Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш йўналишлари - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш йўналишлари

Yuklangan vaqt:

27.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

746.494140625 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш йўналишлари 5340400 -“Бизнесни бошқариш - а и на иши б и а ба а а р ара асини о иш н ёзи ган БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ

МУНДАРИЖА: КИРИШ ..................................................................................... 4 1-БОБ ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШ- ЛАРИНИНГ НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ ............................ 7 1.1. Ки и бизнес а х с си а бир ор и ш н аси............ 7 1.2. Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни аш и э иш асос ари ................................................................................ 13 1.3. Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни аш и э ишнинг е э а а иё и..................................................... 20 2-БОБ ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ СТРАТЕГИК ЙЎНАЛИШЛАРИ ТАҲЛИЛИ ................... 30 2.1. Ки и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини ри о ан иришнинг с ра еги на иш ари а сифи....... 30 2.2. Ки и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш юзаси ан а а га ошири ган ора - а бир ар аҳ и и................................................................ 36 3-БОБ ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШ- ТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ ...................... 48 3.1. Ки и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини а о и аш ириш ис иқбо ари ........................................ 48 3.2. Ки и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш а е э а риба арини Ўзбе ис он а қ аш аса а ари .............................................................. 55 ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР ................................................. 58 2

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ............. 60 КИРИШ Битирув малакавий иши мавзусининг долзарблиги. Иқ исо иё ни о ернизация аш араёни а и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари фао ия ининг ри о аниши ҳи аҳа ия асб э а и. Йири аб ағ ар а аб қи а иган, о и рес рс арнинг нисба ан қисқа а оба ни а сиш с р а ини афо а о и и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари иқ исо иё аги бан и а осини нисба ан ез а ор иқ а сарф-хара а арсиз а ин аш а, и и бозорни о ия и рес рс ар егара анган шарои а ис е о о ари би ан ириш а е а и ро ь на и. Ш нинг е , а ия а и и ои барқарор и нинг бош афо а и б ган - р а синф, ор ар қа а ини ша ан ириш а, иқ исо и иҳа ан фао б ган аҳо и шини с ириш а, инно ацион ехно огия арни а а иё га ори э иш а, соғ о рақоба ҳи ини ша ан ириш а, иқ исо иё нинг р и се ор ари р аси аги заро а оқа арни с аҳ а аш а, ҳи и, а а а я пи и и аҳс о и сишини а ин ашнинг ҳи а асоси о и и ир. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен и И.А. Кари о а и аган ари е , «…б г нги н а и и бизнес а х с си а бир ор и зининг иқ исо иё и из аги а ҳи а са оқ и ҳиссаси, ро и а а сири, со а қи иб а ган а, бошқа ҳе бир соҳа а на иш рнини боса о а иган а а аҳа ия и би ан а а а а ия и из ри о и а а оҳи а рин эга а и» 1 , «.....бир с з би ан а ган а, б г н и и бизнес а х с си а бир ор и ни ри о ан иришга ни а ха ақи бераё ганини яна бир бор ба афси , қ р аҳ и қи иш а шб аҳ и асоси а аниқ қарор ар қаб қи иш ар ор» 2 . Дарҳақиқа , б г нги ннинг о зарб азифа ари ан бири, б респ б и а изнинг р и и оя ари ҳ и х с сия арини ҳисобга о ган ҳо а и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини са ара и аш и э иш а ри о ан ириш а юзага е аё ган 1 Кари о И. А.Бош ақса и из- енг а и ис оҳо ар а о ернизация ини қа ьия би ан а о э ириш: 2012 и а а а а и изни и и ои -иқ исо и ри о ан ириш я н ари ҳа а 2013 и га а анган иқ исо и ас рнинг энг ҳи с ор на иш арига бағиш анган Ўзбе ис он Респ б и аси Вазир ар Маҳ а асининг а иси аги а р за. – Т: Ўзбе ис он, 2013.– 64 б.Ўзбе а р с и ари а. 2 Кари о И.А. Асоси азифа из – а ани из араққиё и а ха қи из фаро он игини яна а ю са ириш ир. – Тош ен : Ўзбе ис он, 2010. - 80 б. 3

а о арни аниқ аш, арни ҳа э иш юзаси ан ора а бир ар иш аб иқиш ҳи ир. Б г нги н а иқ исо и ис оҳо арни қ р аш ириш а ар иби згариш арни а а га ошириш а «... и и бизнес а х с си а бир ор и соҳасининг а а а и изни о ернизация қи иш а янги ашнинг ишон и аян и б ган ор ар синфини, я ни р а синфни ша ан ириш аги ан аҳа ия ини ҳе нарса би ан қиёс аб б а и» 3 . Юқори аги ар ан е иб иққан ҳо а иқ исо иё ни о ернизация аш шарои и а и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини а а о они ан қ аб-қ а ашнинг назари а а а и иҳа арини а биқ э иш и и ои - иқ исо и аҳа ия га эга б ган о зарб азифа ар ан ҳисоб ана и. Би ир а а а и иши а з сининг ақса и. Ма а а нинг и и ои -иқ исо и ри о аниши а и и бизнес а х с си а бир ор и нинг ро ини оширишга ҳа а ар фао ия ини а а о они ан қ аб-қ а ашни а о и аш иришга қара и ган и и а иф а а а и а сия ар иш аб иқиш би ир а а а и иши а з сининг асоси ақса и б иб ҳисоб ана и. Битирув малакавий ишининг вазифалари. Би ир а а а и иши а з сининг азифа ари сифа и а қ и аги ар бе ги аб о ин и:  и и бизнес а х с си а бир ор и ш н а арининг назари асос арини рганиш а а а о они ан қ аб-қ а аш изи ини аҳ и қи иш;  м а а а нинг и и ои -иқ исо и ри о аниши а и и бизнес а х с си а бир ор и нинг рнини баҳо аш;  и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ининг барқарор ри о анишига а сир э и о и арни аниқ аш ҳа а а сиф аш;  Ми и иқ исо иё и изнинг р и соҳа ари а и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини ри о ан иришга қара и ган и и а иф арни иш аб иқиш ан ибора ир. Битирув малакавий ишининг объекти. Ўзбе ис он а фао ия юри аё ган и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари ҳисоб ана и. 3 Кари о И.А. Бар а ре а а ас р ари из Ва ани из араққиё ини ю са ириш, ха қи из фаро он игини оширишга хиз а қи а и. −Тош ен : Ўзбе ис он, 2011. -39 б. 4

Битирув малакавий ишининг предмети. и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини аш и э иш а барқарор ри о аниш араёни а юзага е а иган иқ исо и носаба ар иғин иси ан ибора . Битирув малакавий ишининг назарий ва амалий аҳамияти. Би ир а а а и иши а о инган и и х оса а а иф ар ан и и бизнес а х с си а бир ор и ни а а о они ан қ аб-қ а аш изи ини а о и аш ириш а ҳа а иқ исо иё а арнинг ро ини а ириш а фо а аниш ин. Битирув малакавий ишининг таркибий тузилиши. Би ир а а а и иши ар иби ириш, а боб, х оса а а иф ар, фо а ани ган а абиё ар р ха и а и о а ар ан ибора . Би ир а а а и ишининг бирин и боби а збе ис он а и и бизнес а х с си а бир ор и ни ри о аниш на иш арининг назари иҳа ари ёри иб бери ган. Би ир а а а и ишининг и ин и боби а збе ис он а и и бизнес а х с си а бир ор и ни ри о ан иришнинг с ра еги на иш ари аҳ и и а о ар асоси а е ири ган. Би ир а а а и ишининг ин и боби эса збе ис он а и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини а о и аш иришнинг о зарб аса а арига бағиш анган. 1-БОБ. ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИНИНГ НАЗАРИЙ- УСЛУБИЙ ЖИҲАТЛАРИ 1.1.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тушунчаси Иқ исо иё ни ри о ан иришнинг асоси о и ари ан бири и и бизнес а а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш ир. Б ш н а арни ҳозирги а носи а бирин и б иб XVII аср охири а XVIII аср бош ари а инг из иқ исо иси Ри ар Кан и он қ аган э и. Унинг фи ри а, а бир ор а а а и и шарои и а фао ия рса и иши ир. Ке ин а и , XVIII асрнинг охири а ХIХ асрнинг боши а ашҳ р франц з иқ исо иси Ж.Б.Се (1767-1832) «Сиёси иқ исо рисо аси» 5

и оби а (1803 .) а бир ор и фао ия ини иш аб иқаришнинг оз о и ари – ер, апи а , еҳна нинг ях и иги еб а риф аган э и. Ж.Б.Се нинг фи ри а, а бир ор о ган аро а нинг еҳна и, иш аб иқаришни аш и э ган иги, аҳс о ни з ақ и а со ган иги н бери ган офо ир. Та бир ор а а а қи иб, бирор-бир аҳс о ни иш аб иқаришни з б нига о а и. Қа э иш ози и, иқ исо иё фанининг асос и ари а бир ор и ша ига а э ибор берган ар. А.С и фи ри а, а бир ор – апи а эгаси. У а ян и ора ғоясини а а га ошириб, аро а о иш н а а а и и би ан иш бош а и, н и апи а ни бирор- бир ишга сарф аш ои о а а а и и би ан боғ иқ ир. Та бир ор и ан о инган аро а , шахси а а а и и н о инган офо . Та бир ор иш аб иқаришни зи ре а аш ира и, аш и э а и, иш аб иқариш фао ия и на и а арига эга и қи а и. Б иш ар, з на ба и а, бозор изи и би ан боғ иқ. Машҳ р а ери а и иқ исо и Й. Ш пе ер (1883-1950) зининг «Иқ исо и ри о аниш назарияси» 4 и оби а, а бир орни но а ор (янги и б нё қи и о а ) еб а риф аган. О и а бир- ор и фао ия ини апи а ис и иқ исо иё нинг ри о аниши а, иқ исо и сишни а ин аш а а а ро на иган янги и арни ори э иш ан ибора , еб би а и: «Ф н цияси янги о бинация арни ори э иш ан ибора б ган х а и с б е арини биз а бир ор еб а а из». А ери а и о и Р.Хизри , «Та бир ор и з қи а ига эга б ган қан а ир янги нарсани яра иш араёни, а бир ор эса б нинг н бар а зар р ақ и а нини сарф а иган, бар а о ия и , психо оги а и и ои ха ф-ха арни зига о иб, э азига офо сифа и а п а эриши ган ю ғи ан қаноа ан и шахс» 5 , - еб а и а и. Инг из профессори А.Хос ин эса «ишни з ҳисоби ан о иб бор и, бизнесни бошқариш би ан шахсан ш ғ ан и а ера и оси а ар би ан а ин аниш н шахси а обгар и а эга, қарорни с ақи қаб қи и шахс я а ар иб аги а бир ор б а и» 5 , - еб изоҳ а и. Б г нги н а а бир ор и назариясини ри о ан иришнинг р а босқи и а . 4 Й. Ш пе ер. Теория э оно и ес ого раз и ия. М., 1982 . 5 Р. Хизри ., С. Пи ерс. Пре прини а е ьс о. М., 1991, 20-бе . 5 А.Хос ин. К рс пре прини а е ьс а. М., 1993, 23-бе . 6

XVIII аср аёқ га е ган бирин и босқи – а бир ор и ха фха арини зига о иш, бошқа а қи иб а ган а, а а а и и би ан боғ иқ. Та бир ор и нинг и ин и босқи и эса инно ация араёни би ан боғ иқ ир. А ери а и иқ исо и о и Й.Ш пе ернинг фи рига ра, а бир ор и нинг но а ор и хара ери қ и аги ар а а с э ири а и: бозор н янги о ар иш аб иқариш; иш аб иқариш араёнига янги ехно огия арни а биқ э иш; янги со иш бозор арини з аш ириш; хо ашёнинг янги р ари а анба арини опиш. Та бир ор и ни га е ишининг ин и босқи и а бир ор и нинг а оҳи а шахси сифа ари: иқ исо и а и и ои азия нинг згариши а ғри опа би иш қоби ия и, бошқар қарор арини ан аш а қаб қи иш а с ақи и , бошқар қоби ия арининг а на оён б иши би ан а риф ана и. Та бир ор и назариясининг ри о аниши аги ҳозирги босқи ни р ин и босқи га ири иш ин. Унинг па о б ишини а бир ор ҳара а ини аҳ и қи иш аги бошқар аспе ига ири иши би ан боғ а и ар. Б ҳозирги ақ а назария а а бир ор и а о ари аҳ и и п аб заро боғ иқ фан ар оираси а о иб бори ишини би ира и. Таниқ и о и арнинг о иб борган а қиқо ари ш ни рса а и и, а бир орнинг з фао ия и соҳаси а о иб бора иган иш ари п қирра и ир. Б бозор сиёса ининг згариши би ан ё и орхонанинг и и а ашқи о и ари а сири а аниқ ана и. Ле ин а бир орнинг асоси ақса и анфаа (фо а) риш би ан бир қа ор а, бозор а са ара и фао ия юри ишни а ин а иган иш арни а а га ошириш ир. Б нинг н а бир ор и ни бошқариш а нга а бер и за она и ене ен с арига асос анган еханиз ни яра иш а н ан н и фо а анишни а ин аш зар р ир. Бозор шарои и а а бир ор и ни бошқариш а нинг қ и аги х с сия арини э иборга о иш ера : а бир ор ҳар ои бозор аги а аб а а ифни э иборга о иб иш ра и; а бир ор са ара ор и ни а ин о и са -ҳара а ар қи иб, иш аб иқариш хара а арини а а ириш арини қи ира и; бизнеснинг пиро ар на и а арига а об бера иган шахс ар, з бизнесини эр ин шар -шарои ар а о иб боришига е ар и и ония ар яра иша и; и и орхонанинг пиро ар на и а ари, я ни нинг о а иган фо а ё и зарари фақа 7

