Bosh sahifa
Diplom ishlar
Kimyo
Polimerlarning xalq xo’jaligidagi ahamiyati
Polimerlarning xalq xo’jaligidagi ahamiyati
Yuklangan vaqt:
29.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
389.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Polimerlarning molekulyar massasi va ularni aniqlash usullari
Polimеrlarda dеstruksiya va uning ahamiyati
Elektr yurituvchi kuch va uning ahamiyati
Yuqori molekulyar birikmalarning molekulyar massasi va uni viskozimetrik usulda aniqlash
Mochevina-furfurol smolasini olinishi va fizik-kimyoviy xossalari
![K i r i s h H u r m a t l i p r e z i d e n t i m i z I s l o m K a r i m o v O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i O l i y M a j l i s q o n u n c h i l i k p a l a t a s i v a S e n a t n i n g q o ’ s h m a m a j l i s i d a “ M a m l a k a t i m i z n i m o d e r n i z a t s i y a q i l i s h v a k u c h l i f u q a r o l i k j a m i y a t i b a r p o e t i s h u s t i v o r m a q s a d i m i z d i r ” m a v z u s i d a f i k r l a r i n i b a y o n e t d i l a r . O l i y M a j l i s n i n g q o n u n i j o d k o r l i g i f a o l i y a t i d a m a m l a k a t i m i z d a i q t i s o d i y s o h a d a a m a l g a o s h i r i l a y o t g a n t a r k i b i y o ’ z g a r i s h l a r n i , q u l a y i n v e s t i t s i o n m u h i t n i s h a k l l a n t i r i s h , i s h l a b c h i q a r i s h n i m o d e r n i z a t s i y a q i l i s h v a t e x n i k q a y t a j i h o z l a s h , b a n k m o l i y a t i z i m i n i r i v o j l a n t i r i s h n i n o r m a t i v h u q u q i y j i h a t d a n t a ’ m i n l a s h m a s a l a l a r i a l o h i d a o ’ r i n e g a l l a y d i . [ 1 ] . I q t i s o d i y i s l o h o t l a r n i q o n u n i y j i h a t d a n t a ’ m i n l a s h g a y o ’ n a l t i r i l g a n b i r q a t o r t a d b i r l a r 2 0 0 9 - 2 0 1 2 y i l l a r g a m o ’ l j a l l a n g a n , j a h o n m o l i y a v i y - i q t i s o d i y i n q i r o z n i n g s a l b i y o q i b a t l a r i n i i m k o n q a d a r k a m a y i s h g a q a r a t i l g a n i n q i r o z g a q a r s h i c h o r a l a r d a s t u r i n i s a m a r a l i a m a l g a o s h i r i s h n i h u q u q i y t a ’ m i n l a s h , d u n y o d a g i s a n o q l i d a v l a t l a r q a t o r i d a 5](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-3.png)
![O ’ z b e k i s t o n g a i q t i s o d i y o t n i n g b a r q a r o r o ’ s i s h s u r ’ a t l a r i n i s a q l a b q o l i s h v a a h o l i n i n g r e a l d a r o m a d l a r i n i o s h i r i s h i m k o n i n i b e r a d i . U z o q m u d d a t l i i s t i q b o l g a m o ’ l j a l l a n g a n , m a m l a k a t i m i z n i n g s a l o h i y a t i n i , q u d r a t l i v a i q t i s o d i y o t i m i z n i n g r a q o b a t d o s h l i g i n i o s h i r i s h d a h a l q i l u v c h i a h a m i y a t k a s b e t a d i g a n n a v b a t d a g i m u h i m u s t i v o r y o ’ n a l i s h b u a s o s i y y e t a k c h i s o h a l a r n i m o d e r n i z a t s i y a q i l i s h , t e x n i k v a t e x n o l o g i k y a n g i l a n i s h , t r a n s p o r t v a i n f r a t u z i l m a k o m m u n i k a t s i y a l a r i n i r i v o j l a n t i r i s h g a q a r a t i l g a n s t r a t e g i k a h a m i y a t g a m o l i k l o y i h a l a r i n i a m a l g a o s h i r i s h u c h u n f a o l i n v i s t i t s i y a s i y o s a t i n i o l i b b o r i s h d a n i b o r a t . [ 2 ] . F u q a r o l a r g a o ’ z i n i o ’ z i b o s h q a r i s h o r g a n l a r i n i n g j a m i y a t v a d a v l a t q u r i l i s h i t i z i m i d a g i h u q u q h a m d a v a k o l a t l a r i n i k e n g a y t i r i s h g a q a r a t i l g a n q o n u n c h i l i k n i t a k o m i l l a s h t i r i s h m a s a l a s i u s t i v o r y o ’ n a l i s h g a a y l a n i s h i z a r u r . A s o s i y v a z i f a m i z – v a t a n i m i z t a r a q q i y o t i v a x a l q i m i z f a r o v o n l i g i n i y a n a d a y u k s a l i s h i d i r . 6](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-4.png)
![B i z n i n g b u g u n g i a s o s i y v a z i f a m i z j a h o n m o l i y a v i y i q t i s o d i y i n q i r o z i c h u q u r t u s o l g a n b i r s h a r o i t d a o ’ t g a n 2 0 1 0 y i l y a k u n l a r i n i t a n q i d i y b a h o l a s h v a s h u a s o s i d a 2 0 1 1 y i l d a m a m l a k a t i m i z n i i j t i m o i y - i q t i s o d i y r i v o j l a n t i r i s h n i n g e n g m u h i m u s t i v o r y o ’ n a l i s h l a r i n i n g b e l g i l a b o l i s h d a n i b o r a t d i r . I n q i r o z g a q a r a s h l i c h o r a l a r d a s t u r i d o i r a s i d a a m a l g a o s h i r i l g a n y a n a b i r y o ’ n a l i s h - m a m l a k a t i m i z d a g i m a h s u l o t e k s p o r t q i l a d i g a n k o r x o n a l a r n i q o ’ l l a b - q u v v a t l a s h v a r a g ’ b a t l a n t i r i s h , e k s p o r t s a l o h i y a t i n i m u s t a h k a m l a s h b o ’ y i c h a q a b u l q i l i n g a n a m a l i y c h o r a l a r m u h i m a h a m i y a t g a e g a b o ’ l a d i . [ 3 ] . 2 0 1 0 - y i l d a o ’ z o l d i m i z g a q o ’ y i l a y o t g a n y u k s a k m a q s a d , v a z i f a v a r e j a l a r q a n d a y o g ’ i r b o ’ l m a s i n , b u l a r n i n g b a r c h a s i a v v a l o m a m l a k a t i m i z n i n g t a r a q q i y t o p g a n d a v l a t l a r q a t o r i g a c h i q i s h i y a n g i q a d a m d i r . M a v z u n i n g d o l z a r b l i g i H o z i r g i k u n d a x a l q x o ’ j a l i g i n i n g t u r l i s o h a l a r i n i p o l i m e r l a r s i z t a s a v v u r q i l i b b o ’ l m a y d i . S a n o a t n i n g e n g y i r i k t a r m o q l a r i , r e z i n a , p l a s t m a s s a , k i m y o v i y t o l a l a r , p o l i m e r p a r d a l a r l a k - b o ’ y o q , e l i m , 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-5.png)
![I . A d a b i y o t l a r s h a r h i P o l i m e r l a r n i n g x a l q x o ’ j a l i g i d a g i a h a m i y a t i P o l i m e r l a r h a q i d a g i t u s h u n c h a l a r v a u l a r n i n g o d d i y m o d d a l a r d a n f a r q q i l u v c h i x o s s a l a r i h a m d a u n i n g s a b a b l a r i , p o l i m e r m a t e r i a l l a r i n i x a l q x o ’ j a l i g i n i n g t u r l i s o h a l a r i d a k e n g i s h l a t i l i s h i n i v a t u r m u s h d a g i u l a r n i n g r o l i n i t u s h u n t i r i s h g a a s o s b o ’ l a d i . H o z i r g i k u n d a p o l i m e r m a t e r i a l l a r i s h l a t i l m a y d i g a n s o h a n i t o p i s h q i y i n . J u m l a d a n , u l a r s a m a l i y o t s o z l i k d a , a v t o m o b i l s o z l i k d a , m a s h i n a s o z l i k d a , t i b b i y o t d a , o z i q - o v q a t s a n o a t i d a , r a d i o v a e l e k t r o t e x n i k a d a , q i s h l o q x o ’ j a l i g i d a , c h o r v a c h i l i k v a b a l i q c h i l i k t a r m o q l a r i d a , q u r i l i s h s o h a l a r i d a , t e m i r y o ’ l v a b o s h q a s o h a l a r d a k e n g i s h l a t i l a d i . [ 4 ] . 1 . 1 . P o l i m e r l a r q i s h l o q x o ’ j a l i g i v a s u v x o ’ j a l i g i d a P o l i m e r m a t e r i a l l a r i d a n q i s h l o q x o ’ j a l i g i v a o z i q - o v q a t s a n o a t i n i n g t u r l i s o h a l a r i d a f o y d a l a n i s h y i l s a y i n o r t i b b o r m o q d a . H o z i r g i v a q t d a q i s h l o q x o ’ j a l i g i n i n g t u r l i s o h a l a r i d a 3 0 d a n o r t i q 1 0](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-8.png)
