Hozirgi zamon ingliz tilida kesimni sifat bilan ifodalanishi - Ingliz tili - Diplom ishlar

Hozirgi zamon ingliz tilida kesimni sifat bilan ifodalanishi

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

437 KB

Ko'chirib olish

HOZIRGI ZAMON INGLIZ TILIDA KESIMNI SIFAT BILAN IFODALANISHI. KIRISH. ……………………………………………………………… 3-13 I – BOB. SО‘Z TURKUMLARI VA GAP BО‘LAKLARI HAQIDA 1.1§. Sо‘z turkumlari haqida ………………………………………….14-24 1.2§. Bosh va ikkinchi darajali bо‘laklar haqida …………………….. 25-36 II – BOB. GAPDA KESIMNI SIFAT BILAN IFODALANSHI 2.1§. Sifat sо‘z turkumining gapdagi о‘rni …………………………...37-46 2.2§. Ingliz tilida sifat bilan ifodalangan kesim va uning sentaktik semantik tahlili . …………………………………………………47-51 2.2§.1 Derevatsiya va Kompozitsiya usullarida ………………………… 52 2.2§.2 Prefikslar vositasida …………………………………………...53-55 2.2§.3 Suffikslar vositasida …………………………………………. 56-62 2.2§.4 Kesim vazifasida ishlatilgan sifatning sentaktik semantik tahlili ……………………………………………… 63-71 UMUMIY XULOSALAR …………………………………………. 72-73 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО‘YHATI …………… 74-76 1

HOZIRGI ZAMON INGLIZ TILIDA KESIMNI SIFAT BILAN IFODALANISHI. REJA: KIRISH. I – BOB. SО‘Z TURKUMLARI VA GAP BО‘LAKLARI HAQIDA 1.1§. Sо‘z turkumlari haqida 1.2§. Bosh va ikkinchi darajali bо‘laklar haqida II – BOB. GAPDA KESIMNI SIFAT BILAN IFODALANSHI 2.1§. Sifat sо‘z turkumining gapdagi о‘rni 2.2§. Ingliz tilida sifat bilan ifodalangan kesim va uning sentaktik semantik tahlili . 2.2§.1 Derevatsiya va Kompozitsiya usullarida 2.2§.2 Prefikslar vositasida 2.2§.3 Suffikslar vositasida 2.2§.4 Kesim vazifasida ishlatilgan sifatning sentaktik semantik tahlili UMUMIY XULOSALAR FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО‘YHATI 2

KIRISH Biz bitiruv malakaviy ishimiz haqida so’z yuritishdan oldin kelajagi buyuk mamlakatimizda yurtboshimiz Islom Karimov tashabbusi va bevosita rahnamoligida xalqimizning hech kimdan kam bo’lmasdan tinch - totuv yashashi va farovonligi yo’lida amalga oshirilayotgan oqilona va odilona siyosatidan faxr va iftihorga to’lib, Prezident ko’rsatmalaridan saboq olish niyatida u kishining keyingi paytlardagi ma’ruza va nutqlari bo’yicha imkon darajasida yozishni maqsadga muvofiq deb topdik. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 30-iyundagi “ O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining o’n to’qqiz yillik bayramiga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish to’g’risida”gi PQ – 1358 – son Qarori hamda mamlakatimizda istiqlol yillarida ijtimoiy – siyosiy, huquqiy, ma’naviy – ma’rifiy va iqtisodiy sohalarda qo’lga kiritilgan yutuqlar, ularning ko’lami, mazmun – mohiyati, istiqbol to’g’risida fikr yuritiladi. Unda bozor iqtisodiyoti sharoitida amalga oshirilayotgan tub islohotlar, ularning pirovard natijalari inson, uning qadr-qimmati, azizligi bilan belgilanishi va shu munosabat bilan mamlakatimizdagi tub o’zgarishlar, ularning xusuaiyatlariga, ayniqsa, globallashuv jarayonlarida barkamol avlod tarbiyasi bilan bog’liq jihatlariga e’tibor qaratilgan. Ma'lumki, har bir xalq erkin, farovon tashash huquqiga ega va buni aziz deb biladi. Jumladan, har bir inson ham bunday huquqga ega. Zotan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida inson va fuqarolar huquqlari, erkinliklari va burchlari kafolatlari belgilanib berilgan. Hozirgi paytda inson huquqlari bo’yicha 400ga yaqin xalqaro hujjat mavjud. Mamlakatimiz qonunlarini inson huquqlari sohasidagi mazkur me’yor va andozalarga muvofiqlashtirish, bu sohada milliy harakat dasturini ishlab chiqish, inson huquqlarini himoya qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qo’shilishda davom etib, ular bo’yicha majburiyatlarni bajarishning mexanizmi yaratildi. 3

Umuman olganda, islohotlar markazida insonning oliy qadriyat sifatida baholanishi mamlakatimizda strategik vazifalariga hamohangdir. Xususan, bu boradagi barcha o’zgarishlarni mazmun-mohiyati ham inson va uning qadr – qimmatini ko’tarish bilan bog’liq. Vatan va inson mafaati - oily maqsad. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov: “ Bugun biz tarixiy davrda - xalqimiz o’z oldiga ezgu va ulug’ maqsadlar qo’yib, tinch osoyishta hayot kechirayotgan, avvalambor, o’z kuch va imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyat qurish yo’lida ulkan natijalarni qo’lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz”, - degan edi. Avvalo, tarixan qisqa davr, bir o’spirin yoshiga teng vaqt davomida davlatimiz uchun siyosiy sohada, davlat va jamiyat qurilishi borasida har tomonlama rivojlanish va yuksalish davri bo’lganligi bugun hech kimga sir emas. O’zbekistonning mustaqilligi oson va o’z – o’zidan qo’lga kiritilmadi, balki Yurtboshimiz rahnamoligida xalqimizning sobitqadam va sermashaqqat faoliyatining natijasi bo’ldi. Shu ma’noda istiqlol kimningdir in’omi emas, balki ko’plab kurashlar, muntazam hamda samarali faoliyati asosida qo’lga kiritilgan qonuniy natija, xalqimizning ulkan yutug’idir. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyatning e’tirofiga ko’ra, Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan asoslab berilgan jamiyat hayotini tubdan isloh qilish, jahonda moliyaviy- iqtisodiy inqiroz bo’lib turganiga qaramay, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy hayotni erkinlashtirish, jamiyatni demokratlashtirish va bosqichma – bosqich modernizatsiyalash modeli amalda o’zini to’la oqlamoqda. Mustaqillik - xalqimizning ulkan yutug’idir. Zero, mamlakatimizda millarlararo va dinlararo ziddiyatlarni oldini olish, ichki va tashqi buzg’unchi kuchlarni bartaraf etish bo’yicha amalga oshirilgan keskin choralar va ularning ahamiyati vaqt o’tibgina yanada qadrli bo’lmoqda. 4

