Ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi aminlar asosida sintez reaksiyalarini o’rganish - Kimyo - Diplom ishlar

Ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi aminlar asosida sintez reaksiyalarini o’rganish

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1388.427734375 KB

Ko'chirib olish

« Ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi aminlar asosida sintez reaksiyalarini o’rganish » mavzusidagi BITIRUV MALAKAVIY ISHI 1

Kirish I. Bob Adabiyotlar sharhi I.1. Aminlar asosida imidazol-1-il-sirka kislota gidroxloridi sintezi I.2. Aminlar asosida aril radikalllari bilan olingan mahsulotlar sintezi I.3. Organogelatorlar va suyuq kiristallar sintezi qilish jarayonida aminlarning ishlatilishi. I.4. Aminlar asosida oksadiazolintionlar sintez qilish I.5. Gen transkripsiyasining yangi ingibitorlari sintezi qilish. I.6. Assimetrik kataliz uchun ligandlar sintezlash jarayoni. I.7. β-arilatli alkilamidlarni Pd-katalizatorligida sintez qilish I.8. Aminoefirlarning sintezi II. Bob Tajribalar bo’limi II.1. p-Xlorfenil-m-tolilaminoatsetat sintezi II.2. Kaliy ftalimid sintezi II.3. p-Xlorfenilftalimidoatsetat sintezi II.4. p-Xlorfenil(dietil)aminoatsetat sintezi II.5. Geksametilentetramin p-metoksifenilatsetatoxlorid sintezi II.6. p-Metoksifenilkarboksimetilmochevina sintezi II.7. p- Metoksifenildifeniltiokarbazon sintezi II.8. Geksametilentetramin di(4-metoksifenilatsetatoxlorid) sintezi. II.9. N-4-metksifenilkarboksimetilendietilamin sintezi II.10. N-(4 -metoksifenil karboksimetilen) etilen diaminning olinishi. II.11. Sem. N,N’-di-(4-metoksifenilkarboksimetilen) etilendiamin sintezi. II.12. Sem. N,N’-di-(4-metoksifenilkarboksimetilen) geksametilendiamin sintezi. II.13. N-4-metoksifenilkarboksimetilen etanolamin sintezi. III. Bob Tajriba natijalarining muhokamasi III.1. Fenollarni xlorasetillash reaksiyalari. III.2. Birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi aminlarning kimyoviy faolligining nazariy taxlili. III.3. Sintez qilingan moddalarning xossalarini matematik modellash va spektrlarining taxlili. KIRISH

Muhtaram prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” nomli kitoblarida shunday takidlaydilar: “Farzandlarimiz uchun zamonaviy ish joylari yaratish, ularning hayotda munosib o’rin egallashini ta’minlashga qaratilgan ishlarimizni yangi bosqichga kutarishni davrning o’zi taqozo etmoqda” [1]. Yoshlarimiz mustaqil fikirlaydigan, yuksak inteliktual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqiyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib, kamol topishi, baxtli bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuchi va imkoniyatlarini safarbar etamiz”. Bu kabi davlatimiz rahbari tomonidan ko’p sonli yoshlarga qaratilgan ishonch va etibor yaqin kelajakda o’z mevasini beradi [1]. Mamlakatimizning prezidenti bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan globallashuv jarayonida oliy ta’lim tizimida ham tub ishotlarni amalga oshirishni, oliy ta’lim tizimini xalqaro talablar va standartlar asosida rivojlantirishni hayotning o‘zi talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning bevosita tashabbusi asosida ishlab chiqilgan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasida oliy ta’lim muassasalarini yanada rivojlantirish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab qo‘yilmoqda. Bu vazifalarni hayotga tadbiq etishda fuqarolik jamiyati institutlarining ham bevosita ishtiroki nazarda tutiladi [2]. Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirishda fuqarolik jamiyati institutlarining o‘rni va rolini nazariy jihatdan o‘rganish va tahlil qilib borish dolzarb masalalardan biriga aylanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-2909-sonli qarorida belgilangan ustuvor vazifalar dasturga muvofiq, 2017-2021 yillarda 48 ta OTMlarda jami 180 ta o‘quv, ilmiy-laboratoriya binosi, sport inshootlari va ijtimoiy-muhandislik infratuzilmalari obyektlar qurilishi, rekonstruksiya va kapital ta’mirlash ishlari bajariladi. Shuningdek, 53 ta OTM da 400 ta o‘quv laboratoriyasi bosqichma-bosqich eng zamonaviy o‘quv-laboratoriya uskunalari bilan jihozlanadi, 7 ta OTMda barcha OTMlar foydalanadigan ilmiy laboratoriyalar tashkil etiladi. Mazkur Dasturga asosan, 2017-2021 yillarda AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya, Niderlandiya, Rossiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy va boshqa davlatlarning yetakchi ilmiy-ta’lim muassasalari bilan hamkorlik o‘rnatiladi. Shu asosda har yili 350 dan ortiq xorijlik yuqori malakali pedagog va olimlar mamlakatimiz OTM lariga o‘quv jarayoniga jalb etiladi [5]. Kimyo fanining mutaxassislari sifatida bu inqirozning O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’sirini va uning oqibatlarini oldini olish choralari dasturning asosiy vazifasi:

-ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, kam harajat va mahsulottannarxini kamaytirish borasida zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalarni jadallashtirishdan iborat. -Oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyoj hamisha yuqori bo’lib, bu mineral xom-ashyo resurslarini o’zlashtirishni, oziq-ovqat va boshqa iste’mol tovarlarini kam harajat qilib mahsulot tannarxini kamaytirish borasida chora- tadbirlar dastur loyihalari ishlab chiqarildi. Bu dasturda ko’zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ta’siriga munosib qarshi turish, uning oldini olish imkonini beradi [6]. Mavzuning dolzarbligi. Ma’limki, aminlar asosida olingan ko’pgina birikmalar kimyo sanoatida, tibbiyotda va qishloq xo’jaligida keng ko’lamda ishlatiladi. Shuning uchun aminlar asosida olib borilayotgan organik sintezlar ahamiyatliligi jihatidan oldingi o’rinlarda turadi. Jumladan, ulardan farmasevtikada dori vositalari, polimerlar uchun stabilizatorlar, qishloq xo’jaligida ekinlarni himoya qilishda pestitsid xossasiga ega bo’lgan preparatlar, organogelatorlar va suyuq kristallar, gen transkripsiyasining yangi ingibitorlari, asimmetrik kataliz uchun ligandlar va korroziya ingibitorlari sintezi jarayonlarida asosiy reagent sifatida foydalaniladi. Shuning uchun maqsad qilgan sintezlarni amalga oshirishdan avval, dunyo miqiyosida aminlar asosida olib borilayotgan organik sintezlar haqidagi maqolalar o’rganildi va ularning ichidan biz maqsad qilgan sintezlarga o’xshashlarini adabiyotlar sharhi qismiga kiritildi. Jahonda har yili metallarning 10% atrof muhit bilan kimyoviy yoki elektrokimyoviy ta’sirlashuvi natijasida korroziyaga uchrab y emiriladi, buning oqibatida y etkazilayotgan zarar milliard so‘mlarni tashkil qiladi . Zamonaviy texnika va texnologiyalarning asosiy materiallari bo‘lgan temir asosidagi qotishmalar namlik, havodagi kislorod, azot, oltingugurt oksidlari va boshqa kimyoviy faol moddalarning ta’siri natijasida korroziyalanishga uchraydi. Respublikamiz mustaqillikka erishganidan buyon kimyo sanoatida yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivojlantirish yo‘nalishida ilmiy izlanishlarni yuqori darajada tashkil etish va mahalliy bozorni import o‘rnini bosa oladigan kimyoviy reagentlar bilan ta’minlash borasida keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilib, muayyan natijalarga erishildi. Bu borada organik va oligomer birikmalar asosida ishlab chiqarilgan ingibitorlar turli suv tizimlari va suv ta’minoti tarmoqlarida, neftni qayta ishlash va neft kimyo sanoatlarida, barcha energetik qurilmalarni himoyalashda ishlatiladi va metallarni ishlash davrini uzaytirishini alohida ta’kidlash mumkin. Jahon miqiyosida metallar sifatini oshirish va ulardan samarali foydalanish yuzasidan maqsadli tadqiqotlarni amalga oshirish muhim bo‘lib, bu borada quyidagi masalalarga alohida e’tibor

qaratilmoqda: jumladan, suvda eruvchan oligomer va polimer ingibitorlarning tuz xosil qilish jarayonlariga qarshi kurashda qo‘llanilishi, metallar korroziyasini ingibirlash xususiyatida maqbul sharoitlarni aniqlash, tarkibida azot, fosfor tutgan birikmalar asosida qora va rangli metallarni turli muhitlarda himoyalovchi suvda eruvchan organik va oligomer ingibitorlarni sintez qilish, ingibirlash mexanizmining fizik-kimyoviy qonuniyatlarini ilmiy jihatdan asoslash. Metall bilan adsorbsion ta’sirlashuv natijasida uning himoyalash xossalari turli haroratlarda qanday namoyon bo‘lishi va reaksiya mexanizmlarini o‘rganish natijasida yangi samarador ingibitorlar ishlab chiqarish bugungi kunda dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Ishning maqsadi:  Aminlar asosida yangi kimyoviy sintezlar amalga oshirish;  4-metoksifenilxloratsetatning aminlar bilan reaksiyalari asosida yangi kimyoviy sintezini amalga oshirish, xosil bo’lgan moddalarni ajratib olish va ularning tuzilishini zamonaviy fizik-kimyoviy usullar yordamida o’rganish;  4-metoksifenilxloratsetatning aminlar bilan reaksiyalari asosida sintez qilingan yangi kimyoviy birikmalarning xossasini o’rganish, adabiyotdagi ma’lumotlarga asosan ularning xossalarini ta’riflash; Ishning vazifalari:  4-metoksifenilxloratsetatning turli aminlar bilan reaksiyalarini o’rganish;  Reaksiyaning borishiga erituvchilarning ta’sirini o’rganish;  Sintez jarayonida olingan moddalarning tuzilishini zamonaviy fizik- kimyoviy usullar yordamida taxlil qilish;  Sintez qilingan moddalarning fizik-kimyoviy konstantalarini aniqlash;  Sintez natijasida olingan moddalarning korroziya ingibitorlik xususiyatini turli adabiyotlar yordamida tekshirish. Bitiruv malakaviy ishda olingan sintez natijalarining amaliy ahamiyati:  Olib borilgan tadqiqotlarning ahamiyati shundan iboratki, biz olib borgan sintez jarayonida amalga oshirilgan reaksiyaga o’xshash bo’lgan reaksiyalar haqida ma’lumotlar mavjud bo’lib, ammo biz obyekt sifatida tanlagan aminlar bilan bu jarayon amalga oshirilmagan. Shu sababali biz bu jarayonlar natijasida o’zgacha xossaga ega bo’lgan yangi birikmalar sintez qilishni maqsad qildik. Bu reaksiya natijasida olingan ma’lumotlar esa organik kimyo sohasida xususan aminlarga xos bo’lgan jarayonlar uchun yangi hisoblanadi;  Olib borilgan tadqiqotlarning ahamiyati shundan iboratki, 4- metoksifenilxloratsetatning turli aminlar bilan reaksiyalari natijasida xosil bo’lgan yangi birikmalarning o’rganildi. Bu moddalarni korroziya ingibitorlari sifatida qo’llash mumkinligi adabiyotlar yordamida aniqlandi. I. Bob. ADABIYOTLAR SHARHI

1.1. Aminlar asosida imidazol-1-il-sirka kislota gidroxloridi sintezi. Santosh Kumar Singh va uning hamkasblari tomonidan imidazol-1-il- sirkakislota gidroxloridning sintezi qulay va amaliy sinteziga imidazolning uchlamchi-butil xloroasetat N-alkilash orqali erishilganlar [7]. Zoledronik kislota (Z, 1-rasm) - imidazol halqasini o‘z ichiga olgan yon zanjir bilan tavsiflangan uchinchi avlod bisfosfonat (yoki difosfonat) hisoblanadi. U osteoklast ta’sirini va suyak rezorbsiyasini ingibitori hisoblanadi va shish paydo bo’lgan giperkalsimiyani davolash uchun ishlatiladi. Yana qondagi yuqori kalsiy miqdorida (normal oraliq 9-10.5 mg/dl yoki 2.2-2.6 mmol / L), odatda ma'lum turlardan kelib chiqadigan saraton kasalligida ishlatiladi. Zoledronik kislota kimyoterapiyada qo’llaniladi. U ko’plab suyak saratonini davolash uchun hususan, myeloma ( suyak iligi immun tizimi hujayralarining bir qismi bo’lgan va antikorlar ishlab chiqaruvchi plazma hujayralarining saratoninig bir turi ) yoki tananing boshqa bir qismida boshlangan saraton kasalligiga chalingan suyaklarga davolash maqsadida ishlatiladi. Zoledronik kislota istemol qilish saratonning tarqalishini oldini oladi. Kasallikni to’xtata olmasa ham yingillashtiradi. Shu sababli saraton kasaligiga chalingan bemorlarni davolash uchun ishlatiladi. Bu modda suyaklarning buzulishini sekinlashtirib, suyaklardan qonga quyiladigan kalsiy miqdorni kamaytirish bilan ishlaydi. Zometa ™ savdo-tovar belgisi ostida sotiladigan maxsulotlarda mavjud flakonlarda steril chang yoki eritma, venoz infuziya ko’rinishida sotiladi. Mavjud metodlarni qo'llash orqali, eng muhimi, imidazol-1-il-sirkakislota izolyatsiyasi, Z ning suvli muhtda sintezi olib borildi. N N OH P P O O OH OH OH HO Z 1-rasm. Zoledronik kislota Zoledronik kislota (Z) ning ya’ni imidazol-1-il-sirka kislotani (3) tayyorlash uchun turli manbalarda ma’lum metodlar mavjud bo’lib, ulardan ba'zilari 1- jadvalda umumlashtirilgan. Shunday qilib, imidazol-l-il-asatik kislota uchlamchi butilefir (2) 2.0 ekvivalent miqdorida imidazol (1) bilan reaksiyasida 50% unum bilan sintez qilindi. (sxema 1)Bunda 1.0 ekvivalent uchlamchi butilbromoasetat bilan qimmatbaho katalizator, masalan. bis- [2- (N-benzil-N, n-dietilammoniy etil] efir dixlorid (BBDE Cl) va KOH-K 2 CO 3 kabi eritmalar olindi va ularning eritmasi efir bilan qo'shilib, 100 ° C suvda gidrolizlanish jarayoni olib borildi. Zoledronik kislota tayyorlash uchun , boshqa jarayonda imidazol (1) ning benzil spirt va xloroasetil xloriddan xosil bo’lgan benzil xloroasetat bilan reaksiyaga kirishtirish

yo’li bilan imidazol-1-il-sirkakislota 4ning benzil eferi tayyorlandi. Efir 4, Pd/C (10%) katalizatori ishtirokida 50 % unum bilan yoki 10 % HCl yordamida gidroliz jarayonini amalga oshirgan holda benzilasetat efir bog’ini buzulish jarayonini amalga oshiradi.( sxema 1). Uchinchi jarayon hal qiluvchi moddalar aralashmasida metil xloroasetat bilan 1-ligand undan keyin 3-birikma xosil qilish uchun gidroliz jarayoni amalga oshirildi. Xosil qilingan gidroxlorid tuzini kislotali gidroliz jarayonini amalga oshiriladi va natijada 6 xosil bo’ladi [7]. Bu jarayonda ilk qadam sifatida murakkab alkilatsetat tuzini sintezi qilish bo’lsa, kislota ishlab chiqarishning oxirgi qadami suvli gidroliz jarayonini amalga oshirish hisoblanadi. Zarur bo’lgan qo’shimcha ishlardan biri esa gidroxlorid tuzining ajralishini amalga oshirish hisoblanadi. Bundan tashqari aralashmaning suvli eritmada eruvchanligi yuqori darajada bo’lganligi tufayli suvli eritmani umumiy organik erituvchilarda ekstraksiya qilish yo’li bilan ajratish yoki bug’latish orqali kiristalga tushurish mumkin bo’ladi. N NH BrCH2COOBu' kons. KOH (1.0 ekv) K2CO3(1.0 ekv) BBDECl DCM, RT, 23h (unum 50%) N N O O H2O 100 C, 6h 100 % N N OH O N NH PhCH2OH, ClCH2COCl CH3CN, 56-65 C, 12h unum- 23 % N N OCH2Ph O 50 % Pt/C (10 %) i-PrOH yoki 10% li HCl, 65 C unum-70 % N N OH O N NH ClCH2COOMe K2CO3, KJ DMF, toluol N N OMe O H2O 81 % N N OH O H2O i-PrOH N N OH O HCl sxema 1: Imidazol-1-il-sirkakislota gidroxloridning sintezi metodi. Yuqorida aytilgan qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun 6ning , xususan, efirning suvli gidrolizini tayyorlash orqali amalga oshirildi Oldingi kuzatishlar va natijalar asosida butil xloroasetat samarali va arzon bo'lgan (uchlamchi butilbromoasetat) alkillovchi moddasini o'z ichiga olgan sintezlar amalga oshirildi. Shunga ko’ra bu murakkab reaksiyani amalga oshirish uchun stexeometrik miqdorda K 2 CO 3 ning ishtirokida uchlamchi butilxloroasetat reflyuks etil asetat amalga oshiriladi. Bu usulda olingan efir 75 % unum bilan ajratib olingan.

Keyinchalik, Efirning suv bilan ajralishini osonlashtirish uchun TCl 4 bilan ta’sirlashtiramiz. Bunda past haroratda dixlorometanda uchulamchi butil efiri ajralib chiqdi. Uchlamchi butilefir suvsiz holda ajralishi kuzatiladi. Reaksion aralashmani izopropil spirt bilan suspenziya qilinganda idishda dixlorid tuzi kiristali sifatida ajraldi. Shunday qilib, bu usul moddaning suvli muhtdan ozod qiladi. Organik erituvchilar bilan ekstraksiya qilganda ajralishini yaxshilaydi. Bundan tashqari HCl dan foydalanilganda tuz holda ajralishi 83 % ga yetdi. Ishlatilgan HCl ni tekshirganimizda 3,25 % namlik bilan 1,0 mol HCl ni o’z ichiga oladi. TiCl 4 dan foydalanilganda uchlamchi butil efirlar tanlanib bo’linishi (selektivlik hususiyat) ma’lum bo’ldi. Avvalroq bu jarayonni sefalosforin efirining ajralishi uchun o'rganilgan edi. Ammo u jarayonda maxsulotning gidroxloridli tuzi holida reaksion aralashmadan ajralmagan edi. Reaksiyaning haqiqiy mexanizimini tushunish uchun 3-sxemani izohlab o’tamiz. Bunda TiCl 4 ning uchlamchi butyl efiri bilan bog’lanishi ketma-ket sodir bo’ladi va tuz holida ajraladi. Efirning kislorodining TiCl 4 bilan o’zaro tasiri uchlamchi butil biriktirilgan C-O bog’lanishning ajralishini osonlashtirdi. Ushbu konversion jarayonida xosil bo'lgan HCl imidazol tomonidan tutib qolindi (tuz xosil qilish uchun). Shu munosabat bilan kislotaning izo-propil bilan bog’lanishi kuchaydi.N NH turt-butil xloratsetat K2CO3, EtOAs, 10 h, unum-75 % N N O O 1. TiCl4,DCM, -15 dan 0 C gacha 2. i-PrOH, 10 C-RT unum- 83 % N N OH O HCl H3PO3, POCl3 PhCl N N OH P P O O OH OH OH HO 1 2 6 7 2-sxema: imidazol-1-il-sirkakislota gidroxloridning va zoledronik kislota sintezi. N N O O Cl Ti Cl ClCl N N O O TiCl3 H H H + Cl- N N O O TiCl3 HCl i-PrOH 6 2 3-sxema: TiCl 4 ning tortlamchi butil efiri vositachiligidagi ishlash mexanizimi. Xosil bo’lgan bu modda oraliq modda bo’lib, uni tayyor maxsulotga aylantirish H 3 PO 3 va POCl 3 bilan reaksiyaga kirish orqali erishildi. Bunda rentabillik 57 % atrofida bo’ldi.

1.2. Aminlar asosida aril radikalllari bilan olingan mahsulotlar sintezi Bu sintez jarayoni Mohan Mahesh, Jon A. Marfy va ularning hamkasblari tomonidan amalga oshirilgan. Tetrakis (dimetilamino) etilen (TDAE 1) birinchi marta aren- diazoniy tuzlarining bitta elektron almashinuvi (MODE) yo'li orqali kechadigan aril radikallari xosil bo’ladigan jarayonlarda yengil reagent sifatida ishlatildi. Qidirilgan aril radikallarini siklizatsiyasi: bu yo'l tegishli substratlarda indolin va indol sinteziga olib keldi. Arilning radikal siklizatsiyasi arendiazoniy tuzlaridan olingan radikallar mavjudligi bilan ham tushuntrish mumkindir. Metodning o’ziga xosligi shunda ediki, reaksiya aralashmasidan TDAE ning oksidlangan yon mahsulotlari chiqarilishining qulayligi bo’ldi [8]. Arendiazoniy tuzlari uzoq vaqt davomida uglerod-uglerod va uglerod geteroatomli birikmalar shakllanishi uchun manbalar sifatida foydalanildi. Ushbu arendiazoniy tuzlarining radikal-polyar cross reaktsiyasi 1993 yildan buyon olimlar jamoasi tomonidan urganib kelinadi, shuningdek, aril radikaliga ega oraliq moddalarni sintez qilish bu reaktsiyalarga yanada yaqinroq keladi. Bu yangi birikmasining birida radikal va qutbli reaktsiyalarni o'z ichiga oladi (TTF, 4a, sxema 1), tetratioflovalen elektrono donor sifatida foydalanilgan. Ushbu metodologiya bir qator funksional geterosiklik digidrobenzofuranlar, indolinlar va indollar kabi va radikal polyar birikmalar aspidospermidin (15), alkaloid aspido- sperma sintezi metodalogiyasida muvaffaqiyatli qo'llanildi. Aril radikallarini tushirish orqali arendiazoniy tuzlarini tetratiaflovalinlar 4 bilan va ditiodiazaflovalinlar (DTDAF) 6 bilan va undan keyin elektrokimyoviy vositalar yordamida aniqlanadi, olimlar ushbu reaktsiyalarning natijalarini solishtirishgan va shu aniqlaganlarki diazoniy tuzlari muqobil neytral organik elektron donorlardan foydalanishdan kelib chiqqan holda qo'llaniladi. Tetrakis (dimetilamino) etilen (TDAE) iqtisodiy jihatdan tejamli va qiziqarli a’zolardan iborat bo’lgan reagentlardan biri hisoblanadi. TDAE (1) kuchli elektron donor sifatida keng tarqalgan, xususan, elektron-difitsit alifatik va benzil galoginidlar ftororganik manbalaridan olingan. Elektrokimyoviy oksidlanish jarayoni asetonitrildagi TDAE ning ikkita qaytariladigan bitta elektronida oksidlanish bosqichlari, TDAE + 2 va TDAE ++ 3 da -0.78 V va -0.61 V va to'yingan kalomel elektrodlari (SCE) uchraydi. Yaqinda ma’lum bo’lishicha TDAE - elektron tanqisligini kamaytirishga p-nitrobenzil xlorid, 1,2-bis (bromometil) aren, mono va trixlorometil azogeterosiklik, 2- (dibromometil) kinoksalin , α- bromoketonlar yordam berdi. Vanelle va uning hamkasblari p- nitrobenzaldegidning mavjud bo'lganida TDAE ning fotosintezli pasayishi haqida yaqinda xabar berishdi.

M e 2 N N M e 2 N M e 2M e 2 N - e - e - M e 2 N N M e 2 N M e 2M e 2 N M e 2 N M e 2 N N M e 2 N M e 2+ +e - e - 1 ( T D A E ) 2 ( T D A E ) + 3 ( T D A E ) + + E 1 / 2 = - 0 , 7 8 V S C E ( M e C N d a ) - 0 , 6 1 V S C E ( M e C N d a ) SSR R SS R R SSR R SS R R+ - e - SNR 2 R 3 R 1 N S R 3 R 2 R 1 4 a , R = H , t e t r a t e o f u l v a l e n ( T T F ) 4 b , R = M e , T e t r a m e t i l t e t r a t i o f u l v a l e n ( T M T T F )5 a , b 6 a , R 1 = M e , R 2 = R 2 = C O 2 M e 6 b , R 1 = P h , R 2 = R 3 = C O 2 M e 6 c , R 1 = E t , R 2 , R 3 = ( C H = C H ) 2 6 d , R 1 = M e , R 2 , R 3 = ( C H = C H ) 2 4-sxema: Azo va tio reagentlarning elektro donor guruhlari. TDAE ning kuchli elektron donor sifatida foydasi metallorganik reaksiyalar, masalan, xrom bilan bog'liq aldegid va ketonlarning asetillash va palladium-aril galidlarni katalizli reduktiv gomobog'lashni tegishli biaril reagent sifatida ta'minlaydi. Aril radikallarining shakllanishi tizimli ravishda TTF (4a) bilan bog'liqligi hech qachon bildirilmagan, TDAE dan foydalanib, uning reaktsiyalarini solishtirishga harakat qilindi. Shunday qilib, ko'rsatilgandek 2-jadvalda TTFning radikal qatlami oraliq mahsulotlarni to'xtatib qo'yadi, radikal-polyar krossoverda C-S aloqalarini xosil qiladi.

N2 X R1 R2 +BF4 - AtsetonSS SS -N2 4a X R2 R1 X R1 R2 8a-c 9a-c TTF BF4 SS SS X R2 R1 BF4 10a-c X R1 R2 X R1 R2 H2O 11a-c 12a, 72 % 12b, 59 % 7a, R1=M e, R2=H, X=O 7a, R1=M e, R2=H, X=N=Ac 5-exo sikillanish gidroliz N2 N M s NHCOCF2 13 BF4 TTF atseton H2O -N2 N M sH OH N F3COCH 14 N H H N 15 5- sxema : TTF orqali arendiazoniy tuzlarining radikal - ion kross reaksiyasi . Fenil radikalini kamaytirish potentsiali ( elektro - arendiazoniy kationi kimyoviy kamayishi ) fenil anyonga (+0.05 V va boshqalar SCE ) to ' g ' ri keladi . Shunday qilib , uzoq vaqt davomida aril gidroksiyalarning sikl voltametrlari , ayniqsa yodidlar reduktiv qismida bir - ikki elektronli to ' lqin xosil bo ' lishi mumkinligi qayd etilgan edi . Birinchi elektron aril yodidni konversiyasiga mos keladigan aril radikalni o'zgartiradi, ikkinchi elektron trans-Aril radikalini bir aril anionini tashkil qiladi. Ikki elektron bitta reduktiv to'lqinda kelib chiqadi, chunki ikkinchi elektr uzatishi birinchi elektron birinchidan osonroq. Aril konversiyasining potentsialini aniqlash uchun aril anioni uchun radikal, bir aril galogeniddan boshqa substrat ishlatilishi kerak. Elektronning bir-elektron qisqarishi sifatida, diazoniy tuzi [60] ko'proq ijobiy potentsiallarda paydo bo'ladi (Ep 0.16 V va boshqalar), aril yodidlardan [61] (Ep -2.2 V va boshqalar), bu ikkinchi reduktivni kuzatish uchun tsiklik aril radikallarini aril anionlariga aylantirish voltammetrda cho'qqiga chiqish va potentsialni aniqlash juda yaxshi imkoniyat beradi. Agar ular bo'lsa, ular o'rganish benzildiazoniy tetraftoroborat (Ep 0,16 V va -0,64 V va boshqalar) uchun ikki reduktiv cho’qini ko'rsatdi. O'zaro aloqada batafsil tahlil qilish natijasida, ikkinchi zirvaning aril radikalini aril anyon

uchun qiymatni xosil qiladi va bu qadamning standart potentsiali E0 = +0,05 ga teng.N2 BF4 N M s TDAE TDAE BF4 1e 2[BF4]TDAE N2 N M s N2 N M s 16 17 18 5-exo aril radikali va alken siklizatsiyasi N M s H H H N M s 19 19 X N M s TDAE BF4 M e2N M e2N NM e2 NM e2 + N M s N M s N M s 2[BF4] TDAE BF4 22 (0% ) 21 20 a 20 b Sxema 6 : Arendiazoniy 16 tuzining TDAE tasirida radikal siklizatsiya jarayoni. Pasayish potentsiali TTF yordamida biz kuzatgan kimyoviy jarayonga mos keladi, lekin TTF orqali arendiazoniy tuzlari aril radikallariga osonlik bilan qo'lga kiritgan emas, balki yanada qiyin qadam (aril anionlariga aril radikallari). TTF bilan bog'liq redoks potentsiallar +0,32 V va + 0,71 V vs SCE boshqalar, shuning uchun hatto bitta elektronni diazoniy tuzlariga o'tkazish yuzaki ko'rinishda qiyinlashadi, ammo yaxshi ma'lumki, yalang'och elektrokimyoviy ma'lumotlardan kutilgan eritmada mediator tomonidan elektron almashinuvi tez-tez yanada osonroq (kamroq salbiy salohiyatga ega) bo'lar edi. Nuri ostida olingan aniq faktlarni va TDAE juda kuchli ekanligini hisobga olgan holda TTF ga(birinchi elektrenergiyani o'tkazish uchun taxminan 1,1 V) qaraganda donorlik xossasi ancha kuchli hisoblanadi. Bu reagentdan foydalangan holda aril radikallarini aren- diazoniy tuzlariga aylanishi oson hisoblanadi, agar

ikkinchi elektron almashinuvi yetarli bo'lsa, juda tez aril anionlarga aylanadi. Shuning uchun biz bu modda ishtirokida boradigan siklizatsiyani o'rganishni taklif qildik. Buni tekshirish uchun esa aril radikallarining reaksiyalarini o’rganishni lozim topdik. Jadval: Qatnashuvchila r TDAE ning ekv.miqdori Erituvchi T˚C Vaqt Unum % 20 a Unum % 20 b Unum % 21 (I) 1,0 Atset onitril 2 5 2 4 soat 1 1 1 1 5 0 (II) 1,0 Meth anol - 40 dan 25 2 4 soat 4 6 6 4 (III) 2,5 Atset onitril 2 5 1 0 min 1 2 1 7 _ a H O O H ( a ) 2 3 H O O T B D P S 2 4 ( 8 5 % ) ( b ) R N O 2 N H M s 2 5 a , R = H 2 5 b , R = O C H 3 R N O 2 N M s O T B D P S R N O 2 N M s O H 2 6 a , R = H 8 0 % 2 6 d , R = O C H 3 6 4 % 2 7 a , R = H 8 5 % 2 7 d , R = O C H 3 9 7 %( c ) ( d ) R N O 2 N M s B rR N O 2 N M s S P hR N H 2 N M s S P h R N 2 N M s S P hB F 4 ( e ) ( f )( g ) 3 1 a , R = H 9 8 % 3 1 d , R = O C H 3 1 0 0 % 3 0 a , R = H 7 0 % 3 0 d , R = O C H 3 9 1 % 2 9 a , R = H 9 8 % 2 9 d , R = O C H 3 9 4 % 2 8 a , R = H 9 9 % 2 8 d , R = O C H 3 9 3 % R N 2 N M s S O P hB F 4 R N 2 N M s S O 2 P hB F 4 R Y N M s S O P hR Y N M s S O 2 P h 3 1 c ( 1 0 0 % ) 2 9 c , Y = N O 2 , 8 2 % 3 0 c , Y = N H 2 , 8 3 % 2 9 b , Y = N O 2 , 9 2 % 3 0 b , Y = N H 2 , 7 1 % 3 1 b ( 1 0 0 % )( h )( k ) ( j )( m ) ( I ) ( i ) Sxema 7: Arendiazoniy tuzlarining 31a-d maxsulotlarini olish uchun kerak bo’lgan reagentlar va sharoitlar: (a) 23, NaH, THF, 0 °C, 0.5 h, then TBDPS-Cl, 0 °C to 25 °C, 4 h, 85%; (b) 25, DIAD, PPh3, THF, 0 °C to 25 °C, 12 h, 80% (26a), 64% (26d); (c) TBAF, THF, 25 °C,