![s a t x i o r q a l i o ’ z a r o t u t a s h i b , s t r u k t u r a l i t u p r o q h o s i l q i l a d i . B u n d a p o l i m e r y e l i m r o l i n i o ’ y n a y d i , m a y d a z a r r a l a r n i g o ’ y o y e l i m l a b y o p i s h t i r i l a d i . B u n d a y s t r u k t u r a b e r u v c h i p o l i m e r m o d d a l a r n i n g t u p r o q q a t a s ’ i r e t i s h i n a t i j a s i d a t u p r o q n i n g a g r o n o m i k s t r u k t u r a s i t u b d a n y a x s h i l a n a d i , h o s i l d o r l i k o s h a d i . B u s o h a d a o ’ z b e k o l i m l a r i n i n g y u t u q l a r i y i l d a n - y i l g a o s h i b b o r m o q d a . M a s a l a n : a k a d e m i k A x m e d o v K . S . t o m o n i d a n p o l i a k r i l o n i t r i t a s o s i d a K - 4 n o m l i s u v d a e r u v c h i p o l i m e r y a r a t i l g a n . B u p o l i m e r s t r u k t u r a s i n i y a x s h u l a s h d a i s h l a t i l a d i . [ 5 ] . 1 . 2 . P o l i m e r l a r o z i q - o v q a t s a n o a t i d a P o l i m e r l a r k i m y o s i n i n g y u t u q l a r i o z i q - o v q a t s a n o a t i d a h a m k a t t a o ’ r i n e g a l l a y d i . A y n i q s a , o z i q - o v q a t n i n g y a x s h i s a q l a n i s h i d a u l a r n i s a n i t a r i y a g i g i y e n a q o i d a s i b o ’ y i c h a t o z a s a q l a s h d a , t a ’ m i s h i r i n l i g i , q u r i s h i n i c h i r o y l i b o ’ l i s h i d a , o z i q - o v q a t l a z z a t i n i b u z m a s d a n u z o q m a s o f a l a r g a y e t i s h g a y u q o r i s a m a r a b e r a d i . L e k i n p o l i m e r m a t e r i a l l a r i n i o z i q - o v q a t s a n o a t i d a i s h l a t i s h u c h u n u l a r g a j u d a k a t t a s a n i t a r i y a g i g i y e n a t a l a b l a r i q o ’ y i l a d i : m o d d a l a r j u d a t o z a b o ’ l i s h i s h a r t . T u r l i x i l k a t a l i z a t o r l a r , e r i t m a l a r , p l a s t i s i k a t o r , s t a b i l i z a t o r k a b i m o d d a l a r n i n g q o l d i q l a r i 1 3](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-11.png)
![b o ’ l m a s l i g i k e r a k . S h u n i n g u c h u n o z i q - o v q a t s a n o a t i g a t a v s i y a e t i l a d i g a n p o l i m e r l a r m a x s u s l a b o r a t o r i y a k o ’ r i g i d a n o ’ t a d i . M a ’ l u m k i o z i q - o v q a t s a n o a t i g a k o ’ p l a b b o ’ y o q l a r i s h l a t i l a d i . M a s a l a n , n o n v a k o n d i t e r m a h s u l o t l a r i , i c h i m l i k l a r , k o l b a s a v a b o s h q a m a h s u l o t l a r g a o z i q b o ’ y o q l a r i b i l a n i s h l o v b e r i l a d i , b u u l a r n i k u r k a m q i l a d i . O z i q m a h s u l o t l a r i g a z a r a r i b o ’ l m a s l i g i , o r g a n i z m g a s a l b i y t a ’ s i r k o ’ r s a t m a s l i g i k e r a k . H o z i r g i v a q t d a k o ’ r s a t m a s l i g i k e r a k . H o z i r g i v a q t d a o z i q - o v q a t s a n o a t i d a i k k i x i l p o l i m e r l a r d a n i s h l a n a d i g a n s i n t e t i k v a o ’ s i m l i k m o d d a l a r i d a n e k s t r a k s i y a y o k i b o s h q a y o ’ l l a r b i l a n o l i n a d i g a n t a b i i y b o ’ y o q l a r q o ’ l l a n i l m o q d a . [ 4 ] , [ 5 ] . S i n t e t i k m a t e r i a l l a r d a n , o z i q - o v q a t t e x n o l o g i y a s i d a f o y d a l a n i s h , m a h s u l o t n i q a y t a i s h l a s h n i b i r m u n c h a y a x s h i l a s h , s i f a t i n i s a q l a s h , y a r i m f a b r i k a t l a r n i n g o z i q l i k x u s u s i y a t i n i o s h i r i s h g a i m k o n b e r m o q d a . P i s h l o q , k o l b a s a , s a b z a v o t , k o n f e t , s h o k o l o d , s u t - q a t i q v a s h u k a b i o z i q m a h s u l o t l a r i p o l i m e r p l y o n k a l a r i d a n i s h l a n g a n q o p c h i q y o k i i d i s h l a r d a t a r q a l i s h i u l a r d a n o ’ l c h o v m a t e r i a l l a r i s i f a t i d a f o y d a l a n i s h x a l q x o ’ j a l i g i d a k a t t a f o y d a k e l t i r a d i . O z i q - o v q a t m a h s u l o t l a r i n i n g x o s s a l a r i n i 1 4](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-12.png)
![y i r t i l i s h d a n a s r a y d i v a q o g ’ o z k o n s t r u k s i y a s i m u s t a h k a m l a n a d i . R a d i o v a e l e k t r o t e x n i k a s o h a s i d a i s h l a t i l a d i g a n e k o k s i d k o l e p a n d l a r m e t a l d a n y a s a l g a n k a t t a h a j m l i u s k u n a l a r n i k i c h i k h a j m l i v a y u q o r i v a q t l i k u c h l a n i s h l a r g a b a r d o s h b e r a d i g a n h o l a t g a k e l t i r a d i . B u s o x a d a a y n i q s a k r e m n i y o r g a n i k k o m p a u n a l i p o l i m e r l a r 8 0 g r a d u s d a n 2 6 0 g r a d u s g a c h a i s s i q s o v u q d a i s h l a y d i g a n u s k u n a l a r y o r i t i s h g a i m k o n b e r a d i . A y n i q s a b u s o h a d a g i p o l i u r e t p o l i m e r l a r i d a n t a y y o r l a n g a n u s k u n a l a r e l e m e n t l a r n i z i c h j o y l a s h t i r i s h d a , i c h k i k u c h l a n i s h n i n g s e z g i r l i g i n i o s h i r i s h d a , t r a n s f o r m a t o r l a r h a j m i n i k u c h a y t i r i s h d a k a t t a a h a m i y a t g a e g a b o ’ l a d i . [ 2 4 ] . 1 . 4 . P o l i m e r l a r c h o r v a c h i l i k d a P o l i m e r l a r c h o r v a c h i l i k v a b a l i q c h i l i k s o x a s i d a h a m k a t t a o ’ r i n t u t a d i . A y n i q s a s i l o s s o x a s i d a g i y u t u q l a r i d i q q a t g a s a z o v o r d i r . S i l o s u s t i n i p o l i v i n i l x l o r i d v a p o l i e t i l e n p a r d a l a r b i l a n y o p i s h s a v a o ’ r a b q o ’ y i l s a s i l o s n o b u d b o ’ l m a y d i . O z i q m o d d a l a r i y a x s h i s a q l a n a d i , s i l o s n a m n i n g b u g ’ l a n i s h i , 1 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-15.png)
