat bo‘lishi mumkin: tarixiy - bu muammo, teorema, masala, tushunchalarni tarixiga tegishli qisqacha ma’lumot berish; muammoli - bu muammoni shakllantirish; tizimli - bu modul tarkibining tizimli namoyon etish; faollashtirish - bu yangi o‘quv materialini o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan tayanch iboralar va harakat usullarini ajratib ko‘rsatish; nazariy - bu asosiy o‘quv materiali bo‘lib, unda - didaktik maqsadlar, muammoni ifodalash, gipoteza (faraz)ni asoslash, muammoni yechish yo‘llari ochib ko‘rsatiladi; tajribaviy - bu tajribaviy materialni (o‘quv tajribasi, ishni va boshqalarni) bayon etish; umumlashtirish - bu muammo yechimining tasviri va modul mazmunini umumlashtirish; qo‘llanish - bu harakatlarning yangi usullarini va o‘rganilgan materialni amaliyotda ko‘llash bo‘yicha masalalar tizimini ishlab chiqish; xatoliklar - o‘quvchining modul mazmunini o‘rganishdagi o‘zlashtirishda kuzatiladigan bir turdagi xatoliklarini ochib tashlash, ularning sababini aniqlash va tuzatish yo‘llarini ko‘rsatish; tutashish - o‘tilgan modulni boshqa modullar bilan shu jumladan turdosh o‘quv fanlar bilan bog‘liqligini namoyon etish; chuqurlashtirish - iqtidorli o‘quvchilar uchun yuqori murakkabli o‘quv materialini takdim etish; 16

test-sinovlash - modul mazmunini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirish darajasini testlar yordamida nazorat qilish va baholash. O‘quv materialining o‘zlashtirilishiga mashg‘ulotlar paytida modulning amaliy ahamiyati qay darajada ochib ko‘rsatilganligi, modul mazmunini boshqa modullar bilan bog‘liqligi, shu modulni o‘rganishdagi o‘quvchilarning bir xil xatoliklari tahlili muhim ahamiyatga ega. 4. Motivatsiya (qiziqishni uyg‘otish) prinsipi. Bu prinsipning mo hiyati, tahsil oluvchining o‘quv-bilish faoliyatini rag‘batlantirishdan iborat bo‘ladi. Bu asosiy qoidadir. Modulning o‘quv materialiga qiziqishni uyg‘otish, bilim olishga rag‘batlantirish, mashg‘ulotlar paytida faol ijodiy fikrlashga da’vat etish, modulning tarixiy va muammoli elementlarining vazifalari hisoblanadi. Aslida motivatsiyani shakillanishiga juda ko‘p omillar ta’sir etadi, chunki eng avalo o‘rganish shaxsga bog‘liq jarayondir. U shaxsiy motivatsiya va shaxsiy manfaat orqali amalga oshadi. Motivatsiyani – Harakat qilishga undagan sabablar, qiziqtirishni uyg‘otishi deb tushuniladi. Ushbu sabablarni uch guruhga ajratish maqsadga muvofiqdir: A. Ta’limga ehtiyojini shakillantiruvchi jamiyatdagi muhit. Zamonaviy jamiyat – bu bilimga asoslangan fuqarolik jamiyatdir. Ya’ni informatsiya, bilim, ularni doimiy yangilash, buni amalga oshirish uchun kerakli ko‘nikmalar, jamiyatni rivojlanishning asosiy omili bo‘lib qolmoqda. B. Dastlabki ehtiyojlarga bog‘liq bo‘lgan sabablar. Xorijiy psixologlarning fikrlari bo‘yicha ehtiyojlar nerarxiyasi quyidagicha: mavjudlik ya’ni shaxs avvalo ochlik, chanqoqlik ehtiyojlarini qondirishi lozimligi. bexatarlik – xotirjamlik, ya’ni uy qurish, oila qurish kabi ehtiyojlarni qondirishiga harakat qilishi. ijtimoiy ehtiyojlari, ya’ni muayyan seksiyaga, klubga, jamoat tashkilotiga tegishli bo‘lish ehtiyojlaridir. 17

C. O‘qitish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan sabablar. O‘qitish jarayonida motivatsiyaga quyidagi omillarni hisobga olinish orqali erishiladi. Kasbiy ta’limda motivatsiyani asosi deb faoliyatlik yondoshuvini qabul qilsak hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi. Ushbu yondashuv o‘quv materialini bo‘lajak mutaxassisni ishlab – chiqarish faoliyati bilan bog‘lashni taqozo etadi. Bunda tahsil oluvchining qiziqishi uyg‘onadi, mashg‘ulotlarda o‘quv materialini o‘zlashtirishga intilish va diqqat e’tibor kuchayadi. natijada o‘quv maqsadiga erishiladi. Hozirgi kunda, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot rivojlangan davrida ta’lim olishning samaradorligi inson qobiliyatidan foydalanish darajasidan bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Qobiliyatni ro‘yobga chiqarish insonning sezgi organlari qay darajada ma’lumotni qabul qilishga ishtirok etishlaridan bevosita bog‘liq bo‘ladi. Inson atrofdagi olamni o‘zining beshta sezgi a’zolari: ko‘z, quloqlar, hid va tam bilish paypaslash, ushlab ko‘rish orqali idrok etadi. Ta’lim olishda qancha ko‘p sezgi organlari qatnashsa shuncha ko‘p samaraga erishiladi. Motivatsiyani mashg‘ulotlar davomida saqlanishiga va o‘zlashtirishning sifatini yuksak darajaga yetkazishiga vizuallashtirish, ya’ni ko‘rgazmali axborotlardan, namunalardan foydalanishi katta yordam beradi. O‘qitish samaradorligi motivatsiyani hosil bo‘lishicha, uni saqlanishi-ga tahsil oluvchining o‘qitish jarayonidagi o‘rni, pedagogning unga bo‘lgan munosabatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Yani pedagog – tahsil oluvchi munosabati motivatsiyani shakllanishiga muxim axamiyatiga ega. Ushbu munosabatlar shaxsga – yo‘naltirilgan o‘qitish texnologiyalarining prinsiplarga mos kelishi maqsadga muvofiqdir. Shuningdek maqtov usulini qo‘llanishi tahsil oluvchiga optimizm kabi xislatlarni shakllanishiga olib keladi. Optimizm esa ishonch va irodani mustahkamlanishiga olib keladi. Pirovardda motivatsiya kuchayadi va rejalashtirilgan o‘quv natijalariga erishiladi. Tanbeh usuli esa (ogohlantirish, tanbeh, salbiy natijalar to‘g‘risida ogohlantirish, jazo) pissimizm kabi holatni 18

shakllantirishiga olib keladi. Natijada ishonch va iroda keskin pasayadi, motivatsiya yo‘qoladi, rejalashtirilgan o‘quv maqsadlariga erishilmaydi. Ma’lum darajada tahsil oluvchi shaxs sifatida ma’naviy inqirozga uchraydi. Motivatsiyani shakllanishi albatta tahsil oluvchini shaxsiy holatiga bog‘liqdir. Bunga eng avvalo tahsil oluvchining “diqqat”, “charchoq” kabi xislatlari inobatga olinadi. Xorijiy olimlarning olingan natijalari bo‘yicha ma’ruza mashg‘ulotlarida diqqat bilan o‘rganish vaqti eng ko‘pi bilan 20 daqiqani tashkil etadi.Nazariy darslarda yetarli diqqat e’tiborlik 45 daqiqa saqlanadi. Taxminan 60 daqiqadan so‘ng diqqat, e’tiborlik eng past darajasiga tushadi (3-4 marta kamayadi). Hozirgi kunda buni e’tiborga olishi alohida e’tiborga sazovor. Yangi pedagogik va zamonaviy axborot texnologiyalarining qo‘llanilishi o‘qitish jarayonini jadallashtirishga olib kelmoqda ya’ni, bir vaqtning o‘zida bir necha marta ko‘p yangi o‘quv materiallarini taqdim etishiga imkoniyat yaratilmoqda. Motivatsiyani yuksak darajada shakllanishiga muammoli o‘qitish texnologiyasini qo‘llanishi samarali xizmat qiladi. Shu bilan bir qatorda tahsil oluvchi muammoni shakllanishini va uni yechimini izlab topish usullarini o‘rganadi. Yangi o‘quv materiallarni bayon etish jarayonida tarixiy vaziyatlardan, qiziqarli voqealardan, ibratli iboralardan, maqolalardan va shu kabi qiziqarli axborotlarni qo‘llash motivatsiyaga samarali ta’sir etishi muqarrar. O‘qitish jarayonida pedagogning xulqi-ibrati, auditoriyani boshqarish mahorati, nutq madaniyati, yangi o‘quv materialga munosabati, izlanuvchanligi va qiziquvchanligi xislatlarni namoyon etilishi, ta’sirchan xatti-harakatlari albatta tahsil oluvchilarni befarq qoldirmaydi, ularni faolligini, motivatsiyani oshiradi. 5. Modullik prinsipi. Bu prinsip o‘qitishni individuallashti rishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Birinchidan, modulning dinamik strukturasi fan mazmunini qu‘yidagicha uch xil ko‘rinishda namoyon etish imkoniyatini beradi: to‘la 19