1.5 h, 85% (27a), 0.5 h, 97% (27d); (d) PBr 3 , DCM, 0 °C to 25 °C, 1 h, 99% (28a), 93% (28d); (e) PhSH, NaH, THF, 0 °C to 25 °C, 1 h, keyin 28, 25 °C, 5 h, 98% (29a), 94% (29d); (f) Cu(acac)2, NaBH 4 , EtOH, 25 °C, 15 h, 70% (30a), SnCl 2 ·2H 2 O, MeOH, 65 °C, 4 h, 91% (30d); (g) NOBF 4 , CH 2 Cl 2 , −20 °C to −10 °C, 1.5 h, 98% (31a), 100% (31d); (h) NaIO4, MeOH/H 2 O, r.t., 1 h 15 min, 92%; (i) SnCl2, MeOH, 65 °C, 4 h, 71%; (j) NOBF 4 , CH 2 Cl 2 , −20 °C to −10 °C, 1.5 h, 100%; (k) NaIO 4 , MeOH/H 2 O (1:1), r.t., 72 h, 82%; (l) SnCl 2 ·2H 2 O, MeOH, 3.5 h, 83%; (m) NOBF 4 , CH 2 Cl 2 , −20 °C to −10 °C, 1.5 h, 100%. Bizning dastlabki tadqiqotlarimiz TDAEning oddiy arendiazoniy tuzlari 16 bilan ta'sirlashishini o’rganish bo’ldi. TDAE ning asetonitrildagi arendiazoniy tetraftoroborat tuzi 16 [jadval 1, yozuvlar (i) va (ii)] ga qo'shilishi mumkin, yoki alternativa, aren-diazoniy tuzi ortiqcha TDAE (2,5 ekvivalent ) ga teng [1 jadval, kirish (iii)] ta’sir ettirildi. Bunda reaksiya aralashmasi chayqatilib, u qaytib qizil rangli eritma to'q qizil rangga aylanguncha reaksiya olib borildi. Har holda, bu reaktsiya, bir indolin 20a va 20b ning ajratilmagan aralashmasi taxminan teng rentabellik aniqrog’i ekvimolyar nisbatda xosil bo’ldi. Ushbu jadvalning (iii) ga kiritishda ushbu qiymatlar sozlangan NMRda aniqlashdan olingan; Buning natijasida reaksion aralashma mCPBA bilan epoksidasion ta'siri ostiga 20b va epoksid 20c izolyatsiyasi (Diagramma 3da ko'rsatilmagan) natijasida 20a dan olinganligi kiritilgan. Ushbu tajribalar seriyasidan oksidlangan TDAE mahsuloti, ya'ni oktamethyloxamidiniy bis (tetra-ftoroborat) (21)% 64 foizgacha xosil bo'lib,oq chang ya’ni kukun holda olindi. Tuzning 21 tuzilishi NMR tadqiqotlar, shuningdek, mass-spektrometriyada o’rganildi. Keyin indolin 20a va 20b intermolekulyar radikal nomutanosiblik bilan xosil bo'lishi mumkin, ko'zda tutilgan ya’ni izohlanganidek, ikkita siklize radikal qidiruv mahsulotning reaktsiyasi 3-jadvalda keltirilgan. Tuzning 22 xosil bo’lganligi haqida dalillar topilmadi, ammo mahsulotning 20 rentabelligi ham yuqori emas edi. 22- rasmda kuzatilganidek TDAE + TTF + ning farqli o'laroq radikal jarayonlarning samarali tarzda bekor qilinishini ta'minlamaydi, ko'rsatilganidek izolyatsiya qilingan birikmalarning past rentabelligi mos kelishi radikal kimyoviy jarayon deb atalishi mumkin. Biz o’rganayotgan jarayonlar bizning fikrimizga binoan, substratlarning ostida qolgan moddalarni aniqlash uchun ichki tugatish yo'llarini ta'minlashga mo'ljallangan radikal kimyoviy jarayonlarni taklif qilganmiz. Radikal jarayoni toza bekor qilishning bir usuli radikal ekstraditsiya qilinadigan guruhni siklize radikal 19 tashkil qiladi. Tegishli guruhlar sulfid, sülfoksit va sülfonil guruhlari bo'lishi mumkin. Shunga muvofiq, arendiazoniy tuzlari 31a-d muvofiq hisoblangan terminal radikal ajratish guruhlari (sxema 4) va turli xil hal qiluvchi sharoitlarda TDAE ekvivalent miqdorda va normal haroratda olib boriladi. Kutilgani kabi, aril radikal arenediazoniy tuzlarini kamaytirish, 5- ekzo-trig aril radikalining alkenli siklizatsiyani bekor qilish natijasida indolin 20a,

32 juda yuqori unumlarda xosil bo'lgan yagona mahsulotlar sifatida (2-jadval) ajratib olindi. Olib borilgan sintezlarda Arendiazoniyning nozik tabiati tufayli tuzlar 31a-d, ular odatda umumiy in situ mos keladigan aminlar 30a-d bilan nitrozoniy tetra-ftoroboratlarning birikishi kuzatildi. Ushbu siklizatsiyalarning muhim xususiyatlaridan biri mahsulotni reaktsiyadan xosil bo’lgan aralashmasidan tozalash qulayligi hisoblanadi. TDAE ning oksidlangan mahsuloti, ya'ni oktametiloks-amidiniy bis (tetraftuoroborat) (21) osongina filtratsiya yoki oddiy suv bilan ishlov berish orqali chiqarildi. 2-jadval: R N 2 N M s YB F 4 T D A E , e r i t u v c h i R N M s P h S S P h M e 2 N M e 2 N N M e 2 N M e 2+2 [ B F 4 ] 2 13 3 3 1 a , R = H , Y = S P h 3 b , R = H , Y = S O P h 3 1 c , R = H , Y = S O 2 P h 3 1 d , R = O C H 3 , Y = S P h 2 0 a , R = H 3 2 , R = C H 3 Qatnashuvchi lar Diazoni y tuzlari TDAE ning ekv.miqdo ri Erituvchi T˚C Vaqt Unum % 20a/32 Unu m % 33 Unu m % 21 (i) 31a 1,0 Asetonitril 25 5 min 88 82 12 (ii) a 31a 0 Asetonitril 25 5 min 0 0 0 (iii) b,d 31a 3,0 Asetonitril 25 5 min 85 39 - (iv) 31a 1,0 Aseton 25 5 min 84 78 17 (v) 31a 1,0 Metanol 0 dan 25 2 soat 81 34 71 (vi) d 31b 1,0 Aseton 25 5 min 81 0 24 (vii) d 31c 1,0 Aseton 25 5 min 63 0 41 (viii) d 31d 1,0 Aseton 25 5 min 88 55 35

TDAE vositachiligini qisqartirish arendiazoniy tuzlari doirasini aniqlash , bu metodikani kengaytirishga harakat qildik , natijada yanada murakkab substratlar , ya ' ni 42 va 44 lar xosil qilindi . Urganishlar natijasida , arendiazoniy tuzlari 42 va 44, in situ ' dan tayyorlangan aminlar 41 va 43 bilan TDAEning 1 ekvivalentga teng bo ' lgan eritmasi , tezkor kaskad radikal siklizatsiyasiga uchradi , bisiklizatsiya mahsulotiga 47 (85%) va (77%) navbati bilan xosil bo ’ lishiga imkon beradi ( sxema 5). TDAE ning bunday vositaga ega bo ' lish qobiliyati ikkita C - C bog ’ i shakllanishi orqali samarali kaskadli siklizatsiyalari xosil bo ’ lishi aril radikalidan 45 ta bir qatorda reaktsiyalar ahamiyatli bo ' ldi avvalgi tadqiqotlarimiz shunga o ' xshash faktlarni hisobga olgan holda TTF [5,8,16,17] va TMTTF [16] tomonidan substratlar ko ' rsatilgan oraliq alkil radikalining 46 raqobatbardoshligi TTF + yoki TMTTF + lar orqali aniqlandi . Metodikani muvaffaqiyatli amalga oshirish natijasida indolinlarning sintezi bo ' yicha biz arildan foydalanishga harakat qildik , radikallarga asoslangan qo ' shimcha moddalar bilan indollarni sintez qilishda radikallar yo ' q qilish strategiyasi [66,67] ishlab lchiqildi . Biroq , bizning dastlabki urinishlarimiz arendiazoniy tuzi 49 a ning siklizatsiyasi xosil bo ’ lishi umuman yo ’ q edi , reaksiya ekzosiklikning alken 50 a va spirtli 52 a aralashmasini ta ' minlaganligi sababli samarali bo ' ladi [3 jadval , kirish ( i )]. Biz kutilgan natijaga erishish uchun 53 a aril radikalini TDAE tomonidan arendiazoniy tuzi 49 a 5- exo - trig bilan alkilni ta ' minlash uchun vinil bromid ustiga radikal siklizatsiya jarayoni amalga oshirildi 54 a , undan Br olib tashlandi , ekzosiklik alkenni 50 a ( sxema 6) berishga mo ' ljallangan . Bunday alkenlar kislotali muhitda osonlik bilan tegishli indollarga totomerizatsiya qilinadi (bu holda 51a). Spirtlar 52a tomonidan 1,2-brom almashinuvi [66,68,69] radikal 54a dan keyin paydo bo'lishi mumkin yoki (a) xosil bo'lgan benzillikdan vodorod atomini yo'qotish radikal 56a boshqa radikal yoki kamroq ehtimol bilan to'qnashganda (b) 56a elektronni arendiazoniyga o'tkazish orqali oksidlash natijasida kationini xosil qiladi. Bunday xosil bo'lgan kationdan proton yo'qolishi natijasida bromoalkilindol 57a xosil bo’lishi mumkin va undan keyingi gidrolizlanish maxsuloti spirtli 52a xosil bo’ladi.

OH OH (a) OTBDPS X (c) O OH TBDPSO (d) NO2 N O X Ms Y N O X Ms (i) 23 24, X=OH 34, X=Br (b) 35 36, X=OTBDPS 37, X=OH 38, X=Br 39, X=SPh 40, X=SO2Ph (e) (f) (g) (h) 41, X=SPh, Y=NH2 42,X=SPh, Y=N2BF4 43, X=SO2Ph, Y=NH2 44, X=SO2Ph, Y=N2BF4 (j) (k) -N2 (l) N O X Ms N X Ms N Ms 45 46 47, 85 % dan 41 (dr=1:4:1,25:3) 77 % dan 43, (dr=1:4:1,5:3,5) O O Aril radikal- alken 5-exo-uchl. radikal siklizatsiyasi Alkil radikal- alken 5-exo-uchl. radikal siklizatsiyasi -Xsxema 8: Arendiazoniy tuzlarining 42 va 44 chi maxsulotlarining TDAE ishtirokida kaskadli radikal siklizatsiyasi uchun kerak bo’lgan reagentlar va sharoitlar: (a) 23, NaH, THF, 0 °C, 0.5 soat, keyin TBDPS-Cl, 0 °C dan 25 °C, 4 soat, 85%; (b) NBS, Me 2 S, CH 2 Cl 2 , −30 °C, 0.5 soat, keyin 24, −30 °C dan r.t., 3 soat, 95%; (c) 23, NaH, THF, 0°C to r.t., 1soat, keyin 34, 72 soat, 61%; (d) N-(2-nitrofenol)metilsulfonamid (25a), DIAD, PPh 3 , THF, 0 °C to r.t., 1 soat, 98%; (e) TBAF, THF, r.t., 20 min, 90%; (f) NBS, PPh 3 , CH 2 Cl 2 , −25 °C, 20 min, keyin 37, −25 °C to r.t., 40 min, 96%; (g) PhSH, NaH, THF, 0 °C dan r.t., 1 soat, keyin 38, r.t., 12 soat, 86%; (h) NaIO 4 , H 2 O, MeOH, r.t., 76 soat, 73%; (i) SnCl 2 , CH 3 OH, H 2 O, , 3.5 h dan 4 h, 95% (41), 78% (43); (j) NOBF 4 , CH 2 Cl 2 , −15 °C dan 0 °C, 1.5 soat; (k) NOBF 4 , CH 2 Cl 2 , −15 °C dan 0 °C, 1.5 soat; (l) TDAE (1.0 ekv), aseton, 10 min, r.t., 85% 47, 46% 33, 52% 21 da ikki marta.

3-jadval: N H2 N M sB r N 2 N M sB r B F 4N O B F 4 C H 2 C l 2 , - 1 0 C , 1 , 5 s o a t ( i ) - ( i i ) N H 2 N M s N H 2 N M s O H N H 2 N M s4 8 a 4 9 a 5 0 a 5 2 a 5 1 a H Qatnashuv chilar Dia zoniy tuzlari TDAE ning ekv.miqdori Erit uvchi T ˚C V aqt Un um% 51 a U num % 52a (i) 49a 1,0 aset on 2 5 3 0 min 39 b 4 0 (ii) 49a 1,5 DM F 2 5 1 0 min 68 c 0 N 2 N R R 'B r M sB F 4 N R R 'B r M sB F 4 - N 2T D A E T D A E 1 e N RB r M s R ' N R M s R 'B r N R M s R 'B r N R M s R 'O H N R M s R ' N R M s R ' N R M s R ' H e H 2 O5 7 a - d 5 6 a - d5 4 a - d 5 3 a - d 5 2 a - d 5 5 a - d 5 0 a - d5 1 a - d 5 - e x o - u c h l s i k l i z a t s i y a 1 , 2 - b r o m - e , - H 4 9 a , R , R ' = H 4 9 b , R , R ' = - ( C H 2 ) 2 - 4 9 c , R , R ' = - ( C H 2 ) 3 -2 [ B F 4 ] T D A E sxema 9: TDAE vositachiligida indolda radikal qo’shilish-elimerlanish yunalishi. Biroq, xuddi shunday reaktsiya eritmada suvsiz DMFda 1.5 ekvivalent bo'lgan erituvchi sifatida TDAE ning ionlari qayta tekshirildi, bu turg'un ekzosiklik alkenni 50a sifatida taqdim etdi, bu reaksiyaning yagona mahsuloti, esa p – tolilsulfoniy kislota bilan indol 51a'ya totomerizatsiya qilingandan keyin, umumiy 68% maxsuldorlik bilan 48a ga yanaham yaqinlashdik. Optimallashtirilgan amaliyotni qabul qilish, diazoniy tuzlari 49b-d bilan 1,5 ekvivalent suvsiz DMF ichidagi TDAE indollarni 51b-d ni 63%, 43% va 64% xosil bo’lishi (tegishli

arildan uch xil miqdorda aminlar 48b-d) kuzatildi(Diagramma 7). Indol 51d 9 ta elementli halqaga ega bo'lganligi biz uchun alohida qiziqish uyg'otdi chunki muhim antikanser dori vinblastin (58a) va vinkristin (58b) bunday tizimni o'z ichiga oladiNH2 N Ms Br n N2 N Ms Br n n N Ms n N Ms (c) (a) (b) 48b, n=1 48c, n=2 49b, n=1 49c, n=2 50b, n=1,67% 50c, n=2,58% 51b, n=1,63% 51c, n=2,43% N Ms NH2 Br N Ms N2 Br N Ms N Ms BF4 (d) (e) (f) N N OH CH2CH3 H H MeO2C N H3CO N OCOCH3 OH H CO2CH3 R 58a, R=Me, Vinblastin 58b, R=CHO, Vinkristin 50d, (74%)51 51d, (64%) 48d 49d BF4 sxema 10: 49b-d arendiazoniy tuzlarining TDAE ishtirokida siklizatsiyasi. Kerakli reagentlar va sharoitlar: (a) NOBF4, CH2Cl2, −10 °C dan 0 °C, 1.5 soat; (b) TDAE (1.5 ekv), DMF, r.t., 10 min; (c) p- sulfotoluolning monogidrati, CH2Cl2, r.t., 12 soat, 63% (51b, 48b uchun 3 qadam), 43% (51c, 48c uchun 3 qadam); (d) NOBF4, CH2Cl2, −10 °C to 0 °C, 1.5 soat; (e) TDAE (1.5 ekvivalent), DMF, r.t., 10 min, 74% 50d; (f) p-sulfotoluolning monogidrati, CH2Cl2, r.t., 12 h, 64% . N H N O=S=O Y N O=S=O Y N O=S=O N H N S O O A B A B 59 60, Y=NO2 61, Y=NH2 (57%) (98%) 62(95%) 63(33%) 64(5%) 65(60%) Sxema 11: 62 arendiazoniy tuzlarining TDAE ishtirokida siklizatsiyasi. Kerakli reagentlar va sharoitlar: (a) 2-Nitrobenzosulfony xlorid, DMAP, piridin, 0 °C keyin 110 °C, 27 soat, 57%; (b) H2, Pd/C, EtOAc, 3 soat, 98%; (c) 61, NOBF4, CH2Cl2, −10 °C, 1.5 soat, 95%; (d) TDAE, CH3OH/acetone (1:1), 25 °C, 10 min, 33% 63, 5% 64, 60% 65. Ushbu metadologiyani yakuniy ravishda kengaytirish sifatida, aril-aril C-C tarkibli tarmoqlangan moddalar sintezi metodologiyasi hisoblanadi. Shunga ko'ra, 62 diazoniy tuzidan indolin (59) tayyorlandi va bir TDAE bilan aseton erituvchi sifatida ishlatiladi. Reaktsiya aralashmasi bir zumda to’q qizil eritmaga aylanadi,

azotning ta'sirchanligi bilan va tetrasiklik sulfonamid 65 bilan birgalikda 60% miqdorda indol (63) va indol sulfonamidi (64%) va 33% (5%) navbati bilan xosil bo'lishi mumkinligi berildi (sxema 8). Boshlang’ich birikma TDAE dan arendiazoniy tuziga 62 67-aril radikalidan olish jarayoni molekulyar azotning chiqishi bilan sodir bo’ladi. Aril radikal 67, [3,11,70] orqali 5-ekzo yoki 6-endo siklizatsiyasi aril radikali orqali yoki "A" dan foydalangan holda amalga oshirildi. Radikallar 68 va 69-lar o'zaro aloqada bo'lishi mumkin edi. Shu bilan bir qatorda, aril radikal 67 radikalning 69 to'g'ridan-to'g'ri shakllanishi ham mumkin. 69ning xosil bo’lishi bir nechta yo'llar orqali amalga oshirish mumkin: ulardan bittasida radikal 69ni proton bilan radikal anion (70) yo'qoladi va boshlang'ich diazoniy tuzi 62 ga yagona elektron yo'qotilishi tetrasiklik sulfonamid 65 xosil bo'lishiga olib keladi (Diagramma 9).N O=S=O N2 O=S=O N2 N O=S=O BF4 SET TDAE TDAE BF4 1e 2[BF4]TDAE N S O O A B N S O O N N S O O -H N S O O 62 66 67 68 69 70 65 A B 70 -N2 exo endo sxema 12: tetrasiklik sulfonamide 65 ning xosil bo’lish mexanizimi. Indol (63) va indol sulfonamid 64, indolinil radikallari xosil bo’lishi 71 (sxema 10). Indolinil radikalining 71 shakllanishi jarayonnng ajralmas qismi hisoblanadi, ko'zda tutilgan aril radikalining xosil bo’lishi vodorod atomi (1,5- vodorodli translatsasion) A-holatidagi uglerod atomidan azot atomigacha bo'lgan miqdorda bir xil molekula ichida indolin nukleusining Indolinil radikal 71 ga aylanishi A yo'lini (75) ishlab chiqdik , oralig'ida,indol (63) ning xosil bo’lishi kuzatiladi. Ushbu radikal parchalanish uchun avvaldan bizga ma’lum bo’lgan edi, chunki oldingi ishimizdan kelib chiqadiki sulfonil guruhi [71]da xuddi shunga o'xshash indolinil radikali bor edi. Sulfonil guruhini yo'qotish uchun N-S birikmasining radikal ajralishi taminlab berildi.

Indol sulfanamidi 64 ning deprotonitsatsiyasi radikal-71ni TDAE tomonidan radikal-anionni xosil qilish uchun 72 bilan, keyin esa elektron yo'qotish bilan izohlash mumkin. Shu bilan bir qatorda, vodorod atomini chiqarib tashlash boshqa radikal bilan reaktsiya 64 foizni tashkil etishi mumkin edi. TDAE yordamida arendiazoniy tuzlarini kamaytirish orqali aril radikallarini ajratish neytral organik elektron donori sifatida amalga oshirildi. Bundan tashqari, oolimlar jamoasi aril radikallarining konstruktsiyadagi foydaliligini tasvirlab berdik. İntololin va indollarni interramolekulyar radikal siklazatsiyasi Aril radikallarinini to'g'ri alkenlari ta'siri terminal radikal ajratish guruhlariga muvofiq keladi. Muvofiqligi sulfid, sulfoksid yoki sulfon kabi radikallar guruhlarini 5-ekzo- tri radikalini o'z-o'zini to'xtatish uchun zarur raqib intermolekulyar radikalni oldini olish uchun siklizatsiya reaktsiyalari bilan birga yon reaktsiyalari ham mavjudligini unutmasligimiz kerak. TDAE tomonidan ishlab chiqilgan radikallarga asoslangan qo'shimcha- indolli halqa tizimlarini qurish uchun saralash bosqichi samaradorligi uchun suvsiz reaksiya shartlarini kafolatladi. TDAE vositachiligida aril-aril C-C bog’lari bo'yicha dastlabki tadqiq xosil bo'lish reaktsiyasi ham muhokama qilindi. TDAE ga ega boshqa organik erituvchilarda moddalarning xosil bo’lishi bo'yicha alohida ustunlik TDAE ning oksidlangan mahsulotlarida bo’lib, ular suvda eriydi. Buning yanada kengayishi bir necha geterosiklik xalqa qurilishida metodologiya tabiiy mahsulotlar uchun tizimlar va murakkab sintetik maqsadlar laboratoriyamizda sintez jarayoni davom etmoqda. I.3. Organogelatorlar va suyuq kiristallar sintez qilish jarayonida aminlarning ishlatilishi. Dendritik poliaspartat kislota bo'yicha yangi amfifilli dendritik peptidlar ishlab chiqilgan va sintez qilingan. Organogel va suyuq kristall bu amfifilli dendritik peptidlarning bir ko’rinishi bo’lib, ularning xususiyatlari to'liq maydon emissiyasi SEM, haroratga bog'liq bo'lgan FT-IR, Kaloriyometrni tekshirish, polyarizatsiya optik mikroskopi va rentgen difraktsiyasi tajribalari asosida aniqlandi va isbotlandi. Amfifil dendritik peptidlar G3 eng kamida 1% dan kam bo'lgan geliy konsentratsiyasi bilan yaxshi organogel xususiyatlarini ko'rsatadi. Bundan tashqari, amfifilli dendritik peptidlar G3 keng harorat oralig'ida olti burchakli ustunli suyuq kristall birikmasini xosil qilishlari mumkin [9]. Peptidni o'z-o'zidan yig'ish juda muhim ahamiyatga ega ayniqsa, biomeditsina sohasidagi amaliy dasturlar va bionanotexnologiya sohasidagi ilmiy izlanishlarda keng qo’llaniladi. Dasturlashtirilgan self-assembly peptidlarni yuqori darajada nanostrukturaga aylantiradi, bio- materiallar ko'pincha jismoniy xususiyatlarning keng doirasini aks ettiruvchi sintetik polimerlardan yuqori bo'lganligi tez-tez aytib o’tilmoqda . Peptid-amfifillar (zamburug'lar) biofaol molekulalar turli xil

nanostrukturalarga o'zlarini biriktiradilar, ularning aksariyati biologik faollik tufayli istiqbolli biologik faolliklarga ega tashqi plyonka peptidi guruhlari sinfni ifodalaydi. Amfifilli oligopeptid tizimlarini yig'ish sentiz qilish shuning uchun ham ahamiyatli, chunki nisbatan oddiy peptid qurilish bloklari murakkab nanostrukturalari o'z-o'zini montaj qilishni boshqarish uchun kuchli strategiya sifatida paydo bo'ladi. Bundan tashqari, tabiiy aminokislota asoslangan dendrons yoki dendrimers juda katta ahamiyatga ega bo’lib ularning tarkibida va topologiyasida oqsillarga o'xshashlik mavjud ,shuningdek hozirgi vaqtda ularning chiziqli model peptidlari me'moriy farqlari keng tarqalgan. Biroq, tabiiy aminokislotalarga asoslangan dendrimerlarni o'z-o'zini yig'ish xususiyatiga e'tibor qaratildi va ayniqsa, ularning gelsimon va suyuq kristall xususiyatlariga ko'ra ozgina e'tibor qaratildi. Yaqinda amfifil dendritik dipeptidning Percec va boshq. spiral porlarda o'z- o'zini montaj qilish turi mavjud edi. Takashi Kato va uning ham kasblari dendritik oligopeptidlarni supramolekulyar kiristallar ko’rinishida xosil qilgani haqida maqolalar elon qilingan. Bu maqolada biz amfifil dendritik sintezini taqdim etamiz. Biz sentiz qilgan peptidlar (ADPlar), aspartat kislota yadrosi va oliy- phatic periferiya va ularni o'z-o'zini montaj qilish xususiyatga ega bo’lib, faqat organomelere emas, balki suyuq kristallar ham ega xisoblanadi. Amfifil dendritik peptidlar kontsentratsiyali sintez jarayoni Diagramma 1da ko’rsatilgani kabi standart EDCI ulanishi orqali N-karbobenziloksi-L-aspartat kislota va L-aspartat kislota dodesil efiri (aspartat kislotaning esterifikatsiyasi bilan tayyorlangan 1-dodekanol) bo’lgan aralashmaga sekin ta’sir ko'rsatilgan. Ikkinchi (G2) va uchinchi avlod (G3) vakillari 75 va 60% rentabellikda yakka tartibda ikki reaktsiya siklini takrorlash orqali sintezlanadi, ya'ni Benzillangan peptid gidrogenoliz bilan tayyorlangan past-avlod dendronning karboben-ziloki guruhi gidroksidi-genlanishni xosil qiladi va so'ngra xosil bo'ladigan V-himoyalanmagan intervalgacha C-himoyalanmagan G1ga vositachilik qiladi. 1H NMR, MALDI- TOF massa spetsifikatsiyasi, tromometr va elementar tahlillar yordamida amfifil dendritik peptidlarning xosil bo’lganligi yoki yuqligini va tuzulishini tahlil qilindi. Barcha amfifilli dendritik peptidlar turli xil organik erituvchilarda eritib tekshirib ko’rildi. Har bir aralashmada hal qiluvchi namuna bor edi. Keyin esa aralashmalar birlashtirildi va vintli turubkada qattiq moddalar butunlay erimaguncha isitiladi. Bu moddalarni eritishning yechim edi, keyin xona haroratga sovutuldi va gelinme tomonidan nazorat qilindi. Qarorning to’g’ri yoki yo'qligini tekshirib ko'rish uchun namuna trubasini porsiyalandi. Har bir eritmaning kuzatiladigan xususiyatlari 1-jadvalda keltirilgan. Murakkab G1 ning a qutbli bo'lmagan (n-geksan) dan polar solventlarga (etanol) va sinov qilingan biron bir erituvchi hech qanday o’zgarish ko'rsatmadi. Murakkab G2 faqatgina nonpolar

bo'lmagan n-geksanda erishi mumkin. Murakkab G3 gelsin n-geksan, toluol, 1,4- dioksan va etanolda eriydi, ammo dixlorometan erimaydi. Gelning mikroskopik tuzilishi emissiya SEM (FE-SEM)da atroflicha o’rganildi. 1-rasmda asosiy moddamizning vakili G-xerogelning n-geksanda xosil qilingan FE-SEM tasvirlari ko'rsatiladi. Ushbu tasvirlar organogellarning G3dan xosil bo'lgan ingichka tolalar yig'ilganini elyaf to'plamlari shakllandi aniq ko'rsatib turibdi. Ushbu tolali paketlar yuqori darajadagi rivojlangan tarmoqlar mavjudligi aniqlandi. O N O COOH COOH H O N O H O N O H O N O COOC12H25 COOC12H25 H CONH COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 CONH CONH CONH CONH CONH COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 COOC12H25 CONH CONH (i) (ii)-(iii) (ii)-(iii) Sxema 13: Amfifilik dendritik peptidlarning karrali sintezi:i-dadasanol EDCI, DMAF, dixromat, 25˚C (ii) H3 Pd/C etanol, 25˚C(iii) N-karbobenzolil-L-aspartik kislota, EDCI, HOBt, dixlormetan, 25˚C. jadval n-geksan toluol dixlormetan 1,4-diaksan etanol G1 S S S S S G2 G(cgc=3%) S S S S G3 G(cgc=1%) G(cgc=5%) S G(cgc=6%) G(cgc=2%) G-gel, S-eritma

2-rasm: (A) xerogel G3 ning n-geksandagi SEM rasmi, (B)xerogelning madifikatision strukturasi. 2-rasm organogelator G3 va suyuq kristall G3 ning XRD dagi ko’rinishi ko’rsatilgan. XRDda olingan tasvirda organogelator suyuq kristalldan farqli o'laroq, kichik burchakdagi hech qanday chuqurlikka ega emas, mintaqadagi molekulyar tuzilmalar organogelatorda buzilmaydi. 3-rasm: Organgelator va suyuq kiristal G3 ning X-nur difraksiyasi. 4-rasm: Organgelator va suyuq kiristal G3 ning FT-IR kurinishi. 3-rasmda organogelator va suyuq kristall shaklida G3 ning FT-IR ko'rsatilgan. 3081 da emilim cm -1 , N-H ning vodorod aloqalari chastotasini kuchaytiradi. 3081 sm -1 gacha bo'lgan assimilyatsiya zichligi yo'qolishini bildiruvchi vodorod aloqalari organogelaratorda pasayadi . Ularda vodorod aloqalarining o'zaro bog'liqlik nuqtalari aralashmalar uchun muhim omil edi. G3 gellari ko'proq sonlik bilan o'zaro bog'liqlik nuqtalari topildi. Murakkab G2 faqat n-geksandagina aniqlashga mofaq bo’lindi. Taqqoslash jarayonida boshqa hal qiluvchi moddalar bilan n-geksan zaif vodorod aloqalari osongina shakllanadi. Shuning uchun eng kam miqdorda ishlab chikilgan G3 (og'irligi 1 %) (n-geksan) solveni G2 ga nisbatan (3%) past bo'lgan. ADPlarning termotropik harakatlanishini differensial ko'rish kalorimetrlari (DSC), polar-izolyatsion optik mikroskop (POM) va rentgen nurlari diffraksiyasi (XRD) tajribalar asosida o’rganildi. 4-rasmda dendritik peptidlar amfifilning DSC

chizig'i ko'rsatilgan. DSC -60 ° C dan 200 ° S gacha, G1 xususiyatlari izotropik kristal eritmalar bo'yicha 15 ° C, 20 ° C va 40 ° C da uch fazali o'tishni ko'rsatdi. G 2 ning xususiyatlari 71 ° C da fazalar o’tish jarayonida o’rganildi. Hi jarayonda sovutish orqali va 40 ° C da paydo bo’lishi kuzatildi, 145° C da esa yuqoldi (4 rasm). Buning asosiy sababi G3 ning iztropik eritmasini yuqori haroratgacha qizdirganimizda amid gruppasining vodorod bog’lanishini kuchaytirishi deb ko’rsatildi. 5-rasm: 10 K min -1 da qizdirish- sovutish sikli bilan ADPs termogramida o’zgarishi. 6-rasm: G3 ning temperaturaga bog’liq FT-IR kurinishi. G 3 ning DSC analizini o’rganish avvalo LC mesophase, ikkinchi suyuq kristalli fazalarda vodorod aloqalarining mavjudligi G3 ning temperaturaga qaramli FT-IG natijalari ko'rsatiladi (5-rasm). 160 ° S (izotropik holat) dan 20 ° C gacha sovutish (suyuq kristal holati), erkinlikning yupqalash intensivligi amid guruhlari 1685 sm -1 da paydo bo’lganligini ko’rsatdi. Absorptsiya zichligi vodorod bog'laydigan amid guruhlari 1648 sm -1 ga ko'paydi. Bundan tashqari, G3 ning N-H kuchlanish chastotasi 3354 sm-1 (160 ° C) dan 3288 sm-1 (20° C) ga qadar o`zgaradi va 3084 sm -1 (N-H streching chastotasi vodorod aloqasi) suyuq kristalli jinslar vodorod aloqasini xosil bo'lishini ko'rsatadi. Yuqori saylanish va vodorod aloqalarining yo'nalishi, vodorodning xosil bo'lishi obligatsiyalar ustunli xususiyatlari suyuqlik kristali xossalarining kuchayishiga hissa qo'shishi kerak. 160 ° C dan 145 ° C gacha sovutganda G3 konusni xosil qila boshlaydi(6A-rasm), bu xarakterli xususiyatlarga ega olti burchakli ustunli suyuq kristallar. Konusning fanatik shaklida G3 to'qimalari o'sadi (6-rasm) va endi 50 ° C da o'zgarmaydi (Shakl 6C). 7-rasmda 50 ° C dagi G3 fazasi birefringent uchun XRD skanerini ko'rsatilgan. G3 ning juftlikdagi fazalari olti burchakli ustunli suyuq kristalli faza sifatida tasdiqlangan. Bundan tashqari, ko'zgularni belgilash orqali, keng burchak ostida, 4,5 A atrofida tarqalgan halo terminal alkil zanjirlaridagi buzuqlik yuzaga keladi. Kichik burchakda, XRD G3 profilida mos keladigan ikkita ko'zgu zirvasi (100) va (200) ga mos keladigan 24,8 va 12,5 oraliq oralig'ida optic izomerlari ko'rsatilgan. XRD

natijalari G3 o'z-o'zini aniqlash ustunli tuzilmalarning mavjudligi orqali amalga oshirildi. 7-rasm: G3ning 145˚C (A), 140˚C (B) va 50˚C (C) da polyar optic mikroskopda kurinishi. 8-rasm: 50˚C da G3 ning X-nurda kurinishi. I.4. Aminlar asosida oksadiazolintionlar sintez qilish O'zgartirilgan nukleozidlar - bu reaktsiyalarni o'rganish uchun ko'p qirrali motiv hisoblanadi. Virusli infektsiyalar va saraton kasalliklarini davolash jarayonida nuklein kislotalarning strukturasi va funktsiyalari o'rtasidagi va ularning asosiy potentsialidan tashqari, metabolizm muammolarini ham hal etilishi o’rganilgan . 1,3,4-oksadi-azolinlar va 1,2,4-triazolinlar fiziologik-mantiya bilan bog'liq bo'lgan izoformlar, (CA, EC 4.2.2.1), ya'ni, sitolik CA I va CA II, o'sma bilan bog'liq bo'lgan transmembrana izoenzimi CA IX ning ingibitor-potensiali mikromolyar oralig'ida joilashadi . Birlashtirish jarayonida glikozil donorlar bilan bog'langan nukleozidlarning ko'pchiligini sintez qilishda ishtirok etadi. Boshqa nukleosid analoglarini sintez qilish strategiyasi glikozilaminlar va N ga bog'liq. kabi glikozilizosimitsa- bazidlar yoki glikozil 3-tioureidotio mochevinalar bilan amalga oshirildi. Ushbu 4-N- (glikozil) tiosemikarbazidlar Shiff asoslariga o'xshash asoslarni va 4-N-glikozil (tiosemi-karbazido) fosforationatlarning sintezi uchun tiazolidin-4-moddalar prekursorlar bo'lib xizmat qiladi va xosil bo’lgan moddalar gerbitsid va fungitsidlar sifatida ishlatiladi [10]. Biologik modifikatsiyalangan amilaza va amilopektinni tayyorlash tadqiqotlarda tiosemicarbazid (TSC) va tegishli amin ishlatilganligi ma’lumdir .