![u n i n g i c h i g a h a v o d a n n a m o ’ t i s h i k a b i h o d i s a l a r b o ’ l m a y d i . X a s h a k l a r n i n g r a n g i o ’ z g a r m a y d i . P a r d a h a v o k i s l o r o d i n i o ’ t k a z m a s l i g i t u f a y l i s i l o s l a n u v c h i m a s s a z i c h l a m a s i d a s i l o s b u z i l m a y d i . M u s t a h k a m o z u q a b a z a s i n i v u j u d g a k e l t i r i s h d a y u q o r i m o l e k u l a l i m o d d a l a r o ’ z x o s s a s i n i q o ’ s h a d i . P o l i m e r m o d d a l a r q i s h l o q x o ’ j a l i g i d a y i l b o ’ y i y e t i s h t i r i l g a n h o s i l n i s a q l a s h d a y u q o r i d a r a j a d a s a m a r a l a r b e r m o q d a . [ 2 4 ] . P o l i m e r l a r d a n y a s a l g a n p a r d a l a r b i l a n p a x t a b u n t l a r , a r i q l a r v a h a t t o m i n e r a l l a r n i n g , u s t u n i y o p i s h g a n d a k o ’ z l a n g a n m a q s a d l a r g a e r i s h i l m o q d a . M a ’ l u m k i o b - h a v o s i a n c h a i s s i q m a m l a k a t l a r d a c h o r v a c h i l i k d a i n v a t i v v a b a ’ z i y u q u m l i k a s a l l i k l a r t e z - t e z t a r q a l i b t u r a d i v a u n g a s e z i l a r l i i q t i s o d i y z a r a r h a m k e l t i r a d i . B u k a s a l l i k l a r g a q a r s h i i s h l a t i l a d i g a n d o r i l a r h a m k o ’ p , l e k i n u l a r n i n g k o ’ p c h i l i g i s a m a r a s i z k o ’ p m i q d o r d a i s h l a t i l a d i . K o ’ p i n c h a m o l l a r g a o z u q a b i l a n b e r i l a d i . B u e s a g o ’ s h t v a s u t s i f a t i n i b u z a d i . H o z i r g i k u n d a o ’ z b e k o l i m l a r i t o m o n i d a n u c h o y g a c h a h a y v o n l a r n i y u q u m l i k a s a l l i k l a r d a n m u x o f a z a q i l a o l a d i g a n p o l i m e r d o r i v o r m o d d a l a r 1 8](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-16.png)
![i s h l a t i l i s h i u c h u n v a q o ’ n i s h j a r a y o n l a r i n i o s o n l a s h t i r i s h g a k a t t a i m k o n t u g ’ d i r d i . [ 2 4 ] . U c h i s h u c h u n m o ’ l j a l l a n g a n k o n s t r u k s i o n m o s l a m a l a r n i t a s h q i v a i c h k i k u c h l a r g a b a r d o s h b e r i s h j i h a t i d a n r a k e t o p l a s t l a r g a t e n g k e l a d i g a n i y u q d e s a b o ’ l a d i . S h u n i n g u l a r d a n s a m o l y o t s o z l i k d a a s o s i y q i s m l a r t a y y o r l a n a d i . P e n o p l a s t i k p o l i m e r l a r e s a s a m a l y o t s a l o n i d a s h o v q i n n i p a s a y t i r i s h g a v a s o v u q o ’ t k a z m a s l i k n i a m a l g a o s h i r i s h d a i s h l a t i l a d i . S a m o l y o t n i n g g e r m e t i k q u r i l m a l a r i n i s o z l a s h d a v a u n i z a m a z k a l a s h d a i s h l a t i l a d i g a n p o l i m e r l a r d a n p o l i i z o b u t i l e n , f e n o l f a r m a l d e g i d s m o l a l a r i , p o l i u r e t a n p o l i m e r l a r i m a ’ l u m . S a m o l y o t k o r p u s i n i y i g ’ i s h d a a s o s a n y e l i m l a r h a m i s h l a t i l a d i . B u n d a y y e l i m l a r t e r m o r e a k t i v x u s u s i y a t g a e g a b o ’ l i b , p o l i e f i r v a f a n o l e p o k s i d s m o l a l a r i d a n t a s h k i l t o p g a n . S a m o l y o t n i k o n s t r u k s i y a l a s h d a p o l i e t i l e n n i n g i s h l a t i l i s h i h a t t o a l y u m i n i y m e t a l q o t i s h m a l a r i d a n h a m y u q o r i d a r a j a d a t u r a d i . [ 2 4 ] . S a m o l y o t q u r i l m a l a r i d a 2 0 0 d a n o r t i q n o m l a n g a n l o k b o ’ y o q l a r i s h l a t i l a d i . A y n i q s a k o r r o z i y a g a q a r s h i 2 0](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-18.png)
![p o d s h i b n i k l a r i , a v t o m o b i l t e x n i k q a r o v i n i u z o q q a c h o ’ z a d i . A v t o m o b i l l a r d a p o l i v i n i l x l o r i d d a n t a y y o r l a n g a n e l e k t r s i m l a r i n i n g i z o l y a t s i y a l a r i , q o p l o v c h i m a t o l a r , j i p s l a s h t i r u v c h i m o s l a m a l a r , k o ’ p v a j u d a k e n g q o ’ l l a n i l m o q d a . P e n o p o l i u r e t a n d a n h o s i l b o ’ l g a n p o l i m e r l a r d a n o ’ r i n d i q y o s t i q c h a l a r i y a s a l g a n l i g i a v t o m o b i l d a u z o q m u d d a t y u r i s h g a q u l a y l i k y a r a t d i . A m o r t i z a t o r v a b o s h q a k o ’ p i s h q a l a n u v c h i m e x a n i z m l a r y a r a t i l i s h i a v t o m o b i l n i n g x i z m a t m u d d a t i n i o s h i r d i . A v t o m o b i l s o z l i k d a p o l i m e r l a r n i n g i s h l a t i l i s h i u l a r n i k o ’ p i s h l a b c h i q a r i s h s a m a r a s i n i o s h i r d i . [ 2 4 ] . 1 . 7 P o l i m e r l a r q u r i l i s h d a Q u r i l i s h i s h l a r i d a h a m s i n t e t i k p o l i m e r m a t e r i a l l a r i k e n g k o ’ l a m d a i s h l a t i l i s h i u n g a e h t i y o j k u n d a n k u n o r t i b b o r a y o t g a n i d a n d a r a k b e r i b t u r i b d i . D e m a k t u r m u s h , y a s h a s h u c h u n h a m b u s o h a n i h a m p o l i m e r s i z t a s a v v u r q i l i s h m u m k i n b o ’ l m a y q o l d i . A y n i q s a q u r i l i s h s o h a s i d a , b i r i n c h i n o v b a t d a s h o v q u n s u s a y t i r g u c h i b i n o l a r q u r i s h v a z i f a s i n i q o ` y g a n e d i . B u m a s a l a d a o l i m l a r , l o y i h a c h i l a r , q u r u v c h i l a r , m e ` m o r l a r , x u l l a s s h u s o h a g a a l o q a s a s i b o ` l g a n b a r c h a m u t a h a s i s l a r b i n o d e v o r l a r i n i t o v u s h 2 3](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-21.png)
![U n i n g g i l a m s h a k l i d a g i k o ` r i n i s h i d a n u y l a r s h i n a m v a c h i r o y l i k o ` r i n m o q d a . F e n o l i t d a n t a y y o r l a n g a n p o l i m e r b i t o n p l i t k a l a r , o s h x o n a l a r d a l a b o r a t o r i y a l a r d a , s e x l a r d a i s h l a b c h i q a r i s h k o r x o n a l a r i d a g i p o l l a r n i q u r i s h d a n i h o y a t q o ` l k e l m o q d a . H o z i r d a e s a p o l i m e r l a r d a n u y l a r n i n g r o m v a e s h i k l a r i t a y y o r l a n m o q d a . Q u r u v c h i l a r g a k i m y o g a r o l i m l a r y a n g i d a n - y a n g i h a r q a n d a y t a l a b l a r g a j a v o b b e r a d i g a n p o l i m e r l a r i x t i r o q i l i b , q u r i l i s h s o h a s i n i k u n d a n k u n g a r i v o j l a n t i r m o q d a . B u s o h a d a o ’ z b e k k i m y o g a r o l i m l a r i y o g ’ o c h q o l d i q l a r i g ’ o z a p o y a l a r d a n m e b e l l a r , p l i t k a l a r y a r a t i s h s o h a s i d a s a m a r a l i i s h l a r q i l m o q d a l a r . [ 2 4 ] . 1 . 8 . P o l i m e r l a r j a r r o h l i k d a P o l i m e r m a t e r i a l l a r n i n g j a r r o h l i k d a i s h l a t i l i s h i a s b o b - u s k u n a l a r q o ’ s h i m c h a t i b b i y o t v o s i t a l a r i s i f a t i d a p l a s t m a s s a d a n y a s a l g a n b i r m a r o t a b a i s h l a t i l a d i g a n t i b b i y o t a n j o m l a r i r e z i n a , s h p r i s , s u n ’ i y n a f a s o l i s h o r g a n l a r i b i l a n c h e g a r a l a n g a n b o ’ l s a , h o z i r g i k u n d a p o l i m e r m a t e r i a l l a r i d a n t a y y o r l a n g a n d a v o l a s h x u s u s i y a t i g a e g a b o ’ l g a n v o s i t a l a r , j a r r o h l i k d a q o ’ l l a n i l a d i g a n c h o k l o v c h i m a t e r i a l l a r , s u n ’ i y a ’ z o l a r , t u r l i p r o t e z l a r , p l a s t m a s s a d a n 2 5](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-23.png)