qisqartirilgan chuqurlashtirilgan. O‘qitishning u yoki bu turini tanlash o‘quvchiga havola qilinadi. Ikkinchidan, modul mazmunini o‘zlashtirishda, usul va shakllarning turlichaligida ham modullik namoyon bo‘ladi. Bu esa o‘qitishning faollashtirilgan shakl va usullari (dialog, mustaqil o‘qish, o‘quv va imitatsion o‘yinlar va hokazo), hamda muammoli ma’ruzalar, seminarlar, maslahatlar bo‘lishi mumkin. Uchinchidan, modullik, yangi materialni pog‘onasimon o‘zlashtirishda ta’minlanadi, ya’ni har bir fan va har bir modulda o‘qitish oddiydan murakkabga qarab yo‘nalgan bo‘ladi. To‘rtinchidan, modulga kiruvchi o‘quv elementlarining moslanuvchanligi tufayli, o‘quv materialini muntazam ravishda yangilab turish imkoniyati ko‘zda tutiladi. 6. Muammolik prinsipi. Bu prinsip muammoli vaziyatlar va mashg‘ulotlarni amaliy yo‘naltirilganligi tufayli, o‘quv materialining o‘zlashtirilish samaradorligini oshishiga imkon beradi. Mashg‘ulotlar paytida gipoteza (faraz) ilgari suriladi, uning asoslanganligi ko‘rsatiladi va bu muammoning yechimi beriladi. Ko‘pchilik hollarda bizning o‘qituvchilar darslarda faqatgina dalillar keltiradilar (ular hatto yangi bo‘lsa ham), ammo misol uchun AQShda o‘qituvchi masalani o‘rganish uslubini, o‘zi qo‘ygan muammoni yechish yo‘llarini, tajriba xususiyatini, uning natijalarini ko‘rsatadi va tushuntiradi. Ya’ni u tadqiqotchi sifatida namoyon bo‘ladi. Birinchi navbatda, ayniqsa, ana shu narsa o‘quvchini qiziqtirib qo‘yadi, unda ijodiy fikrlash va faollikni tug‘diradi. 7. Kognitiv vizuallik (ko‘z bilan kuzatiladigan) prinsip. Bu prinsip psixologik-pedagogik qonuniyatlardan kelib chiqadi, ularga ko‘ra o‘qitishdagi ko‘rgazmalar, nafaqat surat vazifasini, shu bilan birga kognitiv vazifani bajargan taqdirdagina o‘zlashtirish unumdorligini oshiradi. Aynan, shuning uchun kognitiv grafika-sun’iy intellekt nazariyasining yangi muammoli sohasi bo‘lib, murakkab obyektlar kompyuter suratchalari ko‘rinishida 20

tasvir etiladi. Modulning tarkibiy tuzilmasi bo‘lib, rangli bajarilgan, kognitiv- grafik o‘quv elementlari (rasmlar bloki) xizmat qiladi. Shuning uchun rasmlar, modulning asosiy bosh elementi hisoblanadilar. Bu esa: Birinchidan, o‘quvchining ko‘rish va fazoviy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, ya’ni o‘rganish jarayoniga miyaning tasviriy o‘ng yarim shari boy imkoniyatlari qo‘shiladi. Ikkinchidan, o‘quv materiali mazmunini o‘zida zich joylashtirib ravshan ko‘rsatuvchi surat (rasm), o‘quvchida tizimli bilim shakllanishiga yordam beradi.Uchinchidan rangli suratlar, o‘quv informatsion materialni qabul qilinish va eslanish samarasini oshiradi, hamda o‘quvchilarni estetik tarbiyalash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Insonning bilim olishi, fikrlashning xuddi ikkita mexanizmdan foydalanganidek bo‘ladi: ularning biri simvolli (shartli belgili) bo‘lsa, ikkinchisi geometrik (algebralik) bo‘ladi. Kognitiv grafikaning asosiy vazifasi bilim olish jarayonining faollashtiruvchi fikrlashning simvolli va geometrik (algebraik) mexanizmlarni o‘z ichiga olgan, bilim berishni uyg‘unlashgan modellarini yaratishdan iboratdir. Grafik (ko‘zga ko‘rinuvchi) axborot miyaning o‘ng yarim shari imkoniyatlarini faollashtiradi, oliy ma’lumotli mutaxassis uchun zarur bo‘lgan, tasviriy fikrlash qobiliyatini, intuitsiyasini (ichki tuyg‘u) rivojlantiradi. Buyuk olim A.Eynshteyn aytganidek «intuitsiya xaqiqatda eng katta boylikdir. Mening ishonchim komilki, bizning fikrlashimiz asosan simvollar orqali shu bilan birga biz anglamasdan kechadi». Haqiqatda ilm-fanni shakillanishi va rivojlanishi gepotezasiz (farazsiz), farazni vujudga kelishini intuitsiyasiz tasavvur etish qiyin. Shu bilan birga, ko‘rgazmali axborot og‘zaki axborotdan ko‘ra, ahamiyatliroq va unumliroqdir. Ko‘rish mexanizmining axborotni qabul qilish qobiliyati, eshitishdan ko‘ra ancha yuqoridir. Bu esa o‘z navbatida, ko‘rish tizimiga, inson qabul qilinadigan axborotning qariyb 90 foizini yetkazish imkoniyatini beradi. Undan tashqari ko‘rgazmali axborot bir vaqtning o‘zida beriladi. Shuning uchun axborotni qabul qilish va eslashga og‘zaki axborotdan 21

ko‘ra kam vaqt talab etiladi. Ko‘rgazmali axborot ishlatilganda, tasavvur hosil bo‘lishi og‘zaki bayondan ko‘ra o‘rtacha 5-6 martaba tezroq kechadi. Insonning ko‘rgazmali axborotdan ta’sirlanishi, og‘zaki axborotdan ko‘ra ancha yuqori bo‘ladi. Ko‘pchilik hollarda u oxirgisini o‘tkazib yuboradi. Ko‘rgazmali axborotni qayta takrorlash oson va aniqroqdir. Odamning ko‘rgazmali axborotga ishonchi, og‘zaki axborotdan ko‘ra yuqori bo‘ladi. Shuning uchun «yuz bor eshitgandan ko‘ra, bir bor ko‘rmoq afzalroqdir» deb bejiz aytilmagandir. Shu bilan birga, ko‘rgazmali axborotda, qabul qilish va eslash unumi, uni ko‘rsatilishi orasidagi muddatni uzoqligiga bog‘liq bo‘lmaydi, og‘zaki axborotning o‘zlashtirilishi esa bunga bog‘liq bo‘ladi. O‘rni kelib yana bir muhim tafsilotni qayd etish lozim: simvolli-ko‘rgazmali axborotni qabul etish, o‘qitish samarasini oshiradi. Shuning uchun o‘quv-ilmiy adabiyotdan va kompyuter texnikasi vositasida olinadigan axborotni ko‘paytirishga shart-sharoit yaratish zarur. Bu esa, o‘qitishni individuallashtirish zarurligini ko‘rsatadi. 8. Xatoliklarga tayanish prinsipi. Bu prinsip o‘qitish jarayonida doimiy ravishda xatoliklarni izlash uchun vaziyatlar yaratilishiga, o‘quvchilarning ruhiy faoliyati funksional tizimi tarkibida oldindan payqash tuzilmasini shakllantirishga qaratilgan didaktik materiallar va vositalarni ishlab chiqishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bu prinsipning amalga oshirilishi, o‘quvchida tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlanishiga yerdam beradi. 9. O‘quv vaqtini tejash prinsipi. Bu prinsip o‘quvchilarda individual va mustaqil ishlash uchun o‘quv vaqtining zahirasini yaratishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. To‘g‘ri tashkil qilingan modulli o‘qitish, o‘qish vaqtini 30% va undan ortiq tejash imkoniyatini beradi. Bunga esa modulli o‘qitishning barcha prinsiplarini to‘la amalga oshirilganda, o‘quv jarayoni kompyuterlashtirilganda, yondosh fanlarning o‘quv dasturlari muvofiqlashtirilganda erishish mumkin. 10. Texnologik prinsipi. Bu prinsip o‘quvchilar tomonidan o‘qitishning ko‘zlangan natijalarga erishish kafolatini ta’minlovchi, o‘qitish va bilimni 22