Bundan tashqari, in vivo hujayra yuzasi sialik kislotasini o'zgartirish jarayonida glikoziltiosimikarbonazidlar xosil bo'ladi. Bu "a" deb nomlanadigan hujayra yuzasi uchun metabolik hujayra-sirt muhandislik texnikasi bilan o'zaro ta'sirlar va shunga muvofiq, antioksidant agentlarni rivojlantirish uchun asos bo’lib hisoblanadi . Anti-glikoziltiosimikarbazidlarning silga qarshi ta'siri ham bor ekanligi aniqlandi va ko'rib chiqildi. Glikozilaminlar shuningdek ingibir-enzim fermenti sifatida ham qo'llaniladi (18-21), glikopeptid (sintez) (22,23) va glycodendrimers va glycoclusters kabilarni olish uchun ham ishlatiladi. Glikozil-tiosemikar bazidlar glikozil qoldiqlari o'rniga ko'ra 1-N-, 2-N-, 3-N va 4-N-thiosemicarbazid (Glikozil) thiosemicarbazidlar (sxema 1) kabi tiplari farqlandi. Bizning eng muhum sintez mahsulotimiz 1-N- (I) -tur va 4-N- (III) –turs glikoziltiosikarbonazidlar ma'lum va ularning xususiyatlari to’laroq o’rganildi. Biz oddiy alkillanish va 1,3,4-oksadiazolition va 2-V- (glikozil) tiosemikar-II- bazidlar 3-N- (glikozil) oksadi-azolinethion prekursorlari, glikoziltiyo semikarbazidlar ushbu ishda ko'rsatilgan 3-N- (glikozil) oksadiazo-linetionlarining to'g'ridan-to'g'ri regiselektsion tuzilmalari rivojlanishini o’rganildi. Avvalgi adabiyotlarda 3-N- (glikozil) oksadiazolintionlar xosil qilish uchun 1,3,4- oksadiazo-xloromerkur tuzlarini quruq kaltsiy sulfat yoki toluol yordamida qayta oqim ostida quruq nitrometanda yuqori haroratda isitish orqali amalga oshirildi. Bizning oldingi ishimizni davom ettirish] orqali 5-dan 13 -gacha va 20-gacha bo'lgan birikmalarning sintezlari va tajriba tafsilotlari bo'lmagan holda, S- glycosides sintezini termal qayta tashkil qilish uchun ko'proq misollar keltiradi. Bu natijalar esa shuni ko’rsatdiki N-glikozidlarga mos keladigan moddalar, qisqa reaksiya vaqtida erituvchisiz yoki katalizatorlarsiz xosil bo'ladi. Bundan tashqari, thiosemicarbazide II tipdagi moddalar va 3-N- (glikozil) oksadiazolintionlardan ham selektiv tarzda xosil bo'lishi mumkin.N N H NH2 S H G NH2 N NH2 S G N H H N G S R H NH2 N N R H S G I II III IV O G=(HO)n Sxema 14: Glukozil tiosemikarbazidlarning sturuktur formulalari Avvalgi ishimizdan tashqari , biz tekshirgan benzol N-glikozidlarning potentsiali tegishli thiosemicarbazidlar potensiallariga mos kelishi aniqlandi. Ajablanarlisi shundaki, galaktozil-1,2,4-triazolin-3-tion galaktozil- 1.3.4- oxadiazol-2 (3 #) - birinchi marta kashf qilingan. Bu 1,3,4-oksadiazol-2 (3 #) -

1,2,4-triazolin-3-tionning uchinchi halqasi ilgari faqat 1,3,4-oksadiazoletion konversiyasini (reaktsiyaga gidrazin gidrat) ni 4-amino-1,2,4-triazolinetionlarga almashtirish orqali erishilganligi haqida xabar beriladi [38-40]. Yangi reaktsiyalar mahsuloti galaktozillar, triazolin-3-tion va ularning boshqa xosilalari bo’lmish glukopiranosil-sulfanil-1,3,4-oksadiazol va glukopiranozil tiosemikar-bazid, ularning har biri rentgen nurlarining mono kristalli tahlillari bilan tasdiqlangan. Glikozilyatsiyalarning 1,3,4-oksadiazolintionlar 5- (1N-indol-2-il) -1,3,4- oksadiazolin-2 (3N) -tion (1) bilan α-D-glikozil birikmasi turli xil sharoitda 2-4 holatlarga binoan ta’sirlashishi natijasidir. Glikozilyatsiyalarning xosil bo’lishi Et3N yoki K2CO3 ning mavjudligi, ikkalasining ham aralashmasida S- (5-7) va N- bog'langan (8-10) glikozidlar mos ravishda 42-71% va 12-35% ni tashkil etadi (sxema 2). Odatda, ikkalasi ham asoslilik xossasi S-glycosididan ko’ra N-glikozil analoglariga nisbatan ancha yuqori hisoblanadi. Reaktsiyani maydalangan alyuminiy retseptorlari bilan S- glyukozidlar 5-7 foizdan 52-63 foizgacha ko’tarilgan unumlarda xosil bo’lishini taminlaydi. Biroq, agar glyukozilyatsiyalar bo'lsa toluol ichidagi 1-xloromerkur tuzi bo'yicha qayta oqim ostida amalga oshirildi, 3-N bilan bog'liq glikozidlar 8-10 registratsional-48-60% unumda olingan. S-bog'li 5-7 va N bilan bog'liq anomerik β-konfiguratsiyasi 3H NMR spektrlaridan 8-10 glikozid chiqarildi, bu katta J 1,2 qiymatlari mos ravishda, anomerik protonlar uchun 10.3-10.6 va 9.2-9.5 Hz teng. Kimyoviy siljishlar N- glikozidlarga nisbatan (5 5.92-6.10 ppm) S-glikozidlarning anomerik protonlari past darajadagi (55.45-5.56 ppm) siljishlarni egallaydi. S-va N-glikozidlar o'rtasidagi farqlanish uglerod atomi signalining borligi yoki yo'qligi 13C NMR spektridagi C = S yarimi borligi yoki yuqligi bilan qo'llab-quvvatlandi . Boshqacha aytganda, N-glikozidlar 8-10 dan 13C NMR spektrlari signallarni δc 176.10-177.40 ppmda aniqlandi. Ikkala turdagi anomer uglerodlar ham borligi 5 83.20-84.00 ppm da kuzatilgan. S-glycozidlar 5-7 ning erkin erituvchida va atmosfera sharoitida mos keladigan sharoitlar yaratilganda 3-N-glikozidlar 8-10 ga ailanishi kuzatiladi. Konvertatsiya bir necha marta amalga oshirilganda yaxshi natijalarga ega bo'linadi (60-90%). Shuning uchun, S-dan N-glikozidlarga issiqlik almashinuvi ham xizmat qilishi mumkin. Bunda jarayon tez va iqtisodiy jihatdan arzon (erituvchilarsiz) tozalash bosqichi sifatida olingan S- va 3-N-glikozidlarning aralashmalar Et 3 N yoki K 2 CO 3 tomonidan vositachilik qilgan glikozilatsiyalar xosil bo’lishi kuzatiladi. Qo'shimcha tajribalar S-va 3-N-glikozidlarning aralashmalarida N- glikozidlarni muvaffaqiyatli xosil bo’lganligini ko’rsatadi. Ushbu qayta tartibga solish mexanizmi ehtimol issiqlik bilan ishlaydigan ionlash-rekombinatsiya yo'li bilan tioglikozid bog'lanishni keltirib chiqaradigan

geterolizis bu bog'ning ionlashuvi natijasida xosil bo'lgan ion jufti bilan tasirlashishidandir. Intramolekular qattiq ion jufti bilan reaktsiyalar natijasida migratsiyaga olib keladi, glikozil qismini oltingugurtdan azotgacha uzatadi, konfiguratsiyani to'liq saqlash orqali shakillanadi. Natijada, qattiq-ion-juftli migratsiya guruhining hirallikni saqlaydigan mexanizmi taklif qilingan (sxema 2).O R' R'' OAc AcO R X O N N S H NH O N N O R' R'' OAc AcO R S H NH NH H 2: X=Br, R=OAc, R'=OAc, R''=H 3: X=Br, R=OAc, R'=H, R''=OAc 4: X=Cl, R=NHAc, R'=OAc, R''=H 1 5-7 va 8-10 larning aralashmasi 5: R=OAc, R'=OAc, R''=H 6: R=OAc, R'=H, R''=OAc 7: R=NHAc, R'=OAc, R''=H 1. HgCl 2, EtOH 2. Tol, rfx O R' R'' OAc AcO R O N N S O N N N S O R' R'' OAc AcO R eritma Sxema 15: Glukozil oksodiazolintionlar N - glikozidlarning 8-10 ( sxema 3) suvli metanolli eritmada ammiak bilan aminolizlanishi de - O - asetiltionning glikan qismlarini oksadiazol aminoliz bilan birga , 2- N - ( glikozil ) tiosemikarbazidlarni o ' z ichiga olgan zolli xalqa 11-13 o ' rniga tegishli nukleozidlar 14-16 xosil bo ’ lishi kuzatiladi . Oxadiazol o’rniga 8- 10-de-O-asetilizatsiyasi bilan birga zolli halqa ajralib chiqishi uchta dalil bilan tasdiqlangan. Birinchidan, mahsulotlarning mass- spektrlaridan olingan 11-13 gacha bo'lgan molekulyar og'irliklar o'n ettidan yuqori atom massalari birligi deasetilatlangan aloqa mavjudligini 14-16 isbotladi. Ikkinchidan, 11-13 gacha IQ spektrlari yangi amidni ko'rsatadi, ularning IQ spektrlarida ko'rinmaydigan singdiruvchi bantlari ham aniqlandi. Nihoyat uchunchisi, 13-13 NMR spektrlari 11-13 NC = O guruhlari uchun δc159.40-162.90 ppm ga, qo'shimcha ravishda NC = S guruhlarida δc 183.10-184.50 ppm signallarini ko'rsatadi. 10 deasetilashdirilish faqat O-asetil guruhlari bilan chegaralangan, ammo N-asetil guruhi bu sharoitda o’zgarmay qoldi. Buni bir tomonidan tasdiqlangan NHCOCH3 uchun δc 172.50 ppm da qo'shimcha 13C NMR signallari δ H da 1 H NNR signallarining mavjudligi J 1,2 = 8.5-9.0 Hz ulash barqarorlari bilan juftliklar sifatida 6,46-6,55 ppm piranozil halqasining barqarorligini va uning β-anomerkur konfeguratsiyaning mavjudligi bilan tasdiqlandi.

O R' R'' OAc AcO R O N N S NH NH4OH/M eOH O R' R'' OH HO R NH O HN N S NH2 O R' R'' OH HO R NH HN N S O 8: R=OAc, R'=OAc, R''=H 9: R=OAc, R'=H, R''=OAc 10: R=NHAc, R'=OAc, R''=H 11: R=OAc, R'=OAc, R''=H 12: R=OAc, R'=H, R''=OAc 13: R=NHAc, R'=OAc, R''=H 14: R=OAc, R'=OAc, R''=H 15: R=OAc, R'=H, R''=OAc 16: R=NHAc, R'=OAc, R''=HSxema 16:Glikozil tiosemikarbazidlarnning metoanolli ammiak bilan aminolizlanishi. S-glikozidlarning 5-7 ning aminolizi odatda (suvli metanolli eritmada ammiak) gidroizolyatsiya natijasida xosil bo'lgan tioglikozil fraktsiyasining parchalanishiga oksadiazol (C2) va glyukooksidli oltingugurt atomlari xosil bo’lishiga olib keldi. Shuning uchun, indoliloksadiazolon 20 kutilgan deatsetil glyukozidlar mavjud 17-19 bo'lmaganligi isbtlandi. 20 ta tuzilishni tushuntirishga erishish nuqtasi 271-273 ° C , adabiyot xabarlari esa 102 ° C yoki 285 ° C qiymatida tayyorlandi. O N N O R' R'' OAc AcO R S H NH O N N O R' R'' OH HO R S H NH N H 4 O H / M e O H 17: R=OH, R'=OH, R''=H 18: R=OH, R'=H, R''=OH 19: R=NHAc, R'=OH, R''=H 5: R=OAc, R'=OAc, R''=H 6: R=OAc, R'=H, R''=OAc 7: R=NHAc, R'=OAc, R''=H N N N H 2 O H H N N N H O O O H H N N N H O O H H P h 2 OC l C O O M e E t O H 2 1 2 2 2 0

Sxema 17: Glikozil oksodiazolintionlarning metoanolli ammiak bilan aminolizlanishi. Shuning uchun aralash 20 boshqa reaksiya sekansında tayyorlangan strukturasi, fizik va kimyoviy, strukturaviy ma'lumotlarning to'g'riligi tasdiqlangan. Shuning uchun indol-2-karbohidrazid (21) reaksiyaga kirishdi, metil xloroformat bilan, keyinchalik efir bilan ta’sirlashishi o’rganildi. Natijada 20 ga yuqori xosilaga erishildi va uning aminoliz mahsuloti strukturaviy analitik ma'lumotlari bir xil edi (Diagramma 4). S-va N-glikozidlarning sturukturasini tasdiqlash uchun 5-10 , indolning benzillanishi tanlandi, chunki bu xosil bo’lgan glikozilni qayta isbotlash uchun xizmat qilishi mumkin va glikozil TSC shakllanishini aniqlash mumkin edi. Bundan tashqari, kristall glikozidlar rentgen tahlillari uchun mos bo'lgan moddalar hisoblanadi. Bu erda K 2 CO 3 bo'lgan eritmada olingan S- va N-glycozidlar 23-28 (sxema 5) keltirilgan. Barcha mahsulotlarning H NMR spektrlarida indolning NH- signali yo'qolishi va benzil ko'rinishi metilen protonlari δ H 5.76-5.97 ppm va 13C NMR spektrdagi qo'llab-quvvatlashda δ C 48,4-48,8 ppm da muvaffaqiyatli benzillanish maxsuloti xosil bo’lganligidan darak berdi. Fenilning qo'shimcha NMR signallari proton va uglerod atomlari boshqa signallarning paydo bo’lishi indol birliklarining N-benzillanishiga kuchli dalillardir. Ushbu birlashtiruvchi sobit (J 1,2 ) ning turli (yuqori aniqlikdagi) qiymatlari S-glycozidlar 23-25 (10-10.4 Hz) ning anomer protonlari va N-glikozidlar 26-28 (9.5-9.6 Hz) ni bildiradi, barcha benzollangan glikozidlar hali ham β-konfigüratsiyaga ega ekanligini ko’rsatadi. Muvaffaqiyatli termal S →N glikozil ko'chishi (va concomitant mahsulotlarning strukturaviy analitik ma'lumotlarini o'zgartirish) ularning sobiq S-analoglaridan olingan N-glikozilatlangan mahsulotlar ekanligining yakuniy isbotidir. Benzil N-glikozidlar 26 va 27 ning aminolizi suvli metanolik eritmada ammiak bilan yangi tiosemikarbazid qo'shilib amalga oshirildi. Garchi, olib borilgan reaksiya 8-10 gacha bo’lgab moddalar 26 va 27ajralish bilan solishtirganda, o'zgarishsiz qoldi (sxema 6) va bir-biridan farq qiladi. Ushbu shartlar ostida de-O-atsetilatsiyani qo'shib oksadiazolni ajratish mahsulotlari, 26- 2-N- (glikozil) tiosemikarbazid 29, nukleozid 27, galaktoziltriazole 30 ailanadi. Biz uni sikillangan elimina-tiosemikarbazid ichidagi suvni oraliq moddalari sifatida ifodaladik. Ushbu 30 (va boshqa asosiy birikmalar) tuzilishi X-nurli kristallografiya tasdiqlanishi mumkin. Ulanishning katta qiymati N- glikozidlarning 29 anomer protonlari (J 1,2 ) 30 ning konfiguratsiyada ham saqlanib qolganligini ko'rsatadi. Radiologik tahlil yagona kristall rentgen-diffraktsiya tajribalari, strukturaviy topshiriqlarni katta aniqlikda tasdiqlash S-glikozid 23, 2-N- (glikozil)

thiosemikarbazid 29 va galaktoziltriazol 30 ekanligiga aniqlik kiritdi. Monokiristallar EtOH li muhtda o’stirildi. 23 monoklinik kosmik guruhida C2 bilan kristallanadi va quyidagi birlik hujayra parametrlari: a = 25.7078 A, a = 90 °, b =7.1500 A, p = 105.2576 °, c = 17.8411 A, y = 90 ° va V =3163.81 A3. 23- kristalografik ma'lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Butun molekulalar nonplanar emas; Fanil guruhi indolli bog’larning tekisligiga perpendikulyar bo'lgan (8) N (1) C (1) C (2) = 95,9 ° burulish burchagi, oksadiazol uchun (1) C (15) C (16) O (1) = -171.48 ° burulma burchaklaridan foydalanib, C (16) O (1) = 10.6 ° va N (1) C (15) C (16) N (2) = 9.2 °, navbati bilan aniqlandi. 1-jadval. 23 kiristall uchun ma’lumotlar. Emperik formulasi C 31 H 31 N 3 O 10 S Molekulyar og’irligi 637,66 Kiristalning o’lchami 0,2241x0,0456x0,0328 Kiristall turi Chiziqli (tayoqcha) Kiristallning rangi Rangsiz (tiniq) Kiristall sistemasi Monoklinik Fazoviy turi C2 Kiristalning o’lchamlari a=25,7078A; α=90˚ b=7,15002A;β=105,2576˚ c=17,8411A;γ=90˚ Hajmi 3163,81(8)A 3 Z 4 Zichligi 1,339 Mg/m 3 Yutush koeffisenti 1,433mm -1 F000 1336 II. Ma’lumotlar to’plami O’lchov turlari Supernova, bir o’lchov turi bilan to’g’irlash, atlas O’lchov metodi W Scans Temperatura 123 K Wavelength 1,54184 A Monochromator Grafit Moddalar sohasi uchun ma’lumotlar 3,56 dan 73.15˚ Sohalar indeksi -31<=h<=31; -8<=k<=7; -22<=/<=22 Aks etish to’plami/ yagona 11616/4707[R(int) =0,0199] Katta qiymatlari I>2/s(I); 4572 So’rish munosabati Analitik Ko ’ rinish max . va min 0,960 va 0,833 III. Tozalanishi Tozalanish uslubi Toliq-matrex kichik-to’rtburchakda F 2

Vodorod bilan munosabati; ma’lumotlar/cheklash/parametrlar 4707/1/406 F 2 ga to’la mos kelishi 1,040 Oxirgi R indekslari [I>sigma (I)] R1=0,0305, wR2=0,0827 Absalyut strukturaning parametric 0,024(14) Govakliklar o’lchami 0,286 va -0,282 e∙A -3 Kristalografik tahlillar uglevod molekulasi glikopiranoza shaklga ega va 4 C 1 kontsentratsiyasiga ega ekanligini ko ’ rsatdi . Anomer β - konstruktsiyasi O (2) - C (18) va O (2) - C (19) o ' rtasidagi munosabatlarning uzunligi 1.416 bo ' lgan va 1,442 A ni tashkil qiladi va barcha bog ’ lar ekvatorial yo ' nalishga ega . Bundan tashqari , kristall ma ' lumotlar S (1) - C (17) boglanishining aniqlandi , uzunligi 1,743 A bo ' lib , ma ' lum darajadagi konfugatsiyani ko ' rsatadi , S (1) - C (18) ulanish uzunligi bo ' lsa , oksadiazol bog ’ si bilan ajralib turadi va bu turdagi yagona bog ' lanish uchun odatiy bo ' lgan 1.816 A [43] qiymatga ega . Ushbu kristall struktura va molekulyar konformatsiya stabillashgan uchta intramolekulyar C - H - N vodorod aloqasi , uchta intramolekular C - H - O vodorod bog ' lari va beshta intermolekulyar C - H - O kristall tarmoqlarda vodorod bog ' lanishlari bo ' ladi (1- rasm , 2- rasm va 1- jadval ). 1-figura: 23 ning ORTEP da kurinishi.

2-figura: 23 ning uramlar diagrammasi. Murakkab 29 (3-rasm, 4-rasm va 2-jadval) tsiklik dimer ko’rinishda kristallanadi va birlikda ikkita mustaqil molekulani o'z ichiga oladigan hujayradan iborat edi. Dimer intermolekulyar vodorod bilan barqarorlanadigan N (8) -H (8M) - S (1) birikmasidir. Bundan tashqari, S (1) -C (17) va S (2) -C (40) tasvirlangan uzunligi 1.699 va 1.660 A, tiokar-eritmaning ikki tomonlama birikma xarakterini aks ettiradi, TSC guruhining bonil birligi mavjuddir. Bu shuningdek, parchalanishni qo'llab-quvvatlaydigan 26 dan 29 gacha bo'lgan reaktsiyalarda oksadiazol halqasi xosil bo’lganini ifodalaydi. Aloqa uzunligi O (6) -C (18) va O (6) -C (22) 1,414 va 1,433 A (shunga o'xshash 23) da ko'rsatilganidek, bu uglevod molekulasini ko'rsatadi, hali ham 4C1 anomer bilan glikopiranoza shaklga ega β- konfiguratsiyasi mavjuddir. Bunga qo'shimcha ravishda, 29-gachasi kristall strukturani ko'rsatadi. Fenil guruhi xosil qiladigan C (1) N (1) C (9) C (10) = - 100,3 ° dihedral burchagi, indol bog’iga perpendikulyar bo'lgan holda joilashadi. 3-figura: 29 ning ORTEP da kurinishi.

4-figura: 29 ning uramlar diagrammasi. 2-jadval. 29 chi uchun asboblar va jihozlardan olingan ma’lumotlar. Kiristallning ma’lumotlari. Emperik ma’lumotlar C23H26N4O6S Molekulyar massa 486,55 Kiristalning o’lchamlari 0,3575x0,0513x0,0329mm Kiristall turi Ignasimon Kiristallning rangi Rangsiz (tiniq) Kiristall sistemasi Monoclinic Fazoviy turi P2 1 Kiristalning o’lchamlari a=6,25643 A; α=90˚ b=41,019 A;β=96,092˚ c=9,1898 A; γ=90˚ Hajmi 2345,06 A 3 Z 4 Zichligi 1,378 mg/m 3 Yutush koeffisenti 1,632 mm -1 F(000) 1024 Ma’lumotlar to’plami O’lchov turlari Supernova, bir o’lchov turi bilan to’g’irlash, atlas O’lchov metodi W Scans Temperatura 293 K Wavelength 1,54184 A Monochromator Grafit Moddalar sohasi uchun ma’lumotlar 4,31 dan 73.83˚ Sohalar indeksi -4<=h<=7; -50<=k<=50; -11<=/<=10 Aks etish to’plami/ yagona 8866/7227[R(int) =0,0371] Katta qiymatlari I>2/s(I); 6676

So’rish munosabati Analitik Ko ’ rinish max . va min 0,953 va 0,749 Tozalanishi Tozalanish uslubi Toliq-matrex kichik-to’rtburchakda F 2 Vodorod bilan munosabati; ma’lumotlar/cheklash/parametrlar 7227/1/633 F 2 ga to’la mos kelishi 1,009 Oxirgi R indekslari [I>sigma (I)] R1=0,0431, wR2=0,1113 R indekslari R1=0,0463, wR2=0,1132 Absalyut strukturaning parametric 0,054(15) Govakliklar o’lchami 0,798 va -0,275 e∙A -3 30chining yagona kristall diffraktsion tahlil qilish (5-rasm, 6-rasm 3-jadval) S (1) -C (17) ulanish uzunligi 1.694 A bo'lganligini ko'rsatdi, ikkilamchi belgini aks ettiradigan 1.699 (3) va 1.660 (3) A bilan S (1) -C (17) va S (2) -C (40) pectively, 29 va uchinchi shaklni taklif qiladi. O (5) -C (18) va O (5) -C (22) bo'g'in uzunligi mos ravishda 1.411 va 1.439 A dir (yana 23 va 29 da bo'lganlarga o'xshash) bundan tashqari quydagi belgilar mavjud, birinchisi, aralashmada hali ham galaktopiranoza strukturali ekanligi, ikkinchidan, shakar yarimi barqaror, hatto oksadiazol qismi ochildi va triazol xosil bo'lgan TSC ga siklizatsiyasi mavjudligi aniqlandi. Butun struktura nonplanar va fenil guruhi indol halqasini tayyorlashga perpendikulyar yo'naltirilgan C (8) -N (1) -C (7) -C (1) = 85,2 ° burulma burchagi va C (15) -N (1) -C (7) -C (l) = -88.4 ° qiymatlarga ega. Boshqa tarafdan, triazole bog’i faqat indolli halqaning tekisligida joilashgan bo’lib C (14) - C (15) -C (16) -N (4) = 3,6 (4) ° kichik burilish burchagi va N (1) -C (15) -C (16) - N (2) = 2.2 (4) °. 5-figura: 30 ning ORTEP da kurinishi. Molekulyar konformatsiyasida shu ma’lum bo’ldiki, kiristalning intermolekulyar vodorod aloqasi orqali kristall panjarasini (4) -H (4) --- O (3)bog’laydi va ichki molekulasi suv molekulasi bilan ikki molekula kiristall vodorod bog’ orqali O (6) -H (6P) -S (1) bog'laydi.

3-jadval. 30 chi uchun malumotlar. Kiristallning ma’lumotlari. Emperik ma’lumotlar C23H24N4O5S∙H2O Molekulyar massa 486,55 Kiristalning o’lchamlari 0,5666x0,0262x0,0131mm Kiristall turi Ignasimon Kiristallning rangi Rangsiz (tiniq) Kiristall sistemasi Monoclinic Fazoviy turi P2 1 Kiristalning o’lchamlari a=9,7950 A; α=90˚ b=4,93845 A;β=90,813˚ c=22,3598 A; γ=90˚ Hajmi 1081,48 A 3 Z 2 Zichligi 1,491 mg/m 3 Yutush koeffisenti 1,770 mm -1 F(000) 510 Ma’lumotlar to’plami O’lchov turlari Supernova, bir o’lchov turi bilan to’g’irlash, atlas O’lchov metodi W Scans Temperatura 123 K Wavelength 1,54184 A Monochromator Grafit Moddalar sohasi uchun ma’lumotlar 3,95 dan 72.89˚ Sohalar indeksi -11<=h<=11; -5<=k<=3; -25<=/<=27 Aks etish to’plami/ yagona 3935/3005[R(int) =0,0286] Katta qiymatlari I>2/s(I); 2785 So’rish munosabati Analitik Ko ’ rinish max . va min 1,00000 va 0,86496 Tozalanishi Tozalanish uslubi Toliq-matrex kichik-to’rtburchakda F 2 Vodorod bilan munosabati; ma’lumotlar/cheklash/parametrlar 3005/1/327 F 2 ga to’la mos kelishi 1,027 Oxirgi R indekslari [I>sigma (I)] R1=0,0378, wR2=0,0933 Absolyut strukturaning parametric R1=0,0422, wR2=0,0959 Govakliklar o’lchami 0,00 (2) 0,372 va -0,231 e∙A -3