![b a j a r i b t u r u v c h i a p p a r a t v a t o ’ l a m a ’ n o d a b o ’ l g a n p r o t e z . S u n ’ i y a ’ z o l a r n i b u t u n l a y p o l i m e r l a r d a n y a s a s h u s t i d a i l m i y i s h l a r o l i b b o r i l m o q d a . S u n ’ i y j i g a r v a b u y r a k , i n s o n a ’ z o l a r i i s h d a n c h i q q a n b o ’ l s a o p e r a t s i y a d a n o l d i n y o k i k e y i n u l a r n i f u n k s i y a s i n i t o ’ l i q b a j a r i b t u r a d i . B u n d a y m u r a k k a b s u n ’ i y a ’ z o l a r n i y a r a t i s h d a A Q S H d a A t s e t a t s e l y u l o z a s i d a n , F r a n s i y a d a A Q S H b i l a n b i r g a l i k d a p o l i a k r i l o n i t r i l d a n , Y a p o n i y a d a p o l i m e t i l a k r i l a t d a n e t i l e n v a v i n i l a t s e t a t n i n g s o p o l i m e r i d a n f o y d a l a n a d i l a r . [ 2 5 ] . 1 . 9 . P o l i m e r l a r s t o m a t o l o g i y a d a T i b b i y o t n i n g s t o m a t o l o g i y a s o h a s i h a m p o l i m e r l a r d a n t a y y o r l a n g a n t i s h p r o t e z l a r i v a t i s h q o p l a m l a r i q o ’ l l a n a b o s h l a n g a n d a n s o ’ n g t e z l i k b i l a n y u q o r i r i v o j l a n i s h g a e r i s h d i . S t o m o l o g i y a d a i s h l a t i l a d i g a n p o l i m e r l a r y u q o r i q a t t i q l i k k a e g a b o ’ l i b , m u s t a h k a m y e d i r i l m a y d i g a n y o q i m s i z h i d i b o ’ l m a g a n , y e n g i l d e z i n f e k s i y a l a n a d i g a n , h a m d a o g ’ i z b o ’ s h l i g ’ i t e r i s i r a n g i g a t o ’ g ’ r i k e l a d i g a n x u s u s i y a t l a r g a e g a b o ’ l i s h i 2 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-25.png)
![1 . 1 0 . P o l i m e r d o r i l a r X a l q x o ’ j a l i g i v a s a n o a t n i n g j a d a l r i v o j l a n i s h i n a t i j a s i d a k i m y o v i y m a h s u l o t l a r i s h l a b c h i q a r i s h n i n g k e n g a y i s h i v a t u r m u s h d a i s h l a t i l a d i g a n s i n t e t i k v a s u n ’ i y m a t e r i a l l a r n i n g k o ’ p a y i s h i n a t i j a s i d a d u n y o d a b i o l o g i k f a o l m o d d a l a r k o ’ p a y i b b o r m o q d a . D o r i m o d d a l a r n i k e r a k l i j o y l a r d a t a ’ s i r e t a d i g a n q i l i s h , u l a r n i o r g a n i z m d a c h i q i b k e t i s h m u d d a t l a r i n i b o s h q a r i s h , z a h a r l i d o r i l a r n i s u v d a e r u v c h a n q i l i s h k e r a k b o ’ l s a d o r i t a ’ m i n i , h i d i n i n i q o b l a s h , q i s q a s i “ i d e a l ” d o r i n i y a r a t i s h p o l i m e r l a r y o r d a m i y o k i o ’ s h a d o r i l a r n i n g p o l i m e r s h a k l l a r i n i h o s i l q i l i s h o r q a l i h a l e t i l m o q d a . [ 2 5 ] . M a k r o m a l e k u l y a r t i r i k o r g a n i z m d a o d d i y q u y i m o l e k u l y a r m o d d a l a r g a n i s b a t a n b i o l o g i k s i s t e m a l a r b i l a n b o s h q a c h a n i s b a t d a b o ’ l a d i . O d d i y d o r i m o l e k u l a l a r i n i p o l i m e r m o l e k u l a l a r i g a u l a b q o ’ y i l s a , u n i n g m a s s a l a r i k e s k i n o ’ z g a r a d i . P o l i m e r m o l e k u l a s i b i l a n d o r i m o l e k u l a s i n i b o g ’ l a y d i g a n b o g ’ x a r a k t e r i u n i n g x o s s a l a r i g a t a ’ s i r e t a d i . B u k i m y o v i y b o g ’ b o ’ l i s h i y o k i m o l e k u l a l a r a r o t a ’ s i r 2 9](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-27.png)
![B u b i l a n d o r i n i n g h a m m i q d o r i o r g a n i z m d a b i r n e c h a m a r t a u z o q r o q m u d d a t d a u n g a s h i f o b a x s h t a ’ s i r k o ’ r s a t a d i . D o r i n i n g z a h a r l i k x o s s a s i k a m a y a d i . U k a m r o q m i q d o r d a u z o q m u d d a t i s h l a y d i . M i s o l t a r i q a s i d a s i l k a s s a l i g i d a v o l o v c h i p a r a a m i n o s i l i s i l k i s l o t a s i ( P A S K ) n i n g p o l i m e r g a u l a n i s h i n i k o ’ r a y l i k [ 1 2 ] :CH 2 CH CH CH 3 CH CHO CH 2 CH CO N CO N NH 2 OH COOH C H 2 C H C HC H 3 C H C H C H 2 C H C ON C ON O H C O O HN N - v i n i l p i r r o l i d o n b i l a n k r a t o n a l d e g i d i s o p o l i m e r i n i n g a l d e g i d g u r u h i v a P A S K n i n g a m i n o g u r u h i o r a s i d a r e a k s y a k e t i b , p i r o v a r d i d a p o l i m e r g a P A S K m o l e k u l a s i u l a n i b q o l a d i . P o l i m e r s i f a t i d a s u v d a e r i y d i g a n s i n t e t i k v a t a b i i y p o l i m r l a r i s h l a t i l a d i . B u p o l i m e r l a r d a n r e a k s i o n q o b i l i y a t l i g u r u h l a r b o ’ l i s h i 3 2](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-30.png)
![e n g m u h i m d o i m i y l i k b o ’ l i b , h a r b i r Y u . M . B g a t o ’ l a x a r a k t e r i s t i k a b e r i s h u c h u n z a r u r k o ’ r s a t g i c h d i r . Q u y i m o l e k u l y a r b i r i k m a l a r g a x o s m a s s a Y u . M . B . l a r g a k e l g a n d a a n c h a m u r a k k a b l a s h a d i c h u n k i Y u . M . B . o ’ z i g a x o s b i r q a n c h a x u s u s i y a t g a j u m l a d a n p o l i m e r l a r g a x o s p o l i d i s p e r l i k k a e g a . [ 6 ] , [ 9 ] . P o l i m e r m a k r o m o l e k u l a l a r i t a r k i b i d a z v e n o l a r s o n i v a p o l i m e r l a n i s h d a r a j a s i b i r - b i r i d a n f a r q q i l a d i . S h u n i n g u c h u n h a m u n i n g u z u n l i g i v a m o l e k u l y a r m a s s a s i t u r l i c h a b o ’ l a d i . S h u s a b a b l i p o l i m e r l a r u c h u n m u h i m k a t t a l i k h i s o b l a n g a n m o l e k u l y a r m a s s a M b i l a n i f o d a l a n a d i . O ’ r t a c h a m o l e k u l y a r m a s s a b i r x i l b o ’ l g a n p o l i m e r l a r h a m p o l i d e r s p e r l i k b i r - b i r i d a n k e s k i n f a r q q i l i s h i m u m k i n . B u n d a y f a r q n i m i q d o r i y j i h a t d a n x a r a k t e r l a s h u c h u n i k k i n c h i m u h i m k a t t a l i k m o l e k u l y a r m a s s a v i y t a q s i m o t ( M . M . T . ) t u s h u c h a s i k i r i t i l g a n . P o l i m e r l a r g a a l o h i d a o l i n g a n m a k r o p o l i m e r l a r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a s i b i r - b i r i d a n q a n c h a l i k f a r q q i l s a , u p o l i m e r l a r n i n g M . M . T . s i h a m s h u n c h a k a t t a f a r q q i l a d i [ 7 ] . 3 4](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-32.png)