o‘zlashtirish jarayonini, tizimli modulli yondashuv asosida ro‘yobga chiqarishni anglatadi. Mazkur prinsip quyidagilar orqali ta’minlanadi: maksimal aniqlashtirilgan o‘quv maqsadlarni ishlab chiqish, ularni o‘lchash va baholash mezonlarini tanlash; qo‘yilgan o‘quv maqsadlarga erishishiga yo‘naltirilgan o‘quv jarayonini ishlab chiqish va aniq tasvirlash; o‘quv maqsadlarini, butun o‘quv jarayonini o‘qitish natijalariga kafolatli erishishga yo‘naltirish; o‘qitish natijalarini tezkor baholash va o‘qitishga tuzatishlar kiritish; o‘qitish natijalarini yakuniy baholash. Texnologik prinsipi, o‘qitishni qayta takrorlanadigan jarayonga aylanishiga imkon beradi. Modulli o‘qitish tizimida o‘rgatuvchi sikllar soni, o‘quv fanining modullari soniga teng bo‘ladi. O‘quv maqsadlariga erishish uchun o‘quv meyoriy hujjatlarning uzviyligini ta’minlash tayanch sharoitlarini yaratish zarur. Ushbu maqsadlarda uzviylik prinsipini qo‘llash tavsiya etiladi. 11. Uzviylik prinsipi. Bu prinsip o‘quv maqsadlariga erishish imkoniyatini ta’minlash uchun o‘quv rejasi va dasturlarni ishlab chiqishda tizimli yondashishni anglatadi. Bunda fanlarning maqsadlariga ko‘ra, o‘quv rejadagi soatlar mosligi ta’minlanadi. 1.2 Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi . Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi ta’limning fanli tizimida modul metodologiyasini qo‘llashni anglatadi. Bunday modulli o‘qitish texnologiyasini oliy ta’lim tizimida akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida, pedagog va muhandis-pedagoglar malakasini oshirish tizimlarida qo‘llash maqsadga muvofiqdir. 23

Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasida modul o‘zida quyidagilarni mujassamlashtiradi: o‘quv fanining fundamental tushunchalari - muayyan hodisa, yoki qonun yoki bo‘lim, yoki yirik bir mavzu, yoki o‘zaro bog‘liq tushunchalar guruhi o‘quv fanining bir yoki bir necha fundamental tushunchalarini o‘rganishga (o‘zlashtirishga) qaratilgan. Odatda modul - 3-6 soatli ma’ruzaviy mashg‘ulotlar va shu bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy (seminar), laboratoriya mashg‘ulotlaridan iborat bo‘ladi. Fanning tushuntiruv apparatini qatiy tizimli (ko‘p qirrali) tahlili asosida, eng samarali modul tuziladi. Bu esa tayanch iboralar guruhini ajratish, materialni mantiqan va zich guruhlash imkoniyatini beradi. Modul - mustaqil tarkibiy birlik bo‘lgani uchun, ba’zi hollarda, alohida o‘quvchilarga fanni to‘laligicha emas, balki faqatgina bir qator modullarni tinglash imkoniyatini beradi. Bu esa iqtidorli o‘quvchilarning individual va mustaqil ishlarini maqbul tarzda rejalashtirish imkoniyatini tug‘diradi. Modulli o‘qitishda, o‘quv dasturlarini to‘la, qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan tabaqalash orqali, o‘qitishni tabaqalashtirish imkoniyati mavjud bo‘ladi, ya’ni o‘qitishni individuallashtirish mumkin bo‘ladi. Modulli o‘qitishga o‘tishda quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi: o‘qitishning (o‘quv fanlar orasida va o‘quv fanning ichida) uzluksizligini ta’minlash; o‘qitishni individuallashtirish; o‘quv materialini mustaqil o‘zlashtirish uchun yetarli sharoit yaratish; o‘qitishni jadallashtirish; fanni samarali o‘zlashtirishga erishish. Shunday qilib, modulli o‘qitishda o‘quvchilarni o‘z qobiliyatiga ko‘ra bilim olishi uchun to‘la zaruriy shart-sharoitlar yaratiladi. O‘qitishning modul tizimiga o‘tish samaradorligi quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi: 24

o‘quv muassasasining moddiy-texnikaviy bazasi darajasi; professor-o‘qituvchilar tarkibining malakaviy darajasi; o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi; ko‘zlangan natijalarni baholash; didaktik materiallarni ishlab chiqish; natijalarning tahlili va modullarni maqbullashtirish. Ko‘pchilik hollarda quyidagi uch turdagi makromodullar tuzilishi mumkin: a) gumanitar fanlarni o‘z ichiga oladigan; b) iqtisodiy fanlarni o‘z ichiga oladigan; v) umumta’lim, umumtexnik (umumkasbiy) va ixtisoslik fanlarni fanlarni o‘z ichiga oladigan. Har qaysi makromodulning mutaxassisni shakllantirishda, o‘z maqsad va vazifasi bo‘ladi. Ma’lum makromodulni o‘rganish maqsadi, unga kiradigan fanlarning o‘rganish maqsadlaridan kelib chiqadi. Har qaysi makromodulning o‘rganilish maqsadlari to‘plami, davlat ta’lim standartlarida aks ettirilgan, mutaxassis tayyorlashning bosh maqsadini tashkil etadi. Har qaysi makromodulning maqsadi aniq tuzilgan bo‘lib, birinchi o‘quv fanini o‘rganila boshlaganida, o‘quvchilarga yetkazilishi lozim. Makromodulning har bir keyingi o‘quv fani o‘rganila boshlanganida, u fanning o‘rganish maqsadlari tahsil oluvchilar e’tiboriga yetkaziladi: har qaysi makromodul ichida, o‘rganiladigan fanlarning maqbul ketma-ketligi va ularni o‘rganish muddatlari o‘rnatiladi. O‘qitishning uzluksizligini ta’minlab, fanlarning o‘rganilish muddatlarini va shu orqali makromodulni o‘rganilish muddatlarini qisqartirishga erishish zarur. O‘quv soatlari hajmi katta bo‘lmagan (haftada 1-2, ayrim hollarda 3 soatli auditoriya mashg‘ulotlari) fanlar, blok fanlar ro‘yxatiga kiritilishi, maqsadga muvofiq bo‘ladi va ular o‘quv semestrning birinchi yoki ikkinchi yarmida o‘tilishi mumkin. 25

Makromodullar vertikal yaqin o‘zaro bog‘liqliklarni hisobga olish asosida tuziladi, ammo ularni o‘rganilish muddatlarini o‘rnatishda mak romodullar orasidagi gorizontal bog‘lanishlar hisobga olinishi lozim. o‘quv materialining takrorlanishini oldini olish maqsadida, makromodulga kiruvchi fanlarning, o‘quv dasturlarini o‘zaro bog‘liqligi ta’minlanadi. Fanning ishchi o‘quv dasturi, alohida mavzularini modulda guruhlanishi hisobidan qaytadan ko‘rib chiqiladi. Har qaysi modul uchun nazariy va amaliy ahamiyati ko‘rsatilgan maqsadlar tuzilishi zarur. Modul o‘z ichiga 2-3 ma’ruza va shu ma’ruzalar bilan bog‘liq amaliy darslar va laboratoriya ishlarini qamrab olishi mumkin. Har qaysi modul bo‘yicha quyidagi materiallar tayyorlanadi: o‘quvchilar bilimini nazorat qilish uchun testlar; individual ishlar uchun topshiriqlar; mustaqil ishlar uchun topshiriqlar; o‘quv-uslubiy tarqatma materiallar; o‘quv-ilmiy adabiyotlar ro‘yxati; ishchi o‘quv dastur. Har bir modul test-sinovlari bilan tugallanishi lozim: joriy modul uchun bu o‘tilgan materialni nazorati bo‘lsa, keyingi modul uchun esa bu kirish (boshlang‘ich) nazorati bo‘ladi. Har qaysi modul uchun tarqatma va tasvirli materiallar to‘plami tuziladi va ular o‘quvchiga mashg‘ulotdan oldin beriladi. Modul, tavsiya qilinadigan ko‘rgazma materiallar va adabiyotlar to‘plami bilan ta’minlanadi, har bir materiallarni o‘zlashtira borib, bir moduldan ikkinchi modulga o‘tadi. Iqtidorli o‘quvchilar boshqalarga bog‘liq bo‘lmasdan test sinovlaridan o‘tishlari mumkin. Pedagogning vazifasi axborotchi-nazoratchidan boshlab, maslahatchi-muvofiqlash tiruvchigacha o‘zgarishi mumkin. Oxirgisi, ya’ni pedagogning maslahatchi-muvofiqlashtiruvchi vazifasi, o‘qitish o‘rgatuvchi modullar asosida amalga oshirilganida namoyon bo‘ladi. 26