бозор аги о и-со и араёни а а б а и; и и бизнес би ан ш ғ ан и а бир ор з аб ағ арини ҳара а га со иб, бозор а қан а ха ф-ха арга е иши ё и я ни на и а қан а б ишини аниқ би а и. Ш н а қи иб, а бир ор и – б иқ исо и фао ия нинг а оҳи а ри б иб, нинг за ири а с ақи ашабб с, а обгар и , а бир ор и ғоясига асос анган, фо а о ишга на ири ган, ақса га офиқ фао ия ё а и. Та бир ор и иқ исо и фао и нинг а оҳи а ри б иб, нинг бош анғи босқи и, о а а, фи р аш фао ия и ё и нинг на и аси би ан боғ анган б а и, фақа е ин о и ша ни о а и. Та бир орнинг зи а бир ор и фао ия ининг асоси с б е и б а и. А о а бир ор ягона с б е э ас, ҳар қан а ҳо а иш аб иқари ган о ар ё и хиз а нинг ис е о иси ҳа а ҳар хи азия ар а ёр а и ё и рақиб сифа и а б и а а би ан заро ҳа ор и қи ишга а б р. Ис е о и ҳа , а а , ҳа , ё ан а (иш и) хо и ҳа а бир ор и фао ия и с б е ари қа орига ира и ар. Та бир ор а ис е о ининг заро носаба ари а а бир ор фао с б е а егориясига ира и. Ис е о и эса б н а пасси ро на и. Б заро носаба арни аҳ и қи иш а ис е о и а бир ор и араёнининг ин и а ори ро ини ба ара и. Та бир ор фао ия и пре е ини аш и қи и бар а нарса ис е о ининг и оби баҳосига эга б ган ҳо агина а а га ошири иши ин. Б н а ис е о и о они ан о арга баҳо бери а и а е ин ё и б о арни ҳари қи ишга а ёр иги аниқ ана и. Та бир ор з фао ия ини ре а аш ириш а аш и қи иш а ис е о ининг а фия и, ис аги, анфаа арини ҳисобга о иши ера . Бозор иқ исо иё и шарои и а а бир ор н ис е о ининг анфаа арига офиқ ҳара а қи иш ан бошқа ис е о ига а сир қи ишнинг и қ ир. А о б а бир ор ис е о ининг анфаа арига офиқ ҳара а қи иши ера игини би ир а и. Та бир орнинг зи ис е о ининг а абини ша ан ириши, янги ис е о эҳ иё арини яра иши (агар ҳари ор н зар р б ган янги о ар яра и са) ин. Ш н ан е иб иққан ҳо а а бир ор и фао ия ини аш и қи ишнинг и и с ини е ириш ин: ис е о и анфаа ини аниқ аш с и; ис е о ига янги о ар ё и хиз а арни « а б ран қаб қи ириш» с и. 8

Ш н а қи иб, а бир орнинг асоси ақса и – з ис е о и арига эга б иш и а о арга б ган эҳ иё ни аниқ аш ан ибора ир. Та бир ор з ис е о и арини ша ан ириш а қ и аги асоси о и арни ҳисобга о иши ера : о арнинг янги иги а нинг ҳари ор анфаа ига ос е иши; о ар ё и хиз а арнинг сифа и; о ар ё и хиз а арнинг нархи; о арнинг ни ерса и ара аси; о арнинг ашқи риниши, нинг ҳари ор а абига ос иги; со ан е инги сер ис хиз а ари ан фо а аниш и ония и; о арнинг қаб қи инган и ё и а а с ан ар арига ос иги; о ар ар а хиз а ар ре а асининг озиба и иги, хари ор иққа ини зига а б қи иши а ҳо азо. Та бир орнинг шахси х с сия ари, қоби ия ари, и ония - ари а ишга оир сифа ари а бир ор и нинг ҳара а ан ир и и б а и. Та бир орнинг ишга оир сифа ари қ и аги а о и арга асос аниши ера : бирин и ан, бозорнинг о ар ар а хиз а ар би ан а ин аниш ара асини аҳ и қи иш и би ан иқ исо и х а и изи и а з рнини опиши; и ин и ан, шахси иш аб иқариш зи асини яра ишга а ёр и қоби ия и; ин и ан, ар е инг а қиқо ари на и а ари ан е иб иққан ҳо а, ас аб и а бир ор и ҳисоб и об арини а а га ошириши; р ин и ан, а бир ор и о иҳасини а а га ошириш а раҳбар и ни ғри га қ иш қоби ия и; бешин и ан, янги ехни , ехно оги ғояни бирин и б иб ҳаё га а биқ э иш ҳа а шб ғоя ан а а а фо а аниш, н ан қан а я ни на и а, аҳс о ё и хиз а ар о иш ин игини аса р қи а о иши. Та бир орнинг шб ишби ар он и а о и ари нинг и о ор игига асос ана и. А нан ана ш и о ор и Й.Ш пе ер фи рига асосан, а бир ор бошқа ар э ибор қи аган а би аган иш арга э ибор қи иб, фао ия юри иш и онини бера и. И о ор и а бир орни а риф аш а асоси езон б а и, а о ҳар хи ша ар а на оён б иши ин. Та бир ор бошқа и о ор иши ар о они ан а а га ошири ган ашфиё ар, опи а ар ан қан а қи иб са ара и фо а аниш ин игини би а и. А о ашфиё а янги и фақа о ар рининг янги ар иби қис ини яра иш а э ас, ба и о ар иш аб иқаришни янги аш араёнига а б қи ишни а аб қи а иган о и роқ ша ар а ҳа на оён б а и. Маса ан, о ар ра 9

ининг янги аниши, ан ана и о арга янги х с сия ар а сифа ар бериш риниши а на оён б иши ин. Ахборо Ахборо ехно огияси 1-расм. Тадбиркорлик фаолияти йўналишлари тавсифи 6 Та бир ор и нинг асоси ақса и а си а ара а а аро а о ишни з аб, а ия араққиё ига ҳа з ҳиссасини қ шиш ир. х а и а а а и иги а ас ия . Ҳар қан а ҳисоб- и об а ҳа ноаниқ и а а а а и и б иши ин. Та бир ор и фао ия и р ари хи а-хи ир. Фао ия ақса и, ри а на иш арига қараб а бир ор и фао ия ининг иш аб иқариш, и ора , о ия и а онса инг р арини а ра иш ин. Қа э и ган шб а бир ор и фао ия ининг ҳар бир ри 6 Хо ае Р.С., А.Эга бер ие . Ки и бизнес а а бир ор и . Ўқ қ ан а. Т.: “IQTISOD - MOLIYA , 2008 . 174 б. 10

и и р арга б ина и. Ма а бир ор и фао ия и на иш арини қ и аги а ифо а э иш ин (1-рас ). Х оса қи иб а а иган б са , а бир ор и нинг ҳи х с сия арига қ и аги ар ира и: х а и фао ия и о иб бораё ган с б е арнинг с ақи иги а эр ин иги. Ҳ қ қи е ёр ар эгараси а ҳар бир а бир ор ё и б аса а юзаси ан с ақи қарор қаб қи иши ин. иқ исо и анфаа и и . 1.2.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ташкил этиш асослари Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни аш и э иш а арнинг сифа а иқ ор рса и арига э ибор бери а и. Сифа рса и арга орхонанинг бошқар изи ининг со а иги, бозор аги шига эга б иши аби рса и ар ирса, п арқа ган иқ ор рса и арига, орхона а иш о и ар сони, асоси аб ағ ар қи а и, аҳс о со иш ҳа и аби рса и ар ира и. А нан ш иш и ар сонига қараб аниқ аш а ха р и хи а-хи и а . Маса ан, Япония а Ғарби Е ропа а а а а ари а 300 ишига а, АҚШ а И а ия а 500 ишига а, Таи ан а Сингап р а 50 ишига а иш о иси б ган орхона ар и и орхона ар ҳисоб ана и. Фи ри из а, бозор иқ исо иё и шарои и а и и бизнес а а бир ор и ша арини қ и аги из а аги е асниф аш ақса га офиқ (2-рас ). Та бир ор и фао ия ининг рас а ифо а анган хар бир э е ен ининг иқ исо и абиа ини о иб бериш а а ҳа ақозо э иши н қ аи назари ан аз р и и иш и ония и ара аси ан ашқари а ир. Маса ан, инно ацион фао ия на ишига егиш и б ган, бизнеснинг энг за она и ри б ган ахборо бизнесини зини бир не а арақ ар а ёри иш ин ё и оси а и и а бир ор игининг зи а бир қан а фао ия қирра ари (бро ер, и ер, а ер, онсигна ор, ис рибpю ер, оббер, о и оя ер, риэ ор и а ҳ. .) а с э ири а и. 2-рас ан рина и и, и и бизнес ҳа а а бир ор и фао ия и фао ия на иши б и а иш аб иқариш, и ора , о ия и , оси а и и фао ия арга, фао ия р ари сони б и а бир а п профи ига, фао ия ра аб иги б и а юқори ехно огия а би и арга асос анган, ахс с би и ар а аб қи а иган а а аб қи а иган, фао ия нинг ар оқ на- иш ари б и а саноа , агросаноа , қиш оқ х а 11

иги, қ ри иш, ранспор а а оқа, и -фан а иқ исо иё нинг бошқа соҳа ари а бир ор игига, фао ия юри ишига ра, ега но ега , фао ия а о и игига ра эса, бир а п ар а и , а с и а ои и а бир ор и ё и бизнесга а ра ар э ан. 1991-2006 и ар а о и а и и бизнес с б е арининг асниф ашнинг ҳ а и из егиш и Қон н ари, Вазир ар Маҳ а аси қарор ари а Прези ен Фар он ари асоси а 4 ар а згар и. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг 2003 и 30 а г с аги “Ки и бизнес с б е арининг асниф ашнинг янги езон ари ғриси а ги Фар онига биноан юқори аги асниф аш згар и а қ и аги из а аги е ринишни о и (2-рас га қаранг). Ушб Фар онга ра эн и и а « и и а р а бизнес» а а аси рнига « и и бизнес а х с си а бир ор и » (КБХТ) а а аси 12

Тадбиркорлик ф аолиятининг давомийлигига кўра Бир ар а и К п ар а и Ма с и Дои и 2-расм. Кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолияти турларининг таснифланиши 7 иш а и а иган б и, р а орхона ар эса б асниф аш оираси ан иқиб е и. 7 Хо ае Р.С., А.Эга бер ие . Ки и бизнес а а бир ор и . Ўқ қ ан а. Т.: “IQTISOD - MOLIYA , 2008 . 174 б. 13

Б г нги нга е иб Ўзбе ис оннинг н аб аҳс о ари аҳон бозори а з а қеи а хари ор арига эга. Б аффақия ар а респ б и а из а фао ия рса аё ган и и нинг р и ша ари аги и и бизнес орхона арнинг ҳиссаси а а ир. У арнинг иқ исо иё ар оқ ари аги са оғи обора сиб бор оқ а. А о, КБХТ с б е ари р аси аги рақоба а ес ин иги на и аси а пгина орхона ар “ҳаё ци и ез га оқ а. Б эса и и бизнеснинг зига хос қон ни ир. Фао ия бош аган ан е инги бирин и беш и и а ҳар 10 а орхонанинг 5 аси з фао ия ини х а оқ а ар. КБХТ нинг афза и ари қ и аги ар ир: ҳара а эр ин иги; ис е о и ар би ан с аҳ а а оқа ар; ос аш ан и а ез ор қарор қаб қи иш и ония и; хо и ар ас аб и а ёргар и ни а иган “по игон ҳисоб ана и; аҳа и шар -шарои га ез ни а и; КБХТ аҳа и хо ашё а еҳна рес рс ари ан ароқ а са ара ироқ фо а ана и; операцион хара а арнинг а иги; бошқаришнинг о и иги; е г си аги агар иш яхши юришиб е а ерса, ишини а а фо а би ан со иб юбориши ин; а а б аган еҳна а оа ари а иш и ар а иш аб иқариш оси а арига б ган эга и ҳисси ғи а и; бир не а асб а азифа арни бир аш ириб, қ шиб о иб бориш; их исос аш ири ган а х с си аш ири ган шарои аги афза и ари; юқори и и - ехни а шарои и а и о ор и н и ония . Фи ри из а, и и орхона ар а а серия и иш аб иқариш а ёр а и иш аб иқариш а (и и а и хо ашёни қа а иш аш), орхона- ар а аҳо ига, ранспор нинг а ри р арига хар хи р аги хиз а рса иш а а а ана са о а са ара и фао ия рса ар э ан. 14

Тармоқ йўналиши 1992 йил 26-февралдаги иловага биноан 1995 йил 21-декабрдаги қонунга биноан 1998 йил 9 апрелдаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонига биноан 2003 йил 30 августдаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонига биноан Ми рофир а Ки и орхона Ўр а орхона Я а а бир ор ар Ми рофир а Ки и орхона Саноа 200 ишига а 50 ишига а 10 ишига а 40 ишига а 40 ан 100 ишига а 20 ишига а 21 ан 100 ишига а К ри иш 20 ишига а 20 ан 100 ишига а 21-50 ишига а Киш оқ х а иги а иш аб иқариш соҳасининг бошқа ар оқ ари 50 ишига а 25 ишига а 20-30 ишига а У г р и са о 5 ишига а 5 ишига а 6-25 ишига а Ча ана са о 15 ишига а 5 ишига а 10-20 ишига а Фан а и и хиз а рса иш 100 ишига а 10 ишига а 10 ишига а 10 ишига а Ноиш аб иқариш сохасининг бошқа ар оқ ари 25 ишига а 10 ишига а

3-расм. Ўзбекистон Республикасида кичик бизнес субъектларининг гуруҳланиши 8 17 8 Хо ае Р.С., А.Эга бер ие . Ки и бизнес а а бир ор и . Ўқ қ ан а. Т.: “IQTISOD - MOLIYA , 2008 . 174 б.

КБХТ с б е ари ар оғини аш и э иш зар р иги қ и аги ҳо а ар би ан ҳа аниқ ана и: Бирин и ан, иқ исо иё нинг бозорга иш шарои и а п аб орхона а аш и о ар иқ исо и но ор ҳо а га шиб, з фао ия ини е аб ё и х а а бош а и. На и а а па о б ган и ион аб ишсиз арга КБХТ с б е арининг аш и э и иши қа а ан иш рин арига эга б иш и ония ини яра и. И ин и ан, КБХТ с б е арининг па о б иши ири орхона ар онопо иясини е ашга и он бера и, ис е о о ар ари бозорини ша ан ира и, инфрас р ра об е арини ри о ан иришни ез аш ира и. У ин и ан, КБХТ с б е ари иқ исо иё нинг инно ацион о п е сининг асоси ҳисоб ана и. Ў а а а б аган, ор на иш и орхона ар янги и арни ори қи иш а со иш, арни ис е о и арга е азиб бериш би ан ш ғ аниша и. Т р ин и ан, қ ш а орхона ар ёр а и би ан а б қи ин и хори и сар оя ар асосан н а и а а б аган аб ағ ар би ан аҳ и ага бор и и и фир а арга қ и а и. КБХТ с б е ари орқа и асоси иш ақ и ан е ин еҳна қи ишни ҳоҳ аган пенсионер ар, қ и ар, бе а ари, ногирон ар а еҳна га аёқа и бошқа ф қаро арни иш аб иқаришга, а ниқса хиз а рса иш соҳасига а б қи иш ин. Ки и бизнес с б е ари а қ ши а иш и рин арини аш и қи иш еҳна рес рс ари нисба ан ор иқ а б ган х ар а а ҳи ир. Та и аш оиз и, КБХТ с б е ари барқарор а аносиб ри о - аниши н нинг зига хос иқ исо и , и и ои а ани , е ографи ҳи ари, ни ри о анишига, о аш ири ишига и оби а сир э иши ози . Бозор носаба аригина соғ о рақоба ҳи ини га е ириб, а бир ор и ни ри о ан ириш н зар р шарои ар ғ ира и. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи субьектларнинг таркибий 17