Mustaqillik - demokratik islohotlar kafolati. Prezidentimiz asoslab berganidek, mamlakatni yangilanish va modernizatsiyalash tadrijiylik va izchillik erishish kafolat bo’lib xizmat qilishi mumkin. Taraqqiyotning o’zbek modeli rivojlanish tamoyillarini to’g’ri tanlab olishda asos bo’lib xizmat qildi. Demokratik davlat qurish tamoyillari, ya’ni iqtisodning siyosatdan ustuvorligi, davlatning bosh islohotchilik faoliyati, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy himoyani amalga oshirish, bozor iqtisodiyotiga evolutsion yo’l bilan bosqichma – bosqich o’tish O’zbekistonning strategic rivojlanishi uchun asos bo’ldi. Mamlakatimizda milliy davlatchilikni barpo etilishi ham puxta reja asosida border. 1992 yilda asosiy qonunimiz - O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini ishlab chiqilishi va qabul qilinishi, davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlariga bo’linishi prinsipining eng muhim tamoyil sifatida belgilanishi - bularning barchasi davlat qurilishining yo’nalishlarini belgilab berdi. Ijro hokimiyatining samarali tizimi va tuzilmalarini yaratish maqsadida tub islohotlar amalga oshirilishi bugungi kunda o’zining ijobiy natijalarini bermoqda. Viloyat, tuman va shaharlarda hokimlik instituti joriy etildi. Mahalliy o’z- o’zini boshqarish organi tizimi, mahalla institutini rivojlantirish va mustahkamlash jarayonlari bosqichma- bosqich olib borildi. O’zbekistonda amalga oshirilgan ishlarda ayrim mamlakatlardagidek shoshma – shosharlikka yo’l qo’yilmadi. “ Demokratiya oroli” bo’lishga da’vo ham qilinmadi, chetdan tayyor demokratiya modelini ham kiritishga yo’l qo’yilmadi. Mamlakatimiz xalqaro hamjamiyat oldida turgan dolzarb muammolarni hal etish ishiga qo’shgan salmoqli hissasi, tashabbuslari evaziga, xalqaro tashkilotlar va tuzilmalar faoliyatidagi samarali ishtiroki orqali o’ziga obro’ orttirmoqda. O’zbekiston yuksak ma’naviyatni qadrlayigan yurt. Mustaqillik yillarida aholi ong va tafakkurini o’zgartirishning zarurligini hisobga olish doimo 5

ustuvor bo’lib keldi. Yurtboshimiz: “ Ong va tafakkur o’zgarmasa, hayot o’zgarmaydi”, - degan g’oyasi amalda o’z isbotini topmoqda. Yangicha hayotni eskicha ong va tafakkur qarashlar bilan qurib bo’lmasligini anglab yetish odamlar dunyoqarashining o’zgarishiga olib keladi. Mamlakatamizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. Shu kunlarda barchamiz nihoyasiga yetib borayotgan 2010 yilni yakunlab, vatanimiz mustaqilligining 20 yilligi nishonlanadigan yangi 2011 yil ostonasida turibmiz deb ta’kidladilar prezidentimiz. Ma’lumki, O’zbekiston 1991 yili o’z mustaqilligini qo’lga kiritganidan so’ng, umrini o’tab bo’lgan mustabid, ma’muriy – buyruqbozlik, rejali - taqsimot tizimidan voz kechib, “ o’zbek modeli” deb nom olgan o’z taraqqiyot yo’lini tanlab oldi. Biz ishlab chiqqan va bugungi kunda hayotga tatbiq etayotgan ushbu modelning ma’no- mazmuni - davlat qurilishi va konstitutsiyaviy tuzumni tubdan o’zgartirish va yangilash, iqtisodiyotni mafkuradan xoli etish, uning siyosatdan ustunligini ta’minlash, davlatning bosh islohotchi vazifasini bajarishi, ya’ni islohotlar tashabbuskori bo’lishi va ularni muvofiqlashtirib borishi, qonun ustuvorligini ta’minlash, kuchli ijtimoiy siyosat yuritish, islohotlarni bosqichma – bosqich va izchil olib borish tamoyillariga asoslanadigan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirishdan iboratdir. Izchil yuqori o’sish sur’atlari, yurtimizda barpo etilgan bank- moliya tizimining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, dunyo jamoatchiligi, shuningdek, Xalqaro valyuta jamg’armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki singari nufuzli xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan e’tirof etilmoqda. Haqiqatan ham, qariyb yigirma yillik mustaqil tarqqiyotimiz mobaynida O’zbekistonda yalpi ichki mahsulotning o’sishi 3,5 barobarni, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 2,5 barobarni, aholining real daromadlari 3,8 barobarni tashkil etgani e’tiborga sazovordir. Ayniqsa, ijtimoiy – gumanitar 6