O‘rgatuvchi modul - o‘qitishning muayyan modul birligi bo‘yicha mazmuni, o‘quvchining o‘quv harakatlarini boshqarish tizimi, muayyan mazmun bo‘yicha bilimlar nazorati tizimi va uslubiy ishlanmalar mazmunidan iboratdir. O‘rgatuvchi modullarni ishlab chiqish juda murakkab jarayondir, u ko‘p vaqt sarfini va juda ko‘p sonli uslubiy tajribalarni umumlashtirishni talab etadi. Ammo ularni amaliyotda qo‘llash, o‘qitishni juda yuqori samaradorligini ta’minlaydi. Modulli o‘qitish, fanning asosiy masalalari bo‘yicha umumlashtirilgan axborotlar beruvchi muammoli va yo‘riqli ma’ruzalar o‘qilishini taqozo etadi. Ma’ruzalar o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga qaratilmog‘i lozim. Modulning amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari ma’ruzalar bilan birga tuziladi, ular ma’ruzalar mazmunini o‘rganiladigan yangi material bilan to‘ldiradi. O‘quvchilar amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Ma’ruzalar matnini tayyorlashda, tarkiblash va tizimlash usul larini qo‘llab, materiallari blok-sxema, rasmlar bloki ko‘rinishida taqdim etilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda materialning o‘zlashtirish samaradorligi oshadi, chunki: modulning pirovard maqsadi tushunib yetiladi; o‘quv materialining elementlari orasidagi bog‘lanishlar va o‘tishlar yaqqol ko‘rsatiladi; asosiy jihatlari ajratib ko‘rsatiladi; o‘quv materialining (modulning) butun hajmi, o‘quvchining ko‘z oldida yaqqol gavdalanadi. Modul tizimida o‘quv materialining mazmunini tarkiblashda eng avvalo axborotni «siqish» (lo‘nda qilish) vazifasi ko‘zlanadi. Bilimlarni to‘la, foydalanish uchun qulay tarzda taqdim etilishiga harakat qilish lozim. O‘quv axboroti bir vaqtning o‘zida to‘rt xil - rasmli, sonli, simvolli va og‘zaki ko‘rinishda uzatilganida eng mustahkam o‘zlashtirishga erishiladi. Modulli o‘qitish texnologiyasini yaratishda bunga rioya qilish muxim axamiyatiga ega. Har qaysi modul bo‘yicha rasmlar bloklarida simvolli alomatlarni (savollar qo‘yilishi tarzida) joylashtirish, savollarni rasm tarzida tasvir etish, 27

formulalar, jadvallar, grafiklar va uslubiy ko‘rsatma larni taqdim etish, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Umuman olganda, rasmlar bloki, blok-sxemalar va boshqa kurgazmali materiallar tahsil oluvchilar uchun tarqatma material vazifasini o‘tashi mumkin. Shu bilan birga har bir fan, jumladan, modul bo‘yicha atamalar ning izohli lug‘ati tuzilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Modulli o‘qitish samaradorligini oshirish maqsadida o‘qitishninng quyidagi usullaridan foydalanish tavsiya etiladi: aqliy hujum, muammoli munozara, evristik (savol-javobli) suhbat, o‘quv ishbilarmonlik o‘yinlari va hokazo. Shunday qilib, modulli o‘qitishga o‘tish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: I bosqich: O‘quv rejadagi fanlarni makromodullarga ajratish. II bosqich: O‘qitish davri siqilganida, fanlarni o‘rganishning eng maqbul ketma-ketligini o‘rnatish. III bosqich: Makromodul fanlari o‘quv dasturlarining o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash. IV bosqich: Fanlarning modullarini shakllantirish. V bosqich: Modulning o‘quv-ko‘rgazmali materialini ishlab chiqish VI bosqich: Modulli o‘qitish prinsiplari asosida o‘qitish texnologiyasini loyihalash. VII bosqich: Bir vaqtning o‘zida o‘rganiladigan fanlarning maqbul sonini e’tiborga olib, mashg‘ulotlar jadvalini tuzish. O‘quv jarayonining tashkil etilishini, modulli o‘qitish tizimining tarkibiy qismi sifatida qarash mumkin. O‘qitishning modulli tizimi xususiyatlaridan biri o‘quv jarayonini jadallashtirish hisoblanadi, ushbuni ikki yo‘l bilan amalga oshirish mumkin: o‘qitish jarayonida modulli o‘qitish prinsiplari asosida o‘quv axborotini «siqish»; 28

o‘qitish davrini kamaytirish tufayli o‘quv grafigini va uning asosida mashg‘ulotlar jadvalini maqbullashtirish. O‘quv jarayonini samarali tashkil etish shakli bu mashg‘ulotlarni haftalik modulli rejalashtirish va tahsil oluvchilar bilimini reyting baholash hisoblanadi. Bitta modul (2-3 ma’ruza va ularga tegishli amaliy va laboratoriya ishlari) bir haftaga rejalashtirilishi va u tahsil oluvchilar bilimining testlar yoki boshqa nazorat turi yordamida baholanishi bilan tugallanishi zarur. O‘qitishning modul tizimi mazmunidan uning quyidagi afzalliklari namoyon bo‘ladi: fanlar, fanlar ichidagi modullar orasidagi o‘qitish uzluksizligi ta’minlanishi; har bir modul ichida va ular orasida o‘quv jarayoni barcha turlarining uslubiy jihatdan asoslangan muvofiqligi o‘rnatilishi; fanning modulli tuzilish tarkibining moslanuvchanligi; tahsil oluvchilar bilimini muntazam va samarali nazorat (har qaysi moduldan so‘ng) qilinishi; tahsil oluvchilarning zudlik bilan qobiliyatiga ko‘ra tabaqalanishi (dastlabki modullardan so‘ng, o‘qituvchi ayrim tahsil oluvchilarga fanni individual o‘zlashtirishni tavsiya etishi mumkin); axborotni «siqib» berish natijasida, o‘qishni jadallashtirish, auditoriya soatlaridan samarali foydalanish va o‘quv vaqti tarkibini ma’ruzavy, amaliy (tajribaviy) mashg‘ulotlar, individual va mustaqil ishlar uchun ajratilgan soatlarni - maqbullashtirish. Buning natijasida, tahsil oluvchi yetarli bilimlarga ham, ko‘nikmaga ham, malakaga ham ega bo‘ladi. Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi har qaysi modul uchun ishlab chiqilgan pedagogik-texnologik xaritalar orqali ro‘yobga chiqariladi. Shunday qilib modulni o‘qitishdan foydalanib yuqori malakali mutaxassisni tayyorlash, quyidagilar asosida ta’minlanadi: o‘qitishning uzluksizligi (bunda fanlarni o‘zlashtirish samaradorligi oshadi); 29

o‘qitishni jadallashtirish buning natijasida axborotning ko‘p qismi, individual va mustaqil ishlash paytida, kompyuter tarmoqlari orqali o‘zlashtiriladi; o‘qishni individuallashtirish (o‘quvchi o‘z qobiliyatiga ko‘ra bilim olish imkoniyatiga ega bo‘ladi). Mutaxassisni faoliyatini inobatga olgan holda muayyan o‘quv fani bo‘yicha tuzilgan modullarni ketma-ket o‘zlashtirishni ta’minlash fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasining mohiyatini tashkil etadi. Ushbu o‘quv jarayonini maqbullashtirish o‘qitishni moslashtirish va individuallash tirishga imkon beradi. 30