4-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи субьектларнинг таркибий тузилмаси 9 Юқори аги из ага э иборни қара са , и и бизнес а х с си а бир ор и нинг нақа ар серқирра соҳа э ан игини риши из ин. 9 Санақ о а Б.Р. “Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни со иққа ор иш T.: “Иқ исо - о ия 2012 . 18

1.3. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ташкил этишнинг чет эл амалиёти Жаҳоннинг бар а ри о анган а а а ари а и и бизнес а х с си а бир ор и ни қ аб-қ а аш а а иқ исо и сиёса ининг с ақи ар иби қис и ҳисоб ана и. Унинг ри о анишига иқ исо иё ни ар иби қа а қ риш, хиз а ар рса иш соҳасининг ю са иши, бан и нинг сиши, ехно оги араққиё а нор а рақоба ҳи о и и сифа и а қара а и. Ки и бизнес а х с си а бир ор и нинг ри о анишини ар ибга со иб риш н п а а а ар а ахс с орган ари (хиз а ар) аш и э и ган. Ш нинг е и и бизнеснинг езон ари ҳа бе ги анган. Бозор иқ исо иё ига асос анган бар а а а а ар а и и орхона арни бе ги аш а қ и аги езон ар ан фо а ана и ар:  иқ ори рса и ари: хо и арнинг сони, со иш ҳа и, асоси апи а нинг ба анс қи а и;  сифа рса и ари: иш аб иқари аё ган аҳс о арнинг нисба ан и и сони; е анган рес рс ар а бошқар нинг а роқ ри о анган изи ари а бошқа ар;  юқори аги рса и арнинг бирин и а и ин и г р ҳ арини бир аш ир и о бинацияси. Хори и а а а ар а орхона арни а а и арига ра ё и б г р ҳга ири и езон ар би ан бе ги ана и. Е ропа И ифоқининг е о о огияси б и а и и а р а орхона ар 1- а а а рса и ган езон ар би ан бе ги ана и. 1-жадвал Европа Иттифоқи медологияси бўйича кичик ва ўрта корхоналар ўлчамини белгилаш мезонлари Аниқланадиган корхоналар Ходимлар сони (киши) Йиллик оборот Баланс қиймат Ки и 50 ага а 4 н.е рога а 2 н.е рога а Ўр а 50-250 ага а 16 н.е рога а 8 н.е рога а Хори и а а а ар а 1 иши ан 20 ишига а хо и и б ган орхона ар ҳ нар ан и и орхона арига, 20 ан 100 ага а хо и и б ган ари и и , 100 ан 500 ага а хо и и б ган ари р а орхона арга ири и а и. 19

АҚШ а и и бизнес орхона арини и и о он а а г р ҳ аш ан фо а ани а и. Бирин и ҳо а б ш н а иш и ар сони 500 ишига а б ган орхона арни қа раб о а и. И ин и ҳо а эса орхона ар соҳа ар б и а и и ш ар ҳа и б и а б ина и ар: ранспор соҳаси а и и ш ар ҳа и 3,5 н. о ар ан 20 н. о арга а, қ ри иш а 9 н. о ар ан 21 н. о арга а, г р и са о а 15 н. о ар ан 35 н. о арга а, а ана са о а 3,5 н. о ар ан 13,5 н. о арга а, хиз а ар соҳаси а 2,5 н. о ар ан 14 н. о арга а б ган орхона ар и и фир а ар ҳисоб ана и. Гер ания а иш о и ар сони а и и оборо рса и ари ан фо а ани а и. Ки и орхона ар иш о и ар сони 10 ишига а б ган, р а а орхона ар а иш о и ар сони 50 ишига а а и и оборо и 100 н.е рога а орхона ар ири и а и. Франция а и и а р а бизнес ш н асига иш о и ар сони 19 ишига а б ган и рофир а ар, хо и арнинг сони 20-299 ишига а б ган ари и и орхона арга ира и. Жан би Корея а эса саноа а а ранспор а 20 ага а хо и и б ган орхона ар и и , 21-200 ишига а хо и и б ган орхона ар р а орхона ар ҳисоб ана и. Са о а хиз а ар соҳаси а 5 ага а хо и и б ган орхона ар и и орхона ар, 6 а ан 20 ага а хо и и б ган орхона ар эса р а орхона ар ҳисоб ана и. Жаҳоннинг бар а а а а ари а и и бизнес орхона ари и и иқ исо иё ининг по е ори ҳисоб ана и. ЯММ сиш с р а ари ҳа қи и ара а а а нан арга боғ иқ, ас и а аҳо ининг фаро он и ара аси ҳа нинг қан а и ри о анган иги би ан бе ги ана и. Бозор иқ исо иё ига на ири ган пгина а а а ар а и и бизнес а х с си а бир ор и э спор бозор ари фао ия и а фао иш иро э иб, ЯИМнинг па ишига а ашиб а аҳо и бан игини а ин аб, иқ исо иё нинг асоси б ғинини аш и қи а и. Ри о анган а а а ар а бан аҳо ининг а а қис и а нан и и бизнес а бан б иб, арнинг а а а ЯММни иш аб иқариши аги ши 20

юқори ир. Ш сабаб и ри о анган а а а ар а и и бизнес а х с си а бир ор и а иқ исо и сиш а аҳо и р ш ара асининг ошишини а ин о и асоси ри аг ари ан бири сифа и а қара иши бе из э ас. Б ни 2- а а а е ири ган а о ари асоси а ҳа риш ин. 2- жадвал Хорижий мамлакатларда кичик бизнеснинг ривожланиш даражаси 10 Мамлакатлар Кичик бизнес субъектлар сони (минг киши) 1000 кишига тўғри келадиган кичик бизнес сони Кичик бизнесда бандларнинг умумий бандликдаги улуши(%) Кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши (%) Б ю Бри ания 2930 46 49 50-43 Гер ания 2290 37 46 50-54 И а ия 3920 68 73 57-60 Франция 1980 35 54 55-62 АҚШ 19300 74 54 50-52 Япония 6450 50 78 52-55 2- а а ан х оса қи иш ин и, бир қа ор а а а ар а и и бизнеснинг и иқ исо иё и аги ши а а а ҳа о с ор ир. Ри о анган а а ар иқ исо иё и а и и бизнес фао ия ининг с аҳ а аш ига сабаб б аё ган ҳи г оба о и ар ан бири инно ацион, ехни - ехно оги , иқ исо и , и и ои а сиёси о и ар б иб, ар г оба бизнес ҳи и а рақоба ар ош фао ия юри иши н а а ро ь на и. Ўзбе ис он а а хори и а а ар а и и бизнеснинг ЯИМ аги шини қиёси аҳ и қи а иган б са , н а Ўзбе ис он Респ б и аси ши Япония а Б ю Бри ания а а ари қа орига е иб о ганини риши из ин 11 (5-рас ). Б н ан риниб риб и и, ри о анган а а а ар а зи изнинг қисқа а р аги а риба из и и бизнес а х с си а бир ор и барқарор иқ исо и сиш о и и э ан игин яна бир бор исбо а и. 10 Б ино А. Ус о ия рег иро ание а ого бизнеса. Росси с и э оно и ес и рна , №7, 2007. 11 Ўзбе ис он Респ б и аси Да а С а ис и а қ и аси а о ари. 21

5-расм. Ўзбекистонда ва хорижий давлатларда кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши, 2011 йил. АҚШ а а бир ор и фао ия ини бошқариш изи и аш и э и ган б иб, нинг асоси азифаси ф қаро арга а бир ор и фао ия ини а а га ошириш а ёр а рса иш, зар р б ган иқ ор а афо а аш асоси а қарз бериш, ре и о иш аса а ари б и а ҳа а ашиш ир. У арга а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш, нинг иш аб иқариш ехно огия арини, иш аб иқариш оси а арини а о и аш ириш, ахс с онс р ор и ассаса ари о они ан янги иш аб иқари ган на на и аҳс о ар ан фо а аниш иш ари б и а ҳа ёр а рса и а и. АҚШ а а и аҳон ЯИМининг а а қис ини иш аб иқара и. 2009 и на и а арига ра аҳон ЯИМи 58.228.178 н. о арни аш и қи ган а н ан 25 фоизни, я ни 14.256.300 н. о ар и аҳс о ни АҚШ а а и иш аб иққан 12 . Яна с а ис и а рақа арига ро а қи а иган б са , АҚШ а а ининг ЯИМининг 50 фоиз ан зиё қис ини и и бизнес с б е ари иш аб иқара и, б егани 12,5 фоизни аҳон ЯИМини ё и 7.128.150 н. о ар иқ ор аги аҳс о ни биргина АҚШ а а ининг и и бизнес с б е ари иш иро и а а а га ошири ишини а ш би ан бирга арни 12 http://gtmarket.ru/ratings/rating - countries - gdp/rating - countries - gdp-info 22

аҳон иқ исо иё ига қ шган ҳиссасини рса а и. Б н а на и а арга эришиш н шб а а а и и бизнес с б е арининг ри о анишига яра и ган шар -шарои ар ҳа а яхши га қ и ган қ аб-қ а аш изи и ҳи ро ь на и. АҚШ а 1994 и а о ига ра 22,1 н. и и орхона ар фао ия о иб борган. У ар а ишга яроқ и хо и арнинг 54 фоизи бан б иб, и аҳс о ни 50 фоизини иш аб иқарган ар, арнинг ш и аги я пи и и аҳс о ни иш аб иқариш аги ши 3,5 фоизга сган, а и иш о ари эса 3,2 н.га па ган б иб, ш н ан 2,0 н. ан ор иғи и и а бир ор и орхона арига ғри е ган. АҚШ а и и а бир ор и орхона арининг ири орхона арга нисба ан афза и ари аҳс о арнинг арзон иш аб иқари иши, арнинг ири орхона ар би ан х а и а оқа ари асоси а зар р б ган аҳс о арни иш аб иқи иши ир. Йири орхона ар а и и а бир ор и орхона арига нисба ан иш аб иқаришга инно ация янги и арини ори э иш, аҳс о сифа ини назора қи иш, иш аб иқаришни бозор а аб арига ос аш ириш а аҳс о бир иги хара а арини а а ириш а а қи ин и и ар би ан боғ иқ ир. АҚШ а б иб ган 1974 -1976 и ар аги иқ исо и анг и ири орхона арни а қи ин и и арни з бош ари ан е иришга о иб е ган. На и а а, ири орхона арни иш и арзон, хо ашёси а а а а арга ириш ҳо а ари б ган. АҚШнинг ири орхона ари хори и а а ар а 11 н. иш о арини аш и э ган бир а р а и и а бир ор и орхона ари а 1975-1992 и ар и и а иш би ан бан и 40,7 и ион иши ан 74,2 и ион ишига е ган, ири орхона ар а эса б рса и нинг сиши 14,2 и ион иши ан 18,5 н. ишини аш и э ган. Ш а р и и а и и а бир ор и орхона ари а бан и 74,2 фоиз ан 80,0 фоизга па ган б са, ири орхона ар б и а бан и рса и и 25,8 фоиз ан 20,0 фоизга 13 а а ган. АҚШ а и и а бир ор и фао ия ини о ия аш ириш и и, ашқи рес рс ар ан а и и ои фон ар аб ағ ари ан а а га ошири а и. И и о ия аш ириш рес рс арини а бир ор и фао ия ини аш и э иш н на ири ган а ғар а ар, а бир ор и фао ия ини қ абқ а аш н на ири ган ори аб ағ ар а а ор изация фон и аб ағ ари аш и э а и. 13 Афанасье В., Кры о а Е. Ма ое пре прини а е ьс о решении проб е заня ос ь//Росси с и э оно и ес и рна . –1996.-№10.-С.40. 23

Е ропа И ифоқи а а а ари а а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш на иши а бери а иган ёр а ар АҚШ а а бир ор и фао ия ини аш и э иш а риба ари ан фарқ қи а и. Е ропа И ифоқи а зоси б ган Франция а а бир ор и фао ия ини қ аб-қ а аш, хиз а қи и а а аш и о ари арнинг онференцияси, са о па а аси, ахс с ҳ нар ан и и , қиш оқ х а иги па а а ари, ин ес иция ха ф-ха арини с ғ р а аш, франц з а ия и а бизнесни бошқар и ар аз аш и э и ган. Франция а а а ара аси а а бир ор и фао ия ининг ри о анишини ҳ а азир и ари орқа и қ аб-қ а ана и.У ар асосан а бир ор и фао ия ини аш и э иш а о иб боришни ис аган ис они а ҳ қ қи с б е арига ҳе қан а афо а а аб қи аган ҳо а бери а иган ре и арга фоиз о ас ан ёр а бера и ар. Ш би ан бирга беш и га а о инган ре и ар н и и фоиз арни бе ги аш а и иёз и со иқ изи ини қ аш орқа и ҳа ёр а бера и ар. Го ан ия ҳ а и о они ан ахс с и и а бир ор и рс ари аш и э и ган. Б рс арнинг асоси азифаси иш аб иқариш арини қан а о иш, о иб бориш а бизнес ре а арини зиш б и а ас аҳа ар бериш, а бир ор и фао ия и н зар р б ган а о арни о ишни а ин а и.Та бир ор и фао ия ини аш и э иш а бошқариш н а а о они ан Иқ исо иё азир иги қоши а ахс с аш и о иш юри а и. Маҳа и ҳо и ия ар эса а бир ор и фао ия ини о иб бориш орхона арини аш и э иш, бизнес ар аз арини зиш ицензия ар бериш иш арини а а га ошира и ар.Го ан ия а а бир ор и ни ри о ан иришни а ин аш ақса и а арнинг фао ия ини рган и ахс с а қиқо а онса инг инс и и аш и э и ган. Б инс и зининг 12 а ин ақа и б и арига эга б иб, асосан иш и а хиз а и арни қи иш а онса инг хиз а арини аш и э иш би ан ш ғ ана и. Шахси а бир ор и фао ия ини аш и э ган а аба арга о и ёр а бериш н « и и орхона ар фон и» аш и э и ган. Махс с са о па а аси а бир ор и с б е арига хиз а рса а и. Россия а а бир ор и фао ия и би ан ш ғ анаё ган арнинг асоси қис ини я а ар иб аги а а а аси қ ф қаро ар аш и э иб, ар асосан и о қа аниш а са о шаҳоб а ари а қ ши а қи а нинг а қис ини яра оқ а ар. Та бир ор и 24