Natijada II turdagi yangi regioselektiv glikozilyatsiyalar 2- N - ( glikozil ) tiosemikarbazidlar ( to ' rt glycoziltiosemicarbazid structural izomerlari Diagramma 1 da ko ' rsatilgan I - IV ) va 3- N -( Glikozil ) oksadiazolintionlar sintez qilindi . Bundan tashqari, 3-N-glycozil) oxadiazolintionlar oson usulda olingan bo'lishi mumkin. Ichidagi glikozil yarmining erituvchisiz termal S → N migratsiyasi natijasida likozilsulfoniloksadiazollar olingan. (Benzilindolil) glikozilsülfanil-1,3,4- oksadiazollar termoyadroviy reaksiyaga kirishib, N-glikozidlarni joilashtirish ishlari olib borildi. Ular natijasida mos keladigan (benzilindolil) -2-N- (glikozil) tiosemikarbazidlar (II turdagi) yoki galaktozil triazolintionga, galaktozil oksadiazolintion ailanadi, bu rentgen tomonidan tasdiqlangan yagona kristalli tahlil va undan keyingi umumiy tuzilmalardan analitik ma'lumotlar asosida tasdiqlandi. 6-figura: 30 ning uramlar diagrammasi. 1.5. Gen transkripsiyasining yangi ingibitorlari sintez qilish. Rho orqali zardobga bog'liq signallar gen transkriptsiyasi reaksiyalarini keltirib chiqaradi va ular reaktsiya omili sifatida vositachiligini keltirib chiqaradi (SRF). Zardobga bog'laydigan MADS qutisini transkriptsiya faktori reaktsiya elementi (SRE) turli xil tezkor-yosh va mushaklarga xos genlarda amalga oshirildi. Bu signallar transkripsiyent koagivator MKL1 ning sitologik aktinidan,

birinchi marta megakaryotsitik leykemiyada aniqlangan (shuningdek, miokardga bog'liq transkriptsiya faktor MRTF-A). Aktivizatsiya vaqtida MKL1 SRF ga bog'langan raqamlarning transkripsiyalarini faollashtirishda hamkorlik qilish genlarni, jumladan, c-fos va SRF yadroga aylanadi. Bu yo'l orqali olingan moddalar saraton kasalligining metastaziga talluqli va yaqinda paydo bo’lgan fibroz to’qimalar qiziqarli dori maqsadiga aylantiradi [11]. Yaqinda genni ingibitirlaydigan bir qator birikmalar haqida xabar berdik, ushbu Rho / MKL1 / SRF signalizatsiya yo'li orqali vositachilik qilish orqali xosil bo’ldi . Katalog CCG-1423 (1-rasm 1) A-ning ifodasini ingibitori sifatida yuqori samarali o'tkazuvchanlik ekrani lusiferaz muxbirining genini zardob reaktsiyasi elementi bilan boshqaradigan promotor (SRE-Luc) hisoblanadi. Mexanizmni tahlil qilish jarayonida 1 MKL1 ning quyi qismida yoki undan pastda harakat qilganligini, ammo SRF yuqorida turganini ko'rsatdi. Laboratoriyamizda va boshqa joylarda so'nggi kuzatishlar 1 ta MKL1 yadroviy lokalizatsiyasini blokirovka qilganligi mavjudligi aniqlandi. B iroq, muayyan MKL1 funktsiyasini ingibitorlashga olib keladigan molekulyar maqsad 1 ekanligi ma'lum emas. N O NO O C F 3F 3 C C l H H N NO O C F 3F 3 C C l H 1 ( C C G - 1 4 2 3 ) 2 ( C C G - 1 0 0 6 0 2 ) Sxema 18: Rho/MKL 1/SRF ni bosgqaradigan ingibitot 1 va cheklaydigan tuzulish analogi 2 larning sturukturalari. Makromolekulyar maqsad (lar) ni aniqlash 1 biz uchun ratsional va strukturaga asoslangan dori-darmonlarni ishlab chiqarishni talab qiladi. RhoA bilan bog'liq kasalliklarni davolash uchun yanada kuchliroq va tanlab ta’sir qiladigan terapevtik vositalar yaratishni talab qiladi. Bizning optimallashtirish bo'yicha dastlabki urinishlar laboratoriya sharoitida nipekotik (bis) amid analogiga olib keldi (CCG-100602, 1-rasm), kamroq kuchli bo'lgan (IC50 9,8 qM ,1,5 qM) birikmalar olindi, lekin shunga o'xshash maksimal samaradorlik bilan ishlatiladigan kamroq darajada zararli sitotoksisit mavjud edi . Shuning uchun biz affin namunalarini loyihalash uchun shablon sifatida tanladik. Buning uchun molekulyar maqsadlarni muvaffaqiyatli izolyatsiya qilish va identifikatsiya qilish past afinitik ligandlar fotolabeling yoki kam-mo'l maqsadlar talab qilinadi. Bu keng qamrovli izolyatsiya va tozalashni ta'minlaydi, ammo maqsadga osonlik bilan erishmadik. Shunga asosan biz asos sifatida

fotoaktivator funktsional guruhlarni birlashtira olamiz (SAR) 2 deb faraz qildik. Turli xil guruhlardagi reaktivligi va kimyoviy selektivligi mavjud birikmalar olindi. Biz ko’zlagan maqsadlarga fotomonollash odatda hujayra lizisidan keyin amalga oshiriladi. Biroq, agar 2-molekulyar maqsad uchun multiprotein kompleksi bo'lsa, oqsillar membrana bog'langan yoki yadro uchun integral bo’ladi, jarayonda hujayra ajralib chiqishi uning yaxlitligini buzishi mumkin edi, shuning uchun u 1 ga yaqinligini saqlab qola olmaydi. Aslida, faqatgina amalga oshirilgan muvaffaqiyatli ID tadqiqotlari buzilmagan hujayralar yordamida amalga oshirildi. Biz bu ideal yondashuvni ko'rib chiqdik. Bizning mexanizmimizga tegishli hozirgi farazimiz asosida 1-harakat (MKL asosan sitosolga qayta taqsimlanishi), unda buzilmagan aktinli sitokkeleton yoki yadro talab qilinishi mumkin. Bizda shu sababli fotosintezli namunalarini loyihalash uchun tanlandi, erkin bo’lgan ya'ni biotin yoki fluoretsentsiya yorlig'i yo'q bo’lgan birikmalar olindi. Ushbu yondashuv turli xil afzalliklarga olib keldi: (1) probalar kam molekulyar og'irliklar va qutb sirtlari maydonlarini saqlab qoladi shuning uchun yaxshi hujayra permeability hisoblandi, (2) minimal tizimli o'zgarish uchun yaqinlik saqlab qolish ehtimolini oshiradi va (3) maqsadga yaqinligi hujayralar har qanday fotolabeling ishlaridan oldin fenotipik tajribalar natijasida olinadi. Tagsiz photoproblar ham mos keladigan biotinilatsiyaga nisbatan kamroq nospesifik ulash fotoproblar ko'p natijalarga olib kelishi xabar qilingan edi. Tagsiz fotoproblarimiz dizayni modelga moslashgan Cravatt guruhining faoliyatiga asoslanib kashshoflik qilgan oqsillarni profillashtirish (ABPP) amalga oshirildi. Bu esa, shu jumladan maqsad bilan ishlarni amalga oshirishni talab qiladi. Bu ishlarni amalga oshirish uchun ligand, reaktiv funktsionalligiga e’tibor bergan holda, maqsadga muofiq kovalent bog'lash uchun, yoki azit yoki asetilen yon guruhini, keyinchalik izolyatsiya qilish va vizualizatsiya uchun yorliq (masalan, biotin yoki fluorofor) klik kimyosi orqali amalga oshirildi. Ushbu texnologiya juda muvaffaqiyatli bo'lib, tirik hujayralardagi va hatto umuman olganda ferment faolligini profilaktika qilishda organizmlarda qo’llash mumkin . ABPPda reaktiv funktsiyali kovalent bog'lanish odatda ma'lum bir enzimatik reaktsiyaga bog'liq bo'ladi. Lekin fotoaktivator guruhlar (PGs) ham ishlatilganda bu reaksiya sodir bo’lmasligi mumkin . Ushbu texnologiyani hujayra ichidagi maqsadga moslashtirishni 2-rasmda ko'rsatilganidek, identifikatsiya qilishni rejalashtirganmiz. Barcha hujayralarda (A) bioprobo bilan tasdiqlanganidan so'ng, hujayralarda kupaytirish ishlari amalga oshirildi. UB yorug'likjdan keyin hujayralar oqsillarni kovalent ravishda ajratib qo'yadi, bu jarayon proba (B) ga qo'yildi. Keyin kimyoviy moddalar vizualizatsiya qilish uchun kovalent ravishda biotin yoki floresan qo'shiladi va izolyatsiya (C)

qo'llaniladi. Har qanday izolyatsiya qilingan oqsillar hazm qilinadi va yuqori aniqlikjda mass-spektral tahlillar bilan aniqlanadi. N N O O H N N O O H N N O O H PG PG PG bog'lovchi bog'lovchi bog'lovchi N N N TARGET TARGET 1) hujayra bilan kupaytirish 2) Fotolizis 1) hujayralar lizisi 2)TAG-N3 C B A Sxema 19: Butun hujayrada tagsiz fotobelgilash uchun maqsad (PG=fotoaktivasosli guruh, TAG=flurosen guruh yoki biotin). Biz PGs sifatida benzofenon va azidni tanlab oldik, sintetik qulaylik va ularning qo'shimcha komponentlari asosida 2-fotoreaktivli (benzofenon C-H ga qo'shiladi, azid geteroatom-H zanjirlariga kiradi) [12] xossasini ifodalaydi. Bundan tashqari, benzofenonning toza bo'lganligini aniqladi va amid bog’i biologik faollikni saqlab qoladi (3, 1-jadval) [23]. Agar PGga qo'shimcha ravishda, asetilen guruhini biriktirilsa bunda o’zgacha faollik paydo bo’ladi. Oldindan aytilganidek (ma'lumotlar ko'rsatilmagan), bir etir (amid qarshi) biologik faollikni saqlab turish borasida ustunlik qildi. Shunday qilib, bir necha model aralashmalar efer biriktirgichi va PG joylashishini taminlaydigan biologik faol moddalar majmui tayyorlandi (1-jadvalga qarang). Boks bilan himoyalangan nipekotik kislota (4) bilan reaksiyaga kirishdi, standart EDC-vositachilik amidatsiyasi ostida almashtirilgan anilinlar 5 ni o'z

ichiga oladigan TFA katalizatori bilan amidlar 6 himoyalanishning faolligini oshiradi. Keyingi benzoil kislotalar bilan ikkinchi amidatli 7 oxirgi bis (amid) analoglarini berdi 8. Bundan tashqari, biz model azidini (sxema 2) sintez qildik. 4-xloro-3- nitroanilin (9) ning akrililigini ta'qib qilgan nitril guruhini temir va xlorid kislota yordamida anilin olish uchun qaytarish orqali azido guruhi diazotirlash 11 sintez boshlandi. Kaliy gidroksid bilan deatsetillanish anilin 12 ni aniqladi, u keyinchalik 4 bilan birlashtirildi va amin berish uchun himoyalangan modda olindi 13. 3-metoksi-5-triftorometilbenzoy kislota bilan yakuniy amidatsiya modeli taqdim etadi 14. B o c N O HO R 2R 1 H 2 N H N NO R 2R 1 R 4R 3 O O H N NO R 2R 1 R 4R 3 O 4 5 6 7 81 ) E D C , D M A P C H 2 C l 2 2 ) T F A , C H 2 C l 2 , 1 0 C a , R 1 = C l ; R 2 = O M e ; R 3 = P h C O ; R 4 = H b , R 1 = O M e ; R 2 = C l ; R 3 = P h C O ; R 4 = H c , R 1 = H ; R 2 = P h C O ; R 3 = C F 3 ; R 4 = O M e E D C , D M A P , C H 2 C l 2 Sxema 20: Benzofenonning asosiy sintez natijalari. H2 N C l N O 2 1 ) A c 2 O 2 ) F e / H C l s u v E t O H A c H N C l N O 2 A c H N C l N 3 H 2 N C l N 3N a N O 2 , N a N 3 9 10 11 12 H 2 O / H C l 3 0 % K O H H N NO N 3R 1 6 1 ) E D C , D M A P C H 2 C l 2 2 ) T F A , C H 2 C l 2 , 1 3 C O 2 H F 3 C O M e N NO N 3R 1 F 3 C O M e O 1 4 Sxema 21: Arl azidi sintezi modeli. Jadvalda barcha jarayonlarda xosil bo’lgan moddalarning yangi biologik faollik ma'lumotlari keltirilgan. Bunga quyidagilar kiradi: Rho /Lusiferaza muxbirining genini MKL1 / SRF-ga asoslangan ifodasi (IC50 SRE.L) va maksimal samaradorlikning o'lchovi ko'rsatilgan SRE. L ning sinovdan o'tgan maksimal dozasining foizini ingibitorlash (100 pM) amalga oshirildi. Biz avvalgi ishimizda ham ta'kidlaganimizdek ushbu parametrlar yangi moddalarning samaradorligini taxmin qilish uchun muhimdir va hujayra migratsiyasini ingibitorlash[8] jarayonida amalda qo’llaniladi. Jadval 1da ko'rsatilganidek, barchasi namunaviy jarayonlar qo'rg'oshin kompleksiga nisbatan yaxshi faollikni davom ettirdi. 2 foiz funt stavkasi hech qanday sitotosiklik mavjud emas. Ushbu natijalarga asoslanib

biz asetilenlarni oxirgi probalarimizda efir orqali o'rnatishga qaror qildi va eng ko'p metoksi guruhlari pozitsiyalaridagi aloqalar faol modellar 8a, 8c va 14 ajratib olindi. Fotoapparinlik probani 19 tayyorlash 3- Diagrammada keltirilgan. Anilin 15 Bog’ himoyalangan, keyin esa alkillangan propargil bromidi olindi. Himoyalashdan so'ng, anilin 17 Bog’ bilan himoyalangan nipekotik kislota (4) bilan birlashtirilib, deproteksiyondan so'ng amid 18 olishga erishildi. Final bilan ulashish 3-benzoyilbenzoy kislotasi oxirgi probani 19 ga berdi. Birik ma Sturuktura IC 50 S RE.L (μM) b Chekl anganlik % SRE.L (μM) b Chekl anganlik WST- 1(μM) c 3 O N NO O C l H 9,9 75 0 8a O N NO O C l O M e H 8,3 84 0 8bO N N O O OMe Cl H 11 64 0 8c OHN NO O O M eF 3 C 5,3 60 0 14 O C l N 3 HN NO O O M eF 3 C 7,0 77 13 Eng faol model 8c asosida fotoprobani sintez qilish Diagramma 4 da ko'rsatilgan. Qattiq kislota 20 alkillashdan oldin propargil bromid bilan efirni

qo'shib efirlashtiriladi 22. Saponifikatsiyalash, oldindan tayyorlangan piperidin 6c bilan amidlash tushirilishi, 24-sonli probani taqdim etdi. Nihoyat, ikkita azid fotoproba tayyorlandi. Birinchisi, 25 (5-sxema), 14- modelga asoslangan holda, ilgarigi kislota bilan amid tayyorlangan azid o'z ichiga olgan piperdin 13 (sxema 2). Ikkinchi proba, 28, azid va asetilenning joylashishini o'zgartirib, anilin 26 dan tayyorlangan diazotizatsiya / azidatsiya yo'li bilan amalga oshiriladi, keyin esa standart 27 va 18-sonli amidli kuplaj, oxirgi aril azid fotosintezini olish uchun, proba 28 foydalanildi .Cl OH H 2N Cl O BocHN Cl O H 2N1 ) B o c 2 O T H F , 2 ) B r C H 2 C C H , K 2 C O 3 , d i a k s a n T F A C H 2 C l 2 1 ) 4 , E D C , D M A P C H 2 C l 2 2 ) T F A , C H 2 C l 2 HN O Cl O N H N O O Ph O Cl O N H3 - P h C O - P h C O 2 H E D C , D M A P Sxema 22: Benzofenonning fotoalaqadorlikni 19 tekshirish sintezi O HF 3 C O H O S O C l 2 M e O H , 0 C O M eF 3 C O H O O M eF 3 C O O B r C H 2 C C H , C s 2 C O 3 D M F , 7 0 C 2 0 2 1 2 2 O HF 3 C O O N a O H M e O H , H 2 O 2 3 6 c , E D C , D M A P C H 2 C l 2 NF 3 C O O N OO H 2 4 Sxema 23: Benzofenonning fotoalaqadorlikni 24 tekshirish sintezi

O HF 3 C O O 2 3 1 3 , E D C , D M A P D C M NF 3 C O O NO N 3C l 2 5 H O HF 3 C O N H 2 N a N O 2 , N a N 3 H 2 O / H C l , 0 C O HF 3 C O N 3 NF 3 C N 3 O NO O C l 2 6 2 7 2 8 H 1 8 , E D C , D M A P C H 2 C l 2 Sxema 24: Arl azidining fotoalaqadorlikni tekshirish sintezi 2-jadvalda to'rtta yakuniy shakldagi biologik ma'lumotlar, tarixiy fotoprobalar sintez qilinganligi keltirilgan. Yaxshiyamki, barcha probalar faol bo'lsa ham, benzofenon 19 ga teng 24 va azidli probalar 25 va 28 ga nisbatan kuchliroq edi. Uning ustun kuchiga asoslanib, biz benzofenonni 24ni (IC50 = 2.7 pM) qo'shimcha tadqiqotlar uchun tanladik. Birikm a Sturuktura IC 50 S RE.L (μM) b Chekla nganlik % SRE.L (μM) b Cheklang anlik WST- 1(μM) c 1 9N O O Ph O Cl O NH 6 ,6 57 0 2 4 N F3C O O N O O H 2,7 60 0

2 5N F3C O O N O N3 Cl H 11 75 4 2 8 N F3C N3 O N O O Cl H 17 54 2 Fotolabeleyadan oldin biz funktsiyani saqlashni tasdiqlashni istadik . PC-3 prostat hujayralarining hujayrali ko'chish modelida yuqori darajadagi faollik ostida tekshikdik. Hujayralar (5.0 x 105) 10% FBS o'z ichiga olgan DMEM ichida qoplangan va 12-plastinka plastinkasida yig'ilishga erishildi. 24 soatdan keyin, chiziq 200 μL pipet uchi yordamida tayyorlandi. 0.5% FBS o'z ichiga olgan DMEM va o'zgaruvchan konsentrasiyalari 24 yoki 0.1% DMSO nazorat qilish uchun ishlatildi. Yaraning tasvirlari olingan, yorqin maydon yordamida eksperiment boshida invertli mikroskop (Leica DM IRB) 2,5x magnitlanganida tekshirildi. 24 soatdan keyin hujayralar aniqlandi (10% formalin) va bo'yalgan (0,5% kristalli binafsharang) yuqori kontrastli tasvirlarni olish uchun ishlatiladi. Tekshirilayotgan hujayraning jarohatni tanitish ImageJ® dasturi (NIH) hisob- kitoblari yordamida aniqlandi. Natijalar umumlashtirilgan va 24-rasmda keltirilgan. Pro-24, PC-3 hujayra migratsiyasini IC50 (4,7 μM) bilan taqqoslanuvchi SRE.L (2.7 μM) ingibitorlash qobiliyatiga ega. 24-sonli fotolabeling bo'yicha dastlabki tadqiqotlar PC-3 prostata saratoni xujayralarida o'tkazildi. Saraton hujayralar 0,3 μM bilan 30 daqiqa davomida ishlangan va 24 soatga qoldirildi. Ayniqsa, identifikatsiyalashni osonlashtirish etiketli proteynlar, parallel raqobat tajribasi ham bo'ldi, hujayralarni 0,3 μM 24 va katta miqdorda davolash orqali amalga oshiriladi (10-μM) 29 (4-rasm), ya'ni bir oz o'xshash bo'lgan 2 analog Keyinchalik aniqlangan (IC50 = 6,4 μM) SAR tadqiqotlari [23] natijasidir. 30 daqiqada UB nurlanishi qo'llanildi, xona uzunligining uzunligi to'lqin uzunligi sozlamalari yordamida qo'lda nashr etuvchi (366 nm, UBL-56 chiroq, UltraViolet Mahsulotlar, San-Gabriel, CA) moslamadan foydalanildi. Keyinchalik hujayralar lizis qilindi va pastki-bir InvitrogenTM Click-ni foydalanib, iT® Reaction Buffer Kiti azido-Cy5.5 bo'yoqini ishlatdik.

Tagli lizatalarning elektroforez jarayoni yordamida amalga oshirildi, 20 yoki 10 μg oqsilni tashkil qiladi va 5-rasmda keltirilgan. 1chi qator, faqat 0,3 μM aralash 24-ni o'z ichiga oladi va 2 liniyasi o'z ichiga raqibning ancha yuqori konsentratsiyasi 29 oladi . Lane 3 UB aralashmasidan faqatgina tarkibiy qismning 0,3 μM ni o'z ichiga oladi. Ushbu sharoitlarda yuqori aniqlik bilan o'ziga xos bo'lmagan ulanishlar mavjudligi aniq bo'lsa-da, deyarli 24 kjda (oq quti ko'rsatilgandek) 29 ancha o’tib ketgan saratonning hujayralarini davolashi ko'rinmaydi, balki bu muayyan majburiy oqsil muvaffaqiyatli fotolabeled ekanligini ko'rsatdi. UB-nurli bo'lmagan choklardagi lyuminestsent belgilar darajasi, chiziqlarga nisbatan aniq qisqaradi, shunga qaramay kutilganidan ancha yuqori natijaga erishilmadi. Afsuski, biz buning uchun qoniqarli ma'lumotga ega emasmiz. Kelajak tajribalar fotoprobi (bu maxsus bo'lmagan ulanishni kamaytirish uchun bildirilgan [11]) va ishlov berish paytida yorug'likni qat'iy chiqarib tashlash, hujayra lizatlarıda bundan kamroq konsentratsiyadan foydalanishni o'z ichiga oladi. Natijada, biz loyihalashtirilgan va sintezsiz etiketsiz benzofenon va aril azid fotosferitik problarni Rho / MKL1 / SRF transkripsiyasining biologik faolligi butun hujayralardagi ingibitor 2 saqlab qoladi. Muhimi, butun dunyoda eng kuchli fotoproba bilan ishlashni o'rganib chiqdik va prostata saratoni hujayralari o'ziga xoslikni aniqlashda 24 kjda da bir yoki bir necha oqsilga ulanish muvaffaqiyat qozondi. Kelajakjdagi ishlarimiz belgilangan protein (lar) ni aniqlashga qaratilgan. Biz avvaldan 24 fotolabeling ishini takrorlash va etiketli belgini yozish, oqsillarni azido-biotin bilan bosib, shu orqali isolastreptavidin bilan bog'liq moddalar olishni rejalashtirmoqdamiz. Aralashdan keyin 24 kjda chiziqlarning mintaqasi (± raqib 29) tripsin-digested bo'ladi yuqori aniqlikjdagi LC / MS / MS bilan differentsial jihatdan tahlil qilinadi. 1.6. Asimmetrik kataliz uchun ligandlar sintez qilish Bu o’rganilgan tadqiqotda serin yoki treonindan olingan yangi NeoPHOX ligandlarining sintezi ishlab chiqilgan. NeoPHOX ligand oksazolin N atomining yonidagi stereogen markazda metoksikarbonil guruhini o'z ichiga oladi. Metilmagniy xlorid qo'shilishi natijasida to’rtlamchi spirtga olib keladi, bu asilatlangan yoki silillanabilen NeoPHOX ligandlarini ishlab chiqaradi. Yangi NeoPHOX ligandlarini sintezida iridiy-katalizli assimetrik gidrogenatsiya jarayonida palladiy katalizatori o’rnini bosuvchi sifatida ishlatildi. Ikkala reaktsiyada ham yuqori enantioselektivliklarga erishildi, ular hozirgi kungacha eng qimmatli enantioselektiv to’rtlamchi leusindan olingan eng yaxshi NeoPHOX ligandga erishildi [12].

Ularning ya’ni palladiy-katalizli sherikli almashtirish kiritilishi va birinchi marta muvaffaqiyatli qo'llanilishi natijasida enantioselektiv bo’lgan moddalar olingan, ularda fosfinooksazolinlar (PHOX ligandlari) mavjudlari keng tarqalgan va juda aktiv ligand sifatida foydalaniladigan guruh sifatida paydo bo'ldi . Ulardan bittasi PHOX va unga aloqador N, P ligandlarini qo'llashning asosiy sohalari iridiy katalizli assimetrik gidrogenatsiyadir. Rodiy va ruteniy katalizatorlari bilan solishtirganda, iridiy katalizatorligida N, P ligandlaridan olingan xujayralar ancha kengroqdir, ular olifenlarni gedrogenlashda substrat sifatida ishlatilishi kengayadi, substratda har qanday muvofiqlashtiruvchi guruhlarni o’zida biriktiradigan xossasi kuchaydi. Dastlabki Ir-PHOX katalizatorlari yuqori enantioselektivitlarga ega bo'lish bilan birga , olefinlarda qo’llanilganda qoniqarli natijalarga erishdi. Shunday qilib, turli xil oksazolinlardan yoki boshqa azotli birikmalardan olingan geterosiklik ligandlar sinflari o'rganilib, oxir-oqibat, yuqori darajali faollikka ega bo’lgan ligand tizimlarini yaratdik. Olingan bu ligandlar yuqori rentabellikga ega bo’lib, funktsionalizatsiyalangan va faolsizlanib qolgan olefinlar oralig'ini kengaytirdi va vodorod orqali olib boriladigan antioselektivlik reksiyalarini tezlashtirdi. Ko'pgina oksosolin bilan olingan ligandlar orasida ko’plab adabiyotda bayon qilingan oddiy PHOX va ThrePHOX ko'p tomonlama qulay va eng oson faollik ko’rsatadigan ligand sinflaridan biridir. Ammo, ushbu ligandlardan olingan iridiyli komplekslar havo va namlikda ham stabil holatda bo’lib , erkin ligandlar gidrolizga va oksidlanishga moyil hisoblanadi. Ayniqsa, oddiy PHOX ligandlarda bu kamchilik kuzatilgan , ammo ular osonlik bilan faqatgina ikki bosqichda amino spirtli birikmalar olingan, natijada bu kamchilik tufayli past unumga va murakkab tozalashga olib kelgan. Shu sababli, biz P-O munosabatlari P-C birikmasi bilan almashtirilgan strukturaviy analoglarni o'rganishga qaror qildik. Ishlarimiz natijasida olingan ligandni NeoPHOX deb nomladik. Bunday ligandlarning asosini neopentil tashkil qiladi, oddiy –PHOX ga nisbatan havo va namlikka qarshi barqarorroq bo'ladi va sintez jarayonlarida yuqori rentabillikka ega bo’lgan holda ishlaydi degan umiddamiz. N O RR ' 2 P P H O X N O RO N O RR ' 2 P R ' 2 P o d d i y P H O X N e o P H O X Sxema 25:Assiy fosfinooksazolin ligandlarning sturukturalari. NeoPHOX ligandlarini olish uchun sarflangan potentsial juda qisqa yo'nalish 3-xloropivaloyl xlorid (3) bilan ta'minlanganligi Diagramma 1 da ko’rsatilgan.

Nukleofil almashinuv jarayoni adabiyotlarda ma'lum neopentil uglerod atomlarida ancha qiyindir, bu ustunlik sababli diarilfosfidning xloroalkiloksazolin 2 anion bilan reaktsiyasi natijasida fosfinning kiritilishini mumkinligini ko'rsatdi. N O R R'2P N O R Cl 1 2 H2N HO R O Cl Cl 3 4 Sxema 26: Retrosentitik analiz uchun NeoPHOX ligandlar. Ushby va boshq. neopentil galoid reaksion qobilyatini turli xil metall difenilfosfidlarga ega tizimlarda o'rganib chiqdi va albatta, reaktsiya sodir bo'ldi. Yodidlar uchun radikal bir elektron uzatish jarayoni asosiy yo'lni topdi, shu orqali tegishli bromidlar va xloridlar uchun SN2 mexanizmini afzal ko'rdi. Rossi va boshq. shuni ko'rsatdiki, asosiy mahsulotlarini neopentildan yaxshi rentabellikda olish uchun xlorid va suyuq ammiak bilan natriy difenilfosfid mavjud eritmani UB nurlanishi orqali SNR2 reaktsiya mexanizimi orqali amalga oshirish kerak. Xuttner va hamkasblari esa yuqori natijalarga erishdilar, buning uchun diarilfosfinlarning nukleofil reagentlar rentabelligida DMSO ichidagi MeC (CH 2 CI) 3 , suvli KOH li muhitni asos qilgan holda yuqori haroratda, lekin nurlanishsiz jarayonni olib borgan. Dastlabki ishlarimizda Neopentil xlorid va THFda KPPh2 ning mavjud bo'lgan eritmasida qayta oqim sharoitida neopentildifenilfosfinin xosil bo'lishini kuzatdik. Ushbu natijalar yordamida xloroalkil-o’rinbosar tutilgan oksazolinlar 3- xloropivaloyl xlorid (3) amidlari xosil bo'lishi va keyinchalik Burgess reagenti (metil N- (trietilamoniysulfonil) karbamid)dan standart sharoitda foydalanib olindi (Sxema 2). Keyinchalik olib borgan ishlarimizda THF ning KPP 2 bilan nukleofil almashinuvi tasdiqlandi va bunda neopentil xlorid bilan olib borilgan jarayonga nisbatan tezroq sodir bo’ldi. 6 soatdan keyin KPPh2 butunlay o'zgarib fosfinooksazolin xosil bo’lganligini 31 P NMR tomonidan faqat bitta mahsulot signalini ko'rsatadigan spektr tasdiqlaydi. Reaktsiya boshqa kaliyli lfosfidlar bilan ham yaxshi davom etdi. O'z o'rnida tayyorlangan KP (O-Tol) 2 yoki KP (3,5- MePh) THF qaytaruvchi oqimida KH bilan deprotonlash orqali arl fosfinlarni xosil qiladi. Ushbu jarayonda olingan NeoPHOX ligandlari yuqori rentabellikga ega havo va namlik barqarorligini oddiy filtrlash yordamida analitik ravishda sof shaklda olinishi mumkin silika jeli orqali tasdiqladi. [Ir (COD) Cl] 2 va murakkablashuvi NaBAr F (natriy tetrakis [3,5-bis (triflorometil) fenil] borat) mos keladigan tarzda yuqori rentabellikdagi iridiy precatalystlariga olib keldi. Bu komplekslar ham kislorod va namlikka qarshi yuqori barqarorlikni ko'rsatdi va

sinov chog’ida bir necha oy mobaynida sezilarli darajada parchalanmasdan havoda saqlanadi. Aslida taxmin qilinganidek, NeoPHOX komplekslari Ir-1a-e yuqori samarali katalizatorlar bo'lib chiqdi. Ular xuddi shunga o'xshash narsalarni keltirdilar va ba'zi holatlarda esa, nisbatan yuqori enantioselektivliklar mavjud natijalar ko'rsatilgandek o'xshash SimplePHOX komplekslari bir qator sinov substratlarini gidrogenatsiyalashda olingan (2-rasm) . Mumkinroq sintezni hisobga olgan holda, bu keng miqyosdagi tayyorgarlik uchun juda mos, va qanchalik yuqori erkin ligandlarning barqarorligi, NeoPHOX ligandlari super yoki oddiy PHOX ligandlariga alternative mos kelishini aytib o’tamiz. Birgina kamchilik bu birikmalar ko'p sonli zamonaviy oksazolin-asosli ligandlar - bu boshlang'ich materiali sifatida fert-leucinolning ya’ni xomashyoning yuqori narxidir. Bu esa o'z navbatida sanoatda keng miqyosda qo'llash imkoniyatlarini qisqartiradi. Shuning uchun uning o’rniga to’rtlamchi butiloksazolini almashtirish yo'llarini o'ylab topdik. O Cl Cl 3 H2N OH R 4 O Cl N OH R H Burgess reagenti -H2O N O R Cl 5a, R=iPr, 77 % 5b, R=t-Bu, 95 % 5c, R=Bn, 99 % 2a,R=iPr, 94 % 2b, R=t-Bu, 98 % 2c, R=Bn, 72 % KPR'2 N O R R'2P N O R Ir R'2P BArF 1a, R=iPr, R'=Ph, 92 % 1b, R=t-Bu, R'=Ph, 60 % 1c, R=t-Bu, R'=o-Tol, 86 % 1d, R=t-Bu, R'=3,5-Me2Ph, 83 % 1e, R=Bn, R'=Ph, 60 % Ir-1a, R=iPr, R'=Ph, 92 % Ir-1b, R=t-Bu, R'=Ph, 60 % Ir-1c, R=t-Bu, R'=o-Tol, 86 % Ir-1d, R=t-Bu, R'=3,5-Me2Ph, 83 % Ir-1e, R=Bn, R'=Ph, 60 % Sxema 28: 1-asosiy NeoPHOX Ir-kompleks sintezi.

P h P h S 1 9 8 % O H ( I r - 1 d ) S 2 9 6 % ( I r - 1 c ) O H S 3 9 5 % ( I r - 1 b ) N P h S 4 8 4 % ( I r - 1 a ) M e O S 5 9 6 % ( I r - 1 c ) M e O M e OS 6 9 0 % ( I r - 1 e ) S 7 9 6 % ( I r - 1 d ) Sxema 29: Ir-NeoPHOX katalizatorlar bilan asimmetrik gidrogenlash Ilgari rivojlanishda ishlatilgan variant PHOX ligandlarini tashkil etadi, to’rtlamchi butil guruhini almashtirish bir izopropil guruhi va bir vaqtning o'zida ikkita katta hajmdagi C (5) da tiklash moddalari mahsulotni taqdim etadilar. Ushbu turdagi ligandlar valentligi uchun kirish mumnik bo’lgan yo’ldir, chunli to’rtlamchi-leucine juda qimmatli moddadir. Geminal substansiya tomonidan olib borilgan sterik to'siq -(5) da ionlar izopropil metil guruhlarini boshqarishi kerak koordinatsiya sohasiga yo'naltirilib, to’rtlamchi-butiloksazolin ligandiga o'xshash sterik muhit yaratadi. L - v a l i n R '2 P H C H 3H 3 C H M N O R R sxema 30: L-valinning o’rnida qo’llash uchun C5 oksazolin. Ushbu yondashuvning haqiqiyligini sinovdan o'tkazish uchun valin-ikkita geminal fenil o'rnini bosuvchi NeoPHOX ligand 10 ga ega holatda jarayon olib borilganda, reaksiya C (5) da borishi Diagramma 3da ko'rsatilgan. Afsuski, buning uchun tayyorlangan iridiy majmuasi bo’lgan Ir-10 ligand samarasiz katalizator ekanligini isbotladi. Turli sinov substratlarini gidrogenatsiyalashda enantioselektiv aloqalar ko'p edi. To’rtlamchi butiloksazolin analogi bilan allil spirtli S 2 bilan olingan natijani bu aloqalarni istisno qildi (1- jadval). Ajablanarlisi, C (5) tarkibida ikkita geminal fenil mavjudligi moddaning enantioselektivligini inkor qiladi, bu esa, asosan, C (5) atomi mavjud bo'lmagan Ir-1a katalizatorida yuqori ee qiymatlari bilan ko'rsatilgandek ko'rinadi.

C l H H2 N C O 2 M e P h M g B r 5 0 % H 2 N O H P h P h C l O C l N E t 3 C H 2 C l 2 , 0 o C 8 3 % N O H P h P h C l O H 7 8 C H 3 S O 3 H C H 2 C l 2 9 4 % C l N O P h P h K P P h 2 N O P h P h P h 2 P N O I r P h P h P h 2 P B A r F I r - 1 0[ I r ( C O D ) C l ] 2 N a B A r F C H 2 C l 2 9 1 % 9 10 Sxema 31: C 5- ikki o ’ rinbosarli NeoPHOX - Ir kompleksi sintezi . S1 ee[%] unum[%] S5 ee[%] unum[%] S2 ee[%] unum[%] S3 ee[%] unum[% ] N O iPr Ph Ph Ph2P BArF Ir Ir-10 19 (R) 93 35 (S) >99 84(-) >99 63 (R) 41 N O iPr Ph2P BArF Ir Ir-1a 74 (R) >99 53 (S) 89 88 (-) >99 85 (R) >99 N O t-Bu Ph2P BArF Ir Ir-1b 97 (R) >99 92 (S) >99 83 (-) >99 95 (R) >99

Ushbu salbiy natijalarga asoslanib, biz yangi yondashuvni tanladik, boshlang'ich materiallari sifatida serin yoki treonin (4-rasm) qabul qilindi. Ushbu aminokislotalarning karboksil guruhi uchun almashuvchi vazifasini to’rtlamchi- leusinning to’rtlamchi-butil guruhi bajaradi, huddi shu vazifani Grinyar yoki alkillit reaktivlarini va keyinchalik uchinchi darajali alkogolning himoya qilinishini ta'minlaydi. Ushbu yondashuvning o’ziga xos xususiyati bu alkilmetal reagent va to'g'ri tanlov orqali himoya guruhida ligandning sterik xususiyatlari optik xossalari ma'lum darajada saqlanadi. Bu turdagi PHOX ligand guruhlari bundan oldin salqin va muvaffaqiyatli tayyorlangan iridiy katalizli gidrogenatsiyaga ishlatiladi [29,30].N O R3 OR2 P R1 R1 R3=H, Me N O R3 CO2Me P R1 R1 R3 CO2Me HO H2N HCl Sxema 32: Retrosintetik analiz uchun serin va treonindan NeoPHOX ligandlarning kelib chiqishi. NeoPHOX ligandini 14% ga olib kelgan sintez 46% umumiy rentabellik Diagramma 4 da keltirilgan. Birinchi bosqichda treonin metil efiri gidroxloridi istalgan amidga 96 %11ga aylanadi. Keyinchalik Burgess reaktivi bilan siklizatsiya jarayonida oksazolini 12 toza holatda 89% unumda xosil bo’ldi va bu jarayonda konfiguratsiyani gidroksi-almashtirilgan uglerodga aylantirish sodir bo’ladi. Ishlab chiqqan jarayonimizdan kelib chiqan holda ikki marta metilmagniy xlorid va difenilfosfin blokini darhol kiritish jarayoni davom etdi va natijada 68% ga yaqin unum bilan birinchi avlod NeoPHOX ligandlari xosil qilindi. CO2Me NH2 OH HCl Cl O Cl Et3N CH2Cl2 96 % Cl O N OH CO2Me H Burgess reagenti -H2O 89 % Cl N O CO2Me 2 ekv. MeMgCl -780C dan 800C Cl N O OH N O OH Ph2P KPPh2 15 soat 68 % 11 12 13 14 Sxema 33: Treonin sintezi uchun asos bo’ladigan NeoPHOX ligand sintezi.