II bob. Tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi. 2.1 Tizimli faoliyat asosidagi modulli o‘qitish – loyihalash jarayoni bosqichlari. Tizimli faoliyat yondashuvi mutaxassisning faoliyatini o‘rganishi, ushbu faoliyatini amalga oshirish uchun o‘rganish lozim bo‘lgan o‘quv fanlar ni ro‘yxatini, o‘quv materiallarni mazmunini aniqlanishi, modullarni tuzilishi va o‘quv jarayonini tashkil etilishi bilan xarakterlanadi. Modulli texnologiyaga tizimli faoliyat yondashuvi, eng avvalo kasb-hunar ta’limida qo‘llaniladi. Buning yorqin misoli bo‘lib, YUNESKO ning xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan «Mehnat ko‘nikmalari modullari (MKM) konsepsiyasi» hisoblanadi. Konsepsiya, o‘quv fanlariga bo‘linmasdan, yaxlit o‘qitishga yo‘naltirilganligi bilan ajralib turadi. Konsepsiyaning afzalliklari bo‘lib, modullar texnologiyalarining loyihalash jarayonining aniq tarkiblashtirish va modulli variantdagi o‘quv-dasturiy hujjatlar shaklini to‘la shakllanganligi hisoblanadi. MKM - o‘qitishning modulli dasturi, mutaxassis faoliyatining tahlili, uning mazmuni va tarkibini o‘rganish asosida tuziladi va modulli bloklar hamda o‘rgatuvchi modullari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Mutaxassisning ishlab chiqarish faoliyati, qator ishlab chiqarish topshiriqlar bajarilishini o‘z ichiga oladi (4.5-rasm). Ular o‘z navbatida belgilangan ketma- ketlikda bajariladigan ishlab chiqarish amallaridan (ishlar qadami) iborat bo‘ladi. Ishlab chiqarish topshirig‘i tarkibiga kiruvchi amallarni bajarish uchun, mutaxassis ma’lum darajadagi nazariy bilimlar va amaliy malakalarga ega bo‘lishi kerak. Bunga ishlab chiqilgan o‘rgatuvchi modullarni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi orqali erishiladi. MKM dasturlar kasb-hunar ta’limi tizimining muayyan ixtisosligi bo‘yicha ishlab chiqiladi. Modulli o‘qitishning mazkur konsepsiyasi kasb-hunar kollejlarida, ixtisoslikka o‘rgatish uchun juda ham mos 31

keladi. Bu esa eng avvalo «Kasbiy ta’lim» olayotgan tahsil oluvchilarga tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasini o‘zlashtirishni taqozo etadi. Mazkur dasturlarni, oliy o‘quv yurtlarining «Kasb ta’limi»» yo‘nalishlari bo‘yicha ta’lim olayotgan tahsil oluvchilarni ixtisoslikka o‘rgatishda ham qo‘llash mumkin bo‘ladi. Oliy o‘quv yurtlarda ixtisoslikka o‘rgatish uchun «Kasb mahorati» fani o‘quv rejalarga kiritilgan. Demak, mazkur fanni tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasi bo‘yicha tahsil oluvchilar tomonidan o‘zlashtirishini tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Yuqorida ifoda etilganlarni hisobga olib, tizimli faoliyat asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasining quyidagi asosiy xususiyatlarini qayd etish mumkin: o‘qitish mazmuni, mutaxassis faoliyatining tizimli tahlili asosida, shakllantiriladi; modulli dastur tarkibi mutaxassis faoliyati tarkibiga mos shakllantiriladi. O‘qitish dasturi alohida elementlardan, modullardan, o‘rgatuvchi modullardan, modulli bloklardan iborat bo‘ladi. Modulli o‘qitish dasturining tarkibiy qismi bo‘lib, mutaxassis harakatining «boshlanishi va oxiri» aniq ko‘rsatilgan tugallangan ish bo‘lagidir. Har qaysi modulni o‘rganish «O‘rgatuvchi modul» deb ataluvchi maxsus ishlangan uslubiy qo‘llanmalar bo‘yicha amalga oshiriladi. Unda bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish uchun zaruriy axborotlar, nazorat testlari keltiriladi. Zaruriyat tug‘ilganida, har qaysi o‘quvchi uchun individual o‘qitish dasturlari tuziladi. Ular ta’lim buyurtmasi talablari va boshlang‘ich tayyorgarlik darajasi asosida tayyorlanadi. o‘rgatuvchi modul o‘quvchiga, mustaqil ravishda o‘quv materialini o‘zlashtirishga imkoniyat beradi, Pedagog va o‘quvchining o‘zaro munosabati teng huquqlilik va bilvosita muloqoti va munosibatlari asosida kechadi. Tizimli faoliyat asosidagi modulli o‘qitish - loyihalash va ro‘yobga chiqarish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Loyihalash jarayoni to‘rt bosqichdan iborat bo‘ladi. 32

Birinchi bosqich: kasbiy faoliyat mazmuni va tarkibiy tahlili. Mazkur tahlil ishning tafsiloti, modulli bloklar ro‘yxati va tafsilotini tuzish maqsadida o‘tkaziladi. Ishning tafsiloti quyidagilarni o‘z ichiga oladi: kasbning va kasbiy sohaning nomlanishi; ish sohasi (faoliyatning aniqlangan turi); mazkur ixtisoslik bo‘yicha mutaxassisni vazifalari tafsiloti; mutaxassis ma’suliyati va uning bevosita rahbari; ish sharoiti (o‘rni); ixtisoslikni egallash uchun nomzodga qo‘yiladigan talablar Modulli bloklar ro‘yxati va tafsiloti mazkur ixtisoslik doirasida bajariladigan ishlab chiqarish topshiriqlar majmuasi asosida tuziladi. Ishlatiladigan «modulli blok» atamasi, uning mantiqan tugallangan qismini o‘zida mujassamlashgan ishlab chiqarish topshirig‘ining mazmunini ifodalaydi. Tahlil natijalari bo‘lib, mutaxassisning ish o‘rnidagi vazifasi, bu vazifalarni bajarishdagi tashkiliy tuzilmalar, mazkur ixtisoslikni egallashni istaganlarga qo‘yiladigan talablar, hamda mazkur ixtisoslik doirasida mutaxassis tomonidan bajariladigan barcha ishlab chiqarish topshiriqlari ro‘yxati hisoblanadi. Ikkinchi bosqich: Modulli bloklarning mazmuni va tarkibining tahlili. Mazkur tahlilning maqsadi, modulli blok doirasidagi muayyan ishlab chiqarish topshirig‘ini bajarish uchun zarur bo‘lgan amallar (qadamlar) ketma- ketligini aniqlash hisoblanadi. Ishlab chiqarish faoliyati tahlilini bajarish uchun birinchi navbatda kasbiy soha va shu bilan bir qatorda tizimli tahlil bo‘yicha yuqori malakali mutaxassis talab etiladi. Oliy o‘quv yurtida yoki kasb-hunar kollejida bunday ishni faqat bu sohada malakaga ega bo‘lgan pedagoglar bajarishi mumkin. Demak, ixtisoslik fanlari o‘qituvchilari chuqur bilimlar bilan bir qatorda o‘rgatiladigan ixtisoslik bo‘yicha malakaga ham ega bo‘lishi kerak. Ishlab chiqarish faoliyati, modulli bloklar, qadamlarning tahli li, tegishli ishni bajarish uchun mutaxassis ega bo‘lishi lozim bo‘lgan nazariy bilimlar va amaliy ko‘nikmalar ro‘yxatini aniqlash imkoniyatini beradi. Loyihalashning bu bosqichi 33