sohada erishilgan marralar - aholini ijtimoiy himoya qilish uchun yo’naltirilgan davlat xarajatlarining 5 barobar ko’paygani, turmush darajasining sezilarli ravishda yaxshilangani va buning natijasida onalar o’limi 2 barobardan ko’proq, bolalar o’limi 3 barobar kamaygani, odamlarning o’rtacha umr ko’rishi 67 yoshdan 73 yoshga, jumladan, ayollarning o’rtacha umr ko’rishi 75 yoshga yetganini mamnuniyat bilan ta’kidlasak arziydi, deb o’ylayman. Shundan kelib chiqqan holda, quyidagi yo’nalishlarda demokratik o’zgarishlarni yanada chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor vazifalari sifatida belgilash zarur, deb o’ylayman. Davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish. Ma’lumki, o’tgan davr mobaynida mamlakatimizda davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar o’ta muhim bir maqsadga, ya’ni hokimiyatlar bo’linishi konstitutsiyaviy prinsipini hayotga izchil tatbiq etish, hokimiyatlar o’rtasida manfaatlar muvozanatining samarali tizimini shakllantirish, markazda va joylarda qonun chiqaruvchi va vakillik hokimiyatining vakolatlari hamda nazorat vazifalarining rolini kuchaytirish, sud tizimini liberallashtirish va uning mustaqilligini ta’minlash bo’yicha g’oyat dolzarb chora – tadbirlarni ko’rishga qaratilgan edi. Boshqaruv sohasini markazlashtirishni cheklash, bu boradagi vazifalarning bir qismini respublika darajasidan viloyat, tuman va shahar miqyosiga o’tkazish, O’zbekistonda mahalliy o’zini –o’zi boshqarishning noyob shakli bo’lgan mahalla tizimini shakllantirish masalalariga katta ahamiyat qaratildi. 2007 yilda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidan mamlakat Prezidenti bir vaqtning o’zida ijro etuvchi hokimiyat boshlig’i ekanini belgilaydigan normaning chiqarilishi ushbu davrdagi muhim siyosiy- huquqiy voqealardan biri bo’ldi. Bugungi kunda Konstitutsiyamizning 89-moddasida “ O’zbekiston Respublikasining Prezidenti davlat boshlig’idir va davlat 7

hokimiyati organlarining kelishilgan holda faoliyat yuritishini hamda hamkorligini ta’minlaydi”,- degan qoida belgilab qo’yilgan. Shundan kelib chiqqan holda, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasini quyidagi tahrirda bayon etishni taklif qilinadi: “ O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri, uning o’rinbosarlari, vazirlar, davlat qo’mitalarining raislaridan iborat. Qoraqalpog’iston Respublikasi hukumatining boshlig’i Vazirlar Mahkamasi tarkibiga o’z lavozimi bo’yicha kiradi. Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma’naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni, O’zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlaydi. Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasining butun hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo’lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bo’ladi, Vazirlar Mahkamasining majlislariga raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining topshirig’iga binoan xalqaro munosabatlarda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish ko’radi, O’zbekiston Respublikasi qonunlarida, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi. Vazirlar Mahkamasi o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida javobgardir. Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovlarda eng ko’p 8

deputatlik o’rnini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi deputatlik o’rinlarini qo’lga kiritgan bir necha siyosiy partiyalar tomonidan taklif etiladi. Bosh vazir nomzodi uning uchun tegishlicha O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining yarmidan ko’pi tomonidan ovoz berilgan taqdirda tasdiqlangan hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining a’zolari Bosh vazir taqdimiga binoan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. Shuningdek, Prezident ma’ruzasida sud- huquq tizimini isloh etish, axborot sohasini isloh qilish, axborot va so’z erkinligini ta’minlash, saylov huquqi erkinligini ta’minlash va saylov qonunchiligini rivojlantirish, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish hamda demokratik bozor islohotlarini va iqtisodiyotni liberallashtirishni yanada chuqurlashtirish masalalari to’lig’incha o’z yechimini topdi. Bu yil barchamiz ona yurtimiz, O’zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug’ sanalardan biri - Vatanimiz mustaqilligining 20 yillik shonli bayramini keng nishonlaymiz - dedilar mamlakatimiz Prezidenti. Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshitayotgan keng ko’lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq – ravshan belgilab olishni talab etadi. 1 Ayni paytda biz o’z vaqtida tanlab olgan iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar to’g’ri ekanini va amalda o’zini to’la oqlaganini hayotning o’zi yana va yana tasdiqlab bermoqda. Ushbu modelning tamoyillari asosida mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish bo’yicha har tomonlama va chuqur o’ylagan tadrijiy taraqqiyot dasturiniizchil amalga oshirganimiz inqirozning jahon bozoridagi keskin o’zgarish va beqarorlikning iqtisodiyotimizga, moliya va bank tizimiga salbiy ta’sirini sezilarli darajada kamaytirish imkonini berdi. 1 Prezidentimiz Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasidan. 9

Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtisodiy inqirozi hali beri nihoyasiga yetgani yo’q, deb aytishga barcha asoslarimiz bor. Dunyodagi taraqqiy topgan 20 ta davlat ishtirokida tashkil etilgan, “Katta yigirmatalik” deb nom olgan guruh doirasida qabul qilinayotgan barcha chora – tadbirlarga qaramasdan, jahon iqtisodiyotida barqaror o’sish sur’atlariga erishish yo’lida hozircha biron – bir jiddiy siljish ko’zga tashlanayotgani yo’q. Biz bugun 2010 yil yakunlarini baholar ekanmiz, avvalo, mamlakatimiz iqtisodiyotining yuqori barqaror o’sish sur’atlari va makroiqtisodiy mutanosibligi saqlanib qolayotganini qayd etishimiz zarur. Shuni yana bir bor eslatib o’tmoqchimanki deb, ta’kidlaydi Prezidentimiz, yurtimizda yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’atlari 2008 yilda 9 foiz, 2009 yilda 8,1 foiz, 2010 yilda esa 8,5 foizni tashkil etdi. Jahon moliya institutlarining xulosasiga ko’ra, bu dunyodagi eng yuqori ko’rsatkichlardan biri ekan, albatta barchamizga mamnuniyat bag’ishlaydi. Keying o’n yilda, ya’ni 2000 yilga nisbatan taqqoslaganda, 2010 yilda mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot qariyb 2 barobar, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 1,7 barobar oshdi. 2010 yilda kasb – hunar kollejlari va akademik litseylarni qurish, rekonstruksiya qilsih va jihozlash, shuningdek, maktablarning moddiy – texnik bazasini mustahkamlash bo’yicha dasturlarni amalga oshirish yakuniga yetkazildi. Umuman olganda, 2005 – 2010 yillar davomida 7 ming 800 dan ortiq umumta’lim muassasasi, qariyb 1 ming 500 ta kasb – hunar kolleji va akademik litseylar barpo etildi va rekonstruksiya qilindi. Faqat 2010 yilda maktablar, kasb – hunar kolleji va litseylarda 2 ming 300 tadan ziyod kompyuter texnikasi va multimedia uskunasi o’rnatildi. Unib – o’sib kelayotgan yosh avlodni jismoniy jihatdan tarbiyalash va bolalar sportini rivojlantirishga qaratilgan dasturni amalga oshirish bo’yicha ishlar izchil davom ettirildi. Buning natijasida faqat 2010 yilning o’zida 72 10