орхона арининг х с сия ари ан бири арнинг з иш аб иқариш фао ия ини асосан и арага о инган асоси оси а ар ёр а и а а а га ошириш ир. Ки и а бир ор и фао ия и а иш аб иқаришни аш и э иш асосан ири иш аб иқариш ан иққан хо и арининг ё ан а еҳна ига асос ана и. Япония а а бир ор и фао ия ининг ри о анишини а ин аш н бошқар ассасаси, а а орпорацияси, арнинг фао ия ини о ия аш ириш н ахс с и и орпорация ар, а бир ор арнинг фе ерацияси аш и э и ган.Япония а XX асрнинг 40- и ари а а а а ҳ а и қоши а «Ки и а р а орхона ар бошқар аси» ҳа аш и э и ган. Ми и а а ар аз ари и и бизнесни ри о ан ириш а қ аб-қ а ашни а а ас рини ба ариш и би ан а а га ошира и ар.Ш н а ар аз ар ан 170 аси зи ган а фао ия юри иб е оқ а. Б н ан ашқари, и и орхона арнинг рақоба бар ош игини юқори ара а а иб риш н ҳар бир префе ра а а а ехно оги ас рни а а га оширга а об бера иган а а ехно оги ар аз ари ҳа а . Япония а а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш б и а ахс с бан ар хиз а рса а и. Япония а а и о они ан а бир ор и фао ия ига бери аё ган ёр а ар қ и аги ар ан ибора : и иёз и со иққа ор иш; и иёз и ре и аш изи ини қ аш; а ор изация фон ини ша ан иришни а а аш ириш; а бир ор арнинг бан ро и ҳо а и ан иқиш н ёр а бериш; а бир ор арнинг иш аб иқариш фао ия ини ехни ара асини ошириш; а бир ор арга иш аб иқариш араёнини ри о ан ириш н зар р б ган на иш а асб ар б и а хо и арни қи иш а қа а а ёр аш.Япония а а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш а нафақа и ора бан ари ба и а а а а оа фон ари ҳа яқин ан ёр а бера и ар. Корея Респ б и аси а и и бизнесга а ашиш сиёса ини бар а аш и о ар изи и а а га ошира и. Б аса а арнинг бар асини и и бизнесга оир ахс с қон н ар ибга со а и. Б қон н а а асса ари – и и бизнесга а ашиш орган арини зишни з а а и, е ин ер а и и бизнесга а ашиш иш ари ш н а аш и э и ган и, и и орхона е ан аниқ ёр а а зи оёққа риб о иш «и ни е ини», сиш а ри о аниш х с сия арини зи иш аб иқа и. 25

Ш ни а и аш ози и, аҳон а и и бизнесни қ абқ а а а иган а а а ар ҳа бор. Маса ан, А с ра ия а а а и и а бир ор и ни сира қ аб-қ а а а и. На и а а и и орхона ар ири фир а ар би ан б а иган рақоба а ю қаза и ар. А ри а а а ар (АҚШ, Гер ания, Осиё аги ба зи а а а ар) а эса а а о они ан қ аб-қ а аш асосан ноқ а ҳ а о ашган иги а и и ои , иқ исо и аҳа ия ига қараб арни қ абқ а ашга а оҳи а ён аши а и. Хори и а а ар а а бир ор и фао ия ини а а а но а а ассаса ари о они ан қ аб-қ а аш а асосан қ и аги арга э ибор бериши иши аниқ анган:  а бир ор и фао ия ини аш и и , иқ исо и а ҳ қ қи о он ан қ аб-қ а аш н ахс с қон н арнинг қаб қи иниши;  а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш, нинг иш аб иқариш а хиз а рса иш оирасини енга ириш н а а а но а а аш и о ари о они ан о ия и ёр а бери иши;  ҳар бир ин ақа а а бир ор и фао ия ини бошқар и аҳа и а ри бошқар а арнинг аш и э и иши;  И а ия а а бир ор и фао ия ини ри о ан ириш би ан боғ иқ б ган и и - а иқо а а риба- онс р ор и иш арини о иб боришни а а аб ағ ари ҳисобига о ия аш ири иши;  Анг ия а а бир ор и фао ия ини афо а аш а арга и иёз и ре и ар беришни а а га оширишни ахс с фир а ар о они ан а а га ошириш иши;  Франция а а бир ор и с б е ари фао ия ини и иёз и со иққа ор и иши.  а а а аги сиёси -и и ои изи нинг барқарор игига, а бир ор ар ари, ин ес иция аб ағ арининг ҳи оя аниш ара асига;  а а а а, иқ исо и ин ақа ар аги аҳо ининг и и ои иқ исо и р ш ара асига, арнинг ис е о аҳс о арини хари қи иш қоби ия арига;  а бир ор и фао ия ини аш и э иш а о иб бориш н зар р б ган о ия- ре и а со иқ еханиз арининг иш аш ара асига э ибор қара и а и. У ан о ган а, б г нги н а и и бизнес а х с си а бир ор и ни ри о ан ириш а а а о они ан қ аб-қ а аш а хори и а а ар, х с сан, иқ исо и 26

иҳа ан опган а а а ар а рибаси ан фо а аниш юр и из а ҳа соҳанинг ез с р а ар би ан ри о аниши а ҳи о и ар ан бири ҳисоб ана и еб а из. 27

2-БОБ. ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ СТРАТЕГИК ЙЎНАЛИШЛАРИ ТАҲЛИЛИ 2.1. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг стратегик йўналишлари тавсифи Респ б и а изнинг иқ исо и араққиё и, иқ исо и с ақи иги, ха қининг фара он р ш ара аси, қо а ерса еҳна рес рс арининг иш би ан бан и ара аси и и бизнес а х с си а бир ор и нинг ри о и би ан боғ иқ ир. Б ҳо а эса орхона арнинг иқ исо и эр ин игини рағба ан ириш ара асининг ри о аниши би ан а сиф ана и. Ис иқбо а иқ исо иё ар оқ ари а ҳа згариш ар юзага е а и. Б ҳо а ҳа и и а бир ор и нинг ри о аниши асоси а р бер и. 3-жадвал Иқтисодиёт тармоқлари бўйича маҳсулот (ишлар, хизматлар) ҳажмида кичикбизнес ва тадбиркорликнинг улуши (фоиз ҳисобида) 14 Тармоқлар Жами Кичик тадбиркорликнинг умумий ишлаб чиқаришдаги ҳажми 2000 2005 2011 Саноа 100 11,3 9,8 14,1 Қиш оқ х а иги 100 72,4 84,7 93,6 Қ ри иш 100 36,8 49,4 54,8 Са о 100 45,9 44,0 42,6 П и хиз а 100 37,9 52,0 71,0 У и саноа аҳс о ини иш аб иқариш а ис иқбо а згариш ар саноа соҳасига б ган а аб на и аси а со ир б а и, ш нинг е қиш оқ х а иги аҳс о арини қа а иш о и и и орхона арнинг ри о аниш ҳисобига б соҳа на и 14 www.stat.uz 28

аси 93,6 фоизга е а и. Са о а ан асининг иқ офиқ аш и на и аси а б соҳа а рса и ши паса иши со ир б а и. Ҳ арнинг ашинасоз и а е а га иш о бериш, енги саноа , а ниқса, ри о а , и и и б ю ари а ёр аҳс о иш аб иқаришга их исос ашган соҳа ари а и и бизнеснинг рни а ши ақо е ар и ара а а э ас. Ваҳо ан и, бар а соҳа а иш аб иқариш фао иги енг ашса и оби на и а арга эриша из. Бизнинг ҳисоб ари изга ра, 2015 и га бориб респ б и а б и а и и бизнеснинг иш аб иқари ган ЯИМ ҳа и аги шини 61,1 фоизга е азиш и и а бир ор и орхона арининг и и аҳс о иш аб иқаришининг сиши 2,5 фоиз ан а б аган ҳо а агина а а га оша и. Б нинг н ҳ ар аги и и а бир ор и орхона арнинг респ б и а б и а иш аб иқари ган ЯИМ аги ши ис иқбо а қ и аги ҳо а а сиб боришига эришиш зар р (инерцион арз а). 4-жадвал. Республика ЯИМда ҳудудлардаги кичик корхоналарнинг ялпи ҳудудий маҳсулотдаги улушининг истиқболда ўсиб бориши 15 Республика ҳудудлари 2000 й 2005 й 2010 й 2015 й 2015 йил 2005 йилга нисбатан фоиз ҳисобида Узбе ис он Респ б и аси 31,0 38,2 52,1 66,1 173,0 Қорақа поғис он Респ б и аси 26,9 48,9 57,9 66,9 136,8 Ви оя ар Ан и он 32,9 38,7 49,9 61,1 157,8 Б хоро 33,0 44,4 51,1 57,8 130,1 Жиззах 37,1 64,4 73,0 79,8 123,9 Қашқа арё 25,8 38,4 45,8 58,4 152,0 На ои 21,5 20,9 33,5 46,1 220,0 На анган 33,4 51,4 75,4 81,4 158,3 Са арқан 44,3 54,5 68,3 78,9 144,7 С рхон арё 39,1 45,9 64,8 81,7 177,9 Сир арё 38,9 58,8 72,5 80,6 137,0 Тош ен 34,0 36,3 45,6 54,9 151,2 Фарғона 32,0 43,9 64,7 82,3 187,4 Хораз 34,2 54,2 78,3 81,9 151,1 Тош ен ш. 41,5 54,3 70,2 79,1 145,6 15 www.stat.uz р ас и са и а о ари асоси а 29

А ба а, б рса и ри о анган а а ар ара аси а э ас. АҚШ а 75-82 фоизни, Япония а 81 фоизни, И а ия а 74 фоизни аш и э а и. Респ б и а из и и бизнеснинг б н а рса и арга эришиши а бир ор и фао иги орқа и а а га оша и.Ч н и 2000-2005 и ар ора иғи а сиш ара аси (1,4 фоиз) з анган на и ага (50-52 фоиз) эришишни а ин а о а и. Ис иқбо а и а иган на и а ар асосан и и а бир ор и нинг фао ри о аниши э азига р бера и. Б эса ар о они ан иш аб иқари а иган аҳс о иқ орининг сиш ина и асини а ин а и. 5-жадвал Истиқболда ҳудудлар бўйича кичик тадбиркорлик корхоналари томонидан маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиши. (млн.сўм.ҳисобида) 16 Ҳудудлар 2000 й 2005 й 2010 й 2015 й 2015 йил 2005 йилга нисбатан ўсиш % Узбе ис он Респ б и аси 892573,0 956838,2 1089938,7 1223039,2 127,8 Қорақа поғис он Респ б и аси 18786,6 22919,6 24982,3 27045 117,9 Ви оя ар Ан и он 70178,8 74249,1 82564,9 90880,7 122,3 Б хоро 46619,4 51934,0 55413,5 58893,1 113,3 Жиззах 31281,6 39821,3 43245,9 46670,5 117,1 Қашқа арё 61485,8 69233,0 74356,2 79479,4 114,7 На анган 50919,4 60084,8 74505,1 88925,4 147,9 Са арқан 67851,2 74772,0 85090,5 95409,0 127,5 С рхон арё 82241,4 87833,5 104434,0 121034,5 137,7 Сир арё 34155,4 40952,3 46562,7 52173,1 127,3 Тош ен 110782,4 112665,7 123143,6 133621,5 118,5 Фарғона 104838,6 117314,3 141715,6 166116,9 141,5 Хораз 36708,7 44050,4 54666,5 65282,6 148,1 Тош ен ш. 219770,8 247901,4 287813,5 327426,6 132,1 На ои 24940,4 25065,1 29100,5 33135,9 131,1 16 www.stat.uz р ас и са и а о ари асоси а 30

Ҳ ар б и а аҳс о иш аб иқариш ҳа ининг ис иқбо а сиб бориш ина и асини орхона ар иқ орининг сиб бориш ҳо а и б и а аҳ и э са , б ҳо а қ ши а янги и и орхона арнинг аш и э и иши ҳисобига а а га оша и. Яра и ган и ония ар ан са ара и фо а анган ҳ ар а я пи ҳ и аҳс о нинг юқори с р а ар би ан сиши а ин ана и. Ж а ан и и орхона арнинг иш аб иқариш са ара ор игини ошириш э азига ис иқбо а з анган на и а арга эришиш а ин ана и. Ми и иқ исо иё нинг рақоба бар ош иги иқ исо и фао ия араён ари а нинг на и а арини а с э ир и рса и ар а и и бизнес шининг юқори б ишига ҳа боғ иқ э ан иги ш бҳасиз ир. Ка хара а ҳисобига янги иш рин ари яра иш и ония и, ири бизнес ириб бора о а иган бозор сег ен арини эга а о иш қоби ия и, а ниқса, хиз а рса иш соҳаси а а н а а а б аган аҳа и рес рс база арини з аш ириш а а қ а аш и и ша э ан иги и и бизнесни ри о ан иришнинг аҳа ия и беқиёс игини рса а и. Ш сабаб и ҳа и и бизнесни а а ри о ан ириш аса аси аҳс о иш аб иқаришни аҳа и аш ириш, хиз а рса иш соҳасини ри о ан ириш а ш нинг е , а а а нинг э спор са оҳия ини ошириш аса а ари би ан а бар ас боғ анган. Ки и бизнесни ри о ан ириш бораси а а а га ошири ган ора- а бир арнинг на и аси қ и аги ар орқа и на оён б а и:  и и бизнеснинг а а а и из ЯИМ аги ши 2009 и а 50,1 фоизга е ган иги;  иш би ан бан хо и ар п аро а арининг 70 фоизи а нан и и бизнес соҳаси а ша анаё ган иги;  и и бизнес орхона арининг а а а э спор и аги ши 2009 и а 14,3 фоизга е ган иги а ҳ. . Ки и бизнес с б е арини о ия и қ аб-қ а аш, арни ре и аш ҳа ининг ошиши соҳани ри о ан иришнинг ҳи о и и ҳисоб ана и. 2009 и а саноа соҳаси а фао ия юри аё ган и и орхона ар а и рофир а ар н ягона со иқ о и с а асининг 8 фоиз ан 7 фоизга шири иши на и аси а 23,6 р . с иқ ори аги аб ағ аз р орхона ар их иёри а қо ири и. Ш и и и и бизнес 31

а х с си а бир ор и с б е арига 1 р н. 850 р . с ан ор иқ ре и ар а ра и и. Б 2001 и гига нисба ан қари иб 11 ар а, 2005 и агига нисба ан 4 ар а п. Ки и бизнес с б е арига а ра и ган ре и арнинг 462 р . с и «Ми ро ре и бан » ҳиссасига ғри е и. Соҳа ри о и н ш и и Осиё араққиё бан и, Ис о араққиё бан и, Гер ания араққиё бан и (КфВ), ХХР Ҳ а и а бошқа хори и ин ес ор ар аб ағ ари ҳисоби ан а и 121,8 н. о . ё и 2008 и га нисба ан 1,5 баробарга ор иқ ре и рес рс ари а б қи ин и. 2010 и а и и бизнесни а а ри о ан иришни қ аб-қ а аш бораси а ора а бир ар из и а о э ири оқ а. Маса ан, 2009 и а саноа соҳаси а фао ия юри аё ган и и бизнес орхона ари н ягона со иқ с а аси 7 фоизга шири ган б са, 2010 и ан э иборан 7 фоиз и со иқ с а аси бар а и и бизнес орхона ари н ори э и и. Қа си ар оқ а фао ия юри иш арига боғ иқ ра иш а и и бизнес с б е ари қ и аги со иқ и иёз ари ан фо а аниш ари ин: - 2014 и 1 ян арга а янги ан аш и э и аё ган а ир аш-қ ри иш аш и о ари со иқ арнинг бар а р ари ан а а ри а б ри а ра а арни аш ан озо қи инган; - 2012 и нинг 1 ян арига а г ш а с ни қа а иш ашга их исос ашган и рофир а ар а и и орхона арнинг ягона со иқ о и с а аси 50 фоизга а а ири и а арнинг е ан о иб е ина иган ехно огия с на ари бо хона о ари ан озо қи инган; - 2012 и 1 ян арга а 15 хи аги ноозиқ-о қа ис е о о ар ари иш аб иқаришга их исос ашган и рофир а ар а и и орхона ар фо а со иғи а со иғи, ягона со иқ о ари а Респ б и а а ғар асига а б ри а ра а ар аш ан, ш нинг е , иш аб иқариш а фо а ани а иган с на арини и пор қи иш а бо хона о ари ан озо қи инган. Ки и бизнесни ри о ан ириш бораси а яра и ган қ а шар -шарои ар соҳанинг иқ исо и ри о аниш аги, аҳо ини иш би ан бан и иги а аро а арининг сиши аги ро и яна а а иши ҳа а ЯИМ, э спор а ар оқ ар ҳа а соҳа арнинг иш аб иқариш рса и ари аги ши ор иб боришига хиз а қи а и. 32