![P o l i m e r l a r n i n g o ’ r t a c h a m o l e k u l y a r m a s s a s i n i h i s o b l a s h n i n g b i r n e c h t a u s u l l a r i b o r : A ) O ’ r t a c h a r a q a m l i m o l e k u l y a r m a s s a B ) O ’ r t a c h a m a s s a v i y m o l e k u l y a r m a s s a C ) O ’ r t a c h a v a z n i y m o l e k u l y a r m a s s a l a r n i n g h i s o b l a s h u s u l l a r i k i r a d i . M o l e k u l y a r m a s s a s i k a t t a - k i c h i k b o ’ l g a n m a k r o m o l e k u l a l a r n i n g u m u m i y m a s s a s i n i s h u m o l e k u l a l a r n i n g u m u m i y s o n i g a n i s b a t i o ’ r t a c h a r a q a m l i m o l e k u l y a r m a s s a M u n i x a r a k t e r l a y d i . U n i q u y i d a g i c h a t o p i l a d i [ 1 0 ] , [ 1 1 ] : 3 5 P o l i m e r l a r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a v i y t a q s i m l a s h i n t e g r a l e g r i c h i z i g ’ i](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-33.png)
![B u y e r d a G 1 , G 2 + … G m ( G i ) – m a ’ l u m m a s s a g a e g a b o ’ l g a n h a m m a m o l e k u l y a r m a s s a n i n g y i g ’ i n d i s i f o r m u l a d a g i N i - n i m a k r o m o l e k u l a r n i n g n i s b i y m i q d o r i b i l a n a l m a s h t i r s a k M w = M i N i M i N i Y o r u g ’ l i k n i n g s o c h i l i s h , s e g m e n t a t s i y a m u v o z a n a t i y o r d a m i d a t o p i l g a n m a s s a o ’ r t a c h a m o l e k u l a r m a s s a M w d i r . C h u n k i b u k a t t a l i k l a r p o l i m e r m o l e k u l a l a r n i n g m a s s a s i v a d i s p e r s l i k d a r a j a s i g a b o g ’ l i q d i r . [ 1 4 ] , [ 1 5 ] . O ’ r t a c h a v a z n i y m o l e k u l y a r m a s s a M α - q u y i d a g i f o r m u l a b i l a n t o p i l a d i : M = = M 1 2G i G i = M i 3 N i M i 2 N i M i 3 n i M i 2 n i V i z k o z o m e t r i y a , d i f f u z i y a , y o r u g ’ l i k n i n g s o c h i l i s h i , u l t r a s i n t r a f i g u r a y o k i s i g m e n t a t s i y a u s u l l a r i d a t o p i l g a n m a s s a v a z n i y m o l e k u l y a r m a s s a d i r . 2 . 1 . M o l e k u l y a r m a s s a n i e r i t m a n i n g o s m o t i k b o s i m i n i a n i q l a s h o r q a l i t o p i s h 3 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-35.png)
![n u q t a s i t o p i l a d i . T o p i l g a n n u q t a R T / M g a t e n g b o ’ l a d i v a t o ’ g ’ r i c h i z i q b i l a n o r d i n a t a o ’ q i o r a s i d a g i b u r c h a k t g α g a t e n g b o ’ l a d i . B u y e r d a α - n i n g t o p i l g a n q i y m a t i t e n g l a m a g a q o ’ y i l a d i v a m o l e k u l y a r m a s s a π / C n i n g C O o ’ t i s h q i y m a t i n i h i s o b l a b c h i q a r i l a d i . [ 7 ] , [ 1 6 ] . O s m o t i k b o s i m t u r l i o s m a m o m e t r l a r y o r d a m i d a o ’ l c h a n a d i . U l a r n i n g i s h p r i n s i p l a r i b i r x i l u n i n g i s h p r i n s i p i s x e m a t i k t a r z d a k e l t i r i l g a n o s m o m e t r i k k i k a m e r a d a n i b o r a t . B i t t a k a m e r a d a e r i t u v c h i i k k i n c h i s i d a e r i t m a t u r a d i . U l a r B , B ` y a r i m o ’ t k a z g i c h m e m b r a n a b i l a n b i r g a b i r - b i r i d a n a j r a t i l g a n A v a B n a y l a r k a m e r a b i l a n b i r l a s h t i r i l g a n b o ’ l i b , o s m o t i k b o s i m n i o ’ l c h a s h g a x i z m a t q i l a d i . N a y l a r d a g i s u y u q l i k l a r n i n g b i r x i l b a l a n d l i k d a s a q l a s h u c h u n z a r u r b o ’ l g a n B n a y d a g i s u y u q l i k k a t u s h a y o t g a n t a s h q i b o s i m g a t e n g b o ’ l a d i . O s m o t i k b o s i m a n i q l a s h n i n g b u n d a y u s u l i d i n a m i k m u v o z a n a t d e b a t a l a d i . B o s h q a b i r u s u l i y a r i m o ’ t k a z g i c h n i m e m b r a n a o r q a l i e r i t u v c h i n i n g e r i t m a g a o ’ t u v c h i n a y l a r d a g i s u y u q l i k n i n g b a l a n d l i g i o ’ z g a r i s h i k u z a t i l g a n . B u b a l a n d l i k l a r o r a s i d a g i f a r q g a t o ’ g ’ r i k e l u v c h i g i d r o s t a t i k b o s i m e r i t m a n i n g o s m o t i k 3 9](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-37.png)
![b o s i m g a t e n g . O s m o t i k b o s i m n i o ’ l c h a s h n i n g b u u s u l i s t a t i k m u v o z a n a t u s u l i d e b a t a l a d i . [ 1 7 ] . O s m o m e t r i y a d a i s h l a t i l a d i g a n m e m b r a n a l a r t o ’ l a m a ’ n o d a g i y a r i m o ’ t k a z g i c h l a r e m a s . B u f a q a t e r i t u v c h i n i k e r a k l i t e z l i k d a o ’ t k a z a d i . P o l i m e r m o l e k u l a l a r n i e s a o ’ t k a z m a y d i . A m m o m o l e k u l y a r m a s s a s i k i c h i k b o ’ l g a n m a k r o m o l e k u l a l a r m e m b r a n a d a n o ’ t i b d i f f u z i y a l a n a d i . B u e s a o s m o m e t r i y a u s u l i n i c h e g a r a l a y d i . S h u s a b a b l i b u u s u l q o ’ l l a n i l g a n d a p o l i m e r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a s i 3 0 . 0 0 0 d a n k a m b o ’ l m a s l i g i k e r a k . Y u q o r i c h e g a r a s i e s a b i r m i l l i o n d a n o r t i q b o ’ l m a s l i g i k e r a k . O s m o m o m e t r i k u s u l h o z i r g a c h a a n i q u s u l l a r i c h i d a e n g a n i g ’ i d i r . 2 . 2 . P o l i m e r t a r k i b i d a g i f u n k s i y a n a l g r u p p a l a r i n i a n i q l a s h u s u l i b i l a n m o l e k u l y a r m a s s a n i t o p i s h 4 0](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-38.png)
![A g a r c h i z i q s i m o n p o l i m e r z a n j i r i u c h i d a m i q d o r i y k i m y o v i y u s u l l a r y o r d a m i d a a n i q l a s h m u m k i n b o ’ l g a n q o l d i q f u n k s i o n a l g r u p p a b o ’ l s a , k i m y o v i y a n a l i z m a ’ l u m o t l a r i a s o s i d a p o l i m e r n i n g o ’ r t a c h a m o l e k u l y a r m a s s a s i n i h i s o b l a b c h i q a r i s h m u m k i n . M = ž / n 2 B u n d a ž - h a r b i r m a k r o m o l e k u l a d a g i q o l d i q f u n k s i o n a l g r u p p a l a r s o n i , n 2 - b i r g r a m m n a m u n a d a g i f u n k s i o n a l g r u p p a l a r n i n g m a s s a s i n i a n i q l a s h m u m k i n . C h u n k i m o l e k u l y a r m a s s a s i 2 0 0 0 0 d a n o r t i q p o l i m e r l a r f u n k s i o n a l g r u p p a l a r i s o n i n i a n i q o ’ l c h a b b o ’ l m a y d i . [ 8 ] . B u u s u l b i l a n k o ’ p g i n a p o l i k o n d e n s a t s i y a r e a k s i y a l a r i b i l a n o l i n g a n p o l i m e r l a r n i n g m a s s a l a r i a n i q l a n a d i . C h u n k i b u u s u l b i l a n o l i n g a n p o l i m e r l a r n i n g t a r k i b i d a k o ’ p i n c h a k i s l o t a y o k i i s h q o r x a r a k t e r g a e g a b o ’ l g a n y o k i f u n k s i o n a l g r u p p a l a r i b o ’ l a d i . M i s o l u c h u n p o l i e f i r l a r n i n g s o ’ n g g i a m i n o g r u p p a l a r i n i n g k e l t i r i s h m u m k i n . B u n d a y g r u p p a l a r t i t r l a s h u s u l i b i l a n o s o n a n i q l a n a d i . [ 1 8 ] , [ 1 9 ] . 4 1](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-39.png)