sport inshooti, 27 ta suzish havzasi foydalanishga topshirildi, umumiy qiymati 3 million AQSh dollariga teng bo’lgan sport inventarlari va uskunalar joylarga yetkazib berildi. O’tgan yilda farzandlarimizning ijodiy qobiliyati va ma’naviyatini yuksaltirishga qaratilgan musiqa va san’at maktablarining moddiy – texnik bazasini mustahkamlash bo’yicha qabul qilingan dasturni amalga oshirish boshlandi. Agar 2009 yilda oltita musiqa va san’at maktabi qurilgan va rekonstruksiya qilingan bo’lsa, hisobot yilida 46 ta ana shunday maktab foydalanishga topshirildi. Ularning qurilishiga 51 milliard so’mdan ortiq capital mablag’ yo’naltirildi. Birgina 2010 yilda budjet sohasi muassasalari xodimlari ish haqi, pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar 32 foizga , aholining umumiy pul daromadlari esa jon boshiga 1,3 barobar oshdi. 2011 yili mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining o’sish syr’atlari 108,3 foiz, sanoatdagi o’sish – 109,3 foiz, qishloq xo’jaligida – 105,8 foiz hajmida bo’lishi ko’zda tutilmoqda. Infyatsiya darajasi – 7 -9 foiz atrofida bo’lishi nazarda tutilmoqda. O’quv jarayoniga keng formatli kommunikatsiya tarmoqlari va internet texnologiyalarini joriy qilish maqsadida O’zbekiston aloqa va axborotlashtirish agetligiga Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi bilan hamkorlikda “ Elektron ta’lim” milliy tarmog’I barpo etishni nihoyasiga yetkazish hamda 2011 yilda mamlakatimizning barcha oily o’quv yurtlarini, keyinchalik esa akademik litsey va kasb – hunar kollejlarini yagona kompyuter axborot tarmog’iga ulashni ta’minlash vazifasi yuklatiladi. Mamlakatimizda 2011 yilni “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik” yili deb e’lon qilinishi barchamizning zimmamizga qanday ulkan mas’uliyat yuklashi, bu borada tayyorlanayotgan umumdavlat Dasturini hayotga tatbiq etish bizdan qancha kuch va mablag’ni safarbar etishni talab qilishi haqida bugun gapirib o’tirishning, o’ylaymanki, zarurati bo’lmasa kerak deb ta’kidladilar prezidentimiz Islom Karimov. 11

Bitiruv malakaviy ishi kesimni sifat bilan ifodalashi o‘ta murakkab muammolardan biri bo‘lgan, va u misollarda o‘z ifodasini topadi. Mavzuning dolzarbligi: - Hozirgi zamon ingliz tilida keismni sifat bilang ifodalanishi bo‘lib, bu ingliz grammatikasining murkaab muammolaridan biri hisoblanadi. Bu muammoga bag‘ishlangan anchagina ishlar mavjud bo‘lsada hali bu o‘z nihoyasiga etgani yo‘q, ularni o‘rganish dolzarb masalalardan biribo‘lib kelmoqda. Tadqiqotning o‘rganganlik darajasi ingliz tilida kesimni sifat bilan ifodlanashi Bitiruv malakaviy ishning maqsadi . Manbalarga tayangan holda kesimni sifat bilan ifodalanishi o‘rganish va tahlil qilish, uning gaplai o‘rni va vazifalarini aniqlash ularni leksik ma’nolarda o‘rganish ishning maqsadini tashkil etadi. Bitiruv malakaviy ishi obekti . Hozirgi zamon ingliz tilida kesimni sifat bilan ifodlalanishini o‘rganishni tashkil etadi. Bitiruv malakaviy ishining predmeti . Kesimni sifat bilan ifodalanishini gap tarkibida tutgan o‘rnini aniqlash bu tadqiqotning predmeti hisoblandi. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari ishni amalga oshiishda quyidagi vazifalar bajariladi. - mavzuga doir ilmiy manbalardan foydalanildi. - Badiiy asarlardan mavzuga doir misollar to‘plash - Topilgan misollarda ilmiy manbalarga asosan tahlil qilish Tadqiqot metodlari . Tahlil jarayonida quyidagi metodlardan foydalanildi. - derivatsiya usuli - kompozitsiya usuli - perefikslar vositasida - sufikslar vositasida Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi . Shuki kesimni sifat bilan ifodlashning hozirgi zamondagi ya’ni so‘ngi tadqiqotlarga asosan amalga oshirishga harakat qilamiz, hamda badiiy adabiyotlardan foydalangan misollar asosida ish ko‘ramiz. Misollar so‘z birikmalar jonli tilda ishlatilishiga 12

grammatikada liksografik lug‘atlarda va badiiy adabiyotlarda ifodalanganligini guvohi bo‘ldik. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy-amaliy ahamiyati. Ishdagi materiallar o‘quv qo‘llanmalar tuzishda leksografik amaliy grammatika va qiyosiy grammatikada kurs ishlari yozishda foydalaniladi. Bitiruv malakaviy ishining mazmuni . Bitiruv malakaviy ishining kirish qismida prezidentimiz I. A. Karimovning ta’lim tizimiga oid nutqlari va ma’ruzalari shuningdek, chet tillarini o‘rganish, zamonaviy axborot texnologiya vositalaridan foydalanish haqidagi nutqlari keltirilgan. Ishning birinchi bobida “So‘z turkumlari va gap bo‘laklari” haqida so‘z yuritilgan. Ikkinchi bobida esa gapda kesmini sifat bilan ifodalanishi aniqlangan. Bitiruv malakaviy ishining hajmi . Ish kirish ikki bob, hulosa, foydalanilgan adabiyotlar va ilovalardan iborat. 13