Ўзбе ис он Респ б и аси а и и бизнесни ри о аниш аги а а о арни е и ини опиш а 2007-2015 и ар а ис иқбо аш ири аё ган пара е р арни а ин аш, шб соҳа а а бир ор и фао игини оширишнинг на иш арини аниқ аш а ар б и а ора а бир арни бе ги ашни а аб э а и. Ш ни а оҳи а а и аш оиз и, и и бизес а а бир ор и фао игини ошириш н қ и аги и шарои ар а ин аши зар р: и и иқ исо иё а а роиқ исо и озана ни а ин аш негизи а ни барқарор ри о анишини а ин аш; иқ исо иё а рақоба ҳи ини ша аниши а иин аш; и и бизнесни а а о они ан қ аб – қ а аш изи ини, нинг еханиз арини а о и аш ириш асоси а ри о ан ириб бориш; и и бизнесга хиз а рса и инфр з а арни са ара и ҳара а қи ишини а ин аш. Ўзбе ис он Респ б и аси а и и бизнес фао ия ини оширишнинг асоси на иш ари қ и аги ар ан ибора : и и бизнесни ҳ қ қи еёри а аш и и асос арини иқ исо иё а р и о и ар а сири а р бераё ган згариш арга ос ра иш а з сиз а о и аш ириб бориш; а а о они ан и и бизнес а ҳ қ қи а бир ор и ни қ аб қ а аш еханиз арини са ара ор игини ошириш, б бора а хори и а а а ар а рибаси аги янги еханиз арни а шарои арга ос аш ирган ҳо а а а иё га қ аш; и и бизнесни инно ация негизи а ри о анишини а ин аш бораси а ора – а бир арни иш аб иқиш; и и бизнесни о ия и иҳа ан а ин аш а еханиз арни са ара ор иги ошириш а о ия аш ириш иришнинг янги анба арини ҳара а га е ириш негизи а қ а ин ес иция ҳи ини яра иш; и и бизнес а иш аб иқаришни аш и э ишни о и а ино ини а о и аш ириш; и и бизнес саоҳаси н а а а и рақаоба бар ош а р арни а ёр аш; и и бизнес а ооперацияни қ р аш ириш. 2.2. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш юзасидан амалга оширилган чора - тадбирлар таҳлили 33

“Ки и бизнес а х с си а бир ор и и и Да а ас ри и росини а ин аш б и а а а га ошири ган ора- а бир ар на и аси а қ и аги сифа рса и арига эриши и: и и бизнес а х с си а бир ор и нинг ЯИМ аги ши 2010 и ги 52,5% ан 2011 и а 54,0%га ош и; и и бизнес с б е арининг саноа аҳс о ари иш аб иқариши аги ши 19,6% ан 21,0%га ари и; а а га ошири ган қ ри иш иш арининг 69,0%и и и бизнес с б е ари ҳисобига ғри е и (2010 и а – 52,3%); а а а э спор ининг 18,8%и и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари о они ан а а га ошири и ҳа а шб рса и 2010 и ги рса и га нисба ан 5,2 бан га ош и. Ш нинг е Ўзбе ис он Респ б и аси прези ен ининг 2011 и 4 апре аги ПФ-4296-сон и « а бир ор и с б е арини е шириш арни яна а қисқар ириш а ар фао ия ини назора э иш изи ини а о и аш ириш бораси аги қ ши а ора- а бир ар ғриси а»ги фар они қаб қи ин и. 5-жадвал Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиш динамикаси 17 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши (%) 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й. ЯИМ а 50,1 52,5 54,0 54,0 саноа а 16,9 19,6 21,0 22,0 қ ри иш а 41,6 52,3 69,0 70,0 э спор а 14,6 13,6 18,8 18,0 аҳо и бан иги а 74,2 74,3 74,8 78,0 На и а а, ган а р оба ни а а а р ха и ан ганига 3 и аган иги сабаб и 171 а, со иқ а бошқа а б ри о ар ан қарз ор иги б аган иги ҳа а иш аб 17 www .m f.uz 34

иқариш барқарор игини а ин аё ган иги фа и 633 а и и а бир ор и с б е ари 2011 и н ре а и е шириш ар ан иқари и. Ўзбе ис он Респ б и аси А ия азир иги рас и са и а “Та бир ор ро аа и ахс с саҳифаси о и ган б иб, ҳисобо а ри а аз р саҳифа орқа и а бир ор ар ан 124 а ро аа е иб шган. Назора қи и орган ар о они ан ази ган 716 а х а и юри и с б е ар фао ия ини е шириш ар а, ш а ан 618 а ре а и ҳа а 98 а ре а ан ашқари е шириш ар а Са о-саноа па а аси а и арининг иш иро и а ин ан и. Қорақа поғис он Вазир ар Кенгаши, и оя , ан а шаҳар ҳо и и ари о они ан ҳар ҳаф анинг а н ари “Та бир ор и ни а бир ари азиб е ин оқ а. 2011 и а о и а аз р а бир ар а 106,8 инг ан ошиқ а бир ор и с б е ари иш иро э иш и ҳа а ар ан 26,3 инг ан ор иқ ро аа ар е иб ш и. Ш н ан 24,9 инг ро аа а бир оираси а а бир ор и с б е ари фо асига ҳа қи инган б са, 1344 а ро аа қ ши а ра иш а рганиб иқиш н а о а и орган арга ақ и э и ган. Ўзбе ис он Респ б и аси прези ен ининг 2011 и 12 а аги Пқ-1529-сон и « а бир ор и с б е арини аш и э иш а а а р ха и ан азиш ар ибини яна а а о и аш ириш ора- а бир ари ғриси а»ги қарори аб и ин и. 35

8-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожи учун яратилаётган имтиёзлар 18 Ўзбе ис он Респ б и аси Вазир ар Маҳ а асининг 2011 и 5 апре аги 103- сон и «Та бир ор и фао ия и с б е арининг қ а и 50 га а б ган э е р қ ри а арини э е р ар оқ арига ашнинг со а аш ири ган ар ибини ори э иш ғриси а»ги қарори: ҳ и э е р ар оқ ари орхона ари о они ан э е р ар оқ арига аш н ехни шар ар бериш а и 3 н ан ош ас иги бе ги ан и; Ўзбе ис он Респ б и аси Э е р энерге и а а назора б и а а а инспе цияси о они ан э е р қ ри а арини ри ан азиш а о а но а арини бериш а и 3 н э иб бе ги ан и; а бир ор и с б е ари э е р қ ри а арини фо а анишга опшириш 18 Ўзбе ис он Респ б и аси е ёри - қон н и иги ан е иб иқиб, а аба о они ан зи и. 36 Фирма номини заҳирага олиш учун бевосита давлат статистика органларига мурожаат қилиш талаб этиларди . Фирма номини заҳирага олиш электрон талабнома асосида Интернет тармоғи орқали амалга оширилиши белгиланди Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш жараёнида нотариал тасдиқланган таъсис ҳужжатлари талаб этиларди . Мазкур талаб бекор қилинди . Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш учун энг кам иш ҳақининг 2 баравари миқдорида давлат божи тўланарди . Давлат божи ставкаси энг кам иш ҳақи миқдорининг 1 баравари этиб белгиланди . Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш уларнинг аризасига кўра намунавий таъсис ҳужжатлари асосида амалга оширилиши мумкинлиги белгиланди .

и онини аниқ аш а ақ и э и иши ози б ган ҳ а ар р ха и 79 а ан 13 ага а а а ири и. Ўзбе ис он Респ б и аси Вазир ар Маҳ а асининг 2011 и 25 а аги 146- сон и «Шаҳарсоз и фао ия ини а а га ошириш ҳа а қиш оқ х а игига ои б аган бошқа эҳ иё ар н ер ас а ари бериш ар ибини а о и аш ириш ора- а бир ари ғриси а»ги қарори: ер ас а арини а ра иб бериш ар ибо арини яна а а о и аш ириш ҳа а шаффоф игини а ин ашни назар а ган янги ар иб ас иқ ан и; ер ас асини ан аш а а ра иш б и а а ериа арни а о а и орган ар би ан е ишиш иш ари егиш и орган ар о они ан “ягона о на а о и и б и а а а га ошири иши бе ги ан и. ер ас а арини ақ и э ишнинг и а и 71 нга а қисқар ири и. Та бир ор и с б е арини аш и э иш, янги орхона ар қ риш изи ини яна а со а аш ириш, ш нинг е а бир ор и с б е арининг ер ас а ари ан фо а анишини енга ириш ақса и а Вазир ар Маҳ а асининг 2011 и 25 а аги 147-сон и «Та бир ор и фао ия ини а а га ошириш н юри и а ис они шахс арга ан о асоси а ер ас а ари беришни а о и аш иришга оир қ ши а ора- а бир ар ғриси а»ги қарори қаб қи ин и. Ш нинг е , и и а бир ор и с б е арининг қ ри иш га ан аган а но рар бино ар ан фо а анишини яна а енга ириш ақса и а, Вазир ар Маҳ а асининг 2011 и 8 сен ябр аги 251-сон и “Да а и об е ари ан оқи она фо а аниш а арни асарр ф э ишни а ин аш ора- а бир ари ғриси а ги қарори қаб қи инган б иб, нга ра 1460 а а а об е ини а бир ор и с б е арига со иш ё и и рага бериш бе ги анган. 2011 и а о и а 102 а а а а и и а и 66,0 р .с а 67,9 н. о арга со и и. Ҳисобо а ри а а бир ор и с б е арига 15,7 инг ан ор иқ б ш рган ҳа а фо а ани аё ган а а об е ари и арага бери и. На и а а 34,2 р . с ш шишига эриши и. Ш нинг е , ар негизи а о и ган иш аб иқариш ар а 34,8 ингга иш и рин ари аш и э и ган. Та бир ор и фао ия и с б е арининг бар а ара а аги а а бошқар и и ора ари, ҳ қ қни ҳофаза қи иш а назора орган ари, и ора бан ари би ан заро носаба ари а а бир ор ар ҳ қ қ ари с ор иги принципига а а қи ина 37

и, я ни, нга офиқ, е ёри -ҳ қ қи ҳ а ар аги бар араф э иб б а иган бар а зи ия ар а ноаниқ и ар а бир ор ар фо асига а қин э и а и. 2012 и нинг 1 ян ари ан саноа соҳаси аги и рофир а ар а и и орхона ар н ягона со иқ о и с а аси 6 фоиз ан 5 фоизга а а ири и; со иқ ар, бо хона бо ари а иғи ари, ш нинг е бошқа а б ри о арни аш а арини б зган и н пеня иқ ори е и ири ган ҳар бир н н пеняни ҳисоб аш ар иби сақ анган ҳо а, а а аги иқ орига нисба ан ан бир қис га а а ири и. 2011 и 1 сен ябр ан и и бизнес с б е ари ан и ора бан ари а и и а ю а а ҳисоб рақа и о ган и н о н иришни бе ор қи иш ха а и и бизнес а х с си а бир ор и с б е арига бан ассаса арига энг а иш ҳақининг игир а баробари иқ орига а б ган нақ п ш ини с ақи опшириш ҳ қ қи бери и. 9- расм. Кичик тадбиркорлик субъектлари учун ягона солиқ тўлови ставкасининг ўзгариши 19 2011 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига ажратилган кредит маблағлари таркиби. 2011 и а о и а и и бизнес а х с си а бир ор и с б е арига а ра и ган ре и аб ағ ари ҳа и 4 р н. 41,1 р . (прогнозга нисба ан 113,6%) с ни аш и э и, ш а ан: 25,6 р .с – асб-ҳ 19 www .soli q.uz 38

нар о е ари би ир и арига з бизнесини о иш ҳа а о инган за она иф би и а ни а арни а а иё га а биқ э иш н; 54,1 р .с – ишсиз аҳо ини иш би ан а ин аш зар рия и юқори б ган ан ар а ои а и бизнес, асана и и а ҳ нар ан и и ни ри о ан ириш н; 159,7 р .с – хиз а ар а сер ис соҳасини ри о ан ириш, қиш оқ х а и аҳс о арини қа а иш аш н и ора бан ари о они ан и и бизнес с б е арига и ро о ия хиз а арини рса иш н; 712,4 р .с – р и о ия и инс р ен арни енг қ аган ҳо а ис е о о ар арини иш аб иқар и орхона ар н; 351,1 р .с – хиз а ар а сер ис соҳаси ри о ини яна а қ аб-қ а аш ақса и а и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари н. Кре и ар қа ари ишини с ғ р а аш б и а с ғ р а по ис ари ан и ро ре и ар а ино и сифа и а фо а анишни а а иё га енг ори қи иш ақса и а 2011 и а 18,5 инг а с ғ р а по ис ари бери и, с ғ р а а б рия ари ҳа и 309,4 р . с ни, с ғ р ани қоп аб бериш н на ири ган аб ағ 476,2 н. с ни аш и э и. 2011 и а ҳ и ин ес иция ас р ари оираси а ғри ан- ғри хори и ин ес иция ар ҳа ини а и а 1,2 ар ага ошириш ақса и а Қорақа поғис он респ б и аси Вазир ар Кенгаши, и оя ар а Тош ен шаҳри ҳо и и ари о они ан Ташқи иқ исо и а оқа ар, ин ес иция ар а са о азир иги би ан ҳа ор и а ҳар бир о иҳа б и а ар оқ а а ари иш аб иқи и ҳа а ас иқ ан и. Ҳ и ин ес иция ас р ари и роси на и аси а 2011 и а 1226 о иҳа б и а а и 841,2 н. о . иқ ори аги ин ес иция ар, ш а ан 402,0 н. о . иқ ори аги ғри ан- ғри хори и ин ес иция ар а б э и и. Ин ес иция ас рининг анзи и қис и оираси а 6 а и ора бан и о они ан 16 ин ес иция о иҳа ари ( ре и иния ари) б и а ха қаро о ия инс и арининг а и 143,4 н. о . иқ ори аги ре и аб ағ ари а б э и и ҳа а прогноз 127,5% га ба ари и. Ха қаро о ия инс и арининг ре и аб ағ арини а б э иш б и а а а га ошири ган иш ар. Гер аниянинг Ха қаро ҳа ор и б и а а ғар а асса ари фон и а Ўзбе ис он Респ б и аси Ха қ бан и р аси аги а бир ор аё арга бош анғи 39