natijalari «Modulli blok tahlili jadvali» ko‘rinishida tizimlanadi. Bu jadvalda ish qadamlari va ularni bajarish uchun zaruriy amaliy malakalar va standartlar tafsilotlari lo‘nda holda keltirilgan. Uchinchi bosqich: har qaysi qadam bo‘yicha malakalar tahlili va zaruriy o‘rgatuvchi modullarni aniqlash. Har qaysi qadamni bajarish uchun zarur bo‘lgan malakalar tahlili, bu malakalarni shakllantirish uchun talab qilinadigan o‘rgatuvchi modullarni tuzish maqsadida bajariladi. MKM da o‘rgatuvchi modul – bu uslubiy qo‘llanma, maxsus risola ko‘rinishida bo‘lib, quyidagi tuzilmaga ega bo‘ladi: Muvofiqlashtiruvchi blok – o‘quv maqsadlari zaruriy jihozlar va materiallar; qo‘llanmalar va zarur bo‘lgan boshqa yordamchi vositalar ko‘rsatiladi. Axborot-yo‘riqlar bloki - muayyan ishlab chiqarish amali (ishning qadami)ni o‘rganish uchun zarur bo‘lgan nazariy qoidalar, amaliy ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. U matn va ko‘rgazmali materiallardan iborat bo‘ladi. Matnlar lo‘nda ifodalanishi, tushunarli tuzilishi va o‘qilganda faqat bitta ma’no bildirishi lozim. Matn qator boshidan varaqning chap qismida abzats qoldirib, ma’lum interval (masofa) bilan yoziladi. Varaqning o‘ng qismida ko‘rgazmali material joylashtiriladi. Axborot-yo‘riqlar blokini tuzishda, tushunarlilik, ko‘rgazmalilik va ilmiylik prinsiplariga rioya etish lozim. Bu blok ham malakalarni amaliyotda mashq qilish topshiriqlarini o‘z ichiga oladi. Nazorat bloki – o‘rgatuvchi modulning o‘zlashtirish darajasini aniqlash uchun xizmat qiladi va nazorat topshiriqlari, savollar, testlarni o‘z ichiga oladi. Ular nazorat blokida ko‘rsatilgan, o‘quv maqsadlariga muvofiq tuziladi. O‘zlashtirilgan bilimlar va malakalarni baholash quyidagicha amalga oshirilishi mumkin: agar o‘rgatuvchi modul davlat ta’lim standarti va o‘quv rejalar asosida tuzilgan bo‘lsa va kasb-hunar kollejida o‘rta maxsus kasbiy ma’lumotli mutaxassis tayyorlash uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, o‘qitish natijalarini baholash mazkur o‘quv yurtida o‘rnatilgan qoidalar bo‘yicha amalga oshiriladi; 34

agar faqat ishchi ixtisosligi bo‘yicha tayyorlansa, baholash «Ha-yo‘q» prinsipi asosida amalga oshiriladi. Ya’ni o‘rganuvchi malakaga ega bo‘lishi mumkin yoki yo‘q. Malakalar tahlili natijalari bo‘yicha «Modulli blok - o‘rgatuvchi modul» ma’lumot jadvali tuziladi. Jadvalda malakalar va ularni egallash uchun zaruriy o‘rgatuvchi modullar guruhlanadi. Bunday jadvallar har bir modulli blok uchun tuziladi. O‘rgatuvchi modullar jadvalda oltita asosiy toifaga guruhlanadi: 01 - Umumiy texnika xavfsizligi. 02 - Kasbiy faoliyat turlari. 03 - Nazariya 04 - Grafik axborot (sxemalar) 05 - Texnik axborot: materiallar (ma’ruzalar matni), usullar 06 - Texnik axborot: asboblar (jihozlar), mashinalar. To‘rtinchi bosqich: MKM - o‘qitish dasturlarini tuzish. Modulli - o‘qitish dasturlari jadval ko‘rinishida tuziladi. Ularni tuzish uchun asos bo‘lib, «Modulli blok – o‘rgatuvchi modul» ma’lumot jadvali xizmat qiladi. Ushbu dastur mazkur ixtisoslik doirasida bajariladigan barcha modulli bloklarni va ularga tegishli o‘rgatuvchi modullarni o‘z ichiga oladi. Ushbu modulli o‘qitish dasturining afzalliklari - o‘zgaruvchanlik va moslanuvchanlik bo‘lib, bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga egadir. Mazkur dasturlar, keng ixtisosli kasblar uchun ham va alohida ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarish uchun ham tuzilishi mumkin. Birinchi holda dasturlar muayyan ixtisoslikka tegishli barcha o‘rgatuvchi modullarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchi holda esa faqat muayyan faoliyatga tegishli modulli blok va o‘rgatuvchi modullardan tashkil topadi. Ba’zi vaziyatlarda dastur faqat bitta modulli blokdan tuzilishi mumkin. Modulli o‘qitish dasturi kasbiy faoliyatning turli sohalariga tegishli modulli bloklardan iborat bo‘lishi mumkin, bu esa xizmat 35

ko‘rsatish sohasi uncha katta bo‘lmagan korxonalari uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, modulli o‘qitish dasturlarni muayyan vaziyat uchun ma’lum ish o‘rini uchun zarur bo‘lgan modulli blok va o‘rgatuvchi modullardan tuzish mumkin. Ushbu dasturni bu afzalligi o‘rgatuvchi modullar pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Modulli o‘qitish dasturlar yangi modulli bloklar va o‘rgatuvchi modullar bilan to‘ldirilishi mumkin, bu esa yangi texnologiyalarni o‘zlashtirishda katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Mazkur dastur, o‘zgaruvchan (harakatchan) o‘quv dasturiy hujjat bo‘lib, texnologiyalar, jihozlar, asboblar va materiallar takomillashgani bilan uni yangilashga imkoniyat mavjud bo‘ladi. Modulli o‘qitish dasturini amalga oshirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi: O‘qitish individual modulli dastur, mustaqil, qadamba-qadam o‘zlashtirish shaklida amalga oshirilganda. Bunda har bir tahsil oluvchi o‘rgatuvchi modul bilan ta’minlanadi, nazariy bilim va amaliy malakalarga ega bo‘lish uchun shart- sharoitlar yaratiladi. Bilimlar va malakalar shakllanishini qadamba-qadam nazorat qilish. O‘rgatuvchi modullar har bir egallangan malaka uchun alohida tuziladi va shuning uchun bilim va malakalarni shakllanganligi har bir malaka bo‘yicha uzluksiz nazorat asosida amalga oshiriladi, bun da nazorat topshiriqlari, savollar va testlardan foydalaniladi. O‘rgatuvchi modullar asosida o‘qitishda, pedagogning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: muvofiqlashtiruvchi, maslahatchi, nazoratchi. Modulli o‘qitish dasturlar, o‘quvchining individual ehtiyojlariga osonlik bilan moslashadi va erkin vaqt omiliga ega bo‘ladi, chunki bu yerda individuallashtirilgan o‘qitish jarayoni ustunlik qiladi. Modulli o‘qitish dasturini o‘zlashtirish uchun zaruriy vaqt tahsil oluvchining tabiiy qobiliyatlariga bog‘liq bo‘ladi. 36

2.2 Fransuz tilini masofadan turib o’qitishda modul tizimi ahamiyati. Moodle — kurslarni boshqarish tizimi ( elektron ta'lim ), shuningdek, ta'limni boshqarish tizimi yoki virtual ta'lim muhiti sifatida mashhur. Ingliz tilidagi Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (obyektga yo ’ naltirilgan modulli dinamik o ’ qitish muhiti) so’zlarining qisqartmasi. Onlayn ta ’ lim uchun saytlar yaratish imkonini beruvchi ochiq web dastur hisoblanad i. Modul tizimi masofadan o‘qitishda o‘qituvchi bilan tinglovchining orasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot (yozma yoki og’zaki) qilishda asosiy ahamiyatga ega hisolanadi. Biz ushbu tizim doirasida fransuz tilini o’rganish va o’qitish texnologiyasini tahlil qilamiz. Avvlambor bu tizimni ishga tushirish uchun talaba o’zi tahsil olayotgan oliy o’quv yurtining maxsus saytiga kirishi kerak. Ushbu saytda maxus yozuv bilan MOODLE ( 1 jadval ) so’zi berilgan va shu orqali talaba ushbu tizimga kiradi. 1-jadval 37