I – BOB. SO`Z TURKUMLARI VA GAP BO`LAKLARI HAQIDA 1.1 §. SO‘Z TURKUMLARI HAQIDA Ushbu bitiruv malakaviy ishining mavzusi hozirgi zamon ingliz tilida kesimni sifat bilan ifodalanishi haqida ekan, men shu o‘rinda kesimni sifat bilan ifodalanishi gapdagi o‘rni va vazifalari haqida so‘z yuritishdan avval ingliz tilida so‘z turkumlari haqida to‘xtalib o‘tishga harakat qilamiz. Har bir tinglab til birliklariga leksemalarga ega. Leksemani alohida yoki bir sinfga jamlab ma’lum bir yoki umumiy harakterlarini o‘rganish zarur. So‘zlar lug‘aviy ma’nolari, morfologik belgilari, gapda o‘zaro farqlanuvchi turli guruhlarni tashkil qiladi. So‘zlarning lug‘aviy va grammatik jihatdan fraqlanishga ko‘ra turli guruhlarga bo‘lishini so‘z turkumlari deyiladi. Olimlar grammatika sohasida so‘z turkumlarini ikki ming yildan beri o‘rganib kelayotgan bo‘lsalarda, hali ham belgilangan xulosaga kelgani yo‘q. So‘z turkumlari quyidagicha ta’riflanadi. 1. leksik – grammatik ma’nosi 2. leksik – grammatik morfemaga egaligi 3. grammatik kategoriyalari va uning paradigmatiki 4. uning boshqa so‘zlar bilan bog‘lanishi. 5. gapdagi vazifasi Yuqoridagi prinsiplarga asoslanib, ingliz tilida so‘z turkumlariga quyidagicha belgilashgan. 1. ot (noun), 2. Sifat (adj) 3. Olmosh (pron) 4. Som (numerals) 5. Fe’l (Verb) 6. Ravish (adv) 7. Holat kategoriyasi (adlenks) 8. Modal so’zlar (modal words) 14

9. predloglar (prep) 10. Bog’lovchi (conj) 11. yuklama (particles) 12. His-hfyfjonli so’zlar (interj) 13. Article 14. Undov so’zlar Ko‘p olim l ar so‘z turkumlari haqida ta’kidlab o‘tgan. V. V. Vinogradov rus tilida ot, sifat, son, fe’l, ravish, olmosh va holat kategoriyasini asosiy so‘z turkumlari va to‘rtta: yuklama, bog‘lovchi, predlog va undov so‘zlarni yordamchi so‘z turkumlariga ajratib ko‘rsatgan. H. Svet esa so‘zlarni 2 guruxga ajratib o‘rganadi. 1. Full words 2. Empty words Sweetning fikriga ko‘ra the is kabi so‘zlar faqat formaga ega, ular gapda ma’no anglatmaydi 2 . Boshqa bir gurux olimlar esa funksional so‘zlar haqida bahs yuritadilar D. Broun, S. Broun, D. Beyli kabi olimlar yordamchi fe’llar, predloglar va artikillarni fnuksional so‘zlar deb ataydilar. B. Jigaldo, I. Ivanova, L. Iofik kabi boshqa bir gurux olimlar predloglar, bog‘lovchilar, yuklamalar va artikillarni yordamchi so‘z turkumlari sifatida mustaqil (natsional)so‘z turkumlaridan ajratadilar 3 . I. A. Krutnikov ta’kidlashicha, so‘zlarni guruxga ajratish ularning ma’nosiga bog‘liq 4 . Masalan ushbu ikki gapni ko‘raylik - He grows roses va – He grows old. 1- gapdagi grows fe’li harakatni anglatadi “o‘stiradi” - What does he do? – He grows roses 2-gapdagi grows fe’lida harakat ma’nosi juda kuchsiz. Grows fe’li bu gapda bog‘lovchi so‘z bo‘lib shaxsga nisbatan “qarimoq” ma’nosini beradi. 2 A new Eng. Gram. Logical L Historical Ox-d p 58 3 V. Jigaldo L. others p 89 4 The structure of Eng London/ 1961 15