апи а ни ша ан ириш эҳ иё ари н и ро ре и ар а ра иш ғриси аги е иш га офиқ Ха қ бан и о они ан Қорақа поғис он Респ б и аси б и а 51,0 н. с , На ои и оя и б и а 83,0 н. с ҳа а 212,3 н. с иқ ор аги ре и аб ағ ари а ра и и. “Ки и а и ро о ия ашни ри о анириш. 2- босқи о иҳасини а а га ошириш на и аси а 2012 и нинг 1 ян ари ҳо а ига 49,99 н. о . аб ағ а б э и и, ш н ан 26,9 н. о ари Осиё араққиё бан ининг аб ағ ари б са, 23,1 н. о . бошқа онор арнинг аб ағ ари ир. Саноа соҳаси а и и бизнес с б е арининг аҳа ия ини ошириш ҳа а и и а ашқи бозор арга юқори а абга а об бера иган аҳс о арни е азиб беришга қара и ган ора ар. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг 2011 и 12 а аги ПҚ-1529-сон и «Та бир ор и с б е арини аш и э иш а а а р ха и ан азиш ар ибини яна а а о и аш ириш ора- а бир ари ғриси а»ги қарори би ан саноа нинг 44 а соҳаси а и и орхона ар н хо и арнинг и и р а а сони 50 иши ан 100 ишига а па ири и; ган а р а и и бизнес соҳаси а 1820 иш аб иқариш об е ари, ш а ан енги саноа а – 322 а, қ ри иш аҳс о ари иш аб иқариш а – 534 а, ар -по абза соҳаси а – 35 а, озиқ-о қа саноа и а – 929 а орхона ишга шири и; за она и ини ехно огия арни а б э ган ҳо а қиш оқ х а иги аҳс о арини қа а иш аш соҳаси а 210 янги и и иш аб иқариш ар аш и э и и, ш а а ан г ш ни қа а иш аш соҳаси а – 76 а, с ни қа а иш аш соҳаси а – 88 а а е а а сабза о ни қа а иш аш соҳаси а – 46 а. 500 га яқин и и а бир ор и с б е ари ҳа а 300 фер ер х а и ари а и ари иш иро э иш и; и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари о они ан а а га ошири иши ин б ган 50 а, ш а ан саноа соҳаси а - 19 а, қиш оқ х а иги а - 31 а инно ацияга асос анган ехно огия ар ҳа а о иҳа ар р ха и ша ан ири и; инно ацияга асос анган аҳс о арни иш аб иқариш б и а а и қи а и 2,1 р . с б ган 112 а шар но а ар и зо ан и. Ки и бизнес а х с си а бир ор и с б е арига з аҳс о ини э спор га на ириш н а ашиш ора- а бир ари. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг 2011 и 24 а г с аги ПФ-4354-сон и “Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни 40

яна а ри о ан ириш н қ а ишби ар он и ҳи ини ша ан иришга оир қ ши а ора а бир ар ғриси а ги фар они би ан и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари аҳс о арини э спор қи иш б и а «Ўз а бир орэ спор » их исос аш ири ган ашқи са о о паниясини аш и э и и. 2011 и а аз р о пания ёр а и а 37,9 н. о ар и аҳс о э спор қи ин и. Вазир ар Маҳ а асининг 2011 и 28 апре аги 122-сон и “Сер ифи а аш ириш ар ибо арини а сифа ене ен и изи арини ори э ишни а о и аш иришга оир қ ши а ора- а бир ар ғриси а ги қарорга биноан: иш аб иқар и ар о они ан со и ган сер ифи а аш ири ган аҳс о ҳа и ан офиқ и бе ги ари ан фо а анган и н сер ифи а аш ириш орган арига ои и ицензия а ра а арини аш бе ор қи ин и; э спор га н иш аб иқари а иган аҳс о ар их иёри ра иш а сер ифи а аш ири а и; иш аб иқари аё ган аҳс о арнинг а ри р арини сер ифи а аш иришнинг а қи иш ар иби ори э и и; е ан е ири аё ган ехно оги с на ар а арнинг қис арини сер ифи а аш ириш ар иби хори и а а а арнинг а ре и ация қи инган сер ифи а аш ириш органи о они ан бери ган офиқ и сер ифи а арини ан о иш и би ан со а аш ири и; «Ўзс ан ар » аген игининг аҳс о арни э спор қи ишга а ашиш бюроси аш и э и и ҳа а иш аб иқар и арга с ан ар ар, сер ифи а аш ириш, ёр иқ аш, қа оқ аш а бошқа пара е р ар б и а ха қаро а а а а араро а аб ар юзаси ан беп онс ь ация хиз а ари рса иш нинг асоси азифаси сифа и а бе ги ан и. Ма а а и из и и бизнес с б е ари ҳа а хори и о пания ар р аси а заро ҳа ор и ни га қ иш б и а а а га ошири ган иш ар. Ма а зия а а ининг э ихонаси би ан ҳа ор и а Ўзбе ис он ишби ар он оираси а и арининг (10 иши) К а а-Л п р шаҳрига ашрифи аш и э и и. Ташриф а о и а «По изахон» ХҚ (Ўзбе ис он) ҳа а «Safari Office System Sdn.Bhd», «Amigatech SDN BHD» (Ма а зия) о пания ари р аси а ебе иш аб иқариш б и а қ ш а орхона о ишга е ишию о ин и; Хораз , Ан и он, Фарғона, Тош ен и оя и а Тош ен шаҳри а фао ия юри и орхона а и ари (3 иши) 2011 и нинг 20- 28 ию н ари «Librantom 2011» Ха қаро қиш оқ х а иги а ор а и и ргаз 41

аси а қа нашиш и, ш нинг е 22 ию ни Бе ьгия, Франция, Гер ания, Го ан ия ишби ар он оира а и ари би ан заро ҳа ор и б и а зо ара о иб бориш и; Хори и бозор арга янги е иш ири ган е а а сабза о аҳс о ари э спор ини га қ иш ақса и а, 2011 и нинг 5-9 сен ябр н ари а бир ор и с б е арининг «Asia Fruit Logistica» Ҳа қаро ргаз аси а (Гон онг, Хи о ) иш иро и а ин ан и; За она и ехно оги с на ар со иб о иш ис аги а б ган а бир ор арга а ашиш ақса и а, 2011 ининг 22-29 сен ябр н ари Б хоро а Хораз и оя ари енги саноа о пания ари а и арининг (14 иши) «ITMA-2011» Ха қаро енги саноа ргаз аси а иш иро и а ин ан и. Та ир ор и соҳаси а а р арни а ёр аш, қа а а ёр аш а ар а а асини ошириш ҳа а и и бизнес с б е арига ас аҳа хиз а арини рса ишга қара и ган ора- а бир ар. Қарши а Тош ен шаҳар ари а Ёш а бир ор ар фор ари ази иб, ар а 500 га яқин а бир ор ар, бизнес- ренер ар ҳа а а бир ор и ри о и н ас б ган а а бошқар и а аҳа и ҳо и ия орган ари а и ари иш иро э иш и. Та бир ар а “Ҳ ар а а бир ор и ни ри о ан ириш а о ари а ис иқбо ари а “Ёш а бир ор арга ре и ар а ра иш а арни со иққа ор иш а з ари а еба ар ази и. Со иқ а а е ияси а со иқ ас аҳа иси сер ифи а ини о иш ис аги а б ган шахс ар н қ рс ари аш и э и и. 42

10-расм. Ўзбекистонда кичик бизнес субьектларини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш шакллари 20 2011 и а а бир ор и с б е арига со иқ ас аҳа и бериш хиз а ини рса иш б и а 26 а ҳа а 27 а баҳо аш хиз а арини рса и ассаса ар аш и э и и. “Ка о о ЁИҲнинг ҳ и а аҳа и б ин а ари ҳ з ри а Кре и аб ағ арини о иш а ёш арнинг а бир ор и фао ия ини р ха га о иш н ера и ҳ а арни а ёр аш, ёш ар а а бир ор и ни а арини ша ан ириш н қ рс арини аш и аш иришга қара и ган 20 а “Ёш а бир ор ас аҳа ар аз ари аш и э и и. Ха қаро аш и о ар, а а и ора ари а х с си се ор а и ари иш иро и а ази ган иғи иш я н арига ра 2011-2013 и ар а а а га ошири иши назар а и 20 www.norma.uz 43 Кичик бизнес субьектларини ижтимоий - руҳий жиҳатдан қўллаб - қувватлаш КБ субьектларини зарурий ахборотлар билан таъминлаш Ўзбекистонда кичик бизнес субьектларини давлат томонидан қўллаб - қувватлаш шакллари Кичик б изнеснинг ривожлантириш нинг ҳуқуқий базасини яратиш Кичик бизнес тузилмаларининг моддий - техника асосини барпо этиш, уларга кўмаклашиш Кичик бизнесни ташкилий бошқарув тузилмасини барпо этиш КБ субьектларини ташқи иқтисодий фаолиятини юксалтириш Кичик бизнес субьектлари с уғурта тизими Кичик бизнес субьектларига молиявий ёрдам қўрсатиш Кичик бизнес субьектларига кадрлар тайёрлаш

ган “Ўзбе ис он Бизнес фор и – 2 босқи о иҳасининг ҳ а ари ас иқ ан и. Ло иҳанинг асоси на иш ари бизнесга а ашиш ҳа а барқарор бизнес о иҳа арини а а га оширишга а ашиш ир. Ш ни а оҳи а а и аш оиз и, б г нги н а фао ия юри и и и орхона ар фао ия ини ри о ан иришнинг а а аги ҳо а и 10 - рас а а сиф анган. Ж а ан, и и бизнес зи а арининг о и - ехни а асосини барпо э иш, арга а ашиш, ашқи иқ исо и фао ия ини ю са ириш, и и ои - р ҳи иҳа ан қ аб-қ а аш, и и бизнес с бье ари с ғ р а изи и, зар ри ахборо ар би ан а ин аш, ашқи иқ исо и фао ия ини ю са ириш аби ша ари а . 44

3-БОБ. ЎЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ 3.1.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини такомиллаштириш истиқболлари Ўзбе ис он а и и бизнес а х с си а бир ор и фао ия ини а о и аш ириш ақса и а а бир ор и ни ри о ан иришнинг с ор на иш ари сифа и а қ и аги арга а оҳи а э ибор бериш ақса га офиқ ир. Бирин и ан, КБ аХТ ша аниши а а ри о аниши а а бир ор и еҳна н ор иги а а бир ор и фао иги р аси аги и боғ иқ и о и ари ан, а а о бор, “Вақ ан н и фо а аниш ( и ан и га и оби на и а арга эришиш), “Иш аб иқариш з сиз иги ё и а о и иги ( а с и иш ан ра п и и фао ия афза иги) а “Са ара ор и (наф и и ) аби рса и арга э ибор бери иши зар р. И ин и о и проқ и и бизнес с б е арига аа қ и ир. И ин и ан, а бир ор и еҳна а а бир ор и нинг зига хос х с сия ари р аси аги и и о и арига, бирин и на ба а, иши арнинг “ еҳна га янги а носаба и ( ҳисси, бо иш ис аги, яра ан и а ҳ. .) ҳа а “ еҳна фао ия и и о , ақ а афа р орқа и а а га оша и (а ниқса, и и бизнес н), “ еҳна га оқи она носаба ( проқ фер ер х а и ари а) сингари о и - рса и ар соҳа а бир ор арининг а на и -ақ и ша аниши а ҳи рин эга а и. Б эса, з на ба и а, а бир орнинг бо а на и қиёфага эга б ишни, би и – а а асини оширишни з фао ия ига янги а қараши а ишини оқи она аш и э ишини зар ри ақса га а ан ира и. У ин и ан, ҳар бир а бир ор з фао ия ини са ара и аш и э иш а еҳна бозорининг иш и ига б ган а аби а а бир ор и қоби ия и х с сия арининг и иги а, а а о бор, “и о ор и (инно а ор и ), “иш ан и , “яра ан и (б нё ор и ) аби х с сия арга и оби , с и ор носаба а б иши а аб э и а и. Ш нинг е , а бир ор и фао игини баҳо аш а қ и аги езон рса и ар е а- е иги (афза и қа ори) а сия э и а и: аҳс о (иш, хиз а ) сифа ининг яхши аниши; и ғор 45

ехни а а ехно огия ан фо а аниш ара аси; рақоба ҳи ини ша ан ириш аги ҳиссаси; еҳна са ара ор иги орқа и и и ои -а о а и ақси о га эришиши; янги иш рин ари яра иши. Т р ин и ан, аҳо ининг и и ои -иқ исо и аҳ о ини яхши аш а, аҳо и бан игини ошириш а янги иш рин ари барпо э ишнинг са ара и и ҳисоб анган КБ аХТ фао иги нинг ар иби р ари б и а қ и аги афза и қа орига ( е а- е игига) эга э ан иги иноба га о иниши ар ор: аш и и -бошқар фао иги; ин ес иция фао иги; иш аб иқариш фао иги; ар е инг фао иги; о ия и фао и ; инно ация фао иги; бошқа фао и р ари. Бешин и ан, ҳ ар а КБ а ХТ ри о анишининг згариши а а сир оирасини баҳо о и и и ои -иқ исо и они оринг яра иш зар р б иб, н а, а а о бор, қ и аги рса и ар з а сини опиши ақозо э и а и: ои и яшо и аҳо и сони, инг иши; аҳо ини р а а и и аро а ининг згариши, %.; и и бизнес а х с си а бир ор и с б е ари сони; КБ аХТ се орининг и оя (шаҳар, ан) я пи ҳ и аҳс о и аги ши,%; а а а а) КБ аХТ орқа и яра и ган янги иш рин ари сони; КБ аХТ соҳаси хо и арининг р а а и и иш ҳақининг згариши,%; КБ аХТ соҳа а а бир ор и фао игининг згариш ара аси,%. Маз р и и ои -иқ исо и они оринг рса и ари орқа и а а а а КБ аХТ соҳаси с б е арининг а бир ор и фао иги ара аси ргани а и а егиш и ора- а бир ар а а га ошири а и а ис иқбо ас рини иш аб иқариш и они яра и а и. Ки и бизнеснинг а а а иқ исо иё и а ган рнги ан е иб иққан ҳо а а шб соҳа а сифа згариш арига эришиш н ас рнинг бош ақса и: Ки и бизнес соҳасини енга ириш а са ара ор игини ошириш асоси а шб се орни бар а о они ан э ироф э и ган азифа арини иқ ба аришни а ин аш а ри о ан ириши а янги сифа босқи ига ишини а ин аш ан ибора . Ки и бизнесни ри о анишини а а аш ириш негизи а ни я пи и и аҳс о аги ҳисасини 66,1 фоизга е азиш. Ма а а иқ исо иё и а и и бизнес с б е арининг ши а аҳа ия ини б ан ошириш ақса и а ас р а қ и аги на иш ар а о п е с ора- а бир арни а а га ошириш з а и а и: а бир ор и с б е 46