Grinyar reaktivini o'z ichiga olgan uchta strategiyamiz , metil efir yoki N- himoyalangan birikmalarni olish jarayonini qisqartirishini tekshirildi, ammo bu g’oya muvaffaqiyatsiz bo'lib chiqdi. Xloro amidga Grinyar reaktivi qo'shilishi natijasida xloro amid bilan maqsad qilingan 11 ga erishilmadi ammo, 15 ga Grinyar reagentlari bilan ishlov berilganda P-laktam 16 xosil bo'lganligini ko'rsatdi (sxema 5) [28]. H 2 N C O 2 M eH C l C l O C l C l O N C O 2 M e N E t 3 , C H 2 C l 2 H C l O N O H P h P hH P h M g B r 1 5 1 e k v . P h M g B r C l N C O 2 M e O N O C O 2 M e 1 6 Sxema 34: Maqsadga muofiq bo’lgan β-laktam kurinishi. Shu kabi serindan xosil bo'lgan NeoPHXni tayyorlashga barcha urinishlar natijasida, ayniqsa ligandlarni uchinchi bosqich sintez qilish uchun belgilangan yo'nalish bo'yicha to'qqizta yangi NeoPHOX ligandilar 14 xosil bo’lishiga olib keldi (Diagramma 6). Burgess reagent bilan oksazolin xosil bo'lishi jarayonida istalgan oksazolin orqali (noma'lum produktsiyalar aralashmasidan) olib borilganda xosil qilmaydi. Biroq, oxir-oqibat, xloroalkiloksazolin 18, -78 ° C darajasida qisqa reaktsiya vaqtlaridan keyin 95% unum bilan dietil- aminosulfurtriftorid (DAST) [31] xosil qilindi.CO 2Me HCl H2N OH Cl O Cl Et 3N CH 2Cl 2 79 % Cl O N OH CO 2Me H DAST CH 2Cl 2, -78 0C, 30 min, K 2CO 3 95 % N O Cl CO 2Me 17 18 2 e k v , M e M g C l 0 0 C 7 8 % N O Cl OH N O OH KPPh 2 THF, 15 soat 39 % Ph 2P 19 20 Sxema 35: Serin sintezi uchun NeoPHOX ligand.

Xuddi shu sharoitda, ushbu mahsulotni Treonin 12 uchun ishlatilgan metilmagniy xlorid bilan ishlov berilganda (4-sxema) mahsulotlarning noma'lum aralashmasiga olib keldi. Grinyar reagenti o'rniga 0 ° C ga qo'shilganda -78 ° Cga tushurildi va reaksiya aralashmasi keyinchalik xonaga qadar isitiladi, bunda haroratda istalgan19- mahsulot 78 % unumda xosil bo'lgan. Ushbu masalalarni yechib bo'lgach, kerakli sovuqlikga asoslangan NeoPHOX ligand 20, 23% unumda serin metilefir gidroxloridi olindi. Keyinchalik to’rtlamchi spirtlar 14 va 20 ni krimniy bilan va asetil bilan bir qatorga holatlarga aylantirdik, stereo va elektron tuzulishi jihatdan turli xil tuzulishli moddalar olinib enantioselektivligi va katalitik faolligi iridiy komplekslariga mos keladiganlari mavjudligi aniqlanadi. Kiremniy yoki boshlang'ich moddalarni kiritish uchun dastlabki urinishlar kaltsiy xlorid bilan deprotonatsiyaga uchragan kiremniy bilan ishlov berilgan triflatlar yoki asetil xlor bilan reaktsiyasi muvaffaqiyatsiz yakunlandi. NeoPHOX ligand 14 bularning ostida hech qanday reaktsiya ko'rsatmadi, bu usul muvaffaqiyatli ishlatilgan bo'lsa- da, shartlar to’rtlamchi spirtlar alkillanishi va ochililishi shu kabi serin bilan olingan PHOX ligandlarni [30] xosil qilindi. Turli xil aminlar, 2,6-lutidin nihoyat muvofiq asos sifatida aniqlandi kerakli maxsulotlar 67-76% unumda ajratib olindi (Diagramma 7). Ushbu ligandlardan iridiyli katalizatorlari xosil bo’lishida bis (1,5-siklooktadien) di-iridiy (I) dixlorid, keyin esa NaBArF anion almashinuvi bilan olindi.

N O R2 O R 1P h 2 P N O I r R 2 O R 1P h 2 P B A r F N O R 2 O R 1P h 2 PR 1 O T f y o k i R 1 C O C l , 2 , 6 - l u t i d i n C H 2 C l 2 1 4 R 1 = H , R 2 = M e 2 0 R 1 = H , R 2 = H 1 4 - T M S R 1 = M e 3 S i , R 2 = M e , 6 7 % 1 4 - T E S R 1 = E t 3 S i , R 2 = M e , 7 3 % 1 4 - T B D M S R 1 = t - B u ( M e ) 2 S i , R 2 = M e , 6 8 % 1 4 - O A c R 1 = C O M e , R 2 = M e , 7 6 % 2 0 - T B D M S R 1 = t - B u ( M e ) 2 S i , R 2 = H , 5 4 % 1 ) [ I r ( c o d ) C l ] 2 C H 2 C l 2 , 2 ) N a B A r F I r - 1 4 - O H R 1 = H , R 2 = M e , 9 9 % I r - 1 4 - T M S R 1 = M e 3 S i , R 2 = M e , 8 0 % I r - 1 4 - T E S R 1 = E t 3 S i , R 2 = M e , 9 9 % I r - 1 4 - T B D M S R 1 = t - B u ( M e ) 2 S i , R 2 = M e , 7 5 % I r - 1 4 - O A c R 1 = C O M e , R 2 = M e , 8 2 % I r - 2 0 - T B D M S R 1 = t - B u ( M e ) 2 S i , R 2 = H , 7 7 % Sxema 36: 2-asosiy NeoPHOX ligandlarning asoslari va iridil komplekslarining kurinishlari. 7 ta Ir-NeoPHOX katalizatori ishtirokida uchta alkenlar va asetofenonning fenilimin bilan assimetrik gidrogenatsiyasi natijalar to'plami baholandi (2-jadval). Taqqoslash uchun Ir-PHOX bilan bog'liq to'rtta kompleksga tegishli avvalgi natijalar ham jadvalga kiritilgan. Umuman, tortlamchi-leusindan olingan kompleks Ir-1b va Ir-14-TBDMS komplekslari va Ir-20-TBDMS katta miqdordagi to’rtlamchi-butildimetilsililoksi guruhi eng yuqori reaktsiyani ko'rsatdi va barcha olefinlerin to'liq konvertatsiya qilishga olib keladi. Ustida Ir-14-OH va ser-PHOX- OMe boshqa katalizatorlar erkin gidroksi va metoksi guruhi, juda past yoki hech bir konversiya bermadi. Murakkab ser-PHOX-OMe [30] oksazolin guruhidagi metoksi funktsiyasi katalizatorni gidrogenatsiya sharoitida kompleks muvofiqlashtirilishi sababli olib tashlash metall markazida barqaror gidrid-ko'prikli yadroga olib keladi. Shu kabi katta-Ir-14-OAc va ser-PHOX-OAc ning S1 va S3 olefinlari bilan to'liq bo'lmagan spirt guruhlari , konvertatsiya qilish hali ham reaktiv ekanligini isbotladi. Shu kabi natijalar NeoPHOX analogli Ir-14-Oksazolin guruhidagi asetoksi guruhini tashuvchi OAc ekanligi aniqlandi. Metallga yaqin polar bog’i mavjud markaz katalitik faoliyatni kamaytiradi yoki butunlay inkor etadi. Koordinatsion kislorod funktsiyasining ta'siri bo'lishi mumkinligi tahmin

qilindi, bu tahminni kremniy bilan kuzatilgan turli xil konvertatsiyalarni ham tushuntirib beradi, E-reaktor katalizatorlari, f-BuMe 2 Si seriyasidagi pasayish Et 3 Si> Me3Si kabi kuzatildi. Ir-gidrid komplekslari gidrogenatsiyalash vaqtida oraliq moddalar sifatida xosil bo'ladi. Kuchli kislotalar [32] gidrogenlash sharoitida efirlar [33] trimetilsililning parchalanishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, erkin gidroksi guruhini gidrogenatsiyalash vaqtida erkinlashtiruvchi qisman desilyatsiya bo'lishi mumkin. Katta aniqlik bilan olingan past konvertatsiya qilishning sababi, kislota-labil trimetilsilil efirni o'z ichiga olgan L- Ir-14-TMS guruhini xosil qiladi . S1 ee[%] unum [%] S2 ee[%] unum [%] S3 ee[%] unum [%] S4 ee[%] unum [%] Ir-14-OH 41 (+) 10 n.d 7 (S) 4 Ir-14-OAc 87(S) 59 90 (+) 92 90 (S) >44 16 (S) 73 Ir-14-TMS 92(S) 38 88 (+) 82 82 (S) >40 67 (S) 5 Ir-14-TES 97/ b 96(S) 59/ b 87 89/ b 88(+) 60/ b >99 90/ b 90 (S) 87/ b 98 68/ b 62(S) 8/ b 32 Ir-14-TBDMS 96(S) >99 91(+) >99 94(S) >99 49(S) 79 Ir-20-TBDMS 90(S) >99 84(+) >99 92(S) >99 77(S) 79 Ir-1b 97(R) >99 97%(-) >99 97%(R) >99 97 (R) >99 Ser-PHOX- OMe n.d 1 57(+) 9 32(S) 3 5(R) 2 Ser-PHOX-Bn 92(S) 27 79 (+) 43 46(S) 34 21(S) 1 Ser-PHOX- OAc 92(S) 90 91(+) >99 56(S) 70 56(R) 99 Ser-PHOX-Bz 92(S) 88 92(+) >99 69(S) 91 53(R) >99

N O Ir OR Ph2 P BAr F Ir-ser-PHOX-OM e: R=M e Ir-ser-PHOX-OBn: R=Bn Ir-ser-PHOX-OAc: R=Ac Ir-ser-PHOX-OBz: R=Bz NeoPHOX katalizatorlari orasida eng reaktiv kompleks katta miqdorda TBDMS guruhi bilan birga eng yuqori enantioseliktivlikni S 1-3 alkenlarini gidrogenlashda ko ’ rsatdi . Bundan tashqari, olingan PHOX katalizatorlaridan eng samarali PHOX-OAc va ser-PHOX-OBz ekanligi tasdiqlandi. Faollik nuqtai nazaridan va enantiomerik xossa jihatidan bu katalizatorning ishlashi xossasini ifodalaydi va ular Ir-1b ferf-leusin xosil bo'lgan kompleksiga o'xshash bo'ldi. Ushbu Ir-20-TBDMS kabi asosli komplekslar, kamroq enantioselektivlik hsil qildi. Imin gidrogenlashda S4-jadvalda ko'rsatilgan katalizatorlarning hech biri yuqori enantiyoselektivlikni xosil qilmadi. Bir necha treonin va uch o'lchamli tuzilmalar bilan serindan xosil bo'lgan NeoPHOX iridiy komplekslari va ma'lum fosfinooksazolin komplekslari X-nurini diffraktsiyasi bilan aniqlandi. Bizning fikrimizcha, muvofiqlashtiruvchi sohani sterik himoyalashga qaratilgan to’rtlamchi darajali spirtlarni himoya qilish guruhlari o'zaro bog'liq gidrogenlash natijalari bilan olingan. Olingan kristalli strukturalardan treonin va serindan xosil bo'lgan NeoPHOX iridiy komplekslarining muvofiqligi, asosan, ferf-leusin tomonidan olingan NeoPHOX kompleksi bilan bir xil 6 a'zoga ega bo'lgan iridaktikaning geometriyasiga nisbatan, u qayiq shaklidagi konformatsiyani saqlaydi. Iridiyning sterik sharoitida sezilarli farqlar mavjud emas, to'rtta kremniy oksidli NeoPHOX komplekslarida markaz bo'lishi mumkin, enantioselektivlikning farqini tushunib olish mumkin. Metoksi bilan ataladigan biroz tafovut qilingan PHOX kompleksidan farqli o'laroq, plex ser-PHOX-OMe, himoyalangan uchinchi spirtli guruhida bu komplekslar iridiy markaziga ishora qilmaydi. Ushbu efir kislorod atomining iridiy markaz bilan o'zaro ta'siri bu kuchsiz asosli PHOX ning reaktivligi yo'qligining sababi murakkab. Silikat efirlarida kislorod atomlari kuchli bo'ladi va iridiy markaziga koordinatsiyani oldini olish uchun himoyalangan holatga bo’ladi. Fosfinooksazolin ligandlari aslida mo'ljallangan assimetrik palladiy-katalizli alilli almashtirishlarni biz sinovdan o'tkazdik. Bu reaksiyada yangi NeoPHOX ligandlari ham o’rganildi. Qiyoslash uchun, eng zamonaviy ligandlar bilan (E) - 1,3-difenilalilasetatning dimetil malon bilan reaktsiyasi nükleofil sifatida biz standart sinov deb tanladik (sxema 8). Ligand 14 dan erkin gidroksidi bilan olingan ikkita katalizator guruhi va unga tegishli bo'lgan trietilsilitsil bilan himoyalangan mahsulotining ikkitasi ham 90%

va enantioselektivitlarni navbati bilan 98% ee ni tashkil qildi. Ligand 14-TES yanada samarali bo'ldi va mos keladigan to’rtlamchi-leusin-yangi NeoPHOX ligandidan 1b (97% ee) dan ham afzalroq edi. Keyinchalik substrat sifatida (E) -1,3-dimetilalil asetat sinov qilindi (Diagramma 9). Uchta sinovdan o'tgan katalizatorlar bia kutgan natijalarni bermadi. Barcha holatlarda va enantiomerikada rentabellik past edi, eng yaxshi ligand 14 uchun faqat 41% ga yetdi. Qizig'i shundaki, sterillikni ko'proq talab qiluvchi ligand 1,3-difenilalil asetat uchun yuqori enantioselektivlik 14-TESga olib kelmadi. Nihoyat, ligandlar ham talabchan bo'lgan uslubiy substrat (sxema 10) xosil qilindi. Siklogeksan-2-en-1-yl benzoat bilan allilga almashtirishda sezilarli darajada enantiyomerik ortiqcha 70% ligand 14-TES yordamida aniqlandi shunga o'xshash juda past enantioselektivit PHOX ligandlari [4] da ham kuzatilgandi. Ligand 14 ni oson gidroksi guruhi bilan ishlatish natijasida kamroq qoniqarli natijaga erishdik. Faqat balki 53% unumda xosil bo’ldi. Shuningdek, ee trietilsililga qaraganda analog 14-TES ancha past edi. NeoPHOX ligand 1b uchun enantiyomerik ko’rsatkich (5%) kamroq edi. Ushbu natijalar yangi avlod NeoPHOX ligandlari palladiy-katalizli alliyli almashtirishlar amalga oshirildi. Eng muvaffaqiyatli, eng ko'p qo'llaniladigan oksazolin asosidagi N, P ligandlar nojo'ya bo'lmagan amino kislotadan to’rt-leusinadan olingan. Ushbu boshlang'ich materialning yuqori narxni pasaytiruvchi omil hisoblangan keng ko'lamli ilovalar mavjud edi. Treonindan olingan NeoPHOX ligandlari bu jihatdan qiziqarli alternative xossani beradi. Treonin to'qqizta qurilish bloki sifatida ham enantiyomerik sifatida mavjud mo'tadil sharoitda shakllanadi. Buning eng samarali ligandi stereo-kamerada yirik hajmli CMe2OSiMe2f edi. Bu guruhini o'z ichiga olgan seriyali, yadro markazida Ir-katalizatorlari olefinlarni assimetrik gidrogenatsiyalashga olib keldi, eng yaxshi N, P ligandlari, shu jumladan, ferf- leusinga asoslangan NeoPHOX analogini o'rganish orqali bu xossalar ochildi. Asimmetrik Pd-katalizli allilli almashtirish, shuningdek, istiqbolli enantioselektivitalar olinib, assimetrik katalizdagi ushbu ligand sinf uchun yana bir muhim xususiyati ularning moslashuvchan xossasidir. Ushbu maqolada, substratning osongina o'zgarishiga imkon beruvchi tezis stereogen markaz iritilgan. Grinyarning turli reagentlaridan foydalanib, kechki bosqich oraliqli efirlar guruhiga to'g'ri keladigan to’rtlamchi darajali spirtli guruh mavjud. Keyingi silil- yoki gidroksil guruhi asilatsiyasi turli NeoPHOX ligandlarining sintezi uchun imkonini beradi. Shunday qilib, sterik hajm va stereogen markazdagi tiklash jarayonini muvofiqlashtirish qobiliyati ma'lum bir dastur uchun sozlanishi mumkin.

1.7. β-arilatli alkilamidlarni Pd-katalizatorligida sintez qilish. Inert C-H zanjirlarini ishlab chiqish uzoq muddatli zamonaviy organik sintezning maqsadi hisoblanadi. O'tgan o'n yilliklar mobaynida keng ko'lamli sa'y- harakatlar natijasida tadqiqot va amaliyotlarda C-H faollashtirish / funktsionalizatsiyasi ajoyib muvaffaqiyatga erishildi [1-6]. C-H bogning faolligini oshirishda qo’llaniladigan usullardan biri C-H faolligini qo'llab-quvvatlaydigan DG (yo'naltiruvchi guruh) guruh moddalardan foydalanish hisoblanadi. Metall katalizatorni ishlatish nazorat qiluvchi DG ning o'zgarmas vazifasini [7-9] osonlashtiradi. Oddiy trans-C-H faollashtirish strategiyasini shakllantirish uchun , DGqo’llash iqtisodiy tejamli usul hisoblanmaydi. Chunki reaksiyaga kirishuvchilarga DG ni o'rnatishda qo'shimcha reaktsiyalar, operatsiya bosqichi hozirgi kunda ma'lum bo'lgan DG-yordamida talab qilinadi . Masalan, keng tarqalgan o'rganilayotgan reaktsiyalarda, AQ (8-aminoxinolin) ni DG sifatida belgilab, oldingi reaktsiya (shu jumladan izolyatsiyalanish), shuningdek, kislota xloridlari va AQ keyinchalik o'tkaziladigan majburiy protsedura C-H transformatsiyasiga olib kelishi mumkin. Ishlayotgan qo'shimcha vaqt davomida ishlash DG o'rnatish reaktsiyasi va tozalash bilan bir qatorda bog'liq kimyoviy moddalar iste'mol qilish samaradorligini sezilarli darajada kamaytiradi. Natijada yartilgan usul C-H faollashuviga asoslangan sintez bosqichlarini iqtisodiyotining printsiplariga moslashtirdi. Shu nuqtai nazardan, DGni o'rnatish jarayoni DG-ga asoslangan C-H faollashuvida kimyoviy tarkibida yuqori darajaga chiqardi [13]. DG-dan olingan qo'shimcha xarajatlar muammosini hal qilish amalga oshirdi, domino reaktsiyasi tushunchasi bir nechta kimyoviy bog'lanish jarayoni bir bosqichda bajarilishi nazariy jihatdan eng yaxshi variant hisoblandi. Boshqa tomondan biologik jarayonlar bilan yaqin aloqada bo'lishlari sababli, klinik dori preparatlari, amidlar sinflarini yaratish organik sintezning eng muhim maqsadlaridan biri hisoblanadi. Representativ C-H sintezi uchun protokol ishlab chiqilgan alkil /arilamidlar, AQ yordamidagi C-H funksionalizatsiyasi reaktsiyalari keng tadqiq qilingan. Bu ishlar uchun ko’p yildan beri tayyorgarlik qilindi va N- AQ amidlarining aralashmasi ma'lum bo'lgan sintezlarda, doimiy jarayonida olindi. AQning bevosita xom substratlarga ulanishi mumkinligi keyinchalik bir bosqichda keyingi arilasion transformatsiyasini ta'minlaydigan jarayonni kuchaytirish uchun juda qulaydir. Bu maqsad qilgan nazariya bilan bir qatorda domino ham qiziqish uyg’otgan reaksiyalar va C-H funksionalizatsiyasi kimyosi mavjud AQ yordamidagi β-C-H funktsionalizatsiya ishlarini C (sp3) -H munosabatlarini faollashtirish orqali alkilamid reaktsiyalari orqali amalga oshirildi va bu β-arilamid sinteziga nisbatan eski usul hisoblanadi. Qachonki C (sp3) -H alkilishi, arilasion yoki shu jumladan

ma'lum bo'lgan misollar turli xil o'tish metall katalizatorlarini ishlatib, oksigenatsiyalash palladiy, nikel va temir kabi boyitilgan moddalar ishlatish orqali tarkibiy jihatdan turli xil amidlar sintezi, ikki bosqichli jarayon AQning substratga o'rnatilishida operatsiyani o'z ichiga oladigan jarayonlar sodir bo’ladi. Quyuda, bizning natijalarimiz haqida xabar beramiz, qo'shimcha bir tomonlama domeni yondashuvini yaratish, turli xil sintez qilish uchun oldingi DG o'rnatishsiz arilatli alkilamidlar sintezi amalga oshirilgan. Qo'zg'alishni boshlash uchun AQ 1, butiril xlorning (2a) va yodobenzol (3a) ta’sirlashishi model reaksiya sifatida tanlandi. Pd (OAc) 2 mavjudligida birlamchi reaktsiya maqsadli mahsulot 4a (kirish 1, 1-jadval) xosil bo’lishi kuzatiladi. O'zgarish katalizator massasining reaksiya ta'sirida 5 mol% to'g'ri ekanligini tasdiqladi (2 va 3 yozuvlari, 1-jadval). Turli xil tekshiruvlar PdCl2, Pd / C, Pd (PPh3) 4 kabi palladiy katalizatorlari yaxshi natijalarni ko'rsatishi (4-6 yozuvlari, 1-jadval) aniqlandi. Ko'rsatkichni yaxshilash va hal qiluvchi modda turlarining ta'siri K2CO3 va p-ksilon ta’sirida eng yaxshi tayanch qo'shimchalar va reaksiya muhiti bo'lib hizmat qilishi spektrda (7-15-jadvallar, 1-jadval) aniqlandi. Boshqa tarafdan, oxirgi optik-reaksiya 120 ° C temperaturasidagi eritmaning natijasi ekanligini ko'rsatdi (16 va 17 yozuvlari, 1-jadval). Jadval : Reaksiyaning optimal sharoitlar.N NH 2 Cl O I Erituvchi, T Pd katal. N O H N 1a 2a 3a 4a Ro’yhat Katalizat or Asos Erituvchi Unum (%) b 1 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 p-ksilol 75 2 c Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 p-ksilol 74 3 d Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 p-ksilol 51 4 PdCl 2 K 2 CO 3 p-ksilol 52 5 Pd(PPh 3 ) 4 K 2 CO 3 p-ksilol 44 6 Pd/C K 2 CO 3 p-ksilol Kam miqdorda 7 Pd(OAs) 2 Na 2 CO 3 p-ksilol Kam miqdorda 8 Pd(OAs) 2 NaHCO 3 p-ksilol Kam miqdorda 9 Pd(OAs) 2 Cs 2 CO 3 p-ksilol 63 10 Pd(OAs) 2 KOH p-ksilol Kam

miqdorda 11 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 1,4- dioksan 26 12 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 CH3CN Kam miqdorda 13 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 Toluol 43 14 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 DMF Kam miqdorda 15 Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 DMSO Kam miqdorda 16 e Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 p-ksilol 72 17 f Pd(OAs) 2 K 2 CO 3 p-ksilol 55 a Asosiy sharoitlar:1a (0,2mmol), 2a (0,2 mmol), 3a (0,3 mmol), katalizator (5 mol%), asos (0,4 mmol), erituvchi (2 mL), jarayon 120˚C da aralashtirildi( erituvchi uchun quyi chegarasi) 12 soat davom ettirildi. Unumlari aniqlandi. c Pd(OAs) 2 (10 mol%). d Pd(OAs) 2 (3 mol%). e Temperature 130˚C. f Temperature 110˚C Yuqorida keltirilgan optimallash tajribalaridan so'ng, bu doirada keyinchalik arilatli amidlar sintezida bitta maqsadli yondashuv mavjud edi, turli xil aril yodidlarni va favqulodda xlorli birikmalar olindi. Olingan natijalarga (2-jadval) ko'rsatilgan, turli yo'nalishdagi butanolli, geksanolli, oktanol va dodekanollarning barchasiga yaxshi reaksiyon faollik ko'rsatdi va mos keladigan β-arilatli mahsulotlarning sintezi amalga oshirildi. O’zaro o’xshash komponentlarida ham aril yodidlarning reaksion qobilyat yaxshi muvofiqligi kuzatildi. Turli xil funktsional guruhlar, shu jumladan alkil, alkoksil, galogen, nitro va boshqalar substratning turli xususiyatlaridan qat'i nazar, juda yaxshi rentabellikga ega reaksiyalar va mahsulotlar odatda yaxshi ajraldi. Ahamiyatga sazovor narsa shundaki, yagona arilatlangan mahsulot diyodobenzollarga qaramasdan saqlanib qolgan (4f va 4s, 2-jadval). 2-yodopiridin bo'lganida ish bilan kutilgan reaktsiya kuzatilmadi (25,2-jadval). Bundan tashqari, 3-metilbutanoyil- xlorid, yodobenzol bilan ikkilamchi alkil xlorid ham reaktsiyaga to'sqinlik qiladi. Va nihoyat, ishga kirish yozuvi bromobenzol faqat 1 va 2a reaktsiya sherigi sifatida taqdim etilgan, maqsadli mahsulot 4a xosil qilingan. Jadval: β-akilatli alkilamidlarning yolg’iz o’zining sintezi uchun chegaralar.

N N H 2 R C lOH I P d ( O A c ) 2 , K 2 C O 3 p - k i s i l o l , 1 2 0 C R NO NH 1 a 2 3 4 Royhat R Ar Maxsulot Unum (%) b 1 CH 3 Ph 4a 72 2 CH 3 4-MeC 6 H 4 4b 65 3 CH 3 4-OMeC 6 H 4 4c 77 4 CH 3 4-ClC 6 H 4 4d 76 5 CH 3 4-BrC 6 H 4 4e 74 6 CH 3 4- IC 6 H 4 4f 78 7 CH 3 4- NO 2 C 6 H 4 4g 86 8 CH 3 4-COMeC 6 H 4 4h 72 9 n-C 3 H 7 Ph 4i 74 10 n-C 3 H 7 4-Me C 6 H 4 4j 80 11 n-C 3 H 7 4-OMe C 6 H 4 4k 84 12 n-C 3 H 7 4-Cl C 6 H 4 4l 85 13 n-C 3 H 7 4-NO 2 C 6 H 4 4m 76 14 n-C 3 H 7 3-Me C 6 H 4 4n 80 15 CH 3 (CH 2 ) 4 Ph 4o 78 16 CH 3 (CH 2 ) 4 4-Me C 6 H 4 4p 65 17 CH 3 (CH 2 ) 4 4-OMe C 6 H 4 4q 82 18 CH 3 (CH 2 ) 4 4-Br C 6 H 4 4r 79 19 CH 3 (CH 2 ) 4 3-I C 6 H 4 4s 67 20 CH 3 (CH 2 ) 8 Ph 4t 85 21 CH 3 (CH 2 ) 8 4-OMe C 6 H 4 4u 78 22 CH 3 (CH 2 ) 8 4-Cl C 6 H 4 4v 75 23 CH 3 (CH 2 ) 8 4-Br C 6 H 4 4w 70 24 CH 3 (CH 2 ) 8 4-NO 2 C 6 H 4 4x 71 25 CH 3 Pridin-2 il - - Qizig'i shundaki, AQ va aril yodidlar bilan reaktsiyalarda kam sterik propionil xlorid ishlatilganda, in situ ishlab chiqarilgan propionamid intermediatlar tanlangan bo'lib o'tdi va mos keladigan 3,3-diaril- amidlar 5 (sxema 1) xosil bo’ldi.