Modul tizimida joylashtirilgan barcha o’quv materiallaridan fransuz tilini o’rganuvchilar jumaladan talabalar foydalanishlari mumkin. Buning uchun avvalo talalabalar shu tizim doirasida o’zlari login parolga ega bo’lishlari shart. Bu esa ularni ma’lumotlarini xavsizligini ta’minlaydi. Talabalar o’zlariga fan kesimida kerak bo’ladigan barcha kerakli materiallarni bevosita yuklab olish imkoniyatiga egalar. O’qituvchi ushbu tizimga o’z mutaxasisligi bo’yicha mavjud bo’lgan barcha ma’lumotlarni tizimga joyalshtirib chiqadi. Masalan fransuz tili ko’nikmalari integrasiyasi fanini olaylik. Fan o’qituvchisi o’zi haqida ma’lumot sillabus (maxsus fan kesimida qisqacha ma’lumot), til ko’nikamalari integrasiyasi ishchi o’quv dasturi, til ko’nikamalari integrasiyasi faninig amaliy mashg’ulotlar qismi va shu fan kesimida mavjud bo’lgan barcha ma’lumotlarni tizimga joylashtirib chiqadi. Undan tashqari bu tizimning yana bir xususiyatlaridan biri shuki o’qituvchi elektron tizim asosida talabalarni baholash imkoniyatiga ham ega. Biz misol qilib elektron jurnalni olishimiz mumkin. Biz fransuz tili ko’nikamalari integrasiyasi fanini misol qilib oldik . (2 jadval) Bu elektron jurnalni qulaylik jihatlari shundan iboratki, unda o`qituvchi o`zi o`qitayotgan fanni dunyoning istagan burchagida ko`rish imkoniyatiga ega va o`ziga kerakli bo`lgan ma`lumotni chop ettirib olishi mumkin. Undan tashqari modul tizimi orqali o`qituvchi talabaga dars ham o`tishi, uni baholashi va natijalarni talabaga bevosita ko`rsatishi mumkin. 38

Ushbu jadvalda fanning elektron jurnal holatini ko’rib turibmiz. 1. Fanning nomi. 2. Talabalar davomat reytingi. 3. Qaydnoma 4. Jurnal hisoboti Yuqorida biz modul tizimi doirasida fransuz tili fani til ko’nikmalari integrasiyasi fanini ko’rsatishga harakat qildik. Bu tizim kamchilklardan ham holi emas. 391

Bu tizimda eng asosiy kacmhilik qilib biz aloqa tizimini uzilib qolishi olishimiz mumkin. Chunki modul tizimi internet tizimi doirasidagina ishlaydi xolos. M odul tizimida , muammoli o‘qitish jarayonini tashkil etishda ma’lum qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Tinglovchini yetuk mutaxassis qilib tayyorlashda muammoli o‘qitishni tashkil etish muloqotni telekonferensiya orqali amalga oshirish mumkin. Ammo, bu bilan muammoni to‘la hal etib bo‘lmaydi. Ushbu muammoni hal etish uchun qo‘shimcha o‘quv materiallarni ishlab chiqish lozim bo‘ladi. Bular qatorida turli darajadagi muammoli topshiriqlar, muammoli vaziyat hosil qiluvchi ko‘rsatmalar va hokazolar bo‘lishi maqsadga muvofiq. Modul tizimining yangi bir usullaridan biri bu bilim dargohlarida tashkil qilinadi. Bu usulda bir ma’ruzachi yuzlab borinki minglab tinglovchilarga bir vaqtning o‘zida ma’ruza o‘qishi va shu vaqtning o‘zida tinglovchilar bilan fikr almashishi, savollarga javob berishi mumkin. Bu usul yuqori texnikalardan samarali foydalanishni taqozo etadi. Ya’ni har bir o‘quv xonalari mikrofon, videokamera, video proyektor va video-audio uskunalari bilan ta’minlangan bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bu usulda ishlash nafaqat bir bilim dargohi, nafaqat bir davlat, borinki butun bir davlatlar orasida ham qo‘l keladi. Ya’ni bir ma’ruzachini ma’ruzasini kommunikatsiya yordamida boshqa davlatlar tinglovchilari ham tinglashi mumkin bo‘ladi. Undan tashqari modul tizimidan biz elektron darsliklarni ham yuklab olishimiz mumkin. Oddiy darslikdan elektron darslikning afzallik tomonlaridan biri u “intellektual” kuchga ega bo‘lishi bilan bir qatorda kerakli ma’lumotlarni o‘z vaqtida va joyida taqdim etish imkoniyatlari bilan farqlanadi. Elektron darslik ma’lum bir predamet bo‘yicha hamma tegishli o‘quv materiallarini o‘zida ifoda etgan bo‘lishi kerak. Uning intellektual darajada bo‘lishi esa o‘z navbatida, oddiy darslikka nisbatan bir qator afzalliklarni tug‘diradi. Masalan, ma’lumotlarni tez izlab topish, mavzularni o‘zlashtirish darajasini multimedia elementlari yordamida amalga oshirish va hokazo. 40

Har bir elektron darslik alohida ko‘rinishda bo‘lishi va ma’lum bir standart talabga javob berishi lozim. Avtomatlashtirilgan o‘qitish tizimlarining uskunaviy vositalari asosida yaratilayotgan elektron darslikning strukturasiga to‘xtalib o‘tamiz. Elektron kitobning strukturasi. Elektron darslikning bahosi uning mavzularida berilayotgan ma’lumotlarning mazmunini boyitishga bog‘liq. Elektron darslik bo‘yicha berilayotgan materiallarni quyidagi uch ko‘rinishda amalga oshirish mumkin: matn ko‘rinishida bayon qilish. Bu yerda qog‘ozdagi darslikdan farqli ravishda rasmlar, grafiklar, jadvallar. Ya’ni ularning animatsiya ko‘rinishidagi elementlari qatnashishi mumkin; elektron darslikning strukturasini tushunib olishga imkoniyat yaratadigan vositalar orqali; o‘quv materiallarini savollar ko‘rinishida ifoda etish va ular asosida o‘z bilimini nazorat qilish vositalari bazasida; elektron darslik (E D) ning strukturasi quyidagi elementlarni o‘z ichida ifoda etishi lozim; muqova; mundarija; qisqacha annotatsiyasi; Elektron Darslikning “to‘liq bayoni” Elektron Darslikning qisqacha bayoni (masalan, sxema ko‘rinishida); asosiy adabiyotlar va qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati; bilimni nazorat qilish mexanizmi; matn fragmenti bo‘yicha izlash amalini bajarish; mualliflar ro‘yxati va ular haqida ma’lumot; atamalar ro‘yxati; Elektron Darslikbilan ishlash uchun ma’lumotlar tizimi. 41

Elektron Darslikning muqovasi imkoniyat darajasida chiroyli bo‘lishi kerak. Buning uchun uni grafika va multi media, animatsiya kabi elementlar bilan boyitish maqsadga muvofiq. Elektron Darslikning muqovasida darslikning nomi, yuqori tashkilot haqida ma’lumot (masalan, vazirlik), mualliflik huquqi, yaratilgan vaqti, Elektron Darslikni yaratgan tashkilotning nomi, mualliflari haqida qisqacha ma’lumot. Bu ma’lumotlarni ma’lum bir qismi (mualliflar haqida ma’lumot, Elektron Darslikni yaratgan tashkilot, mualliflik huquqi) kabilar maxsus tugmalar yordamida amalga oshiriladi. O‘qitishning kompyuter texnologiyasi, kompyuterning inson individual qobiliyatlariga mosligiga tayanadi. O‘qitish jarayonini maqbul darajada tezkor boshqarish imkoniyati mavjudligi, bu o‘qitish turining universal muloqoti ko‘rinishida ekanligi, psixologik qulayliklari, axborot hajmida o‘zlashtirilishi cheklanmaganligi bilan ajralib turadi. Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi mazmun jihatdan kompyuter xotirasiga kiritilgan pedagogik dasturiy vositalar bilan farqlanadi. Dasturiy vositalar mavzu, bo‘lim yoki butun o‘quv fani bo‘yicha tuzilishi mumkin va u o‘quv materiali o‘zlashtirilishi diagnostikasi baholashni va monitoringini ham o‘z ichiga oladi. Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi ning samaradorligi dasturiy vositalarning ishlab chiqilish darajasi bilan bir qatorda o‘quv jarayonini va ishchi o‘rinlarini to‘g‘ri tashkil etilganiga bog‘liq bo‘ladi. Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida quyidagilar zarur hisoblanadi: individual o‘qitish; muntazam ravishda kompyuter yordamida tashxis testlar o‘tkazish; o‘quv maqsadlariga erishilganligini baholash. Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida, o‘qitish siklning qayta takrorlanishi uchun eng maqbul sharoit yaratiladi. 42