арини аш и э иш а фао ия юри ишнинг ҳ қ қи е ёри базасини а о и аш ириш. Б н а ансаб ор шахс ар о они ан б р қбоз и а бошқа са би ҳо а арнинг о ини о иш бораси а арнинг ас игини оширишга ҳи э ибор қара и а и; и и бизнес а х с си а бир ор и ни ри о ан иришни а а о они ан ар ибга со иш изи ини а о и аш ириш а а бир ор и зи а ари фао ия ига а а ҳо и ия и а бошқар орган арининг ноқон ни а асоссиз ара аш и ҳо а арини бар араф э иш; ири орхона арни ар иби згар ириш на и аси а б шаб қо ган но рар о бино ар а фо а ани аё ган иш аб иқариш а он арини и и орхона арга бериш; ири саноа орхона ари а а ёр аҳс о иш аб иқариш н и пор га а анган эҳ иё қис ар, е а ар а ера и с на ар иш аб иқаришни аҳа и аш ириш б и а Дас рни а а га ошириш; и и бизнес н ахассис ар а ёр аш изи ини а о и аш ириш а сифа ини ошириш. Ки и бизнесни аш и и -ҳ қ қи асос арини р бераё ган згариш арга ос аш ириб бориш қ и аги ар иб арни з и ига қа раб о а и: и и бизнесни бир аро а ри о ан ириш н шар -шарои ар яра иш ақса и а а бир ор и ни ри о ан иришнинг е ёри -ҳ қ қи базасини а о и аш ириш; а бир ор и фао ия ининг бош аниши би ан боғ иқ е ёри а ҳ қ қи ҳ а арни со а аш ириш; а бир ор арни ҳ қ қ арини ҳи оя қи иш еханиз ини а о и аш ириш а ни ас и а ҳара а қи ишини а ин аш и би ан и оби фао ар бир ор и ҳи ини яра иш; х с си а бир ор арга ха қаро с ан ар а аб арига а об бера иган янги ахс о р арини иш аб иқариш н е ёри - ехни ҳ а арни иш аб иқиш а а аша иган инфра зи ани ша ан ириш; а бир ор и зи а ари фао ия ига а а ҳо и ия и а бошқар орган арини ноқон ни а асоссиз ара аш ҳо а арига е қ иш; и ро а и и орхона ар а б хга ерия ҳисобо арини юри иш ар ибини, шнинг е со иқ а с а ис и а орган аига ҳисобо арни а ёр аш а е азишни а о и аш ириш. Ки и бизнес а бир ор и фао ия ини ошириш а а а о они ан қ аб қ а ашни са арасини ошириш ақса и а шб на иш қ и аги арни а а га ошириши ози : а а орган ари, а бир ор арнинг а оа аш и о ари а и ора 47

зи а ари би ан ҳа ор игини а ин о и еханиз ни а о и аш ириш; рақоба бар ош аҳс о ар иш аб иқаришга а анган ин ес ицион о иҳа арни а а га ошириш, э спор ҳа ини ошириш, аҳа и хо ашё рес рс ари ан фо а анишни яхши аш, қ ши а иш и рин арни аш и э ишга а ашиш; ои и фао ия рса а иган ргаз а а ехно оги с на ар, ини ехно огия ар яр ар а арини аш и э иш; и и бизнес с б е арининг о ия и рес рс ар ан фо а аниш и ония арини яра иш; и и бизнес а х с си а бир ор и соҳаси а ха қаро ҳа ор и ни ри о ан ириш ан ибора . Ки и бизнесни иннно ация асоси а ри о анишини а ин аш қ и аги арни з и ига қа раб о а и: ехно оги араён арни ои и ра иш а янги аб бориш асоси а аҳс о сифа ини ошириш а рес рс арни е а ишига о иб е и ино ация арни иш аб иқаришга ори э иш езаниз ини а о и аш ириш;инно ация арни хари қи иш а н ан иш аб иқариш а фоа а аниш а а га ошириш еханиз ини сифа и а яра и ган инно ация арни ан о асоси а и иёз и ра иш а и и орхона арга со иш; қисқа а р а иш аб иқариш а ас и а қ аш ин б ган инно ацияон иш ан а арни а а о они ан иш аб иқар и арни а б э ган ҳо а о ия аш иришни аш и э иш; ино ацион а бир ор и ни қ аб – қ а аш. Ки и бизнесни о ия и рес рс ар би ан а ин аш на иш а қ и аги а бир арни а а га ошириш назар а и ган: о ия аш ириш а с ғ р а о иҳа арини а а га ири ишни енга ириш, афо а бериш а еханиз ини а о и аш ириш; операция арини қ аш; изинг; бю е ан ашқари аб ағ ар ҳисобига и иёз и ре и аш а и ро ре и аш; и и бизнес с б е арига изинг асоси а с на ар со иб о ишни аб ағ ар би ан а ин аш; и ора бан ари о они ан иш аб иқаришни енга ириш а а ан а аб ағ арни ириш, хиз а ар рса иш ҳа ини оширишга қара и ган ре и ар бериш еханиз арини а о и аш ириш; аҳа и хо -ашё ан е э ре и иния арини, ш нинг е и и а ю а аги аб ағ арни а б э ган ҳо а а ёр аҳс о иш аб иқара иган ини с на ар яра иш а а иё и а о э ири а и. 48

Ки и бизнес с б е арининг о и - ехни а ино и б и а е г си аги а а га ошири а иган иш ар қ и аги ар ан ибора ир: бир а, а цион а яр ар а ар са о оирасини енга ириш; за она и ехни а а ехно огия ар изингини енга ириш. Б нга эришиш н қ и аги а бир ар а а га ошириш назар а и а и: респ б и а а иш аб иқари аё ган ини с на ар, ехно огия ар а о огини зиш; и оя исо и а хо -ашё, о и ехни а, еҳна а бошқа рес рс арнинг а иги ғриси аги а о ар базасини а о и аш ириш; ҳар бир а бир ор и с б е арининг хо -ашё а иш аб иқариш и ония арини ҳисобга о ган ҳо а эҳ иё ини ша ан ириш изи ини а о и аш ириш; а а а а б а бир ар ба ари са озиқ-о қа , а ана а г р и са о яр ар а арининг енг а а фао ия рса ишини а ин аш. Б нинг н, а ба а, и и бизнес с б е арини ахборо - ас аҳа ар аз ари би ан а ин аш орқа и қ аб-қ а аш зар р. Ки и а бир ор и с б е арини ахборо - онса инг хиз а ари би ан қ аб қ а аш қ и аги ар орқа и а ин ана и: азир и и ора арининг егиш и б и ари (Монопо ия ан иқариш, рақоба а а бир ор и ни қ абқ а аш бошқар аси, Да а со иқ бошқар аси, Да а бо хона бошқар аси, А ия бошқар аси, Ташқи иқ исо и а оқа ар инс и ар са о бошқар аси а бошқа ар); Са о-саноа па а асининг а а бир ор и нинг бошқа а оа аш и о арининг ахборо – ас аҳа б и ари, х с си онса инг, а и ор, а о а фир а ари а со иқ ас аҳа ари; ахс с газе а а рна ар; а бир ор арга с ан ар аш ириш ехни -иқ исо и а о арни, о аш а ассифи ация бериш аса а ари б и а с би а а а и ёр а арни енга ириш; и и бизнес с б е арининг нафақа б хга ерия ҳисоби а о ия ҳисобо арини юри иш а, ба и и оз арга з бю е арини ре а аш ириш а ҳ қ қи а онса инг а о арни о иш а ри о анган ара а аги ахборо ехно огия ари ан фо а анган ҳо а о иб бориш и ония арини яра иш. Ун ан ашқари КБХТнинг аҳа и аҳс о иш аб иқар и сифа и а арни қ аб-қ а аш а фао ия ини рағба ан ириш ақса и а иш аб иқари аё ган ебе ь, би р аҳс о ари, и ео а а ио аппара арига со ина иган а циз со иғи 49

бе ор қи ин и. Ташқи иқ исо и носаба ар а фао ия юри и, бар а КБХТ н бо хона о ари ашнинг ягона ар ибини бе ги ан и. Фи ри из а, КБХТ с б е арининг барқарор с р а ар а ри о анишини а ин аш а са ара ор игини ошириш ақса и а ар фао ия ини п қирра и қ аб - қ а ашнинг о ия аш ириш еханиз ини 11-рас аги е ифо а аш ақса га офиқ ир. 11-расм. КБХТ субъектлари фаолиятини қўллаб-қувватлашнинг кўп даражали молиялаштириш механизми 21 Х оса рни а ишон би ан а иш ин и и и бизнес а х с си а бир ор и сиши би ан биз а а а и из а аян и из б ган ор ар р а синфини ша ан ириш азифасини бе оси а ҳа қи ишга эриша из. Ки и бизнес а х с си а бир ор и аҳ и бан игини а ин а иган а нинг асоси аро а анбаи б ган ҳи б ғинга а ана и. Иқ исо иё ни из и ри о ан иришнинг энг ҳи о и и, а ия и из и и ои а сиёси барқарор игининг афо а и, а а а и изни араққиё и ан о ға е а а иган фао ҳара а ан и и сифа и а а а қи а и. Х ар а қ и аги ҳо а арни ҳисобга о иш ақса га офиқ ир: и и а бир ор и ни ри о ан 21 www.norma.uz 50 Мин ақа ар а фао ия юри аё ган КБХТ с б е ари 1 - ара а. Да а бю е и а ха қаро аш и о ар аб ағ ари КБХТ ар бизнесини о ия аш ириш б и а а а нинг ақса и ас ри Мин ақа арга а ра и ган афо а и, гаро и а бошқа на ири ган а ғар а ар аб ағ ари Х с си ин ес ор ар аб ағ арини а б э иш КБХТ арга ре и а бош а бан аҳс о и 2 - ара а. Мин ақа а аха и бю е аб ағ ари КБХТ ар ни ри о ан ириш ас ри Кафо а и гаро а ғар а ари Кре и , оопера и , и ро о ия аш аш и о ари аб ағ ари 3 - даража КБХТ арнинг х с си аб ағ ари

иришнинг ҳ и ас рини ин ақа х с сия ига ос ра иш а иш аб иқиш; ҳ и - соҳа и х с сия ига ра иш аб иқариш изи ини аш и э иш; а рия и и ни ес ин е аш; инс и циона асос арни яна а енга ириш; ири орхона ар би ан и и орхона ар ин еграциясига эришиш; орхона арнинг иш аб иқариш г р ҳ арини аш и э иш; они оринг изи ини иқ ша ан ириб бориш э азига аҳонга иқиш; инно ацион фао и ни ошириш. Меҳна иннно ацияси а еҳна ене ен и носаба арини а о и аш ириш орқа и сифа рса и ига эришиш. 3.2.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда чет эл тажрибаларини Ўзбекистонда қўллаш масалалари Ки и бизнесни шб на иш ар а о иб бори а иган ора а бир арни иш аб иқиш а и и бизнесни ри о ан ириш бораси а хори и а рибани рганиш а ни а а а и из шарои арига а биқ э иш ҳи ир. Х с сан, с а ис и а о арга ра И а ия а я пи и и аҳс о нинг и и сиши 3-5 фоизни аш и э а и а иш аб иқариш рса и ари б и а АҚШ, Япония, Гер ания а Франция ан е ин 5- рини эга а и. 22 Б а а а и и бизнеснинг зига хос х с сия и ш н а и, ири фир а ар а иш аш би ан бирга рин ош и б и а и и а ҳ нра ан и орхона ари а ҳа еҳна қи иш н енг и ония ар яра и ган. Ш нинг е иш об иқариш зи асининг энг ҳи ар иби қис ари ан бири оопера и (шир а ) се ори ир. Корперация ша и а а а ашқариси а «саноа аш иришнинг и а ьян о е и» ир. Б н а саноа о р г арининг са ара ор иги ш н а и, ар аҳа и и ония ар ан са ара и фо а ана о а и ар. Б нинг на и аси а орхона ар бир қан а и ония арга эга б а и, а ан: орхона араро носаба ар ос аш ан иги юзага е а и; орхона арга аш и о , юш а ар а инс и ар о они ан рса и а иган хиз а арга ои а о ар о иш и онини бера иган аниқ ахборо изи и юзага е а и; и и аҳс о ни ашқи бозор арга о иб иқиш а и и орхона ар е 22 Ташқи иқ исо и а оқа ар азир иги ИБ – 2005 и . 51

а и а қега эга б а и; ар оқ с и а аш и э и ган и и иш аб иқариш оопера и ари а бан и юқори ара а а б а и. Иқ исо и о и ар а қиқо арига ра И а ия иқ исо иё и а р и соҳа ар а фао ия юри и орхона арни ехно оги иҳа ан бир аш ириш аш и и ша и « онс е яция» 23 аҳа ия и а оҳи а э ироф э и а и. Б н а бир-бирига боғ иқ б ган, ра аб а ёр аҳс о ни иш аб иқиариш а е анган иқ ор аги орхона ар бир ашиб фао ия юри а и. Б н а аш и и ша а бир ашган орхона арнинг бири аҳс о а ёр аш араёнини ба арса, а ри ари ехно оги араён н ас б а иган, ба зи ари эса са о би ан ш ғ ана и ар. На и а а нафақа аҳс о иш аб иқариш а со иш а оси ҳа б а и, ш нинг е , иш аб иқариш а и ҳа енгая и. Б н а араён а е а и и ни онс е яция а охирги босқи аги иш арни ба ара иган орхона а а га ошира и. У ар бошқа фир а ар ан бар а ера и б о и қис арни со иб о а и а рга ар и иш ар б и а б юр а ар бера и. Де а орхона ар аги фао ия нинг офиқ аниш и юзага е а и. Т р и онс е яция ар а ҳа ор и қи иш, бозор а а бир аҳс о рига б ган а абнинг енга ири иши а эр ин рақоба ҳи и яра и а и, ш би ан бирга аҳс о нинг аннархи а нинг нархи паса ишига о иб е а и. Фи ри из а, И а ия Респ б и аси а и и бизнес с б е арини ри о ан иришнинг б аш и и ша и Ўзбе ис он а ҳа а х с сия ар асоси а фо а аниш ин игини э ироф э оқ и из. Ч н и боис онс е яция с ини Ўзбе ис он а а иё и а ҳа қ аш, и и бизнес а афза и ар яра а и, б ар:  и и орхона арни о ия аш иришни а ин а и;  ехно оги иҳа ан ра аб б ган аҳс о арни иш аб иқариш и онини бера и;  орхона арнинг иш аб иқариш а рақоба бар ош игини ошира и;  ар е инг а қиқо арини азишнинг реа игини а ин а и. Са ара и э спор фао ия ини а а га ошириш ари н ашқи бозор а аб арига иқ а об бера иган ар е инг а аси ахборо ари би ан а ин анган б 23 “constellazione – ю з ар р и е а ир. 52