N NH2 R Cl O H Pd(OAc)2, K2CO3 p-kisilol, 120 C N H 1a 2e 3 5a, Ar=Ph, 67 % 5b, Ar=4-MeOC6H4, 70 % Ar N O Ar Ar-ISxema 36: Ikki C-H arilatli N-AQ asetamidi. Bundan tashqari, siklogeksilformil kislota (2f) ta'sirlanganda AQ va aril yodidlar bilan bir xil bo'lgan ikkita C-H birikmasi mavjud β-uglerod atomlari bir vaqtning o'zida 2,6-diarilsiklogeksilformamid 6 (sxema 2) olindi. Natijalar ushbu yagona va juft arilatli mahsulotlarning ishlab chiqarilishi mavjud bosqichentsial C- H keng ko'lamli turli alkilamidlarni sintez qilishda arilasion yondashuvi dastur doirasini ko'rsatdi. N NH2 Cl O H H Pd(OAc)2, K2CO3 p-kisilol, 120 C N H 1a 3 Ar-I N O Ar Ar 2f 6a, Ar=4-MeOC6H4, 75 % 6b, Ar=4-BrC6H4, 63 % Sxema 37: C-H arilatli N-AQ siklogeksilformamid Natijada to'g'ridan-to'g'ri 8-aminoxinolinini, alifatik-boshlang'ich materiallari sifatida ochiq akril xloridlar va aril yodidlar, palladiy-katalizli, bitta bosqichli bitta yoki ikkita C (sp3) -H β-arilasion in situ xosil bo'lgan alkilamidlarga erishildi. Ushbu biz o’rganayotgan mavzuning alohida ustunligi juda katta ahamiyatga ega bo’lib qo'shimcha DG talab qilmasdan soddalashtirilgan operatsion jarayon o'rnatish orqali erishildi. Yuqori samaradorlik, umumiy foydalanish sohasi aniqlandi. Bundan tashqari, boshlang'ich materiallari mavjudligi oson bo'ladi, shuning uchun mavjud bo'lgan strategiyani amaliyotga joriy qilish sifatida foydalaniladi. C-H faollashuviga asoslangan arilatli alkilamid sintez amalga oshiriladi. 1.8. Aminoeferlarning sintezi Pinanli seriyali birikmalar (2,6,6-trimetil-bisiklo [3.1.1] geptan), ayniqsa, kislorod- va amino-aloqali birikmalar , tuzulishining o’ziga xosligi va amaliy jihatdan foydalanish mumkinligi bilan barcha kimyogarlarning etiborini tortavermaydi. Pinan birikmalarini tayyorlash uchun asosiy xom ashyo qarag'ay skipidari (Pinus silvestris L.) - α -pinen asosiy komponenti bo’lib, uning asosida turli xil biologik faollik ko’rsatadigan birikmalar sintez qilingan . Ishni davom ettirish jarayonida pinanlarning funktsional guruhini tiklash uchun sintezlar amalga oshirildi va ularning biologik faolligini spektrida , ilgari ta'riflanmagan optik jihatdan faol bo'lgan izopinokamfeolning aminoy efirlari

sintez o’rganildi [14]. Izopinokamfeol (-) - (1R, 2R, 3R-pinan-3-ol) (1) oksidlanish gidroborlash jarayonida (-) - 2-pinen olinganligi aniqlanadi. Bundan tashqari, xloroasetil xlor bilan ikkinchi terpen spirtlarning 1 o'zaro ta'siri piridin ishtirokida metilen xlorid eritmasida eritilgan reaktsiya aralashmasining suyuqoq nuqtasida bir tarzda, (-) - (IV, 2, 3R) izopinokamfeol monoxloroasetat (2) xosil bo’lishi kuzatildi. Birinchi bor alkilash (siklogeksilamin) va ikkilamchi (Dimetilamin, dietilamin, dibutilamin, morfolin va piperidin) monoxloroasetat bilan (2) dietil efir eritmasida eritilgan xolda olib borildi. Galogenlar ichida xlor atomi 2 bilan karbonil guruhining aktivlanishi α-holatni , (-) - (1R, 2A, 3R) amino efirlarining xosil bo'lishi preparatning rentabelligiga 3-8 ga ta’sir etdi. Qanday qilib? Alkilish reaktsiyasida mahsulotning rentabelligi ma'lum amin asosliligining ortishi bilan ortadi. Guruhda dimetil-, dietil-, dibutilaminlarning asosliligi ammo, aminoglobin tarkibida 5 ga erishilganda bir oz pastroq bo'lgan, bu xossa esa dibutilaminda qiyinlishuvi kuzatildi. Piperidin ichidagi azot atomlarining yuqori asos xossasi amino efirlarning sintezini osonlashtirdi. Sintez qilib olingan amino efirlardan tegishli (-) - (1R, 2R, 3R) gidroxloridlar 9-14 va (-) - ( R, 2R, 3R) yodometilatlar 15-19 o’rganildi. Kimyoviy sintez jarayonida ajratib olingan birikmalarning fizik- kimyoviy konstantalari 1-jadvalda keltirilgan . 1-jadbal: 2-9 birikmalarning fizik-kimyoviy konstantalari. Mod dalar Chiqish unumi % Suyuql anish va suyuqash tem ˚C [α] D 20 , gradus n D 20 Brutto formulasi M + 2 88,3 119-120(4) -19,0 1,4820 C 12 H 19 ClO 2 230,7 3 87,6 103-105(3) -17,1 1,4735 C 14 H 25 NO 2 239,3 4 84,3 119-120(3) -17,4 1,4720 C 16 H 29 NO 2 267,4 5 73,7 155-157(3) -24,2 1,4672 C 20 H 27 NO 2 313,4 6 84,9 157-159(2) -24,3 1,4780 C 18 H 31 NO 2 293,4 7 86,9 150(3) -10,6 1,4880 C 16 H 27 NO 3 281,3 8 87,2 144-145(3) -12,4 1,4870 C 17 H 29 NO 2 279,4 9 86,8 213-214 -15,0 - C 14 H 26 NO 2 Cl 275,8 10 87,5 232-234 - - C 16 H 30 NO 2 Cl 303,8 11 81,2 274-275 - - C 20 H 38 NO 2 Cl 359,9 12 87,5 211-212 - - C 18 H 32 NO 2 Cl 329,9 13 88,4 181182 +0,9 - C 16 H 28 NO 2 Cl 317,8 14 90,3 216-218 -15,0 - C 17 H 30 NO 2 Cl 315,8 15 76,0 200-201 -8,3 - C 15 H 28 NO 2 I 381,2 16 77,8 156-157,5 -10,7 - C 17 H 32 NO 2 I 409,3 17 73,9 137-138,5 -12,5 - C 21 H 40 NO 2 I 465,4 18 77,8 170-172,5 -9,4 - C 17 H 30 NO 2 I 423,3

19 80,0 189-191 -10,8 - C 18 H 32 NO 2 I 421,3 Olingan birikmalarning 2-8 tuzilishi NMR 1H, IQ va mass-spektroskopiya, elementar analiz natijalari bilan tasdiqlandi.OH ClCOCH2Cl CH2Cl2, Py O Cl O O NR1R2 O 1 2 3-8 R1R2= CH3(3); R1R2= C2H5(4); R1R2= C4H9(5); R1=H R2=C6H11 NR1R2= morfolin(7); NR1R2= piperidin (8) (6) Sxema 38: Reaksiya jarayoni. Murakkab 2 ning PMR spektrida xarakterli formadagi OCOCH 2 Cl guruhining protonli signalining 2H ning intensivligi 4,34 ppm bo'lgan dublet spektrda ko’rindi. 3-8-gacha aminokislotalarning spektrlarida proton signali COCH 2 NR, R2 guruhi bir juftlik integral intensivligi 2H dan 3,32 ppm sifatida namoyon bo'ldi. Signallar pinan halqasining protonlari va atomdagi substituentlar azot bu tipdagi birikmalar uchun xarakterlidir. Murakkab 2 ning IQ spektrida 1745 sm -1 hududida karbonil guruhining chiziqlari, 1260 sm -1 hududida C-O-C guruhining asimmetrik chiziqlari. C-CI birikmasi tebranishi 830 sm -1 sohisida namoyon bo'ldi. 3-19-moddalardagi IQ spektrlarida 1750-1735 sm -1 gacha bo'lgan sohadagi yutilish chiziqlari C=O aloqalarining valent tebranishlari paydo bo’ldi. C-O-C guruhining valent tebranishlari 1260-1230 sm -1 va R 3 N guruhi 1260-1275 sm -1 gacha bo'lgan sohada namoyon bo'ldi. 6,12 aralashmalarda 3350 sm -1 mintaqada bir guruh bor edi (N-H boglanishining tebranishini kuchaytirish uchun xos). 3-8 birikmalarning mass spektrlarida molekulyar ionlar zichlik bor, ularning intensivligi maksimal 10% erishildi, parchalanadigan mahsulotlarning cho'qqisi elektron ta'sirida amin yo'qotilishi qoldiqlar; 3 - m/e 44, 4 - 72.5 - 128.6 - 97, 7 - 86, 8 - 84. Ionlar fragmentining m/e si 137-pinilli, 44-O-C-0.58 -OCOH 2 - barcha birikmalarda mavjud edi. Aminoefirlarning antifidant faolligini o'rganish izopinokampenol va ularning tuzlari bilan bog'liq usuli bilan Tenebrio molitor qo'ziqoranida [5] barcha sinov qilingan birikmalarga ega ekanligini ko'rsatdi va ular oz miqdorda antifidant ta'sir ko'rsatish xususiyatiga ega ekanligi aniqlandi. Sinov natijalari 2-jadvalda keltirilgan. 2-jadval. 2-19 chi birikmalarning antifidantlik aktivligi haqida Birikm alar Izopinokamfeolaga birikkan guruh Himoyalash darajasi, %

2 Monoxloratsetat- 20 3 Dimetilaminoatsetat- 40 4 Dietilaminoatsetat- 80 5 Dibutilaminoatsetat- 25 6 Seklogeksilaminoatsetat- 15 7 N-morfilonatsetat- 35 8 N-piperidinatsetat- 30 9 dimetilaminoatsetat- gidrixilorid 45 10 dietilaminoatsetat- gidrixilorid 40 11 dibutilaminoatsetat- gidrixilorid 40 12 seklogeksilaminoatsetat- gidrixilorid 20 13 N-morfilonatsetat- gidrixilorid 40 14 N-piperidinatsetat- gidrixilorid 85 15 dimetilaminoatsetat- yodometilat 35 16 Yodometilat dietilaminoatsetat- yodometilat 83 17 dibutilaminoatsetat- yodometilat 30 18 N-morfilonatsetat- yodometilat 30 19 N-piperidinatsetat- yodometilat 20 Tadqiq qilingan birikmalardan antifidant kirish aminokislota 4, N-dietilamino guruhini va uning yodometilatini 16, shuningdek, gidroxlorid 14, loviya bargini himoya qilish darajasi 80% dan yuqori bo'lgan. Faol moddalar uchun ЗК 50 eritmasining konsentratsiyasi, unda himoya darajasi 50 % edi. Moddalar uchun 4,14,16 0,24%, 0,18% va 0,15% edi. Taqqoslash uchun, ЗК 50 qo'ziqorinlari uchun qiymatlari - trifenilinatsetat (standart) 0,1% ni tashkil qiladi. Shunday qilib, o'rganilgan birikmalarning faolligi bremenning ko'rsatkichidan past yoki unga tenglashtirilgan terpenoidlar va ularning xosilalari kichikroq konsentratsiyasi ham tarkibida bo'lgan issiq qonli hayvonlarga toksik ta'sir ko'rsatadi giyohvand moddalar va atrof muhitni kamroq ifloslantiradi, ularning biologik parchalanishini osonlashtiradi. Aralashmalarni 2-19 o'sishini tartibga solish faoliyatini o'rganish, hujayra tarkibida o’rganish metodikasi bo’yicha [9] shakar ko'kasi va xlorella suvo’tida amalga oshirildi. Sinovlarning natijalari 2, 5, 8, 9, 15, 16 birikmalarda xlorella suvo’tida o’rganilganda aniq o‘simliklarning o’sishini tartibga solish faolligi borligi aniqlandi. 16-birikmada issiqlik tasirida gerbitsidlik xususiyatlari va 7 birikmada o'simliklarning o'sishi ingibitorlikning altivligini ko'rsatmoqda va bu aralashmalar turkumi orqali gerbisidlarning yangi avlodini sintez qilish ishlari o’rganildi. 2-19-moddalardagi gerbisidlar faoliyati o'rganildi. Bu jarayon [10] biotestdagi issiqxona sharoitida, Qulay, soya va namlik kabi murakkab sharoitlarda 2, 9, 14, 16, 17, 19 birikmalarda biotestlarning rivojlanishini 20-80

foizga qisqartirdi. Gerbisid olingan moddalar faoliyati nafaqat namoyon bo'ldi, balki vegetativ o'simliklar uchun qo'llanilganda , ularning o'simliklardan ko'ra ko'chatlar orqali kirib borish o'simlik organlari qiyinchiliklari tufayli qulaylashdi. 2-19-gacha bo'lgan aralashmalar juvenoidlar uchun sinovdan o'tkazildi. Tajriba suyuqliklarini zamonaviy usulda qo'llash olti soat davomida yosh o’simlik hujayrasiga hech qanday sezilarli faoliyatni ko'rsatmadi. 2-19 birikmalarning zaharlilik darajasini o’rganish laboratoriya sharoitida nematodlarning lichinkasiga 0,5-2,0 % li konsentratsiyasi ta’sir ettirilganda 40 % faollikni namoyon qildi. Yuqorida keltirilgan ma'lumotlardan shuni xulosa qilish mumkinki, aminoefir bo’lgan izopinokamfeol va uning dimetilamino xosilasi 3 o’zgacha aktivlikni, dietilli aminoefirining 4 yuqori pestitsitlik aktivlikni, ayniqsa uning yodometilati xosilasida 16 bu xususiyat juda yuqori hisoblandi. Moddalarning aktivligini oshirish uchun aminoguruhlarning molekulyar massasi pasayishi bilan oshib bordi. Pipiridin va uning gidroxloridida bu xususiyat teskarisi paydo bo’ldi. Bu kabi sintezlar kelajakdagi terpenoidlarning gerbidsidlik hususiyatli birikmalar guruhini sintez qilishga yo’l ochadi.

II BOB. TAJRIBA QISM Tajriba 1 . p-Xlorfenil-m-tolilaminoatsetat sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: m-toluidin natriy gidrokarbanat 0,84 g (0.01 mol) p-xlorfenilxloratsetat benzol (absalyut) 50 ml Yuqoridagiga o‘xshash jihozlangan tubi dumaloq kolbaga meta-toluidin solinib 50 ml absolyut benzolda eritildi. Uning ustiga 0.84 g (0,01 mol) natriy gidrokarbonat asta-sekin solindi. So‘ngra oz-ozdan chayqatib turgan holda p- xlorfenilxloratsetat solindi. Reaksiya 5 soat davom etib tugagandan so‘ng, aralashmani ajratish maqsadida 5% li ishqor eritmasi solindi. Eritma yaxshilab aralashtirilgandan so‘ng, benzol bilan 3 marta ekstraksiya qilindi. Benzol qavat CaCl 2 yordamida quritildi. Benzol suv nasosida haydab olindi, mahsulot esa etil spirtida qayta kristallanib tozalandi. T suyuq. = 25°S. Reaksiya unumi 2.28 g, 83% ni tashkil qildi. Tajriba 2. Kaliy ftalimid sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: Ftalimid 1,47 g Kaliy gidroksid 0,56 (10 ml 75 % li etil spirtli eritmasi) Teskari sovutgich bilan jihozlangan 100 ml hajmli kolbaga 1,47 g ftalimid va 10 ml absolyut etil spirt solinadi, uning ustiga 0.56 g kaliy gidroksidning 10 ml 75% li etil spirtli eritmasi quyiladi. Eritma tezda sovutiladi va ajralgan kaliy ftalimid filtrlab ajratiladi. Kaliy ftalimid 10 ml atseton bilan yuviladi va havoda sekinlik bilan qizdirib quritiladi. Unum 1.85 g. Tajriba 3. p-Xlorfenilftalimidoatsetat sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: Kaliy ftalimid 1,85 g p-xlorfenilxloratsetat 2 g dimetilformamid 10 ml 1.85 g kaliy ftalimid, 2 g p-xlorfenilxloratsetat va 10 ml dimetilformamid aralashmasi qaytar sovutgich bilan jihozlangan 100 ml hajmli kolbada aralashtirib

turilgan holda 80 0 S temperaturada 6 soat davomida qizdirildi. Reaksion massa xona haroratigacha sovutildi va 20 ml muzli suvga quyildi, bunda modda to‘liq kristallandi. Eritma filtrlanib ajralgan kristall massa 96 % li etil spirtida qayta kristallandi va havoda quritildi. T suyuq. = 46 ° S . Reaksiya unumi 2. 48 g , 8 0 % ni tashkil qildi. Tajriba 4. p-Xlorfenil(dietil)aminoatsetat sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: p-xlorfenilxloratsetat 2 g kaliy gidrokarbanat 0,84 g dietilamin 0,73 g benzol (absalyut) 10 ml Teskari sovutgich bilan jihozlangan 100 ml hajmli kolbaga 2 g p- xlorfenilxloratsetat va 10 ml absolyut benzol solinadi, uning ustiga 0.84 g kaliy gidrokarbonat va 0.73 g dietilamin qo‘shiladi. Reaksion aralashma 5 soat davomida suyuqatiladi. Eritma xona haroratigacha sovutiladi va distillangan suv bilan yuviladi. Benzolli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Benzol oddiy sharoitda, p- xlorfenil(dietil)aminoatsetat vakuumda haydab olinadi. T suyuq. = 144 0 S/28 mm. sim. ust. Unum 2. 17 g, ( 91 %). Tajriba 5. Geksametilentetramin p-metoksifenilatsetatoxlorid sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: p-metoksifenilxloratsetat 2 g geksametilentetramin solinib 1.4 g xloroform 10 ml Yuqoridagiga o‘xshash jihozlangan tubi dumaloq kolbaga 2 g p-metoksifenilxloratsetat, 1.4 g geksametilentetramin solinib, 10 ml xloroformda eritildi. Reaksiya qizdirilganda jadal borib, reaksion aralashma o‘z- o‘zidan davom etishi kuzatildi. Bunda qizdirish to‘xtatildi. Reaksiya 10 minut davom etdi va to‘xtadi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi va xloroform alohida idishga quyib olindi. T suyuq. = 110°S. Mahsulot unumi 2.9 g, 86% ga teng. Tajriba 6. p-Metoksifenilkarboksimetilmochevina sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: p-metoksifenilxloratsetat 0.6 g Mochevina 0.6 g potash 1 g Geptan 10 ml

Teskari sovutkich bilan jihozlangan tagi dumaloq kolbaga 2 g p- metoksifenilxloratsetat, 0.6 g mochevina, 1 g potash solinib, uni 10 ml geptanda eritildi. Reaksiya 5 soat davom etdi. Reaksiya tugagach, erituvchi geptanni suv nasosi vaakumida haydab olindi. Kolbada qolgan moysimon suyuqlikni 100 ml hajmli stakanga quyildi. Vaqt o‘tishi bilan moysimon suyuqlikning yarimi stakan tubida qotib qoldi. Qotmagan moysimon suyuqlikni alohida idishga quyib olindi. Stakan tubidagi qattiq moddani 10 ml 96% li etil spirti bilan qayta kristallandi. T suyuq. = 78°S. Unum 1.48 g, 66%. Tajriba 7. p- Metoksifenildifeniltiokarbazon sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: p-metoksifenilxloratsetat 2 g (0,0 1 mol ) dimetilsulfoksid 10 ml potash 0,69 g (0,005 mol) difeniltiokarbazon 2,56 g (0,01 mol) Teskari sovutgich bilan jihozlangan 100 ml hajmli kolbaga 2 g (0,0 1 mol ) p- metoksifenilxloratsetat va 10 ml dimetilsulfoksid solinadi, uning ustiga 0,69 g (0,005 mol) potash va 2,56 g (0,01 mol) difeniltiokarbazon qo‘shiladi. Reaksion aralashma 3 soat davomida suyuqatiladi. Eritma xona haroratigacha sovutiladi, etilatsetat bilan ekstraksiya qilinadi va distillangan suv bilan yuviladi. Etilatsetatli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Etilatsetat oddiy sharoitda, p-metoksifenil- difeniltiokarbazon vakuumda haydab olinadi. T suyuq. = 305 0 S. (T suyuq. = 191 0 S/32 mm. sim. ust.). Unum 2,47 g (59 %) . Tajriba 8. Geksametilentetramin di(4-metoksifenilatsetatoxlorid) sintezi. Reaksiya uchun olingan reagentlar: uratropin 0,98 g (0,005 mol) p-metoksifenilxloratsetat 2,005 g (0,01 mol) etil spirt 15 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:2 mol nisbatda uratropin va p-metoksifenilxloratsetat solindi. Bunda 0,98 g (0,005 mol) uratropin va 2,005 g (0,01 mol) p-metoksifenilxloratsetat 15 ml etil spirtida eritilgan holda kolbaga solindi. Reaksion aralashma 3 soat davomida suyuqatildi. Reaksiya erituvchining suyuqash haroratida brogan deb hisoblandi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot geksametilemtetramin di(p-metoksifenilatsetatoxlorid)

ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qatlamli qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. Bunda geksametilemtetramin di(p-metoksifenilatsetatoxlorid) kutarilishi p- metoksifenilatsetatoxloridning kutarilishidan farq qildi. R f =0,56452 ga teng buldi. Unum 78 % Tajriba 9. N-4-metksifenilkarboksimetilendietilamin sintezi Reaksiya uchun olingan reagentlar: dietil amin 0,365 g (0,005 mol) p -metoksifenilxloratsetat 1,0025 g (0,005 mol yoki 0,91136 ml ) K2CO3 0,345 g (0,0025 ml) etil spirt (absalyut) 15 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:1 nisbatda reaksion aralashma solindi. Bunda 0,365 g (0,005 mol) dietil amin va 1,0025 g (0,005 mol yoki 0,91136 ml ) p -metoksifenilxloratsetat solindi. Reaksiya natijasida ajraladigan HCl ni neytrallash uchun 0,345 g (0,0025 ml) K2CO3 qo’shilib 15 ml etil spirtida eritildi. Reaksiyon aralashma harorat tasirida suyuqadi, bunda reaksiya erituvchining suyuqash haroratida bordi deb hisoblandi. Reaksiya sodir bo’lganligining asosiy alomati, reaksiya gaz ajralishi bilan sodir bo’lganligidir. Bunda NH3 ajralmayotganini tasdiqlash uchun suvda hullangan lakmus gaz oqimiga tutildi. Gaz lakmusga nisbatan hech qanday munosabat bildirmadi. Demak ajralayotgan gaz CO2 dir. Reaksion aralashma 3 soat davomida suyuqatildi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot dietil p-metoksifenilatsetato amin ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qatlamli qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. Bunda dietil p- metoksifenilatsetato amin kutarilishi p-metoksifenilatsetatoxloridning kutarilishidan farq qildi. R f = 0,45321 ga teng buldi. T suyuq. = 55˚C Unum 45 % Tajriba 10 . N-(4 -metoksifenil karboksimetilen) etilen diamin Reaksiya uchun olingan reagentlar: etilen diamin 1,5 g (0,025 mol) p -metoksifenilxloratsetat 5,0125 g (0,025 mol yoki 4,557 ml ) K 2 CO 3 5,175 g (0,0375 ml)

etil spirt (absalyut) 15 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:1 nisbatda reaksion aralashma solindi. Bunda 1,5 g (0,025 mol) etilen diamin va 5,0125 g (0,025 mol yoki 4,557 ml ) p -metoksifenilxloratsetat solindi. Reaksiya uchun ishlatilgan etilen diamin 1 mol sulfat kislota bilan gidratlangan holatda bo’lganini va reaksiya natijasida ajraladigan HCl ajralishini e’tiborga olgan holda, ularni neytrallash uchun jami 5,175 g (0,0375 ml) K 2 CO 3 qo’shilib 15 ml etil spirtida eritildi. Reaksiyani kuzatish davomida reaksiyon aralashma qizdirmasdan reaksiya sodir bo’ldi. Bu aralashmaning suyuqaganidan xulosa qilindi. Bu ta’sirlashish etilen diamin tarkibidagi sulfat kislota bilan K 2 CO 3 ning natijasidir. Reaksion aralashmadan ko’pirib CO2 gazi ajraldi. Reaksiyon aralashma harorat tasirida suyuqadi, bunda reaksiya erituvchining suyuqash haroratida bordi deb hisoblandi. Reaksiya 1 soat davom etdi. Reaksion aralashmada oq quyqa cho’kindi jinslar paydo bo’ldi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot N- p-metoksifenilatsetato etilen di amin ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qatlamli qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. R f = 0.39432 ga teng buldi. T suyuq. = 46,53˚C Unum 67,85 % Tajriba 11. Sem. N,N’-di-(4-metoksifenilkarboksimetilen) etilendiamin sintezi. Reaksiya uchun olingan reagentlar: etilen diamin 0,75 g (0,0125 mol) p -metoksifenilxloratsetat 5,0125 g (0,025 mol yoki 4,557 ml ) K 2 CO 3 5,175 g (0,0375 mol) etil spirt (absalyut) 15 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:2 nisbatda reaksion aralashma solindi. Bunda 0,75 g (0,0125 mol) etilen diamin va 5,0125 g (0,025 mol yoki 4,557 ml ) p -metoksifenilxloratsetat solindi. Reaksiya uchun ishlatilgan etilen diamin 1 mol sulfat kislota bilan gidratlangan holatda bo’lganini va reaksiya natijasida ajraladigan HCl ajralishini e’tiborga olgan holda, ularni neytrallash uchun jami 5,175 g (0,0375 mol) K 2 CO 3 qo’shilib 15 ml etil spirtida eritildi. Reaksiyani kuzatish davomida reaksiyon aralashma qizdirmasdan reaksiya sodir bo’ldi. Bu aralashmaning suyuqaganidan xulosa qilindi. Bu ta’sirlashish etilen diamin tarkibidagi sulfat kislota bilan K 2 CO 3 ning natijasidir. Reaksion aralashmadan ko’pirib CO2 gazi ajraldi. Reaksiyon aralashma harorat

tasirida suyuqadi, bunda reaksiya erituvchining suyuqash haroratida bordi deb hisoblandi. Reaksiya 3 soat davom etdi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot di(N- p- metoksifenilatsetato ) etilen di amin ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qatlamli qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. R f = 0,30897 ga teng buldi. T suyuq. = 44,76˚C Unum 70 % Tajriba 12. Sem. N,N’-di-(4-metoksifenilkarboksimetilen) geksametilendiamin sintezi. Reaksiya uchun olingan reagentlar: Geksametilendiamin 2,9 g (0,025 mol) p -metoksifenilxloratsetat 20,25 g ( 0,05 mol yoki 18,4 ml) K 2 CO 3 3,45 g (0,025 mol) Etil spirt (absalyut) 20 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:2 nisbatda reaksion aralashma solindi. Bunda 2,9 g (0,025 mol) geksametilen diamin va 20,25 g (0,05 mol yoki 18,4 ml ) p -metoksifenilxloratsetat solindi. Reaksiya natijasida HCl ajralishini e’tiborga olgan holda, uni neytrallash uchun 3,45 g (0,025 mol) K 2 CO 3 qo’shilib 20 ml etil spirtida eritildi. Reaksion aralashmadan ko’pirib CO2 gazi ajraldi. Reaksiyon aralashma harorat tasirida suyuqadi, bunda reaksiya erituvchining suyuqash haroratida bordi deb hisoblandi. Reaksiya 3 soat davom etdi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot sem. N,N’(4-metoksifenil karboksimetilen) geksametilen di amin ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qatlamli qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. R f = 0,58763 ga teng buldi. T suyuq. = 40,67˚C Unum 77,5 % Tajriba 13. N-4-metoksifenilkarboksimetilen etanolamin sintezi. Reaksiya uchun olingan reagentlar: Etanol amin 3,05 g (0,05 mol yoki 2,9 ml (d=1,017 g/ml)) p -metoksifenilxloratsetat 10,025 g ( 0,05 mol yoki 9,114 ml) K 2 CO 3 3,45 g (0,025 mol)

Etil spirt (absalyut) 15 ml Tubi yumoloq 100 ml hajmli kolba qaytarma sovutkich bilan jihozlanib, 1:2 nisbatda reaksion aralashma solindi. Bunda 3,05 g (0,05 mol) etanol amin va 10,025 g (0,05 mol yoki 9,114 ml ) p -metoksifenilxloratsetat solindi. Reaksiya natijasida HCl ajralishini e’tiborga olgan holda, uni neytrallash uchun 3,45 g (0,025 mol) K 2 CO 3 qo’shilib 15 ml etil spirtida eritildi. Reaksion aralashmadan ko’pirib CO2 gazi ajraldi. Reaksiyon aralashma harorat tasirida suyuqadi, bunda reaksiya erituvchining suyuqash haroratida bordi deb hisoblandi. Reaksiya 2 soat davom etdi. Reaksiya tugagach reaksion aralashma furfor kosachaga quyildi, erituvchi bug’latildi. Reaksion aralashma xona haroratigacha sovutildi. Keyin esa xloroformda ekestraksiya qilindi va distillangan suv bilan yuviladi. Xloroformli qism kalsiy xlorid bilan quritiladi va filtrlanadi. Xloroform oddiy sharoitda haydab olinadi. Natijada, oxirgi maxsulot N-4-metoksifenilkarboksimetilen etanolamin ajratib olindi. Maxsulotning xosil bo’lganini isbotlash uchun yupqa qog’oz xromatografiyasi (YuQQX) orqali R f qiymatini aniqladik. R f = 0,4328 ga teng buldi. T suyuq. = 52,56˚C Unum 83 %

III BOB TAJRIBA NATIJALARINING MUHOKAMASI 3.1. Fenollarni xlorasetillash reaksiyalari. Nemis olimlari fenolni xlorasetillash reaksiyasini AlCl3 ishtirokida, 0˚C da CS2 eritmasida olib bordilar va bunda O-asillash reaksiyasi borib, fenilxlorasetat xosil bo’lishi aniqladilar:OH ClCH2COCl OCOCH2Cl AlCl3 -HCl Agar fenol ikki barobar ortiqcha miqdorda olinib reaksiya 10-20˚ C da o ’ tkazilsa C - asillash borib , 2- va 4- gidroksifenasilxloridlar aralashmasi xosil bo ’ ladi : OH ClCH2COCl OH COCH2Cl AlCl3 -HCl OH COCH2Cl G.N.Dorofenko va E.N.Sodiqovlar ham fenolni xlorasetillash reaksiyasini o’rganganlar. Ular yuqoridagi maualliflardan farqli ravishda, reaksiya qobilyati kuchli hisoblangan fenol va xlorasetilxloridni ekvimolekulyar miqdorda olib katalizatorsiz qizdirganlar (14 soat) va 79 % unum bilan O-asillash maxsuloti bo’lgan fenilxlorasetat xosil bo’lishini e’lon qilganlar. Ingiliz olimlari ham xuddi shunday reaksiyani yuqoriroq temperaturada (10-20˚C) va ortiqcha miqdordagi fenolda olib borishganda C-asillash reaksiyasi borib, 2- va 4- gidroksifenasilxloridlar xosil bo’lgan. Yuqoridagi natijalardan xulosa qilib aytish mumkinki, fenolni xlorasetillash reaksiyasi ko’p miqdordagi AlCl 3 ishtirokida olib borilganda reaksiya sharoitiga

bog’liq ravishda O- yoki C-asillash mahsuloti, erituvchisiz va katalizatorsiz olib borilganda esa O-asil-mahsulot xosil bo’ladi. O’zbekiston Milliy Universiteti organic kimyo kafedrasi olimlari tomonidan fenollarni xlorasetillash boyicha sistematik ravishda juda ko’p reaksiyalar o’rganilgan. Ular reaksiyalarni har xil erituvchilarda va turli miqdordagi katalizatorlar ishtirokida o’rganishgan. Mualliflar fenolni xlorasetillash reaksiyasi borishini chuqurroq o’rganish maqsadida uni katalitik miqdordagi FeCl 3 , FeCl 3 ∙6H 2 O, Fe 2 (SO 4 ) 3 va TAA lar ishtirokida erituvchisiz va katalizatorsiz faqat erituvchilarda olib borganlar. Fenolni xlorasetillash reaksiyasi abc. Benzol eritmasida olib borilganda faqat O-asillash reaksiyasi borib, fenilxlrasetat 94 % unum bilan xosil bo’ladi. Fenilxlorasetat xosil bo’lish sxemasini quyidagicha tasvirlash mumkin: O H C l C H 2 C O C l B e n z o l O H C C H 2O C l C l O H CO C l C H 2 C l O CO C H 2 C l + H C lI I I Fenol va xlorasetilxloridning reaksiyasi vaqtida xlorasetilxlorid molekulasida electron zichlik elektromanfiy kislorod tomon siljigan bo’ladi va kislorod qisman manfiy zaryadga ega bo’ladi. Elektromanfiy xlor va kislorod atomlarining ta’siri natijasida uglerod atomi esa qisman musbat zaryadga ega bo’ladi va fenol molekulasidagi gidroksil guruhning juft elektronlari bilan ta’sirlashib, I kompleksni xosil kdladi. Reaksiya davomida kislorod va uglerod o’rtasida valent bogi xosil bo’lib, II kompleks xosil bo’ladi va undan vodorod xlorid bilan reaksiya maxsuloti ajralib chiqadi. Bu reaksiya uchun taklif qilingan O-asillash sxemasi izomer krezollarning xloratsetilxlorid bilan absolyut benzolda olib borilgan reaksiyalariga xam taallukli bo’lib, ularda xam O-atsillash reaksiyalari shu mexanizm bo’yicha boradi . Xloratsetillash reaksiyasi ekvimolekulyar miqdordagi p-bromfenol va xloratsetilxlorid bilan atseton erituvchisida 14 soat davomida olib borilganda reaksiya unumi 80 % ni tashkil etgan. Xosil bo’lgan reaksiya

maxsulotining yupqa qatlam va gaz-suyuklik xromatografiyalari o’rganilganda analizlar natijasi maxsulot ikki xil moddadan — 90 % p-bromfenil- xloratsetat va 10% 5-brom-2-gidroksifenatsilxloridlardan iborat ekanli- gi aniqlangan:OH Br ClCOCH2Cl Benzol -HCl OCOCH2Cl Br OH COCH2Cl Br Bu reaksiya natijasida ham aralash maxsulotlar xosil bo’lganligi sababli, individual modda olish uchun boshqa erituvchilar bilan xam reaksiyalar olib borish zarurligi aniklandi. Bunday reaksiyalardan biri benzol erituvchisida avval p-bromfenol natriy metali ta’sirida p-bromfenolyat holatiga o’tkazilib, so’ngra unga xloratsetilxlorid ta’sir etirilgan. Reaksiya maxsuloti analiz qilinganida ikki xil modda — p-bromfenilxloratsetat (I) va p-bromfenil-p'-brom- fenoksiatsetatlar (II) xosil bulganligini guvohi bo’lindi: OH Br 2 2Na C6H6 OH Br 2 H2 ONa Br ClCOCH2Cl OCOCH2Cl Br Br OCOCH2O Br I II p-Bromfenolni xloratsetilxlorid bilan reaksiyasini faqat benzol erituvchisining o’zida olib borilganda reaksiya 15 soat davom etgan va faqat bitta modda — p-bromfenilxloratsetatdan iborat ekanligi aniqlandi. Sodir bulgan jarayonda reaksiya maxsulotining unumi 90% ni tashkil etgan: O H B r O C O C H 2 C l B rC l C O C H 2 C l C 6 H 6 - H C l