![F u n k s i o n a l g r u p p a l a r n i a n i q l a s h u s u l i d a n f o y d a l a n i b , m o l e k u l y a r m a s s a n i g i n a e m a s , b a l k i p o l i m e r l a r n i n g t a r m o q l a n g a n d a r a j a g a e g a b o ’ l s a , k i m y o v i y u s u l l a r b i l a n f u n k s i o n a l g r u p p a l a r s o n i o s m o m e t r i y a u s u l i b i l a n r a q a m l i m o l e k u l y a r m a s s a o ’ l c h a n a d i . O l i n g a n n a t i j a g a q a r a b , b i r m a k r o m o l e k u l a g a t o ’ g ’ r i k e l u v c h i f u n k s i o n a l g r u p p a s o n i n i h i s o b l a b c h i q a r i s h m u m k i n s o n i o ’ l c h a s h b o ’ l i b x i z m a t q i l a d i . [ 9 ] . K a m q o ’ l l a n i s h g a q a r a m a y b u u s u l q a t o r a f z a l l i k l a r g a e g a . B i r i n c h i d a n , b u u s u l o d d i y , m u r a k k a b v a q i m m a t b a h o a s b o b l a r t a l a b e t m a y d i . I k k i n c h i d a n b i r n e c h t a k o n s e n t r a t s i y a l a r n i o ’ l c h a s h n a t i j a l a r i d a n o l i n g a n q i y m a t l a r n i e k s t o p o l y a s i g a q i l i s h n i n g o ’ z i k i f o y a . B u n d a y c h e k s i z s u y u l t i r i s h g a c h a o ’ l c h a s h n i n g h o j a t i q o l m a y d i . U c h i n c h i d a n , b u u s u l n i m o l e k u l y a r m a s s a s i 2 0 0 0 0 d a n k i c h i k b o ’ l g a n p o l i m e r u c h u n q o ’ l l a s h q i y i n . 2 . 3 . S e d i m e n t a s i y a y o r d a m i d a m o l e k u l y a r m a s s a n i a n i q l a s h 4 2](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-40.png)
![o ’ q i d a n t u r l i m a s o f a d a g i p o l i m e r e r i t m a s i k o n s e n t r a t s i y a s i o ’ z g a r i s h i ) m a n o x r o m a t i k y o r u g ’ l i k n i n g y u t i l i s h i y o k i n u r s i n i s h k o ’ r s a t g i c h i n i n g o ’ z a g a r i s h i b i l a n o ’ l c h a n a d i . B i r i n c h i u s u l d a m o l e k u l y a r m a s s a q u y i d a g i t e n g l a m a b i l a n t o p i l a d i :M W = 2 R T ln C 1 C 2 (1 -v p) w 2 (x 2 2-x 1 2) w - s e n t r a f u g a n i n g b u r c h a k t e z l i g i . v - e r i g a n b i r i k m a n i n g s o l i s h t i r m a h a j m i p - e r i t u v c h i n i n g z i c h l i g i x 1 - x 2 a y l a n i s h o ’ q i g a c h a b o ’ l g a n m a s o f a . s m C 1 v a C 2 – n u q t a s i x 1 v a x 2 b o ’ l g a n k o n s i n t r a t s i y a . M u v o z a n a t s e n t r a f u g a d a o ’ l c h a n a d i g a n m o l e k u l y a r m a s s a 5 . 0 0 0 - 1 0 0 . 0 0 0 g a c h a i n t e r v a l d a b o ’ l i s h i m u m k i n . B u n d a t e k s h i r i l a y o t g a n e r i t m a n i n g k o n s e n t r a t s i y a s i 0 , 0 0 1 % d a n o s h m a s l i g i k e r a k . [ 2 0 ] . B u u s u l n i n g k a m c h i l i g i m u v o z a n a t q a r o r t o p i s h i u c h u n b i r n e c h a k u n d a n n e c h a h a f t a g a c h a v a q t k e r a k . 4 4](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-42.png)
![M o l e k u l y a r m a s s a s o c h i l g a n y o r u g ’ l i k a b s o l y u t i n t e n s i v l i g i n i h i s o b l a s h b i l a n t o p i l a d i . S o c h i l g a n y o r u g ’ l i k n i n g i n t e n s i v l i g i r - l o y q a l i k q i y m a t i b i l a n i f o d a l a n a d i . M a ’ l u m k o n s e n t r a t s i y a l i e r i t m a d a n o ’ t a y o t g a n d a n u r s o c h i l i s h i n a t i j a s i d a k u c h s i z l a n a d i . N u r n i n g k u c h s i z l a n i s h k o i f f i s e n t i l o y q a l i k q i y m a t i g a t e n g b o ’ l a d i [ 5 ] : = H C r 1 M 2 K R T C B u y e r d a : r - e r i t m a n i n g l o y q a l i k q i y m a t i . K - k o n s e n t r a t s i y a H - b e r i l g a n p o l i m e r n i n g m a ’ l u m e r i t u v c h i d a g i e r i s h d o i m i y s i R - G a z d o i m i y s i T - t e m p e r a t u r a = H 32 P 3 n 2 N o 4 d n d c B u t e n g l a m a t o ’ g ’ r i c h i z i q t e n g l a m a s i d a n i b o r a t d i r . A g a r H c / r o r d i n a t a l a r o ’ q i g a , C - n i a b s i s s a l a r o ’ q i g a q o ’ y s a k , p o l i m e r n i n g m a s s a s i n i 4 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-45.png)
![t e n g l a m a g a o ’ z g a r t i r i s h l a r k i r i t i s h i m k o n i n i b e r a d i . B u e s a m o l e k u l y a r m a s s a n i y a n a d a a n i q r o q o ’ l c h a s h g a i m k o n b e r a d i . B u n d a n t a s h q a r i b u r c h a k a s s i m e t r i y a s i p o l i m e r m a k r o m o l e k u l a s i n i n g s h a k l i t o ’ g ’ r i s i d a h a m m a ’ l u m o t l a r b e r a d i . [ 4 ] , [ 5 ] . 2 . 5 . V i s k o z i m e t r i y a u s u l i b i l a n m o l e k u l y a r m a s s a n i a n i q l a s h S u y u l t i r i l g a n e r i t m a l a r n i q o v u s h q o q l i g i n i o ’ l c h a s h o r q a l i p o l i m e r l a r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a s i n i o ’ l c h a s h o d d i y v a k e n g t a r q a l g a n u s u l h i s o b l a n a d i . S h t a u n d e n g e r p o l i m e r m o l e k u l y a r m a s s a s i b i l a n s u y u l t i r i l g a n e r i t m a o r a s i d a g i b o g ’ l a n i s h i n i q u y i d a g i c h a i f o d a l a n a d i . η s o l / c = K m · · M α b u n d a n M = η s o l / c · K m E r i t m a n i n g m a ’ l u m k o n s e n t r a t s i y a s i d a g i s o l i s h t i r m a q o v u s h q o q l i g i a n i q l a n i b , K m n i n g m a ’ l u m q i y m a t i q o ’ y i l s a , b u t e n g l a m a d a p o l i m e r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a s i h i s o b l a b c h i q i l a d i . A n i q r o q n a t i j a l a r o l i s h m a q s a d i d a S h t a u d e n g e r t e n g l a m a s i g a 4 9](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-47.png)