Yordamchi so‘zlar kamdan – kam yoki umuman gap bo‘la olmaydi. Ta’rifdan ko‘rinib turibdiki, mustaqil so‘z turkumlaridan farqlanganda, qiyoslaganda predloglar, bog‘lovchilar, artikillar va yuklamalar yordamchi so‘z turkumi sanaladi. Tabiiyki biz yuqorida sanab o‘tgan 14 ta so‘z turkumlari doimiy deb ayta olmaymiz. H. Svit zamonaviy ingliz tilidan ot, sifat, son, fe’l va yuklamalarni so‘z turkumlari sifatida ta’kidlagan bo‘lsa, O. Jesperson 5 esa ot, sifat, son, fe’l, olmosh va yuklamalarni sanab o‘tadi. Yuqoridagi olimlarimizning fikrlarini ko‘rib chiqar ekanmiz, tilda nechta so‘z turkumi bo‘lishidan qat’iy nazar grammatika ularni bir nechta leksika- grammatik sinflarga – mustaqil va yordamchi so‘z turkumlariga ajratadi. So‘zlarni turkumlarga ajratilishida quyidagi 3 ta hususiyat asos bo‘ladi. 1. ma’no (meaning). 2. tuzilishi (form). 3. vazifa (function) C o‘zlar ifodalaydigan lug‘aviy ma’no turkumlarga ajratishdagi muhim belgilardir. Masalan: house(uy), yard (xovli), table (stol), stone (tosh) so‘zlari borliqdagi predmetlarni anglatadi. Ularning nomi ekanligi bilan harakterlanadi. Bir qator so‘zlar ularning belgisini, rangini, shaklini, hajm-o‘lchovini ifodalaydi. Masalan white (oq), blue (ko`k), round (yumaloq). Shuningdek, bir qator so`zlar predmetning ish – harakatini anglatsa, went (bordi) wrote (yozdi)… ayrim so`zlar ish – harakatning belgisini bildiradi. Fast (tez) slowly (sekin), hard (ko`p)… So`z ma`nolariga mavjud bo`lgan bu xususiyatlar ularni turkumlarga ajratishdagi asosiy belgidir. Turkumlarga ajratishdagi ikkinchi va uchinchi xususiyat so`zning shu ma`no tomoni bilan bog`liq ravishda yuzaga keladi. Bitiruv malakaviy ishim mavzuvsini o`rganish jarayonida darsliklar, adabiyotlar bilan tanishar ekanman, so`z turkumlari olimlari o`rtasida baxsga sabab mavzu bo`lib kelayotganini kuzatdim. 5 16

Masalan; Akademik A.A.Shaxmatov so`z turkumlari grammatikaning sintaksis bo`limiga kiritishni ta`kidlaydi 6 . Shunday ko`rinadiki, so`z turkumlari sintaktik muommolari bilan marfologiya bo`limida o`rganiladi. So`z turkumlarini ajratishda marfologik belgi muhimdir. Bu xususiyat so`z turkumlariga maxsus qo`shimchalar tizimi mavjudligini, ularni asosan shu turkumga asoslanganligini ko`rsatadi. Masalan ot so`z turkumi ko`plik kishilik qo`shimchalariga ega bo`ganidek,boshqa turkumlardan farqli ravishda ularda kichraytirish – erkalash shakllari ham bor. Shunga ko`ra otlar ko`plikda keladi predmetning kimga qarashligini bildiradi. Fe`l turkumida morfologik ko`rsatgichlar boshqacha zamon, mayl, nisbat, shaxs – son kabi shakllar fe`lning o`ziga xosligini ta`milaydi. Fe`llar tuslanadi, uch shaxsni ifodalaydi. So`z turkumlari ajratishdagi belgilardan biri so`zning gapdagi sintaktik vazifasi bilan bog`liq . Masalan ot o`z manosidan kelib chiqqan holda gapda asosan ega bo`lib keladi. Sifat esa belgini ifodalab, gapda aniqlovchi bo`lib keladi. Sintaktik jixatdan biror gap bo‘lagi vazifasida kelishi muayyan so‘z turkumi uchun qotib qolgan emas. Deylik sifat gapda aniqlovchi vazifasida kelar ekan, bu sifatlarning boshqa sintaktik vazifa bajarmasligini ko‘rsatmaydi. Sifatlar gapda to‘ldiruvchi otlashganda esa ega bo‘lib ham keladi. Ko‘rinadiki, so‘z turkumlarining sintaktik mos holda asosan qaysi bo‘lak kelishi bilan bog‘lanadi. So‘zlarni turkumlab, morfologik va sintaktik xususiyatlarini o‘rganar ekanmiz, ingliz tilida so‘zlar yuqorida sanab o‘tilgan 3 belgisiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin. 1. Mustaqil so‘zlar 2. Yordamchi so‘zlar 3. Oraliq so‘zlar 6 A. A. Shaxmatov. “Sintaksis russkogo yazika”. Moskva 1941 17

Lug‘aviy va grammatik ma’noga ega bo‘lib, gapda biror gap bo‘lagi vazifasini bajaradigan so‘zlar mustaqil so‘zlardir. Mustaqil so‘zlarda yuqorida sanab o‘tilgan har uchala xususiyat ham u yoki bu darajada mavjud. Mustaqil so‘zlar quyidagilardir. Ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish. Lug‘aviy ma’noga ega bo‘lmagan so‘z va gaplarni o‘zaro bog‘lash, ularga qo‘shimcha ma’no berish uchun ishlatilib, gapda biror gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanilmaydigavn so‘zlar yordamchi so‘zlar deyiladi. Yordamchi so‘zlarga predloglar, bog‘lovchilar, yuklamalar kiradi yordamchi so‘zlar lug‘aviy ma’no anglatmaydi. Masalan: across (orqali), for (uchun)? But (lekin) da hech narsa tushunmaymiz. Biroq til tizimida bu so‘zlarning ham o‘ziga xos o‘rni bor. Ular so‘z va gaplarning o‘zaro munosabatlarini uyushtiradi, so‘z va gaplarni o‘zaro bog‘laydi, so‘zlarga ba’zan qo‘shimcha ma’no bo‘yog‘i beradi. Shunga ko‘ra, yordamchi so‘zlar ham til tizimida o‘ziga xos xususiyatlari bor bo‘lgan so‘zlardir. Uchinchi so‘zlar guruhini oraliq turkum deb nomlashda bu so‘zlardagi ayrim mustaqil, ayrim yordamchi so‘zlarga xos xususiyatlari mavjudligi hisoblanadi. Modal so‘zlar, undov va his-hayajon, takliq so‘zlar shu guruhga kiradi. Modal so‘zlar so‘zlovchining fikrga ega yoki fikrning borliqqa munosabatini ifodalaydi. Modal so‘zlar lug‘aviy ma’no bildirmasa-da, gapga qo‘shiladigan turli modal (tasdiq), (inkor), (tahmin), (gumon) ma’nolarini ifodalaydi. Undoq so‘zlar so‘zlovchining his-tuyg‘usini ifoda eta oladi. Ular hitob.yu haydash-chaqirish atamasi bo‘lmasa ham, ularning ifodasi bo‘la oladi. Masalan: Oh! (oh), uhh (uh), wow (voy) undovlari zavqlanish, charchaganlik, ajablanish kabilarni ifodalaydi. Undovlarning bu xususiyatlari ularning mustaqil so‘zlarga yaqinligini gap bo‘lagi bo‘la olmasligi yordamchi so‘zlarga yaqinligini ko‘rsatadi. Taqlid so‘zlar tovushga, sharpaga, bo‘lgan shartli taqlidni anglatadi. Taqlid asosda kelishda tushuncha hosil bo‘ladi. Ular gapda biror gap bo‘lagi 18