Xulosa Modulli o‘qitish, fanning asosiy masalalari bo`yicha umumlashtirilgan informatsiyalar beruvchi muammoli va yo’riqli ma’ruzalar o’qilishini takozo etadi. Ma’ruzalar talabalarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga qaratilmogi lozim. Modulning amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari ma’ruzalar bilan birga tuziladi, ular ma’ruzalar mazmunini o’rganiladigan yangi material bilan to’ldiriladi. Talabalar ma’lum amaliy ko’nikmalarga ega bo’ladilar. Ma’ruzalar matnini tayyorlashda, strukturalash va tizimlash usullarini qo’llab, materiallarni blok- sxema, rasmlar bloki ko’rinishida taqdim etilishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Bunda materialning o’zlashtirish samaradorligi oshadi, chunki: modulning pirovard maqsadi tushunib yetiladi, o‘quv materialining elementlari orasidagi bog`liqlanishlar va uning o‘tishlar yaqqol ko’rsatiladi, asosiy jihatlar ajratib ko’rsatiladi, o‘quv materialining (modulning) butun xajmi talabaning ko’z oldida gavdalanadi. Modul tizimida o‘quv materialining mazmunini strukturalashda, eng avvalo, informatsiyani «siqish» vazifasi ko’zlanadi.Bilimlarni to’la, foydalanish uchun qulay xolda taqdim etilishiga xarakat qilish lozim.O‘quv informatsiyasi bir vaqtning uzida 4 xil – rasmli, sonli, simvolli va og’zaki ko’rinishda uzatilganida eng mustahkam o’zlashtirishga erishiladi. Moduli ta’lim metodikasi tuzishda, bu xolat asos bulib xizmat kiladi. Har qaysi modul bo’yicha rasmlar bloklarida simvolli alomatlarni (savollar qo’yilishi tarzida) joylashtirish, savollarni rasm tarzida tasvir etish, formulalar, jadvallar, grafiklar va uslubiy ko’rsatmalarni taqdim etish, maqsadga muvofiq bo’ladi.Rasmlar bloki, sxemalar bloki va boshqa suratli (ko’rgazmali) materiallar talabalar uchun tarqatma material vazifasini ham bajaradilar. Shu bilan bir qatorda har bir fan , jumladan modul uchun atamalarning izoxli lug’atini tuzish maqsadga muvofik bo’ladi. Modulli o‘qitishning samaradorligini oshirishga erishish uchun o‘qitishning quyidagi usullarni qo’llash lozim: - miyalar hujumi, muammoli mulokotlar, evristik suxbatlar, o‘quv o’yinlar va xokazo.O‘qitishning modul tizimi mazmunidan uning quyidagi afzalliklari 43

namoyon bo’ladi: fanlar, fanlar ichidagi modullar orasidagi o‘qitish uzluksizligi ta’minlanishi, xar bir modul ichida va ular orasida o‘quv jarayonini barcha turlarining metodik jixatdan asoslangan muvofikligi o’rnatilish, fanning moduli tuzilish tarkibining moslanuvchanligi, talabalar o’zlashtirishi muntazam va samarali nazorat (har qaysi moduldan so’ng) qilinishi, talabalarning zudlik bilan qobiliyatiga ko’ra tabaqalanishi (dastlabki modullardan so’ng, o‘qituvchi ayrim talabalarga fanni individual o’zlashtirishni tavsiya etishi mumkin),informatsiyani «siqib» berish natijasida, o’kishni jadallashtirish, auditoriya soatlaridan samarali foydalanish va o‘quv vaqti tarkibini, ma’ruzaviy, amaliy (tajribaviy) mashg’ulotlar, individual va mustaqil ishlar uchun ajratilgan soatlarni – optimallashtirish. Buning natijasida, talaba yetarli bilimlarga ham ko’nikmaga ham, o‘quvga ham ega bo’ladi. Shunday qilib modulli o‘qitishdan foydalanib, malakali mutaxassisni tayyorlash, quyidagilar asosida ta’minlanadi, o‘qitishning uzluksizligi bunda fanlarni o’zlashtirish samaradorligi oshadi, o‘qitishni jadallashtirish buning natijasida informatsiyaning ko’p qismi, individual va mustakil ishlash paytida, kompyuter tarmoqlari orqali o’zlashtiriladi, o’qishni individuallashtirishda talaba o’z qobiliyatiga ko’ra bilim olish imkoniyatiga ega bo’ladi. 44

F o y d a l a n i l g a n a d a b i yo t l a r o` y x a t i : 1. «Chet tillarni o`raganish tizimini yanada takomillshatirish chora - tadbirlari to`g`risida». O`zbekiston Respublikasi prezidenti I.Karimov (Xalq so`zi gazetasi 2012 yil 11 dekabr). 2. Кларин М . В . « Педагогическая технология в учебном процессе » М .: « Знание ». 3. Фарберман Б . Л . « Прогрессивные педагогические технологии ». Т .: 1999. 4. Махмутов М . И ., Ибрагимов Г . И ., Чошанов М . А . « Педагогические технологии развития мышления учащихся » Казань ., 1993. 5. N.X.Avliyoqulov «O‘qitishning Modul tizimi va pedagogik texnologiyasi amaliy asoslari», Buxoro, 2001. 6. Rashidov X., Xabib X. va boshqalar. Kasbiy pedagogika. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. T.: 2007. 7. Raximov B.X., Mavlyanov A., Choriyev V. va boshqalar. Pedagogik texnologiyalar sxemalarda. O‘quv qo‘llanma. – T.: Fan va texnologiyalar., 2009. 8. Sayidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati va zamonaviy loyihasi. – T.: Ta’lim markazi, 1999. 9. Sayidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar (nazariya va amaliyot). T.: Moliya. 2003. 10. Селевко Г. К. Современные образовательные технологии.- М. : Народное образование, 1998. 45

11. Tolipov O‘., Usmonboyeva M. «Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy asoslari». O‘quv qo‘llanma. Fan. O‘zPFITI, 2006. 12. Фарберман Б.Л. Прогрессивные педагогические технологии. – Т.: Фан, 2002. 13. Xamidov A. Yangi pedagogik texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma. - T.: 2004. 14. Shodiyev N. Yangi pedagogik texnologiyalar.- S., 2001. 15. Reshetov V. V. Ruscha – o‘zbekcha lug‘at.-T.: O‘qituvchi, 1972. 16. А.А. Абдувалиев, С.К. Жебровский, У.Н. Валиев. Русско – узбекский толковый метрологический словарь. Т. : TAFAKKUR , УЗСТАНДАРТ. 2010 . 17. Flore Cuny., Anne- Marie Johnson. Belleville.Paris :Clé international, 2004. 18. Hamon A., Guide d’analyse grammaticale et logique.Paris :Hachette, 1991. 19. Mirzayev., Usmonov S., Rasulov I, O’zbek tili. Toshkent, 1978. 20. Mirtojiyev M. Hozirgi o’zbek tili. Toshkent, 1980. 21. Nikolskaia E.K., Goldenberg T.Y., Grammaire française. Moscou : Editions Ecole supérieure, 1965. 22. Tursunov U., Muxtorov J., Rahmatullayev Sh. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Oliy o’quv yurtlari uchun. Qayta tahrir. Toshkent, “O’zbekiston”, 1981. 23. Shoabdurahmonov Sh., Asqarova M., Hozirgi o’zbek adabiy tili. Toshkent, “ O’qituvchi”, 1980. Internet saytlari www.google.ru www.wikipdia.com www.transalte.ru www.reverso.com 46

L`emloie du système moodle en enseignement et la crétion exacte du système en apprentissage. Le terme “Moodle” est une notion qui est lié à une phenomene internatioanle. Le but dans l`enseignement de “moodle” est que ce soit: l`assurance; inseparence de l` enseignement; l`individulisation de l` enseignement; la formation idependante en enseignement des matires authentiques; l`aspect automathique de l`enseignement; l`obtention effectelle du matiere authentique. Pour bien realiser l` enseignement en distance on fait le plan ce qui est important enseignement en distance est lie en matire qu`on apprend authomatiquement. L` enseignement en distance fait la creation audivisuelle en forme qui convient. Dans ce systeme de l` enseignement ca veut dire enseignement en distance fait progres pour qui est lie a la technologie de l`information. Ce travail nous fait lamprgression de moodle en emploie dans l`enseignement qui fait reagir notre connaissance en forme totale dans le doamine de l` enseignement en distance. 47

O'xshashlar

Сhet tillarini о'qitishdа masofaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash

Boshlang‘ich ta’lim jarayonida o‘quvchilarning psixologik zo‘riqishlarini oldini olish yo‘llari

Ayollar milliy ko’ylaklarida qo’llaniladigan chok turlari mavzusini o’qitishda klaster metodini qo’llash

Ixtisoslik o’quv fanlarini yangi pedagogik texnologiyalar

Ko‘p ma’noli so‘zlar”modulini o‘qitishda kontseptual jadval grafik organayzerlardan foydalanish