![o ’ z g a r t i r i s h l a r k i r i t i l g a n . T e n g l a m a d a g i η s o l / c o ’ r n i g a q o v i s h q o q l i k h a d i [ η ] i s h l a t i l a d i . [ η ] > K m · M + D [ η ] - q u y i d a g i f o r m u l a l a r d a n t o p i l a d i . [ η ] l i m C O = η s o l / c B u e r i t m a c h e k s i z s u y u l t i r i l g a n q u v u s h q o q l i k h a d i d i r . B u q u v u s h q o q l i k h a d i n i e k s p r i m e n t a l a n i q l a s h u c h u n η s o l / c n i n g C g a b o g ’ l i q l i k g r a f i g i n i c h i z i b , η s o l / c n i n g q i y m a t C O g a c h a e k t r o p o l y a s i g a q i l i s h k e r a k . T o ’ g ’ r i c h i z i q n i n g o r d i n a t a o ’ q i k e s i s h g a n j o y i q o v u s h q o q l i k h a d i d i r . [ η ] - n i a n i q l a s h g r a f i g i Y u q o r i d a g i t e n g l a m a b i r n e c h a a n i q n a t i j a b e r s a h a m u n i n g k a m c h i l i g i u n d a S h t a u n d e n g e r t e n g l a m a s i u c h u n x a r a k t e r l i b o ’ l g a n u n i v e r s a l d o i m i y l i k n i n g y o ’ q l i g i d i r . S h u n i n g u c h u n h o z i r g i p a y t d a q u y i d a g i e m p e r i k f o r m u l a l a r d a n f o y d a l a n i l a d i . [ 8 ] . 5 0](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-48.png)
![[ η ] = K m · M α A g a r £ = 1 b o ’ l s a , t e n g l a m a S h t a u n d e n g e r t e n g l a m a s i g a a y l a n a d i . Y u q o r i d a g i f o r m u l a l a r d a u c h r a y d i g a n D , K n , £ l a r d o i m i y b o ` l g a n k o n s t a n t a l a r d i r . K m p o l e m e r l a r n i n g t a b i i y e r i t u v c h i d a g i e r i t m a s i u c h u n d o i m i y k o i f f i s e n t . B u n i k r o s k o p i k u s u l b i l a n t o p i s h m u m k i n . £ - e r i t m a d a g i m a k r o m o l e k u l a l a r s h a k l i n i x a r a k t e r l o v c h i k a t t a l i k b o ` l i b , p o l i m e r z a n j i r i n i n g e g i l u v c h a n l i g i g a v a e r i t u v c h i n i n g t a b i a t i g a b o g ` l i q . D - p o l i m e r v a e r i t u v c h i t a b i a t i g a b o g ` l i q k o i f f i s e n t . T a j r i b a d a m o l e k u l y a r m a s s a q u y i d a g i c h a t o p i l a d i , 0 , 5 , 0 , 2 , 0 , 1 , 0 , 0 5 k o n s e n t r a t s i y a l i p o l i m e r e r i t m a s i t a y y o r l a n i b , n i s b i y q o v u s h q o q l i g i a n i q l a n a d i . η n i s = η e r i t m a / η e r i t u v c h i = t 1 / t o ; η n i s = t 1 / t o O l i n g a n m a ` l u m o t l a r a s o s i d a s o l i s h t i r m a q o v u s h q o q l i k h i s o b l a n a d i : η s o l = η n i s - 1 = t 1 - t o / t o S o ` n g r a η s o l / c n i n g C g a b o g ` l i q l i k e g r i c h i z i g ` i c h i z i l a d i c h i z i q o r d i n a t a o ` q i b i l a n k e s i s h g u n c h a 5 1](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-49.png)
![e k s t r o p o l y a s i y a q i l i n a d i . T o p i l g a n q o v u s h q o q l i k h o d i d a n m o l e k u l y a r m a s s a t o p i l a d i . [ 2 1 ] . Q o v u s h q o q l i k h a d i g a e r i t u v c h i l i k t a b i a t i h a m k a t t a t a ` s i r k o ` r s a t a d i . M o l e k u l y a r z a n j i r l a r i t u r l i e r i t u v c h i l a r d a t u r l i k o n f o r m a t s i g a e g a b o ` l a d i . S h u n i n g u c h u n h a m q o v u s h q o q l i k e r i t u v c h i l a r d a n t u r l i c h a b o ` l a d i . I I I . T a j r i b a q i s m i 3 . 1 . V i n i l x l o r i d n i v i n i l a s e t a t b i l a n s o p o l i m e r i n i f r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h . P o l i m e r l a r n i f r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h u l a r e r u v c h a n l i g i n i n g m o l e k u l y a r o g ` i r l i g i g a b o g ` l i q e k a n l i g i g a a s o s l a n g a n c h u n k i , m o l e k u l y a r o g ` i r l i g i k a t t a b o ` l g a n g o m o l o g l a r o z , k i c h i k b o ` l g a n l a r i e s a k o ` p e r i y d i p o l i m e r e r i t m a s i g a c h o ` k t i r u v c h i q o ` s h i l g a n d a h a m k a t t a r o q m o l e k u l a l a r o l d i n c h o ` k a d i . L e k i n p o l i m e r l a r n i n g f r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h d a h a m o g ` i r l i g i b i r x i l b o ` l g a n m o l e k u l a l a r n i a j r a t i b b o ` l m a y d i . C h u n k i e r i t u v c h i l a r d a n o g ` i r l i g i j i h a t d a n b i r - b i r i d a n k a m f a r q q i l a d i g a n m o d d a l a r n i a l o h i d a - a l o h i d a e r i t i s h x u s u s i y a t i b o ` l m a y d i . N a t i j a d a f r a k s i y a l a r g a a j r a l g a n p o l i m e r h a m d a a r a l a s h m a d a n 5 2](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-50.png)
![i b o r a t b o ` l i b , p o l i d i s p e r s l i k d a r a j a s i a v v a l g i g a q a r a g a n d a a n c h a k a m a y g a n b o ` l a d i . [ 1 3 ] . F r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h 2 x i l b o ` l a d i . 1 . P r e p a r a t i v f r a k s i y a l a s h b u n d a p o l i m e r y o k i s o p o l i m e r f r a k s i y a l a r g a a j r a t i b o l i n i b b u l a r n i n g x o s s a l a r i m a x s u s u s u l l a r b i l a n t e k s h i r i l a d i . 2 . A n a l i t i k f r a k s i y a l a s h b u n d a f r a k s i y a l a r g a a l o h i d a a j r a t i b o l i n m a y , t a j r i b a l a r o r q a l i t a q s i m l a n i s h d i a g r a m m a s i c h i z i l a d i . V i n i l x l o r i d n i n g v i n i l a s e t a t b i l a n s o p o l i m e r f r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h d a p r e p a r a t i v f r a k s i y a l a s h n i n g f r a k s i y a l a b c h o ’ k t i r i s h u s u l i d a n f o y d a l a n d i k . [ 2 6 ] . D a s t l a b s o p o l i m e r u c h u n e n g y a x s h i e r i t u v c h i t a n l a s h k e r a k . B u n i n g u c h u n o g ` z i y o p i l a d i g a n p r o b e r k a g a m a y d a l a n g a n s o p o l i m e r n a m u n a s i d a n 1 g r a m m v a e r i t u v c h i l a r d a n ( s u v , b e n z o l , t o l u o l , a s e t o n , s p i r t , k s e l o l , x l o r o f o r m v a t e t r a x l o r m e t a n ) . 1 5 m l s o l i b x o n a t e m p r o t u r a s i d a 1 s u t k a s a q l a d i k . P r o b e r k a l a r v a q t i - v a q t i b i l a n c h a y q a l i b t u r a d i . N a t i j a d a s o p o l i m e r s p i r t g a , k s e l o l g a y a x s h i e r i s h t i t r o x l o r m e t a n d a b o ’ k k a n l i g i s u v , b e n z o l , t o l u o l a s e t o n v a x l o r o f o r m l a r d a e s a , e r i m a s l i g i a n i q l a n d i . 5 3](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-51.png)