vazifasida keladi. Umuman taqlid so‘zlar ayrim xususiyatlarga ko‘ra mustaqil so‘zlarga ega. Shuning uchun bu so‘zlar gapda gap bo‘lagi vazifasida ham, o‘zi mustaqil so‘z-gap shaklida ham keladi. Biroq bu so‘zlarda ham mustaqil so‘zlardagidek xususiyatlar to‘la shakllanmagan holda yordamchilarga xos belgilar ham mavjud. Ana shu xususiyatlar hisobga olingan holda modal, undov va taqlid so‘zlar oraliq turkum deb ataladi. Ushbu bitiruv malakaviy ishida ingliz tilida so‘z turkumlari haqida gap borar ekan, yuqoridagi fyikrlarni jamlab, an’anaviy ingliz tili so‘z tushunchalarini tartibini sanab o‘tsak. 1. noun, 2. Adj, 3. The pronoun. 4. Numerals 5. The stative 6. The verb 7. The adv 8. prepositions 9. Conj-s 10. particles 11. modal words 12. Interj Ushbu klassifikatsiya bizgacha yetib kelgan uch asosiy prinsip asosida o‘rganiladi. 1. meaning (ma’no), 2. form (tuzilishi) 3. function (vazifa) Ot so‘z turkumi . Predmetning ma’nosini ifodalagan so‘z turkumi otdir. Predmetning ma’nosi deganda faqat jonli mavjudot (man, girl) va jonsiz predmetlar (table, pen) nomlarigina emas balki sifat, holat va harakatlarni bildiruvchi abstract tushunchalar (journey, place) ham tushuniladi Otni boshqa so‘z turkumlaridan farqlovchi tashqi strukturali va leksika- grammatik belgilari mavjud. 1. Morfologik belgilari otning grammatik kategoriyalari formalarini yasovchi morfema va allomorflardan iborat bo‘lib, sanaladigan otlarning ko‘plik formasini yasovchi –S (es), in va otlarda qaratqich kelishigini yasovchi apporstrofli S shular jumlasidandir. 2. Otlarning sintetik strukturali belgilari ot boshqa so‘zlar bilan munosabatga kirishganda namoyon bo‘luvchi va otni aniqlab keluvchi artikl, sifat, sifatdosh, son ko‘rsatish, gumon va egalik olmoshlaridir. 3. Ot yasovchi suffikslarining hammasi otning leksiko-grammatik belgilari hisoblanadi: -ek, -or, -ee, yer, 19

Otning vazifalari. Ot gapda quyidapgi vazifalarni bajarib keladi. 1. Ega. 2. To‘ldiruvchi 3. Aniqlovchi 4. Qo‘shma ot kesimning ot qismi 5. Hol 6. Undalma 7. Izohlovchi Sifat so‘z turkumi . 1. Sifat predmetning belgi yoki xususiyatini ifodalaydi. Sifat asosan otni aniqlaydi. Sifat ifodalagan belgi va xususiyatlar har xil bo‘lishi mumkin. 2. Sifat tuzilishiga ko‘ra sodda yasama, qo‘shma bo‘ladi. Sifatlar qiyoslash darajalarini belgilaydi. 3. Sifat gapda quyidagi sintaktik funksiyalarni bajaradi. 1. Aniqlovchi 2. Sifat kesimning sifat qismi 3. To‘liduvchi kesimning bir qismi Olmosh so‘z turkumi 1. Perdmet va ularning belgilari haqida tushunchani bildiradigan so‘z turkumi so‘z olmoshdir. Olmoshlarning mazmunini alohida bir so‘z turkumi sifatida belgilash qiyin. Ba’zan olmoshlarda optik xususiyatlar bo‘lsa, (he) boshqalari sifatga o‘xshab ketadi. (Which). Bu narsa olmoshlarni so‘z turkumi qatorida alohida raqamlashda o‘ylantirib qo‘yadi. 2. Olmoshlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi. 1. Personal - kishilik 2. Possessive - egalik 3. demonstrative - ko`rsatish 4. reflexive - o`zlik 5. reciprocal - birgalik 20

6. interrogative - so`roq 7. relative - nisbiy 8. conjunctive - bog`lovchi 9. defining - belgilash 10. indefinite - gumon 11. negative - bo`lishsizlik 3. Olmoshlar gapda aniqlovchi ega to‘liduvchi, predikativ vazifalarda qo‘llaniladi. Son so‘z turkumi 1. Son shaxs yoki narsalarning soni yoki tartibini bildiradi. 2. Ingliz va o‘zbek tillarida son, sanoq va tartib sonlarga ajratiladi. A) Cardinals numerals – sanoq sonlar B) Ordinal numerals – tartib sonlar 3. Sanoq son ega, predikativ, to‘ldiruvchi, hol va aniqlovchi vazifasida keladi. Tartib sonlar asosan aniqlovchi bo‘lib keladi. Holat fe’llari. The stative 1. Ushbu so‘z turkumiga oid so‘zlar kishi yoki narsaning bo‘lishi mumkin holatlarini ifodalaydi. 2. Holat so‘zlari o‘garmasdir 3. Gapda ular ko‘p hollarda bog‘lovchi fe’ldan so‘ng kuzatiladi. Was, asleep are afraid, is married… ular yana otdan – man alive va ravishdan keyin – fast asleep keladi. Ularda gapda yana predikativ va aniqlovchi vazifasida keladi. He feel asleep A man asleep in his chair Fe’l so‘z turkumlari 1. Fe’l ish – harakatni ifodalovchi so‘z turkumidir. Fe’l shaxs-son, zamon, aspekt, nisbiy va mayl kabi grammatik kategoriyalarga ega. 21