Mirzo Ulugbek nomidagi UzMU organik kimyo kafedrasida o-krezolni xloratsetillash reaksiyasi FeCl 3 , FeCl 3 ∙6H 2 O, ZnCl 2 , Fe 2 (SO 4 ) 3 , TAA- katalizatorlari ishtirokida olib borgan. Reaksiyani olib borishning qulay sharoitlari topilgan va bu sharoitda reaksiya unumi 81% ga (FeCl 3 ) etgan. o-Krezolni kam miqdordagi katalizatorlar bilan xloratsetillash reaksiyasining mahsuloti GSX bilan analiz kilinganda, uning tarkibi uchta moddadan-o-tolilxloratsetat (a), 2-gidroksi-3-metilfenatsilxlorid (b) va 4-gidrokei-3-metilfenatsilxloriddan (d) iborat ekanligi aniqlandi:OH CH3 OCOCH2Cl CH3 ClCOCH2Cl kat -HCl OH H3C COCH2Cl OH H3C COCH2Cl a b d o-Krezolni xloratsetillash reaksiyalarining barchasida 2-gidroksi-3- metilfenatsilxloridning miqdori 4-gidroksi-3-metilfenatsilxlorid miqdoridan ko’proq xosil bo’gan.Ushbu holatini mualliflar nazariy jihatdan tushuntirib berishgan. Mualliflar m-krezolni xloratsetillash reaksiyalari katalitik miqdordagi temir tuzlari va rux xlorid katalizatorlari bilan olib borgan. O’tkazilgan reaksiyada m- krezol miqdorining ko’payishi bilan m-tolilxloratsetat xosil bo’lishi ortgan. m- Krezolni xloratsetillash reaksiyalari 120-160 °C oralig’ida borgan. Temperatura kutarilishi bilan 2-gidroksi-4-metilfenasilxlorid miqdori oshib borsa, 4-gidroksi-2- metilfenasilxlorid miqdori kamayib brogan. TAA-katalizatori ishtirokida reaksiya yuqori temperaturada borgan va 2-gidroksi-4-metalfenatsilxlorid miqdori ham ko’p (79%) bo’lgan. p-Krezol molekulasidagi gidroksil va metil guruhlari 1-tur o’rinbosari bo’lganligi uchun kelayotgan elektrofil guruh ikkala guruhga nisbatan ham o-holatga, ya’ni elektron zichligi ko’prok bo’lgan xolatga kelib o’tiradi. Shuning uchun p-krezolni xloratsetillash reaksiyasida quyidagi izomerlar xosil bo’lishi mumkin: OH CH 3 OCOCH 2 Cl CH 3 ClCOCH2 Cl kat -HCl OH COCH 2 Cl CH 3 p-Krezolni xloratsetillash reaksiyasini sistematik tarzda o’rganish uchun, reaksiyani katalitik miqdordagi FeCl 3 , FeCl3∙6H20, ZnCl 2 Fe 2 (S0 4 ) 3 , TAA-katalizatorlari bilan olib borilgan. Bu reaksiyada katalizatorning tabiati, miqdori, temperatura, reagentlar nisbatlarining reaksiya unumiga

va maxsulot tarkibiga ta’sirini o’rganilgan. p-Krezolni xloratsetillash reaksiyalari unumining FeCl 3 bilan 86-90%-ga yetishi, TAA-bilan esa reaksiya unumining eng kam bo’lishi va 53-58% ga yetishi aniqlangan. Reaksiya maxsuloti tarkibida ikkita modda-p-tolilxloratsetat (p-TXA) va 2-gidroksi-5-metilfenatsilxlorid (2-G-5-MFX) borligi yupqa qatlam xromatografiyasi (YuQX) va gaz-suyukdik xromatografiyasi (GSX) bilan aniqlangan. 3.2. Ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi aminlarning kimyoviy faolligining nazariy taxlili. Ma’lumki aminlar organik birikmalar ichida asoslilikni namoyon qiladigan birikmalar hisoblanadi. Aminlar azоt atоmidagi bo’linmagan elektrоn jufti hisоbiga asоslilik хоssasini namоyon qiladi. Suvli eritmada aminlar RNH 3 + katiоnini hоsil qilib, lakmusni ko’k, fenоlftaleinni malina ranggiga kiritadi. Amino yoki amino guruhlarini o'z ichiga olgan organik birikmalarda, N-H bog’idan H + ajralib turadi:R NH2 R NH H O-H bog'I tutgan gidroksil birikmalariga nisbatan kamroq bo’ladi, bu azot atomining kichik electronegativligi bilan izohlanadi. Ushbu turdagi ayrim birikmalar uchun, spirtlarning dissotsiyalanish konstantalarini aniqlagan kabi aniqlash mumkin: K Anilin 10 -27 Difenilamin 10 -23 Bu holatda, shuningdek, H+ ajratish konstantasi benzol yadrosi tomon siljib ketgan elektron juftning azot atomlarining elektron juftlaridan kattaroqligi bilan ham izohlanadi. Ikki qism o'rtasida joylashgan NH guruhi tutgan juda ko'p kislotali birikmalarda, teskari elektron effektlarni namoyon etadi (buning asosiy sababi sifatida C-effektning mavjudligidir); Ammo, bunday moddalarning kislotalik xossasi har doim ham barcha hollarda bir xil bo’lmaydi. Bunga misol sifatida B. A. Poray-Koshesem va I. V. Grachevim tomonidan o’rganilgan arilnitrozilamin kislotasini kuzatish mumkin. Ma’lumotlar quyidagi jadvalda ko’rsatilgan. Ushbu ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, doimiy o'zgarish o'zgaruvchan guruhlar tomonidan ko'rsatiladigan elektron effektlarga muvofiq amalga oshiriladi (istisno CH3-guruh). X pK

2-nitro 5,9 4-nitro 6,25 4-xlor 6,85 N 7,2 4-metil 6,9 4-metoksi 7,3 Bog'lanish bilan ajralib turadigan boshqa birikmalarda N-H nisbatan oson ajralishi amalga oshadi, masalan, kislotali amidlarda. Ulardagi ajralib chiqish tendentsiyasiga to'g'ridan-to'g'ri biriktirilgan C = O-guruhining NH bog'lamiga katta ta'sirga egaligi bilan ajralib turadi. CH3 C O NH2 K=8 10-16 N-H bog’i bo’lgan imidlarga xos dissotsiyalanish ikki asosli islotalarda , masalan: H2C CH2 C NH C O O K=3 10-11 Shuningdek, ftalimid tomonidan kislota xususiyatni eritmada namoyon etishi, kaliy ishqori bilan ta’sirlashib kaliy ftalimidni xosil qilishi ham yuqoridagi xossalardan kelib chiqadi. Ikkita uglerod-uglerod bog’i N-Hning holatiga kam ta'sirga qiladi. Biroq, agar NH-guruhi ikki tomonlama aloqalar mavjud bo'lgan sikl va ular azot atomi bilan birlashganda, N-H bog’ning kislotaligi ortadi, bunga tipik misol qilib pirrolni ko’rsatishimiz mumkin: N H Pirrol metallar va metallarning spirtli eritmalari bilan yaxshi aloqaga kirishadi. Buning sababi shundaki, pirrol va unga o’xshash bo’lgan boshqa geteroatomli birikmalar benzoid bo'lmagan aromatik birikmalar hisoblanishidir. Dimezilimid (CH 3 SO 2 ) 2 NH ning kislotalik xossasi kuchliroq hisoblanadi. Bu birikmaning kislotalik xossasi sirka kislotadan kuchliroq xisoblanadi. Uning kislotalik xossasi musbat zaryadlangan oltingugurtning elektronoakseptorlik xossasi mavjudligi bilan bog’langan holda tushuntiriladi. Aminlarning zaif kislota bo’lganligi tufayli, ularninhg kislotalilik xossasi ammiakninh kislotaliligi va anilinning kislotaliligi bilan solishtirilgan holda urganiladi. Toza suv bilan ta’sirlashishi natijasida OH - ionlarini xosil qilishiga ko’ra moddalarni ikki guruhga ajratishimiz mumkin:

1. To’g’ridan to’g’ri kation va OH - ionlarini xosil qiladigan moddalar; 2. Eritmadagi suv bilan ta’sirlashishi natijasida ko’p miqdorda OH ionlarini xosil qiladigan moddalar; Bu kabi moddalarda proton biriktirib olishi natijasida ulardan xosil bo'ladigan anion tipidagi kationlari va eritmada OH - ionlarining kontsentratsiyasi ortadi. Alifatik, yog'li- aromatik spirtlar va fenollar gidroksil ionlarining xosil bo'lishi bilan dissotsiyalana olmaydi. Faqat spirtning uglerodi fenil guruhlarini birikishi bilan, para holatda elektronodonor xossaga ega bo’lgan guruhning birikishi natijasida karbakationning xosil bo’lishi bilan OH- ionlarining dissotsiyalanishi mimkin. Ar 3 COH+2H 2 SO 4 =Ar 3 C + +2HSO 4 - +H 3 O + Organik moddalar ichida mavjud bo'lgan ikkinchi turdagi organik birikmalar azot (amin), oltingugurt (tioetir) va kislorod (spirtlar , efir va karbonil birikmalari); bu moddalarda azot, oltingugurt yoki kislorod atomlarining bog’lanishda ishtirok etmagan elektron juftlariga proton qo'shilishi bilan mineral kislotalar bilan reaksiyaga kirishishi mumkin. Aminlar va tioetirlarning galogenli xosilalarida ham xuddi shunga asoslangan holda, qo'shimcha mahsulotlar olinadi. Bu atomlarning valentligi birdan ortiq bo’lishi kerak. Ayniqsa, amin meniral kislotalar bilan amonyum tuzlari xosil qiladi:R N R R HCl R N R R H Cl Trialkilaminning gidroxloridli tuzi yoki trialkilammoniy xlorid Tioefirlarning sulfoniy tuzlari: S R R R'J S R R R' J Trialkilsulfoniy yodid Mineral kislotalarning kislorodli organik birikmalarga qo'shilishi natijasida oksonli birikmalar xosil bo'ladi. Aminlarning eritma muhitida suv bilan quydagicha reaksiyaga kirishishini kuzatishimiz mumkin . R3N H2O [R3NH] OH Aminlarning asoslilik xossasini quydagi muvozanat konstantasi orqali xarakterlash mumkin. K OCH = [ R 3 N H ] [ O H ] [ R 3 N ]

Konstanta qanchalik katta qiymatga ega bo’lsa, aminning asosliligi shuncha kuchli bo’ladi. Muvozanatning o’ng tomonga siljishining asosiy sababi azotning bog’lanishda ishtirok etmagan electron juftlarining ta;siri bilan xarakterlanadi. Shuning uchun aminlarni asosan kuchli kislotalar bilan tuz holida ajratib olinadi. Alifatik aminlarning asoslilik xossasi ammiakka nisbatan hisoblaniladi. Quyida aminlarning K OCH qiymatlari berilgan: K OCH ∙10 5 K OCH ∙10 5 NH 3 1,79 CH 3 CH 2 NH 2 34 CH 3 NH 2 43,8 (CH 3 CH 2 ) 2 NH 96 (CH 3 ) 2 NH 52 (CH 3 CH 2 ) 3 N 56,5 (CH 3 ) 3 N 5,45 Yuqoridagi qiymatlardan shu ma ’ lum bo ’ ladiki , alifatik aminlarning ichida asoslilik xossasi ikkilamchi aminlarda eng kuchli hisoblanadi . Metil guruhlar ta’sirida metilamindan dimetilaminga o’tishda asоslilik оrtadi, ammо trimetilaminda CH 3 guruhlarining fazоviy to’sqinligi sababli asоslilik ikkilamchi aminga nisbatan kam bo’ladi: H CH H N H2 CH H HH CH H N H C H H H C H H HH CH H N à s o s l i k x o s s a s i o r t a d i Ikkilamchi aminlarning yuqori asoslilikka ega bo’lishiga asosiy sabab, azotning elektrodonor bo’lgan metal guruhlarning ta’siri hisoblanadi. Uchlamchi aminlarda asoslilikning kamayishining asosiy sababi azotga birikkan alkil guruhlarning ekranlanish effektini xosil qilishdan iboratdir. Aromatik aminlarning asoslilik xossasini tavsiflash uchun NH2 guruhning benzol yadrosi bilan munosabatini hisobga olish kerak. Shu munosabatda ular ammiakka nisbatan kuchsiz asoslilik xossasini namoyon qiladi, masalan anilinda K OCH =4,6∙10 -10 ga tengdir. Anilinda NH2 ga nisbatan para holatda birr o’rinbosar kirishi natijasida asoslilik xossasi o’zgaradi. Chunki electron zichlikning benzol yadrosiga tortilishi kuzatiladi. Natijada, azot atomining elektron zichligi kamayadi: NH2 Aromatik aminlaring, anilinlarning asosliligi qaram elektronlarning joylashish o’rniga qarab o'zgarishi mumkin va aromatik halqaning turli sohalarida joylashgan o’rinbosarlarning ta’siri b’ladi. Ijobiy elektron effektlarni namoyish

qiluvchi o’rinbosarlar aromatik aminning asosliligini kattalashtiradi, salbiy ta'sir ko'rsatadigan guruhlar esa elektron effektlari asoslilikni kamaytirish: K OCH 25 ∙10 5 p-CH 3 O-C 6 H 4 -NH 2 14,7 p-CH 3 -C 6 H 4 -NH 2 11,3 C 6 H 4 -NH 2 4,6 p-Cl-C 6 H 4 -NH 2 1,5 p-Br-C 6 H 4 -NH 2 1,04 m-Br-C 6 H 4 -NH 2 0,38 m-NO 2 -C 6 H 4 -NH 2 0,04 p- NO 2 -C 6 H 4 -NH 2 0,01 Aminlarning ionlanish konstantasiga va asoslilik kuchiga orto- va orto-orto- holatga o’rinbosar kiritilishi sezilarli darajada o’zgartiradi. Ta’sir etayotgan guruh, orta holatda mavjud bo’lsa, balki birvaqtning o’zida turli ta’sirlar bo’lishi mumkin: elektronlarning ta’siri, bog’ holatining o’zgarish yuli bilan va o’rinbosarning aminoguruh bilan bevosita ta’sirini aytish mumkin. Agar o’rinbosar orto- holatda joylashgan bo’lsa, amino guruhlar koplanarligidan azotdagi taqsimlanmagan elektron juftlarning benzol yadrosining π-elektronlar buluti bilan ta’sirlashishi ham bo’ladi, natijada almashmagan anilinga nisbatan asoslilik yuqori bo’ladi. Fenil guruhi bilan ko’p almashgan ammiakda aromatik aminlarga nisbatan asoslilik yuqori bo’ladi: CH 3 NH 2 ; C 6 H 5 NH 2 ; (C 6 H 5 ) 2 NH; (C 6 H 5 ) 3 N Aminning asosliligi qancha kam bo’lsa, uning tuzuni barqarorligi shuncha past bo’ladi va suvli eritmada oson gidrolizlanadi, muvozanat o’nga siljiydi: [RNH 3 ] + + Cl - + H 2 O = RNH 2 + Cl - + H 3 O + Kislotalarning amidlari juda kuchsiz asoslardir. Bu azotning elektron juftlarini karbonil guruhining manfiy in duksion (-I) va mezomer (-M) ta’sirining kattaligi sababli tortilishi bilan tushuntiriladi. Amidlarda azotning asosliligiga nisbatan kislorodning asosliligi katta bo’ladi. Buning natijasida amidlarga proton birikkanda kislorodga birikish ehtimollilgi yuqori bo’ladi:R C O NH2 H+ R C NH2 OH Asetamidning quruq efirlari HCl bilan ta’sirlashishga chidamsiz, eritma muhtida gidrolizlanib ketadi. NH2 guruhdagi vodorod atomlari metal guruhga almashganda, ammoniy guruhdagi azotning asosliligi ortadi: CH3 C O N(CH3)2

Dimetilasetamid vodorod xlorid bilan tuz xosil qiladi, suvda yuqori konsentrat xosil qiladi, shuningdek, HClO 4 va H 2 PtCl 6 bilan puxta kiristalizatsion tuz xosil qiladi. Mochevina kabi ikki amid guruh va bitta korbonil guruh tutuvchi birikmalar yuqri asoslilikni namoyon qiladi, shuning uchun bu kabi birikmalar bir molekula HNO 3 bilan kiristalizatsion tuz xosil qiladi. Aminlar galogenli xosilalar bilan osonlik bilan ammoniyli tuzlarni xosil qiladi: R 3 N + R’J = [R 3 NR’] + J - Natijada paydo bo'lgan ammoniyning o'rniga qo'yiladigan tuzlarida azot va to'rt xil uglevodorod guruhlari orasidagi bog'lar juda qimmatli hisoblanadi. Bu C 14 uglerodini qo'llash orqali isbotlangan .Shunday qilib, masalan, tetrametil yodidlarini tayyorlashda trimetilamin va C 14 H 3 J qo’llaniladi. tuzni tarkibiy qismlarga ajralib chiqishi natijasida olingan metil iyodidning ¼ qismi radioaktiv uglerodga ega bulgan metil iyodid ekanligi aniq buldi. O'zgartirilgan ammoniy tuzlarning shakllanishi reaktsiyasi o'tgan asrning oxirida NA Menshutkin tomonidan o'rganildi va o’zining asarlari bu yangi ishlarning bayonini keltirdi. Menshutkin strukturaning ta'sirini amin va ularga ta’sir etuvchi guruhlari o'zaro almashtirilgan ammoniy bazasining shakllanishi reaktsiyasi o'rganib chiqdi. Menshutkin reaktsiyasining tezligi va protonni aminga biriktirish qulayligi bir xil omil-qo'shimcha juftlashmagan elektron jufti azotining qobiliyati (biriktirilishi qobiliyati) bilan belgilanishini aniqladi. O'zgaruvchanlik guruhlarining reaktsiya tezligiga ta'siri tezligi barqarorlarini taqqoslash bilan eng qulay tarzda aniqlanadi. Anilin va para-holatda o’rinbosar bo’lgan anilinning reaksiyasi tezlik konstantalarini solishtirish orqali tasir qiluvchi o’rinbosarning reaksiya tezligiga tasiri urganildi. Agar mavjud o’rinbosar elektron berish hususiyati qancha yuqori bo’lsa reaksiya tezligi shuncha tezlashishi aniqlandi ya’ni juftlashmagan eliktronning faolligi oshadi. Menshutkin 100˚C da benzolda eritilgan anilinning alkil brom bilan reaksiyasini urganish orqali oxirgi xulosaga keldi: K 100˚C ∙10 6 C 6 H 5 -NH 2 68 p-Cl-C 6 H 4 -NH 2 34 p-CH 3 -C 6 H 4 -NH 2 96 p-CH 3 O-C 6 H 4 -NH 2 191 p-CH 3 -m-CH 3 -C 6 H 3 -NH 2 707

Elektron nazariya nuqtai nazaridan ifodalangan fikrlar asosida, ushbu ma'lumotlar to'liq qo'llab-quvvatlanadi. Xlor bu sharoitda 2 xil: kuchli –J ta’sir, kuchsiz +M ta’sir namoyon qiladi va allil bromidning almashinmagan anilin bilan o’zaro ta’sirlashish reaksiya tezligini kamaytiradi. Metoksi guruhda ham shunday ta’sirlar bo’ladi, ammo, u para holatda –J tasiriga nisbatan +M ta’siri katta bo’ladi. Natijada reaksiya tezlik konstantasi 3 marta oshadi. p-toluidin molekulasiga meta holatiga 2 ta metil guruhning kirishi reaksiya tezlik konstantasini kuchli oshirishi bilan o’ziga xos xisoblanadi. Para almashingan anilinning orto izomerining allil bromid bilan reaksiya tezligini taqqoslash asosida N.A.Menshutkin orto izomerlarda sterik faktor (fazoviy ta’sir) ta’sirida reaksiya tezligi keskin pasayadi. K 100˚C ∙10 6 o-Cl-C 6 H 4 -NH 2 9 o-CH 3 -C 6 H 4 -NH 2 54 o-CH 3 O-C 6 H 4 -NH 2 143 Demetilanilinning shu bilan birgalikda N,N’-dimetil-p- va m-toluidinlarning allil bromid bilan o’zaro reaksiyasini metil spirtida 22˚C da o’rganilganda para izomeridan meta izomeriga o’tganda reaksiya tezlik konstantalari pasayadi. K 100˚C ∙10 6 C 6 H 5 -N(CH 3 ) 2 10 p-CH 3 -C 6 H 4 -N(CH 3 ) 2 23,7 m-CH 3 -C 6 H 4 -N(CH 3 ) 2 12,0 1939-yilda aromatik aminlar uchun Menshutlin reaksiyasining kinetikasi almashingan dimetilanilinlar bilan metil yodidning o’zaro ta’sirlashishi orqali o’rganildi. Tadqiqot natijasida faollanish energiyasi bilan lgk ning bog’liqlik diagrammasi taklif etildi. Arrinius tenglamasiga asosan:lnk =lnPZ − E RT Bu yerda: P-ehtimollik omili Z-to’qnashuvlar soni E- faollanish energiyasi Agar PZ doimiy bo’lsa quydagi bog’liqlik kattaligini olami: lnk =const − E RT Bunda 2,303 lgk =const − E RT E ni bilgan holda E ning lgk ga bog’liqlik diagrammasini chizamiz, bunda to’g’ri chiziq xosil bo’ladi. Qiyalik burchagi tg=2,333RT ga teng.

Sterik va boshqa ta’sirlar natijasida P faktor o’zgaradi, bunda almashingan guruhning hajmiga bog’liq holda P faktor katta yoki kichik bo’lishi mumkin. Buni orto almashgan dimetil anilinlarning barchasida kuzatdik. Agar benzol yadrosi va amino guruh orasida metilen guruh quyilsa, Menshutkin shu shu reaksiyani allil bromid bilan 100˚C da reaksiya tezlik konstantasi keskin ortishini kuzatadi. Shu bilan bir qatorda alisiklik va to’yingan qator aminlarning allil bromid bilan o’zaro reaksiyasining tezligi katta bo’ladi. K 100˚C ∙10 6 C 6 H 5 -NH 2 68 C 6 H 5 -CH 2 -NH 2 997 C 6 H 11 -NH 2 (siklogeksilamin) 1309 (CH 3 ) 2 CH-NH 2 1257 Anilindan benzilaminga o’tganda reaksiya tezlik konstantasining ortishi birinchi navbatda azotning taqsimlanmagan elektron juftlarini benzol yadrosi bilan aral;ashishi ya’ni benzilamindagi azotning elektron juftlarini benzol yadrosidagi π- elektronlar bilan ta’sirlashmasligi, lekin benzilamindan ammoniy asoslarining xosil bo’lishi jarayoni alifatik aminlarga nisbatan sekin boradi. Fenil guruhining –J ta’siri tufayli undan ham serkinroq boradi. Alifatik aminlarning allil bromid bilan o’zaro reaksiya tezlik konstantasi aminlarning tuzulishiga bog’liq ( reaksiya benzolda 100˚C da olib borilgan). K 100˚C ∙10 6 CH 3 -NH 2 8302 CH 3 -CH 2 -NH 2 3807 CH 3 -(CH 2 ) 2 -NH 2 3783 CH 3 -(CH 2 ) 3 -NH 2 3886 CH 3 -(CH 2 ) 4 -NH 2 3790 (CH 3 ) 2 -NH 30833 CH 3 -CH(CH 3 )-NH 2 1257 CH 3 -CH(C 2 H 5 )-NH 2 1240 (CH 3 ) 3 -N 34463 (CH 3 ) 3 C-N 314 (CH 3 ) 2 (C 2 H 5 )C-N 270 Alifatik qator aminlarning reaksiya tezlik konstantalarini solishtirilsa metilaminga nisbatan, dimetil va trimetilaminlarda reaksiya tezlik konstantasi juda yuqori bo’lgan, eng yuqori ko’rsatkich uchlamchi aminda bo’lib, buning sababi alifatil guruhning induksion ta’siri deya ko’rsatildi. Aminlar spirtlardagiga nisbatan kuchsiz bo’lgan vоdоrоd bоg’lari evaziga assоtsiatsiyalanadi . Ularning vodorod bog’ xosil qilish qobilyati birlamchi aminlarda yuqori bo’ladi:

C H 3 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 N H H H N H C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 C H 3 N C 2 H 5H 5 C 2 C 2 H 5 q a y n . T . = 1 3 3 o C q a y n . T . = 9 0 o C b i r l a m c h i g e k s i l a m i n ( v o d o r o d b o g ' h i s o b i g a a s s o t s i a t s i y a l a n g a n ) t r i e t i l a m i n ( v o d o r o d b o g ' h o s i l q i l m a y d i ) A minlarning eritma muhitida vodorod bog’ni xosil qilishi IQ spektr orqali isbotlangan. Uchlamchi aminlarning vodorod bog’ xosil qilmaydi. Ikkilamchi aminlar esa kuchsiz vodorod bog’lanish mavjud. Birlamchi aminlarda bu bog’lanish kuchli ifodalangan. Aminlar eritmasining muvozanatlashgan holatida faqat ammoniy va gidroksil ionlari bo’lmay, aminlarning gidratlangan holatda ham mavjud bo’ladi. Turtlamchi aminlar eritmada faqat ion kurinishda mavjud bo’ladi, shuning uchun kuchli asosli xossani namoyon qilishi mumkin. Asоsliligi yuqоri (pK a >9) bo’lgan alifatik aminlar fenоlftalein eritmasi bilan binafsha rang beradi. Aminоguruhga ega bo’lgan barcha birikmalar pikrin kislоta ta’sirida pikratlar (tuzlar) - suvda kam eriydigan rangli birikmalar hоsil qiladi. Eruvchanligi yaхshi bo’lgan pikratlar hоsil bo’lganda ham ular eritmasining rangi aminlarnikidan ko’ra yorqinrоq bo’ladi. Misol tariqasida aminlarning asosliligini aniqlash uchun 2,4- dinitrofenolning aminlar bilan ta’sirlashishi turli erituvchilar ta’sirida boradi, uchlamchi aminlar xloroform yoki benzoil xlorid ta’sirida, ikkilamchi aminlar esa uglevodorodlar yoki dioksan ta’sirida, birlamchi aminlar esa etilatsetat muhtida reaksiya sodir bo’lishi kuzatilgan. Aminlarning efirdagi eritmalari оrqali HCl gazi o’tkazilganda ularning gidrохlоridlari kristall tuz hоlida cho’kmaga tushadi. Birlamchi alkilaminlarning IQ-spektrida N-H bоg’ining valent tebranishlari 3380-3400cm -1 va 3320-3340cm -1 sоhada, birlamchi arоmatik aminlarda N-H bоg’ning simmetrik va nоsimmetrik valent tebranishlarga mоs keluvchi yutilish 3500-3300cm -1 sоhada kuzatiladi. Alifatik va arоmatik ikkilamchi aminlar 3360- 3310cm -1 va 3500-3300cm -1 da yutilish sоhalariga ega. Bunda birlamchi aminlarda 2ta, ikkilamchi aminlarda bitta yutilish chiziqlari bo’ladi. Vоdоrоd bоg’i ta’sirida aminlarga хоs yutilish chiziqlari past chastоtalar tоmоn siljiydi. Uchlamchi aminlar IQ-sоhada yutilish hоsil qilmaydi. Arоmatik aminlar 1300cm -1 sоhada (  C-N ) yutilish chiziqlariga ega bo’ladi. Оddiy to’yingan aminlar qisqa to’lqin uzunlikdagi (  230nm) sоhada UB- nurni yutadi. Bu yutilishlar azot atоmi juft elektrоnlarining n   * o’tishi bilan tushuntiriladi. Arоmatik aminlar UB-spektrida 2ta sоha kuzatiladi. UB-spektr aminlarni aniqlashda deyarli ishlatilmaydi. 1 H YaMR-spektrdagi aminоguruh prоtоnlarining k.s. qiymatlari erituvchi, kоntsentratsiya va vоdоrоd bоg’lar hоsil qilinishiga qarab 0.5-5.0m.u sоhada kuzatiladi. Masalan, dietilamin ning 1 H YaMR spektrida (J=7Gts) CH 3 guruhlar prоtоnlariga mоs 1.00m.u. (6ta H intensivligi), CH 2 guruhlar prоtоnlariga tegishli

2.86m.u. (4ta H intensivligi) signallari bo’ladi. N-H prоtоni esa 3.06m.u. sоhada kuzatiladi. Aminlarning 1 H YaMR spektrida aminоguruh ta’sirida qo’shni CH 3 , CH 2 , CH guruhlar prоtоnlari kislоrоd yoki galоgen ta’siriga nisbatan kamrоq kuchsiz maydоn tоmоn siljiydi, NH 2 yoki NH guruhlarning prоtоnlari хuddi ОH prоtоni kabi erituvchi, harоrat va kоntsentratsiyaga bоg’lik hоlda turli sоhalarda qayd etiladi. Ammоniy prоtоnlari esa 6-9m.u. sоhada namоyon bo’ladi. Yuqoridagi ma’lumotlarga asoslanib shuni takidlash mumkinki, aminning asosliligi qancha yuqori bo’lsa, ularning azot atomida joylashdan vodorod atomi nukleofil almashinish reaksiyasiga osonroq reaksiyaga kirishadi. Aminlarning mana shu xossasidan foydalangan holda p-metoksifenilxlorasetatning turli aminlar bilan nukleofil almashinish reaksiyasi o’rganildi. Bunda ikkilamchi, uchlamchi, to’rtlamchi aminlar va etanolamin kabi yuqori faollika ega bo’lgan birikmalar bilan reaksiyalarning borishini va natijada xosil bo’lgan birikmalarning xossalarini taxlil qilishni maqsad qilindi. Nukleofil almashinish reaksiyalarida organic birikmalardagi gidroksil guruh galagenga, galogen guruh gidroksilga, alkoksilga, asetoksiga va amino qoldiqqa almashinish jarayoni, shu bilan bir qatorda ammoniy va sulfoniy asoslari yoki ularning tuzlarini xosil bo’lishi va parchalanishi masalan,C6H5 Br OH C6H5 OH Br (CH3)3N CH3 J [(CH3)3N CH3] J O’tgan asrning 70-yillarda almashinish reaksiyalari asosida molekulyar qayta guruhlanish ko’rsatildi. Ayniqsa, alifatik qatorda bu nukleofil almashinish reaksiyasining mezanizimini tushunish asosida P.I. Voldenning fazoviy qayta guruhlanish reaksiyalari kashf etildi. Oxirgi yillarda olib borilgan kinetic tadqiqotlar asosida boshlang’ich va oxirgi moddalarning fazoviy tuzulishini va nukleofil almashinish reaksiyalarining mumkin bo’lgan zamonaviy mexanizimlari taklif etildi. Birinchi kinetic tadqiqotlar o’tgan asrda N.A.Menshutkin rganik birikmalarning tuzulishi va almashinish reaksiyalarining tezligi orasidagi bog’liqlikni ko’rsatish uchun aminlarning alifatik qator galogenli xosilalar bilan o’zaro ta’sirini o’rgandi: ( C H 3 ) 3 N R G a l [ ( C H 3 ) 3 N R ] G a l Bunday reaksiya tezligi galaogen tabiatiga bog’liqligi aniqlandi. Brom va xlorli xosilalarga nisbatan yodli xosilalar reaksiyaga oson kirishadi. Masalan, trietilaminning har xil tegishli galogenli xosilalkar bilan reaksiya tezligi quydagicha bo’ladi:

C 2 H 5 J 6,3 C 2 H 5 Br 1 CH 2 =CH-CH 2 J 6,6 CH 2 =CH-CH 2 Br 1 CH 2 =CH-CH 2 Cl 0,01 Bundan tashqari reaksiya tezligi uglevodorodning zanjirining uzunligiga bog ’ liqligi aniqlandi . Bunda zanjirning uzunligi qanchalik ortsa , reaksiya shuncha sekin sodir bo ’ ladi ya ’ ni qiyin almashinadi . Sintez jarayonida o’rganilgan reaksiyalarning barchasi S N 2 reaksiya mexanizimi ostida sodir bo’ladi. S N 2 nukleofil almashinish reaksiyasi bir bosqichda, sinxron tarzda sodir bo’ladi va substrat ham, reagent ham tezlikni belgilovchi bosqichda ishtirok etadi.O’tish holati yoki oraliq holat yuqori energiyaga ega bo’lgan shunday holatki, bu holatdan reaksiyaga kirishuvchi sistema dastlabki moddalarga ham, reaksiya mahsulotlariga ham oson aylanishi mumkin. Y - reagent R-X substratga X o’rinbosarga qarama-qarshi tomondan yaqinlashib keladi. Uglerod atomining X o’rinbosar bilan bog’ xosil qilishda ishtirok etgan sp3 –elektronning kichik qismi ( ) katta qismi xisobiga o’sadi va beqaror p-elektronlar ( )vujudga keladi. Uglerod atomi esa sp 3 -gibridlangan holatdan sp 2 gibrid holatga o’tadi va tekis, yassi ko’pinishni oladi. Beqaror p- orbital bilan bir vaqtning o’zida ham reagent Y - va o’rinbosar X elektronlari tutashib, kuchsiz bg’ xosil qiladi. Y- reagent ham, X o’rinbosar ham to’g’ri chiziqda joylashadi. Buni sxemada quydagicha tasvirlash mumkin:Y C X C X Y sp 2 Y C sp 3 X Agar Y- reagentning va X o’rinbosarning fazoviy qiyinchilik tufayli bunday joylashishi mumkin bo’lmasa, reaksiyalar juda qiyin sekin ketadi. Sxemada keltirilgan Y - reagentning electron tuzilishini bunday tushunish kerak: vaatom yoki atomlar guruhi holidagi Y ga (masalan Br atomiga) kelib o’tirishi natijasida Y - anion ( Br - anioni) xosil bo’ladi. U sxemada ikkita p-elektron

shaklida berilgan. Bu buyalgan shakildagi p-elektron neytral atom yki atomlar guruhiga kelib o’tirgan elektrondir. Sxemada ko’rinib turibdiki, aynan shu electron substrat C-X dagi uglerodning X o’rinbosari bilan bog’ xosil qilishda ishtirok etgan sp3 elektronning o’rnini oladi va Y-atom bilan kimyoviy bog’ xosil qiladi:Y C sp3 C X bog’idagi uglerod atomiga tegishli electron esa o’rinbosar bilan birga X- anion shaklidan chiqib ketadi: X Sxemani tushunishda shunga etibor berish kerakki, tarkibidagi electron bilan C-X tarkibidagi uglerodning elektroni turli shakilda bo’ladi. S N 2 reaksiya quydagi o’ziga xos hususiyatlarga ega: 1. Nukleofil reagent Y - reaksiya tezligini belgilovchi bosqichda ishtirok etadi. Aynan shu bosqich reaksiya natijasidagi maxsulotlarni belgilaydi. Ideal holatda reaksiyaning tezligi ikkinchi tartibli reaksiyaning tenglamasi bilan ifodalanadi: υ=k[Y - ][R-X] bu ifodadan ko’rinib turibdiki, reaksiyaning tezligi nukleofil reagentning konsentratsiyasi ortishi bilan ortadi. 2. Optik faollikka ega bo’lgan reaksion markazli birikmalarda optic faollik, odatda, saqlanadi, ammo asimmetrik uglerod atomining bunday almashinishi, bu hodisani birinchi aniqlagan olim Valden sharafiga Valden aylanishi deb ataladi: Y X C X Y C 3. Substrat R-X dagi R-ning tarkibidagi kiruvchi elektronoakseptor o’rinbosarlar S N 2 reaksiyasini tezlatadi. Shuning uchun Gammet tenglamasidagi reaksiya konstantasi musbat qiymatga ega bo’ladi (+0,5-+1,0). S N 1 reaksiya ham, S N 2 reaksiya ham nukleofil almashinishning ikkita ideal mexanizimi hisoblanib, ularning o’rtasida juda ko’p oraliq imkoniyatlar bo’lishi mumkin.