![S p i r t l i s i s t e m a l a r u c h u n e n g y a x s h i c h o ` k t i r u v c h i s u v , b o ` l g a n l i g i u c h u n b i z e r i t u v c h i s i f a t i d a s p i r t n i c h o ` k t i r u v c h i s i f a t i d a e s a s u v n i t a n l a d i k . 2 o g ` i z l i k o l b a d a s o p o l i m e r n i n g 2 0 0 m l l i t o ` y i n g a n e r i t m a s i n i t a y y o r l a d i k , e r i m a y q o l g a n q i s m i v a q o ` s h i m c h a l a r d a n f i l t i r l a s h o r q a l i t o z a l a d i k . T i n i q s o p o l i m e r e r i t m a s i g a b y u r e t k a o r q a l i 2 m l s u v ( c h o ` k t i r u v c h i ) q o ` s h i b a r a l a s h t i r i l g a n d a , e r i t m a l o y q a l a n a d i . L o y q a l a n g a n e r i t m a n i n g a j r a t g i c h v o r o n k a g a s o l i b 1 - 1 , 5 s o a t t i n d i r i b q o ` y d i k . B u v a q t i c h i d a e n g k a t t a m a k r o m o l e k u l a l a r c h o ` k i b e r i t m a t i n i y d i . A j r a t g i c h v o r o n k a n i n g o s t g i q i s m i d a 1 - f r a n k s i y a n i a j r a t i b o l d i k . K e y i n e r i t m a l o y q a l a n g u n c h a s u v c h o ` k t i r u v c h i q o ` s h i b t i n d i r i b 2 - f r a n s i y a n i a j r a t i b o l d i k . S h u t a r t i b d a 6 t a f r a k s i y a g a a j r a t i b o l d i k . S o p o l i m e r f r a k s i y a l a r g a a j r a t i s h d a n a s o s i y m a q s a d s h u s o p o l i m e r e r i t u v c h i s i v a c h o ` k t i r u v c h i s i n i t a n l a s h , h a m d a , h a r b i r f r a k s i y a n i h a r a k t e r i s t i k q o v u s h q o q l i g i n i [ η ] a n i q l a s h o r q a l i m o l e k u l y a r m a s s a s i n i t o p i s h . 3 . 2 . B o ` k i s h t e z l i g i d a r a j a s i n i a n i q l a s h . Y u q o r i m o l e k u l y a r b i r i k m a l a r n i n g q u y i m o l e k u l y a r s u y u q l i k l a r n i o ` z i g a y u t i s h i ( y o k i s i n g d i r i s h ) 5 4](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-52.png)
![j a r a y o n i n a t i j a s i d a p o l i m e r h a j m i y o ` z g a r i s h h o d i s a s i g a b o ` k i s h d e y i l a d i . B o ` k i s h j a r a y o n i d a p o l i m e r m a k r o m o l e k u l a s i s u y u q l i k n i y o k i u n i b u g ` l a r i n i o ` z i g a y u t i b s u y u q l i k m o l e k u l a l a r i t a ` s i r i d a u n i n g h a j m i h a m d a m a s s a s i o r t a d i v a n a t i j a s i d a m i k r o s k o p i k b i r j i n s l i g i n i t u z i l i s h i o ` z g a r i b , u y u m s h o q q o v u s h q o q v a c h o ` z i l u v c h a n b o ` l i b q o l a d i . Y u . M . B . l a r n i n g b o ` k i s h i v a e r i s h i u l a r n i n g m o l e k u l y a r m a s s a s i g a b o g ` l i q d i r . M o l e k u l y a r m a s s a q a n c h a l i k k a t t a b o ` l s a , b o ` k i s h v a e r i s h s h u n c h a l i k q i y i n b o ` l a d i . M o l e k u l y a r m a s s a n i n g k a m a y i s h i b i l a n p o l i m e r n i n g e r i s h i q u y i m o l e k u l y a r b i r i k m a l a r n i n g e r i s h i g a o ` x s h a b k e t a d i . [ 2 7 ] . B o ` k i s h m i q d o r i n i a n i q l a s h m a q s a d i d a p o l i m e r n i n g b o ` k i s h d a b o ` k i s h d a r a j a s i d e g a n t u s h u n c h a d a n f o y d a l a n i l a d i :Q = m - m o m o 1 0 0 % B u y e r d a m 0 – p o l i m e r y o k i s o p o l i m e r n i n g b o ` k i s h g a c h a b o ` l g a n m a s s a s i , 5 5](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-53.png)
![3 . 3 . s o p o l i m e r e r i t m a s i n i n g q o v u s h q o q l i g i n i v i z k o z i m e t r y o r d a m i d a a n i q l a s h . O d a t d a p o l i m e r y o k i s o p o l i m e r e r i t m a l a r n i q o v u s h q o q l i g i n i o ` l c h a s h u c h u n v i z k o z i m e t r l a r d a n f o y d a l a n i l a d i . V i s k o z i m e t r l a r h a r x i l t u z i l i s h l i b o ` l i b , p o l i m e r y o k i s o p o l i m e r q o v u s h q o q l i k l a r i n i o ` l c h a s h u c h u n U b b e l o d e v i z k o z i m e t r i q u l a y v a k o ` p t a r q a l g a n d i r . P u a z e y l q o n u n i g a a s o s a n , v i z k o z i m e t r k a p i l y a r i d a n s u y u q l i k o q a y o t g a n d a u n i n g q o v u s h q o q l i g i n i q u y i d a g i k a t t a l i k l a r g a b o g ` l i q b o ` l a d i [ 2 8 ] : η = P · π · r 4 · t / 8 · r · l B u y e r d a : P - t a s h q i b o s i m T - r - r a d i u s l i l - u z u n l i k v i z k o z i m e t r k a p i l y a r n a y i o r q a l i V - h a j m l i s u y u q l i k n i n g o q i b o ` t i s h u c h u n k e t g a n v a q t i . 5 7](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-55.png)
![s e k u n d s e k u n d 0 2 4 - - - - 0 . 0 5 - 2 4 . 8 1 . 0 3 2 0 . 0 3 2 0 . 6 3 5 0 . 1 - 2 5 . 6 1 . 0 6 8 0 . 0 6 8 0 . 6 3 5 0 . 2 - 2 7 . 6 1 . 1 5 0 . 1 5 0 . 3 5 0 . 3 - 3 0 1 . 2 5 0 . 2 5 0 . 8 2 5 0 . 4 - 3 2 . 6 1 . 3 6 0 . 3 6 0 . 9 0 . 5 - 3 5 . 8 1 . 4 9 0 . 4 9 0 . 9 7 5 η s o l / C n i k o n s e n t r a s i y a s i ( C ) g a b o g ’ l i q l i k g r a f i g i n i c h i z i b , x a r a k t e r i s t i k q o v u s h q o q l i k ( [ η ] 3 ) n i a n i q l a d i k : V i n i l x l o r i d n i n g v i n i l a t s e t a t b i l a n s o p o l i m e r i n i e t a n o l d a g i η s o l / C n i C g a b o g ’ l i q l i k g r a f i g i . A j r a t i b o l i n g a n q o l g a n 5 t a f r a k s i y a l a r n i h a m η n i s n i η s o l 6 0](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-58.png)
![t e n g l a m a n i l o g a r i f m l a s a k : M = 1 035,0 1690g 35,0 1690 M = 2 0 2 0 0 M = 2 0 2 0 0 u g l e r o d b i r l i g i g a t e n g . S h u u s u l d a s o p o l i m e r n i n g q o l g a n f r a k s i y a l a r i n i h a m m o l e k u l y a r m a s s a l a r i n i h i s o b l a b c h i q d i k . b g b My 28700 6 5200 13500 20200 41800 45200 4600 F r a k s i y a l a r 1 2 3 4 5 6 3 ] [ cm 1 , 4 4 1 , 3 8 1 , 1 0 1 , 6 0 0 , 5 3 0 , 2 5 b My 4 6 0 0 4 5 2 0 0 4 1 8 0 0 2 0 2 0 0 3 8 0 0 5 2 0 0 6 3](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-61.png)
![4 . U b b e l o d e v i s k o z i m e t r i d a n f o y d a l a n i b , a j r a t i l g a n h a r f r a k s i y a n i n g n i s , s o l v a [ ] x a r a k t e r i s t i k q o v u s h q o q l i k l a r i a n i q l a n d i . 5 . 0 , 5 ≤ £ ≤ 1 d a n f o y d a l a n g a n h o l d a o l i n g a n n a t i j a l a r g a ( [ ] = 0 , 6 0 , £ = 0 , 7 5 ) a s o s l a n i b b u k i l u v c h a n z a n j i r l i s o p o l i m e r l a r s i n f i g a k i r i s h i a n i q l a n d i . 6 . M a r k – K u n - X a u n k t e n g l a m a s i d a n f o y d a l a n i b s o p o l i m e r n i n g o ’ r t a c h a m o l e k u l y a r m a s s a s i ( M = 2 8 7 0 0 y . b . ) t o p i l a d i . F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r 1 . I . A . K a r i m o v ” B i z n i n g a s o s i y v a z i f a m i z v a t a n i m i z t a r a q q i y o t i v a x a l q i m i z f a r o v o n l i g i n i y a n a d a y u k s a l t i r i s h d i r . ” T o s h k e n t , ” O ’ z b e k i s t o n ” 2 0 1 0 . 2 . I . A . K a r i m o v ” Y u k s a k m a ’ n a v i y a t y e n g i l m a s k u c h ” T o s h k e n t , ” M a ’ r i f a t ” 2 0 0 8 . 3 . I . A . K a r i m o v ” J a h o n m o l i y a v i y – i q t i s o d i y i n q i r o z i O ’ z b e k i s t o n s h a r o i t i d a u n i b a r t a r a f e t i s h n i n g y o ’ l l a r i v a c h o r a l a r i . ” T o s h k e n t , ” O ’ z b e k i s t o n ” 2 0 0 9 . 6 5](/data/documents/ff623b1b-ac54-4ba6-9150-7e64a882804d/page-63.png)