иш ари зар р. Бозор арнинг зига хос са оҳия и а бозор он ю раси аги згариш ар б и а ори ахборо изи ига, о пания арнинг бар а рес рс ари бе оси а са о фао ия ига қара и ган а асоси хари ор ар би ан ои и а оқа рна а о а иган аш и о ар б э спор са о о пания ари ир. Жаҳон а а иё и а э спор фао ия ини аш и э ишнинг е э ар а са о арини о иш ша и ҳа ашқи иқ исо и фао ия ни ри о ан иришнинг ша и сифа и а енг арқа ган. Ўзбе ис он са о арининг е э ар а аш и э и иши аҳа и қи а и и аҳс о ари иш аб иқар и ар э спор фао ия и са ара ор игининг ошишига ҳа и ония яра а и. Ки и бизнес с б е арининг ашқи иқ исо и а оқа арга иришиши а са о оси а и ари а бера и а ҳа ор ар а хари ор опишга ас аб и и ония яра и а и. ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР Би ир а а а и ишини ёзиш а о и а биз о они из ан и аги х оса а а иф ар изи и иш аб иқи и. 1. Ке г си а респ б и а из а и и бизнес с б е ари а арини аниқ аш а фақа иш о и ар сони ан иқ исо иё ар оқ ари а ин ақа арнинг зига хос х с сия арини э иборга о ган ҳо а операция ар а и, оборо и, со ар ҳа и, асоси иш аб иқариш фон ари қи а и, ар оқнинг рен абе и ара аси, ин ақа я пи аҳс о ининг а а а ЯИМ аги ши ё и ин ақа а он бошига я пи ҳ и аҳс о ҳа ига иш, я ни орхона ар а арини аниқ аш а ҳа иқ ори , ҳа сифа и рса и ар ан фо а аниш ақса га офиқ ир. 2. Респ б и а из а ин ақа ар, иқ исо иё ар оқ ари ара аси а и и бизнес с б е ари “ҳаё ци и нинг барқарор игини, а о и игини они оринг қи иб бориш а бошқаришни а о и аш ириш ақса и а, ор-хона ар фао игининг “яшо ан и , “о и иш , “с н ан и оэффициен - ари, “ онцен рация аш , “ ооперация аш ара аси аби қ ши а сифа а иқ ори рса и арини с а ис и а а иё га ири иш ози . 53

3. КБХТ ни ри о анишини яна а а а аш ириш ақса и а иқ исо иё нинг барқарор а аносиб сиши ҳа а ар иби згариш ар, о ернизация ашни а ин аш, нинг энг ҳи ар оқ арини ехни а ехно оги иҳа ан янги ашнинг с ор на иш ари ан е иб иқиб, респ б и а из а асоси э ибор зарар би ан иш аё ган, иқ исо и но ор а ис иқбо сиз орхона арни қа и га иш, ар иби згар ириш, их а аш ириш а о ернизация аш, х с си аш ири иб фао ия юри аё ган орхона арни аниқ аш а ар а иш аб иқаришни и аш, га иш араёнини янги ор арга со иш асоси а янги и и бизнес с б е арини, асана и и иш рин ари а аҳс о иш аб иқаришни аш и э ишга қара и иши ози иги, о ар а ири норен абе орхона ар а иш аб иқари а иган аҳ-с о р арини и ерсифи ация қи иш, а фо а ани аё ган қ а арини, ор иқ а ер а он арини, и и ои соҳа об е арини, о ия и ҳо а ини, ене ен ини ар иби згар ириш ози иги асос ан и. 5. Ки и бизнес с б е ари рақоба бар ош игини ошириш ақса и а арнинг инно ацион о иҳа арига ёр а бер и ахс с ре и - афо а фон ини аш и қи иш, с б е арнинг инно ацион фао ия ини рағба ан ириш а ар н саноа ҳ арини яра иш, о ар а хиз а ар а сер ис соҳасини яна а ри о ан ириш ақса и а и и бизнес с б е арини ини ехно огия а их а с на ар би ан а ин аш; респ б и а ин ақа ари а фао ия юри аё ган хори и ин ес иция иш иро и аги орхона ар фао ия ини он ан ириш, арни и и бизнес би ан ооперациясини га қ иш э азига шб с б е ар ар оғини яна а ри о ан ириш ера . 7.Хори и ин ес ор арни ақон и ра иш а ахборо (ин ес иция о иҳа ари а бизнес а иф ар базаси, ҳ и а б о нашр ари, иқ исо и аҳ и , хо ашё а еҳна са оҳия и ғриси а а о ар) би ан а ин аш н ҳар бир ин ақа б и а «Ви оя ин ес иция са оҳия и» эб-пор а ини аш и э иш, ш нинг е , шб фао ия га ои онференция, се и-нар а ақ и о ар (респ б и а из а а хори и а а а ар а) азиш ера . 54

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ I. Ўзбекистон Республикаси қонунлари. Ўзбекистон Республикаси Президент фармонлари ва қарорлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг асарлари. 1.1. Ўзбе ис он Респ б и аси Конс и цияси. Т.:“Ўзбе ис он , 2010. 32 б. 1.2. Ўзбе ис он Респ б и аси қон ни “Рақоба ғриси а Ўзбе ис он Респ б и аси қон н ҳ а ари п а и, 2012 ., 1-сон, 5- о а. 1.3. Ўзбе ис он Респ б и асининг Қон ни “Ои а и а бир ор и ғриси а .Ўзбе ис он Респ б и аси қон н ҳ а ари п а и, 2012 ., 17-сон, 188- о а. 1.4. Ўзбе ис он Респ б и асининг Қон ни “Та бир ор и фао ия и эр ин игининг афо а ари ғриси а ги Ўзбе ис он Респ б и аси қон нига згар ириш а қ ши а ар ири иш ҳақи а “Ҳа қ с зи газе аси, 03.05.2012 . 1.5. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг Фар они “И и ар оқ а ар оқ араро саноа ооперациясини яна а а ириш ора а бир ари ғриси а ги 12.11.2007 1.6. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг Фар они "Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни яна а ри о ан ириш н қ а ишби ар он и ҳи ини ша ан иришга оир қ ши а ора а бир ар ғриси а 24.11.2011 ПФ-4354 1.7. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг 20.06.2005 . ПФ 3620-сон и «Ми рофир а ар а и и орхона арни ри о ан иришни рағба ан ириш бораси аги қ ши а ора- а бир ари ғриси а» ги Фар они. 1.8. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг «Де орбоп а ериа ар иш аб иқаришни па иришни рағба ан ириш а сифа ини яхши аш бораси аги қ ши а ора- а бир ар ғриси а»ги Қарори 19.07 2009 ПҚ-1134 55

1. 9.Ўзбе ис он Респ б и аси Призи ен ининг “Қиш оқ о ари а о қ ри иши а ни о иҳа ашни яна а а о и аш ириш ора а бир ари ғриси а ги Қарори 8.09.2010 ПҚ-1403 1.10. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг 2010 и 29 е абр аги “Ўзбе ис он Респ б и асининг 2011 и ги Ин ес иция ас ри ғриси аги Қарори. 29.12.2011 . ПҚ-1455 1. 11.Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг “Э спор а и пор операция арини ар ибга со иш ора а бир ари ғриси а ги Қарори 15.06.2005 . №Пқ-100. 1.12. Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг “Бюро ра и сиқ арни бар араф э иш а а бир ор и фао ия и эр ин игини яна а ошириш ора- а бир ари ғриси а ги қарори. 1. 13.Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен ининг «Бозор ис оҳо арини қ аш ириш а иқ исо иё ини яна а эр ин аш ириш соҳаси аги с ор на иш арни а а га оширишни а а аш ириш ора а бир ари ғриси а»ги Қарори 14.06.2005 . № Пқ-3618. 1.14. Кари о И.А. Инсон анфаа ари с ор игини а ин аш-бар а ис оҳо а згариш ари изнинг бош ақса и ир– Тош ен , 2008. – 23 б. 1.15. Кари о И.А. Жаҳон о ия и -иқ исо и инқирози, Ўзбеқис он шарои и а ни бар араф э ишнинг ари а ора ари. - Т.: «Ўзбе ис он» НМИУ, 2009. 1.16. Кари о И.А Ма а а и из а е о ра и ис оҳо арни яна а қ р аш ириш а ф қаро и а ия ини ри о ан ириш онцепцияси Т.: «Ўзбе ис он» 2010 1.17. Кари о И.А. “Бар а ре а а ас р ари из а ани из араққиё ини ю са ириш, ҳа қи из фаро он игини оширишга хиз а қи а и Т.: «Ўзбе ис он» 2011 1.18. Кари о И.А. 2012 и Ва ани из араққиё ини янги босқи га ара иган и б а и. Т.: «Ўзбе ис он» 2012 56

1.19. Кари о . И.А. Бош ақса и из – енг а и ис оҳо ар а о ернизация ини қа ия би ан а о э ириш./ Ўзбе ис он Респ б и аси Прези ен и Ис о Кари о нинг 2012 и а а а а и изни и и ои -иқ исо и ри о ан ириш я н ари ҳа а 2013 и га а анган иқ исо и ас рнинг энг ҳи с ор на иш арига бағиш анган Вазир ар Маҳ а асининг а иси аги а р заси. Ха қ с зи. 19-ян арь 2013 . 1.19.Ўзбе ис он Респ б и аси аҳо и фаро он игини ошириш о иҳаси. Т р ш ара асини баҳо аш» (Жаҳон бан и) а «Ўзбе ис он а а роиқ исо и сиёса а қашшоқ и » (БМТ араққиё ас ри, ИТМ)Т, 2007 II. Асосий ва қўшимча адабиётлар. 2.1. Аб раҳ ано К.Х. Меҳна иқ исо иё и (назария а а а иё ). Дарс и Т.: - “Меҳна – 2004 . 2.2. Ф.Кари о а бошқа ар. Ки и бизнесни бошқариш. Дарс и . Т.: “Иқ исо - о ия 2011 . 2.3. Ў асо А., Ваҳобо А. “Иқ исо иё назарияси Ўқ қ ан а, Т.: “Шарқ 2006 . 2.4. Д.Собир оно а, У.Бо а о а, Ф.Бозоро а Ки и бизнес а х с си а бир ор и ни бошқариш. Ўқ қ ан а. Т.: “Фан а ехно огия ар . 2012 . 284 б. 2.5. Ма ое пре прини а е ьс о: организация, э оно и а, пра ение: У еб пособие. / По ре . А. Д. Шере е о а. - М.: ИНФРА-М, 2009.- 480 с. 2.6. Хо ае Р.С., А.Эга бер ие . Ки и бизнес а а бир ор и . ТМИ. Ўқ қ ан а. Т.: “IQTISOD - MOLIYA , 2008 . 174 б. 2.7. Хо ае Р., А.Эга бер ие , Ф.Қ. Шоюс по а. Ки и бизнесни бошқариш. ТМИ Ўқ қ ан а. Т.: “IQTISOD - MOLIYA , 2008 . 248 б. 57

2.8. Са а о А.Н., Ос анақ о а Г.Н. Ки и бизнес а а бир ор и . Т.: Мо ия-иқ исо , 2008. 186 б. 2.9. Бе ра о А., Са оро С., Т рае Ж., Со ие Қ., Р зие С. Ки и бизнес а а бир ор и ри о и – а р а аби.–Тош ен , ТДИУ, 2005. -345б 2.10. Ки и бизнес а х с си а бир ор и : аш и э иш, ре а аш ириш, бошқариш. Ўқ қ ан а, а иф ар а оаси. Т.: «Фан а ехно огия ар», 2005. – 415 б. 2.11. Син аро К., Ж аназаро И. Та бир ор и с б е арини е ширишнинг ҳ қ қи асос ари. Т.: “Янги аср а о и , 2006.-220 б. 2.12. Та бир ор арнинг ҳ қ қ арини ҳи оя қи иш б и а Ўзбе ис он Респ б и асининг нор а и ҳ а ари. -T.: Ўзбе ис он Респ б и аси А ия азир иги, 2011. – 115 б. 2.13. Аб ае А., М ф а ино Қ., А бешо Х. Ки и бизнесни бошқариш. – Т.: Мо ия, 2003. – 192 б. 2.14. Қо иро А., Со о ие А.А., М ф а ино К.Х. Иқ исо иё назарияси: аян ибора ар а ш н а ар. – Т.: 2003. – 146 б. 2.15. Қоси о а М.С., Хо ие Б.Ю. а бошқа ар. Ки и бизнесни бошқариш. – Т.: Ўқи и, 2003. – 239 б. III. Даврий нашрлар, статистик тўпламлар ва ҳисоботлар. 3.1. Ах е о Ф. И и ои -иқ исо и ри о аниш араёни а хона он х а иги. // Иқ исо иё а а и . –Тош ен , 2009. -№ 2. 24 Ах е о Ф. Хона он х а иги аро а арини ифференциация аш. // Жа ия а бошқар . –Тош ен , 2009. № 3. 3.2. Ах е о Ф. Жаҳон о ия и -иқ исо и инқирози шарои и а аҳо и иқ исо и афа рини ри о ан ириш. // Иқ исо иё а а и . – Тош ен , 2009. -№ 3 58

3.3. Ки и бизнес а а бир ор и фао ия и а б хга ерия хисоби, иқ исо и аҳ и а а и ни ри о ан ириш аса а ари. Ха қаро и и -а а и онференция а ериа ари. Тош ен о ия инс и и, 2004. - 250 б. 3.4. “Ки и бизнес а х с си а бир ор и : а о ар, е и ар а ри о аниш ис иқбо ари Профессор- қи и ар, ёш о и ар, а а и и хо и ар, но ор с ипен иа ар, агис ран а иқ и ор и а аба арнинг и и ақо а ари а езис ари п а и. Т.: 2013 . IV. Интернет сайтлари. 4.1. www. xs.uz (“Ха қ с зи газе асининг рас и са и) 4.2. www. stat.uz (Ўзбе ис он Респ б и аси Да а с а ис и а қ и асининг рас и са и) 4.3. www. lex. uz (Ўзбе ис он Респ б и аси а қаб қи инган қон н ҳ а ари п а и са и) 4.4. www.wikipedia.org (Ха қаро э е рон энци опе ия нашри са и) 4.5. www.finance.uz (Ўзбе ис он Респ б и аси Мо ия азир игининг рас и са и) 4.6. www.tfi.uz (Тош ен о ия инс и и рас и са и) 59

O'xshashlar

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларида бухгалтерия ҳисоби ҳамда таҳлилни юритиш

Республикамиз минтақаларини ривожлантиришда хорижий кредит линияларининг ўрни

Банкларнинг ички бозорда рақобатбордошлик фаолияти

Иқтисодий ислоҳотларни тубдан ислох қилиш

Узбекистан фонд бозорига молиявий бошқарув сиёсатининг таъсири