Spirtlarga fosfor uchxlorid, tionilxlorid va fosgen ta’sir ettirib galoid birikmalar olishda S N 2 reaksiya bilan birga ichki nukleofil almashinish S N 1 ham borishi mumkin. Reaksiya asosan qutbli erituvchilarda boradi. Uchlamchi aminlar ishtirokida esa SN2 reaksiya sodir bo’ladi:C OH SOCl2 C O SOCl HCl C O S Cl O C Cl SO2 SN1 C O S O Cl Cl SN2 C Cl SO2 Cl Aproton erituvchilar S N 2 reaksiya uchun qulay erituvchi hisoblanadi. Bunday erituvchilar qatoriga yuqorida qayd qilib o‘tilganidek, dietil efiri, dioksan, 1,2-dimetoksietan, tetragidrofuran, aseton, DMFA, dimetilasetamid, asetonitril, nitrometan, tetrametilinsulfon, DMSO, etilenkarbonat, GMTFA kabi erituvchilar kiradi. Dielektrik o’tkazuvchanlik konstantasi 15 dan katta bo’lgan aproton erituvchilar (yuqoridagi erituvchilardan, oddiy efirlardan erituvchilar), bipolyar aproton erituvchilar deb ataladi. Erituvchining dielektrik o’tkazuvchanligi zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi vakuumdan bir jinsli izotrop muhtga o’tganda necha marta kamayishini ko’rsatadi. Ular R-X substratga ionlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Agar bipolyar aproton erituvchining dielektrik o’tkazuvchanlik konstantasi 40 dan katta bo’lsa (tetrametilensulfon, DMSO, etilenkarbanat), ular ion juftlarini (R + X - ) dissosiasiyaga uchratadi. Aproton erituvchilarda kationlar yaxshi barqarorlashadi. Anionlar esa bunday erituvchilarda yomon barqarorlashadi. Shuning uchun barqarorlashish anionlarning ichki tuzulishiga qutublanuvchanligiga yoki yumshoqligiga bog’liq. Aproton erituvchilarda ularning turg’unlashish darajasi quydagi qatorda ortib boradi: CH 3 O - <CH 3 COO - <C 6 H 5 O - <Cl - <CN - <Br - <N 3 - <C 6 H 5 S - <n-CH 3 C 6 H 4 SO 3 - <J - <SCN - Substrat R-X dagi R metal, etil, izopropil va uchlamchi butyl bo’lgan qatorda, ya’ni CH3X dagi vodorod atomlari bitta, ikkita va uchta metil guruhlariga almashgan qatorda, S N 2 reaksiyaning tezligi kamayib boradi. Chunki almashinish sodir bo’layotgan markaziy uglerod atomi X ga qarama-qarshi tomondan hujumi uchun fazoviy jihatdan to’siladi. R guruhdagi X guruhga nisbatan β-holatdagi vodorodlarning metal guruhlarga almashinishi han S N 2 reaksiyasini qiyinlashtiradi. Buning sababi ham fazoviy qiyinchilikdir.

X guruhning chiqib ketishiga erituvchi katta ta’sir ko’rsatadi. Proton erituvchilarda –H….X- vodorod bog’lari xosil bo’lishi mumkin. Uning mustahkamligi o’rinbosar X ning qattiqligi ortishi bilan quydagi qtorda ortadi: X: I<Br<Cl<F<OR Ammo, proton erituvchilarda o’rinbosar X ning chiqib ketishi quydagi qatorda ortadi: X: F<Cl<I<Br Aproton erituvchilarda esa bu qator quyidagi ko’rinishni oladi: F<Cl<Br<I Demak, o’rinbosarlarning qutublanuvchanligi uning chiqib ketishida katta ahamiyatga ega. U qanchalik yuqori qutublanuvchanlikka ega bo’lsa, shuncha oson chiqib ketadi: Masalan: - + OH 2 , - + OHR, - + SR 2 , - + NR 3 kabi kation o’rinbosarlar tegishli neytral guruhlar -OH, -OR, -SR 2 , -NR 2 ga nisbatan oson chiqib ketadi. Bu guruhlar esa nukleofilligi kattaligi tufayli anion shaklida chiqib keta olmaydi. Bu guruhlar kislotali sharoitdagina kation shaklini olib chiqib ketishi mumkin. S N 2 reaksiyalarda oraliq holat reagent-nukleofilligiga nisbatan yuqori seliktivlikka ega. Bipolyar aproton erituvchilarda nukleofilning salvatlanish darajasi yuqori bo’lmaganligi uchun nukleofil reagentlarning reaksiya tezligi quydagi qatorda kamayib boradi:CN >CH3COO >F >N3 >Cl >Br >I >SCN Bu qator nukleofil reagentlar asosliligini kamayib borish qatoriga mos keladi. S N 2 reaksiyalarda reagent dissosialangan ion ko’rinishida faol reaksiyaga kirishadi. Ion juftlari faol emas. Erituvchining qutubliligi qancha yuqori bo’lsa, u ion juftni ionlarga ajralishi shuncha oson bo’ladi. Vodorod galogenid kislotalar tuzlarining dissotsiyalanishi galogenid anionning qutublanuvchanligi ortishi bilan ortadi. Bipolyar aproton erituvchida kuchli nukleofil kuchsizini siqib chiqaradi. S N 2 mexanizimda boradigan nukleofil almashinish reaksiyalarini bir-biriga aralashmaydigan ikkita fazada (masalan, suyuq-suyuq, suyuq-qattiq) olib borilganda fazalaroro katalizator (FAK) qo’llaniladi. Organik erituvchilar sifatida ko’pincha benzol, dietil efir, asetonitril, dixlormetan, dixloretan, xloroform va boshqalar ishlatiladi. FAK sifatida turtlamchi ammoniy asoslari yoki tuzlari, kraun-efirlar qo’llaniladi. 3.3. Sintez qilingan moddalarning xossalarini matematik modellash va spektrlarining taxlili.  -Galogenkislotalarning fenil efirlaridagi galogen atomi galogenalkanlardagiga nisbatan harakatchan bo‘lganligi uchun amino- guruhga

oson almashadi.  -Galogenketonlardagi elektronoakseptor karbonil guruh galogen atomining reaksiyaga kirishish qobiliyatiga kuchli ta’sir qiladi va galogenketonning ammiak, aminlar bilan reaksiyasini osonlashtiradi: C 6H 5C O C H 2N H C 2H 5 + C 2H 5N H 2 H Br C 6H 5C O C H 2 Br + 2N H 2C 2H 5 - + Galogen atomining amino guruhga almashinishi faqat galogenlarning tabiatiga bog‘liq bo‘lmasdan, galogen bilan bog‘langan uglerod atomining qanday atomlar va atomlar guruhi bilan bog‘langanligiga ham bog‘liq. p-Metoksifenilxloratsetatning aminlar bilan reaksiyalarini tadqiq etish maqsadida ularning turli birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlar bilan reaksiyalari olib borildi: O O C C H 2 C l O C H 3 O C H 3O O C C H 2 N R 1 + K C l + C O 2 + H 2 OK 2 C O 3+ +H N R 1 R R R = R 1 = C 2 H 5 , R = H , R 1 = ( C H 3 ) 3 C , C 6 H 5 , 2 - C H 3 C 6 H 4 , 3 - C H 3 C 6 H 4 , 4 - C H 3 C 6 H 4 O O C C H 2 C l O C H 3 O C H 3O O C C H 2 - K C l + C O 2 + H 2 OK 2 C O 3 + + C 6 H 5 N H N H C N = N C 6 H 5S N N H C N = N C 6 H 5S C 6 H 5 Adabiyotlarda molekulasida alkoksi-, fenoksi- va kislota qoldiqlarini tutgan aminobirikmalarning turli xil biologik faollikka ega bo‘lishi ma’lum. Shu sababli, yangi birikmalar sintez qilish maqsadida, p-metoksifenilxloratsetat bilan geksametilentetramin hamda mochevina o‘rtasida nukleofil almashinish reaksiyalari olib borildi. p-Metoksifenilatsetat geksametilentetramin xlorid sintezini amalga oshirishda p-metoksifenilxloratsetat, geksametilentetramin va erituvchi sifatida geptandan foydalanildi. Bunda reaksiya juda ham jadal borib 3 soat davom etdi va dastlabki moddalar 1:1 mol nisbatda olinganligi sababli reaksiya mahsuloti sifatida to‘rtlamchi tuz – p-metoksifenilatsetat geksametilentetramin xlorid 86% unum

bilan xosil bo‘ldi. Xosil bo‘lgan to‘rtlamchi tuzning suyuqlanish temperaturasi 91°C bo‘lib, gigroskopligi sababli ochiq havoda qoldirilganda suyuqlanib qoladi. Reaksiya quyidagi sxema bo‘yicha boradi:OCH3 CH2 CH2N N CH2 N H2C N CH2 H2C ClCH2COO + CH2 CH2N N CH2 N H2C N CH2 H2C ClCH2COO OCH3 Olingan natijalar qoniqarli bo’lganligi sababli yuqoridagi reaksiyani 2:1 nisbatda amalga oshirdik va jarayon osonlik bilan sodir bo’ldi (4 soat davom etdi). N +N N N+ CH2 C O O O CH3 CH2 C O O O CH3 Cl- Cl- N N N N + 2 Cl CH2 C O O O CH3 = Ilmiy tadqiqot ishlarini davom ettirib, p-metoksifenilxloratsetat bilan mochevinani alkillash reaksiyasi olib borildi. Mochevinani alkillash va atsillash reaksiyalari O‘zMU Kimyo fakulteti Organik kimyo kafedrasida I. P. Sukervanik va I. G. Teshuk lar tomonidan chuqur o‘rganilgan. Bunda mochevinani alkillash reaksiyasining optimal usullari taklif etilgan. Tegishli usul bo‘yicha p- metoksifenilxloratsetat bilan mochevinani potash ishtirokida geptan erituvchisi muhitida 99 °S da 5 soat davomida alkillab 66% unum bilan p- metoksifenilkarboksimetilmochevina olindi. Reaksiya quyidagi sxema bo‘yicha boradi:

O O C C H2 C l O C H3 O C H3 O O C C H2 H N C O N H2 + K C l + C O2 + H2 O H2 N C O N H2 K2 C O3 + +Kaliy ftalimidning galogenalkanlar bilan reaksiyasi ham DMFA eritmasida yaxshi boradi: O O NK C C CICH2COO O CH 3 + O O NCH2COO C C OCH3 -KCI Yuqoridagi kabi ko’pgina yangi moddalar sintezi o’rganildi. p- Metoksifenilxloratsetatning aminlar bilan nukleofil almashinish reaksiyalari natijasida olingan moddalarning ayrim fizik - kimyoviy kattaliklari quyidagi jadvalda keltirilgan. Sintez qilingan moddalarning bir qismining IQ spektri olindi va taxlil qilish natijasida moddalar xosil bo’lgani isbotlandi. p-Metoksifenilxloratsetatning aminlar bilan nukleofil almashinish reaksiyalari asosida sintez qilingan moddalarning unumlari va fizik-kimyoviy doimiyliklari № Moddalarning nomi R-ya vaqti (soat) Modda unumi,% T . suyuq 0 C yoki T . suyuq . mm . sim. ust. 1 p - Metoksifen il (dietil)amino atsetat 5 88 1 48 / / 28 2 p - Xlorfen il (dietil)amino atsetat 5 91 1 44 / / 28 3 p - Metoksifen il (uchlamchi- butil)amino atsetat 4 85 41 4 p - Xlorfen il (uchlamchi-butil)amino atsetat 4 87 37 5 p - Metoksifen il (2-metil-fenil)amino atsetat 5 80 29 6 p - Xlorfen il (2-metil-fenil)amino atsetat 5 83 25 7 p - Metoksifen il (4-metil-fenil)amino atsetat 5 8 4 32 8 p - Xlorfen il (4-metil-fenil)amino atsetat 5 85 26 9 p - Metoksifen il ftalimido atsetat 6 7 9 54 10 p - Xlorfen il ftalimido atsetat 6 80 46

11 p-Metoksifenilatsetat geksametilentetramin xlorid 3 8 6 91 1 2 p-Xlorfenilatsetat geksametilentetramin xlorid 3 88 82 1 3 p-metoksifenil-karboksimetilmochevina 5 66 122 1 4 p-xlorfenilkarboksimetilmochevina 5 6 9 1 06 1 5 p-Metoksifenilatsetat piridiniy xlorid 3 90 1 02 1 6 p-Xlorfenilatsetat piridiniy xlorid 3 94 88 1 7 p-Metoksifenilatsetat trietilammoniy xlorid 3 89 93 18 p-Metoksifenildifeniltiokarbazon 3 59 T suyuq. = 305 0 (T suyuq. = 191 0 S/32 mm. sim. ust.). Sintez jarayonida xosil bo’lgan moddalarning, haqiqatdan ham xosil bo’lganligiga ishonch xosil qilish uchun fizik-kimyoviy usullarga murojat qilindi. Dastlabki ishchi moddaning va reaksiya natijasida olinganayrim moddalarning IQ spektrlari olindi. Spektr natijalari esa olingan moddalarning sturukturalarini tasdiqladi. Substrat sifatida tanlab olingan p-metoksifenilxlorasetatning turli aminlar, xususan ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi aminlar bilan o’zaro nukleofil almashinish reaksiyalari natijasida xosil bo’lgan moddalarning IQ spektrida benzol halqasi bo’lganligi tufayli aromatik sestimadagi C-H bog’ining valent tebranishi (ν C-H arom. ) 2900-3100 sm -1 kuchsiz sohada, aromatik halqaning C=C bog’ining valent tebranishi 1500-1600 sm -1 o’rta sohada va C-H bog’ining deformatsion tebranishi (δ C-H arom. ) 900-700 sm -1 kuchsiz sohada nur yutilishi kuzatildi. 1500- 1600 sm -1 o’tish sihasida esa aromatik halqa skeletining tebranishida yutulish chiziqlari paydo bo’ldi. Sintez qilingan moddalarning karbonil guruhini valent tebranishi (ν C=O ) 1790- 1720 sm -1 intensivligi juda kuchli sohada nur yutulish chiziqlarini yoqqol kurish mumkin. Efir bog’ining valent tebranishlari (ν C-O-C ) 1240-1190 sm -1 , intensivligi o’rta sohada yutilish chiziqlari xosil bo’ldi. Aromatik halqadagi ikkita yonma-yon joylashgan CH guruhlari (1,4-almashinishlar) 1125-1090 sm -1 kuchsiz sohada tebranish chiziqini beradi. Metilen guruhidagi C-H bog’ining deformatsion tebranishi (δC-H) 1480- 1490 sm -1 intensiv sohada nur yutilishi kuzatildi. Olingan birikmalarda monoxlor almashgan alkil- va arilgalogenidlarda C-Cl bog’ining valent tebranish sohasi aniqlanmaganligi, xosil bo’lgan moddalarning barchasida 1250-1180 sm -1 o’rtacha yutulish sohasida C-N guruhga xos bo’lgan valent tebranishni xosil bo’lganligi, shuningdek uchlamchi aminlar bilan xosil bo’lgan birikmaning IQ spektrida –N + -CH 2 - guruhga xos bo’lgan 1440-1400 sm -1 yutulish sohasining kuzatilishi yangi moddalarning hsil bo’lganligini tasdiqladi.

Gidrohinonning monometil efirining IQ spektri ma’lumotlari: 3349,70 sm -1 ν OH ya’ni kuchli, o’rtacha yutulish sohasida; 3083.86, 3034.0, 3013.30, 2951,93 sm -1 aromatik halqaga xos (ν CH ) o’rtacha, kuchsiz sohada; 2834.27 sm -1 yutulish sohasida O-CH 3 xos bo’lgan ν C-H guruhning valent tebranishi; 1633.14, 1607.95, 1512.57, 1455.54 sm -1 kuchsiz yutulish sohasida aromatik halqadagi C=C guruhga xos bo’lgan valent tebranishlar; 1375.80 sm -1 yutulish sohasida CH 3 guruhga xos bo’lgan semitrik deformatsion tebranish; 1276.78 sm -1 o’rtacha intensivlikdagi yutulish sohasida C-O-C xos bo’lgan valent tebranishlar; 1102.16 sm -1 yutulish sohasida C-O guruhga xos bo’lgan valent tebranish namoyon qildi. p-metoksifenilxlorasetatning IQ spektri ma’lumotlari: 3452.17 sm -1 kuchli, o’rtacha intensivlikdagi yutulish sohasida asetil guruhga xos bo’lgan valent tebranishlar; 3112.37, 3072.9, 3011.65 sm -1 o’rtacha, kuchsiz intensivlikdagi yutulish sohasida aromatik halqadagi C-H guruhga xos bo’lgan valent tebranish; 1598.03, 1509.24, 1455.96, 1465.40, 1441.33, 1410.82 sm -1 o’rtacha, kuchsiz yutulish sohasidaaromatik halqadagi C=C guruhga xos valent tebranish; 947.85, 922.51, 826.57, 769.65, 769.83, 709.45, 734.19, 654,45 sm -1 o’rtacha yutulish sohasida aromatik halqadagiC-H guruhga xos bo’lkgan deformatsion tebtanish; 1759.51 sm -1 yutulish sohasida C=O guruhga xos bo’lgan deformatsion tebranish; 1054.80 sm -1 o’rtacha, kuchsiz yutulish sohasida C-O guruhga xos bo’lgan valent tebranish; 522.68 sm -1 o’rtacha yutulish sohasida C-Cl guruhga xos bo’lgan tebranish kuzatildi. p-Metoksifenilatsetat geksametilentetramin xlorid ning IQ spektri ma’lumotlari: 3195.51, 3003.38 sm -1 kuchsiz yutulish sohasida raomatik halqadagi C-H guruhga xos bo’lgan valent tebranish; 2953.51 sm -1 kuchsiz yutulish sohasida CH 2 guruhga xos bo’lgan asemetrik valent tebranishlar; 1766.16 sm -1 juda kuchli yutulish sohasida kislota xosilalariga xos C=O guruhning tebranishi; 1441.70 sm -1 yutulish sohasida CH 2 -N + guruhga xos bo’lgan deformatsion tebranishlar; 1143.07, 1101.95 sm -1 o’rtacha kuchsiz yutulish sohasida asetallarning C-O guruhiga xos tebranishlar; 1183.14 sm -1 yutulish sohasida ArNR 2 yoki (RCH 2 ) 3 N ning C-N guruhiga xos bo’lgan valent tebranishlar kuzatildi. p-metoksifenil-karboksimetilmochevina ning IQ spektri ma’lumotlari: 3384.85 sm -1 yutulish sohasida N almashgan amidlarga xos N-H ning valent tebranishi; 1665.95 sm -1 juda kuchli yutulish sohasida C=O guruhga xos bo’lgan valent tebranish va qolgan tebranishlar metoksifenilasetat molekulasiga tegishliligi kuzatildi. Shuni takidlash kerakki, hozirda kimyo fanida kompyuter moddellashtirish fani jadal suratlar bilan rivojlanmoqda. Shu sababli biz ham, ayrim sintez qilingan moddalarning maxsus dasturlar yordamida, nazariy jihatdan modellarini yaratdik.

Misol tariqasida substrat moddaning uratropin bilan 2:1 nisbatda reaksiyasi natijasida olingan moddaning nazariy ma’lumotlarini taqdim etamiz. Quyida dastur yordamida olingan C-13 NMR ma’lumotlari kiritilgan. Node Shift Base+Inc. Comment (ppm rel. to TMS) C 143,6 128.5 24,6 -7.7 -1.8 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections C 143,6 128.5 24,6 -7.7 -1.8 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections C 157,4 128,5 -3,2 33,5 -1,4 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections C 157,4 128,5 -3,2 33,5 -1,4 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH2 67,2 -2,3 52,0 56,4 -5,6 -10,2 0.3 -23,4 Cyclahexane like 2 alipha-Np from aliphatic 6 beta –C from aliphatic 2 gamma –C (=O) -O from aliphatic 2 gamma –N from aliphatic 1 delta –C from aliphatic General corrections CH2 87,1 -2,3 28.3 26.0 47.0 -2.8 -5.1 -4,6 0,6 Cyclahexane like 1 alpha-N from aliphatic 1 alpha-Np from aliphatic 5 beta –C from aliphatic 1 gamma –C (=O) -O from aliphatic 1 gamma –N from aliphatic 1 gamma -Np from aliphatic 2 delta –C from aliphatic CH2 87,1 -2,3 28.3 26.0 47.0 -2.8 -5.1 -4,6 0,6 Cyclahexane like 1 alpha-N from aliphatic 1 alpha-Np from aliphatic 5 beta –C from aliphatic 1 gamma –C (=O) -O from aliphatic 1 gamma –N from aliphatic 1 gamma -Np from aliphatic 2 delta –C from aliphatic CH2 87,1 -2,3 28.3 26.0 47.0 -2.8 -5.1 -4,6 0,6 Cyclahexane like 1 alpha-N from aliphatic 1 alpha-Np from aliphatic 5 beta –C from aliphatic 1 gamma –C (=O) -O from aliphatic 1 gamma –N from aliphatic 1 gamma -Np from aliphatic 2 delta –C from aliphatic CH2 87,1 -2,3 28.3 Cyclahexane like 1 alpha-N from aliphatic

26.0 47.0 -2.8 -5.1 -4,6 0,6 1 alpha-Np from aliphatic 5 beta –C from aliphatic 1 gamma –C (=O) -O from aliphatic 1 gamma –N from aliphatic 1 gamma -Np from aliphatic 2 delta –C from aliphatic CH2 80,3 -2,3 56,6 37,0 -9,2 0,9 -3,3 Cyclahexane like 2 alpha-N from aliphatic 4 beta=C from aliphatic 2 gamma -Np from aliphatic 3 delta –C from aliphatic General corrections CH 122,6 128,5 -7.1 1.0 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 122,6 128,5 -7.1 1.0 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 114.7 128.5 0.4 -14.4 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 114.7 128.5 0.4 -14.4 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 122.6 128,5 -7.1 1.0 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 122.6 128,5 -7.1 1.0 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 114,7 128.5 0.4 -14.4 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections CH 114.7 128.5 0.4 -14.4 0.2 1-benzene 1–O-C (=O) 1 -O-C General corrections

C 168.0 166.0 10.0 -8.0 1 carboxyl 1 –C 1:C*C*C*C*C*C*1 from =O carboxyl C 168.0 166.0 10.0 -8.0 1 carboxyl 1 –C 1:C*C*C*C*C*C*1 from =O carboxyl XULOSA Bitiruv malakaviy ishdan quydagilarni xulosa qilishimiz mumkin: 1. 4-metoksifenilxloratsetatning turli aminlar bilan reaksiyalari nukleofil almashinish reaksiyasi bo’lib, bu reaksiyalar erituvchining suyuqash haroratida oddiy sharoitda bordi; 2. Bu reaksiyalarni o’tkazishdan oldin aminlarning xossalari chuqur o’rganildi, aminlarning azot atomiga bog’langan vodorodning faolligi azotga bog’langan guruhning xususiyatiga bog’liqligi ma’lum bo’ldi. Bu bog’liqlik Menshutkinning kinetik tenglamasi va Arriniusning tenglamalari orqali ifodalandi; 3. Bundan tashqari azot atomining bog’lanishda ishtirok etmagan elektronlarning faolligi hisobiga ham reaksiyalar borishi osnligi ma’lum bo’ldi; 4. Uchlamchi aminlarning reaksiyaga kirishish qobiyatini o’rganish uchun uratropin tanlab olindi va uning 4-metoksifenilxloratsetatning 1:1 va 1:2 nisbatda reaksiya olib borildi va mahsulotlar ajratib olindi; 5. Olingan moddalarning spektrlari tahlil qilinganda N-almashgan amin guruhga xos bo’lgan yutulish sohasi borligi bilan yangi modda xosil bo’lgani isbotlandi; 6. Hozirda rivojlanib borayotgan kompyuter modellashtirish fanining imkoniyatlaridan foydalanib sintez qilingan moddalarning nazariy modellari yaratildi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O’bekiston davlatini bigalikda barpo etamiz” Toshkent-“O’zbekiston”-2017

2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947- сон «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегияси тўғрисида»ги Фармони. 3. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada oshirish./ I.A.Karimov. – T.: O’zbekiston, 2010. 26-bet, 39- bet, 43-bet, 59-60-bet. 4. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi: O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. / I.A.Karimov. – T.: O’zbekiston, 2008. 4-54-betlar. 5. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari, taraqqiyot kafolatlari. / I.A.Karimov. – T.: O’zbekiston, 1997. 222-232-bet. 6. Ulug’murodov D. Ilg’or texnologiyalar – iqtisodiy yuksalish garovi. Xalq so’zi gazetasi, 25 mart 2010 yil, № 58. 1-2-bet. 7. Santosh Kumar Singh, Narendra Manne, Purna Chandra Ray and Manotij Pay “Synthesis of imidazol-1-yl-acetic acid hydrochloride: A key intermediate for zoledronic acid” Beilstein journal of organic chemistry 2008, 4, No.42. 8. Mohan Mahesh, John A. Murphy, Frank LeStrat and Hans Peter Wessel “Reduction of arenediazonium salts by tetrakis(dimethlamino)ethylene (TDAE): Efficient formation of products derived from aryl radicals” Beilstein journal of organic chemistry 2009, 5, No. 1. 9. Baoxiang Gao, Hongxia Li, Defang Xia, Sufang Sun and Xinwu Ba “Amphiphilic dentritic peptides: Synthesis and behavior as an organogelator and liquid crystal” Beilstein journal of organic chemistry 2011, 7, 198-203. 10. El Sayed H. El Ashry, El Sayed H. El Tamany, Mohy El Din Abdel Fattah, Mohamed R.E.Aly, Ahmed T.A. Boraei and Axel Duerkop “A new synthetic access to 2-N-(glycosyl)thiosemicarbazides from 3-N- (glycosyl)oxadiazolinethiones and the regioselectivity of the glycosylation of their oxadiazolinethione precursors” Beilstein journal of organic chemistry 2013, 9, 135-146. 11. Jessica L. Bell, Andrew J. Haak, Susan M. Wade, Yihan Sun, Richard R. Neubig and Scott D. Larsen “ Design and synthesis of tag-free photoprobes for the identification of the moleculyar target for CCG-1423, a novel inhibitor of the Rho/ MKL1/SRF signaling pathway” Beilstein journal of organic chemistry 2013, 9, 966-973.

12. Yunyun Liu, Yi Zhang, Xiaoji Cao and Jie-Ping Wan “ Synthesis of β-arylated alkylamides via Pd-catalyzed one-pot installation of a directing group and C(sp 3 )-H arylation” Beilstein journal of organic chemistry 2016, 12, 1122-1126. 13. Jaroslav Padevet, Marcus G. Schrems, Robin Scheil and Andreas Pfaltz “NeoPHOX-a Structurally tunable ligand system for asymmetric catalysis” Beilstein journal of organic chemistry 2016, 12, 1185-1195. 14. Г.В.Калечиц и Н.Г.Козлов “Синтез и пестицидная активностъ аминоэфиров на основе (+)-α-пинена” Химия природных соединенийб 2008, № 4. 15. A cta chimica S lovenica 16. A rkivoc 17. B ulletin of the chemical society of J apan 18. Chemistry letters 19. Поконова Ю.В. Галоидэфиры. Москва: Химия, 1966. -С. 178-203. 20. Journal of the Brazilian chemical society 21. Ахмедов Қ.Н., Йўлдошев Ҳ.Й., Органик кимё усуллари. –Тошкент: Университет, 2013. 1-қисм. - 2 60 б. 22. International journal of molecular sciences 23. J ournal of the S erbian chemical society 24. Molecules 25. Т . К . Юнусов , У . Н . Зайнутдинов , Қ . Утениязов , Ш . И . Салихов Кимёда физикавий усуллар . Тошкент . « Университет », 2007 26. A.K.Abdushukurov “Aromatik uglevodorodlar, fenollar va ularning efirlarini katalitik miqdordagi Luyus kislotalari ishtirokida xlorasetillash” Toshkent-2008 27. H.S.Tojimuhamedov, H.M.Shohidayotov “Organik birikmalarming tuzulishi va reaksiyon qobilyati” II qisim: Organik reaksiyalarning mexanizimlari Toshkent-“ Abu Ali Ibn Sino”-2001 28. Q.H.Ahmedov va boshqalar “Organik kimyo usullari” Toshkent-2012 29. Т.И.Темникова “Курс теоретических основ органический химии” Ленинград-1962 30. H.M. Shohidayotov, H.O’. Xo’janiyozov, H.S. Tojimuhamedov “Organik kimyo” darslik Toshkent-2014

ILOVALAR

4000. 0 3600 3200 2800 2400 20 00 1800 1600 14 00 1200 1000 80 0 600 400. 0 5. 0 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 87 .0 cm -1 %T 3349.70 3083.86 3034.063013.59 2951.93 2834.27 2710.14 2480.12 2336.51 2056.76 1997.54 1860.37 1737.51 1633.74 1607.95 1512.57 1455.54 1375.80 1299.99 1276.78 1232.56 1179.59 1126.51 1102.10 1032.24 1007.39 947.18 824.57 734.13 640.88 531.25510.57 438.36Gidroxinonning monometil efirining IQ spektri.

4000.0 360 0 32 00 280 0 2400 2 000 180 0 160 0 1400 120 0 1 000 8 00 600 40 0.0 0. 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 107. 0 cm -1 %T 3452.17 3112.373072.96 3011.65 2958.27 2911.47 2837.49 2696.05 2552.52 2331.14 2052.49 1759.51 1598.03 1509.24 1465.401455.96 1441.33 1410.82 1298.89 1243.60 1192.83 1166.29 1145.45 1102.96 1064.80 1032.93 1010.10 947.85 922.51 826.57 799.65 769.83 734.19 709.45 684.45 637.03 562.06 522.08 455.34p-metoksifenilxlorasetat ( Katalizatorsiz sharoitda 24 soat davomida olib borilgan reaksiyaning maxsuloti spektri )

4000. 0 3600 3200 2800 2400 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400. 0 25. 0 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110. 0 cm -1 %T 3195.55 3003.38 2953.51 2836.11 2055.13 1766.16 1640.90 1597.89 1505.74 1463.57 1441.70 1369.65 1297.90 1234.88 1193.39 1143.07 1101.95 1083.74 1033.321006.80 974.04 941.96 827.66 801.06 734.34 711.66690.36 668.03 645.92 521.00 445.27p-Metoksifenilatsetat geksametilentetramin xlorid ning IQ spektri

4000. 0 3600 3200 2800 2400 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400.0 5. 0 10 15 20 25 30 35 40 45 50 52. 0 cm -1 %T 3384.85 2149.66 1665.95 1511.56 1460.66 1335.44 1230.72 1160.51 594.49 2845.93 774.82 1079.72 1029.37p-metoksifenil-karboksimetilmochevina ning IQ spektri

Maxsulotning dastur yordamida quydagi ma’lumotlari olindi:O O O N + N N + N O O O C l C l O O O N +N N + N OOO C l C l

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 PPM 55.8 122.6 114.7 157.4 114.7 122.6 143.6 168.0 48.4 87.1 87.1 67.2 87.1 87.1 80.3 122.6 114.7 157.4 114.7 122.6 143.6 168.0 48.4 O O O N+ N N+ N O O O Cl Cl (1r,3r,5s,7s)-1,3-bis(2-(4-methoxyphenoxy)-2-oxoethyl)-1,3,5,7- tetraazaadamantane-1,3-diium chloride

O'xshashlar

Benzaldegidsiangidrinni aromatik aminlar bilan reaksiyalarini o‘rganish

Xinazolon-4-il-2-tiokarbon kislota anilidini atsillash va xlorlash reaksiyalari va ularning kimyoviy o‘zgarish

Мerkaptobenzotiofenlarning kimyoviy xossalarini o’rganish

Neft asosida olinadigan smolalardan lak va emal olish jarayonlarining muqobil sharoitlarini o’rganish

Polimеrlarda dеstruksiya va uning ahamiyati