2. Fe’l shaxsni va shaxssiz formalarga ega. Fe’lning shaxsli formalari gapda kesim vazifasida qo‘llansa, shaxssiz formalari kesim funksiyada ishlatilmaydi. Fe’l morfologik tuzilishiga ko‘ra sodda, yasama, qo‘shma fe’l guruhlariga bo‘linadi. Fe’llar o‘zlarining sintaktik funksiyasiga ko‘ra esa mustaqil, ko‘makchi va bog‘lovchi fe’llarga bo‘linadi. 3. Fe’llar gapda asosan kesim va kesimning bir qismi vazifasida keladi. Ravish so‘z turkumi 1. Ravish navbatdagi mustaqil so‘z turkumi bo‘lib, ish-harakat yoki belgining qanday holatda sodir bo‘lishini va ish-harakat yoki belgining o‘ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. 2. Ravishlar strukturasiga ko‘ra sodda, qo‘shma va murakkab ravishlarga bo‘linadi. Ma’nolariga ko‘ra ravishlarini bir necha guruhlarga bo‘lish mumkin. 1. O‘rin – joy va yo‘nalish 2. Payt ravish 3. Holat ravish 4. Takroriy ravishlar 5. Sabab va natija ravishlar 6. So‘roq ravish Ayrim ravishlar sifat so‘z turkumiga o‘xshab, darajalarga ega 3. Ravishlar gapda asosan hol vazifasida ishlatiladi. Predloglar 1. Predlog ot, olmosh, yoki boshqa so‘zlar o‘rtasidagi aloqani ifodalaydigan so‘z turkumidir. Predlog o‘ziga qarashli bo‘lgan so‘z oldida keladi. Lekin predlog o‘zi qarashli bo‘lgan so‘zlar gapning oxiriga qo‘yiladigan hollar ham bor. 2. Morfologik strukturasiga ko‘ra predloglar quyidagi guruhlarga bo‘linadi. 1. sodda - at, in, on, to … 2. yasama - till, across, behind along… 22

3. qo‘shma - inside, without, outside… 4. sostavli - in, front of, because of… Ma’nosiga ko‘ra predloglar odatda joy va yo‘nalishini, paytni va abstraktni ifodalovchi predloglarga bo‘linadi. Ba’zi predloglarning leksik ma’nosi aniq va konkretdir. (in before, after, below) 3. Predlolar gapda alohida gap bo‘lagi vazifasida kelmaydi. Predloglar ot, sifat, son, fe’l, ravish so‘z turkumlariga qo‘shilib, to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol, kesimning qismi va kam hollarda ega vazifasida keladi. Bog‘lovchilar 1. Bog‘lovchilar predmet va hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadigan so‘z turkumidir. U turli gap bo‘laklari va ergashgan gaplarni bir-biri bilan bog‘lash uchun ishlatiladi. 2. Morfologik tuzilishiga ko‘ra bog‘lovchilar quyidagi guruxlarga bo‘linadi. 1. Sodda 2. Yasama 3. Qo‘shma 4. Sostavli Vazifalariga ko‘ra, teng va ergashtiruvchi bog‘lovchilardir. 3. Gapda bog‘lovchilar turli gap bo‘laklari, ergash gap va gaplarni bir-biri bilan bog‘lash uchun hizmat qiladi. Yuklamalar 1. Boshqa so‘z, so‘z birikmalari yoki ergash gaplarga modal yoki emotsional ma’no beruvchi so‘z turkumi – yuklamadir. 2. Yuklama gapda mustaqil sintaktik vazifani bajarmaydi. U bir gap bo‘lagini boshqasi bilan bog‘laydi. 3. Yuklamalarning ma’nosiga ko‘ra turlari 1. Kuchaytirish ma’nosini anglatuvchi yuklamalar (all, even, quite, so…) 2. Biriktiruvchi yuklamalar (too, also) 3. Chegaralovchi va ayiruvchi yuklamalar (only, alone, hardly …) 23

4. Inkor yuklamalar (no, not, never) Hamma yuklamalar ravish, bog‘lovchi, olmosh va sifat bilan shakldoshdir. Modal so‘zlar 1. Modal so‘zlar so‘zlovchining o‘zi gapirgan sh harakatning realligi mumkinligi va gumonligi munosabatini ifodalaydi. 2. Morfologik strukturasiga ko‘ra modal so‘zlar sodda, yasama, qo‘shma va murakkab bo‘lishi mumkin. Ma’nolariga ko‘ra modal so‘zlar quyidagi gruppalarga bo‘linadi. 1. Ishonchli ifodalovchi - 2. Gumonni ifodalovchi – 3. Ish-harakatni hohlash yoki hohlamasligini ko‘rsatuvchi – 3. Modal so‘zlar gapda odatda kirish so‘z furksiyasiga ishlatiladi. Undov so‘zlar 1. Undov so‘zlar hayratlanish, g‘azab, xuzur, achinish va shu kabi ifodalovchi so‘zlardir. 2. Ma’nosiga ko‘ra undovlar a) his-hayajon anglatuvchi: oh, ah, eh, alas … b) imperative: will. Now, come 3. Undovlar boshqa so‘z turkumlaridan kelib chiqqan. Ular o‘zlari kelib chiqqan so‘zlarga omonimdir. Now, here, why, well, come … 24

1.2 § . BOSH VA IKKINCHI DARAJALI BO`LAKLAR HAQIDA Kesim ega orqali ifodalangan shaxs yoki predmetning belgisini, harakatini holatini bildiradi. Kesim gapning asosiy markalaridan biri bo‘lib, predikativlik u orqali ifodalanadi. 1. Kesim sodda va qo‘shma kesimga bo‘linadi. Qo‘shma kesim ham o‘z navbatida qo‘shma ot kesim va qo‘shma fe’l-kesimga bo‘linadi: H e learns French (soda kesim) U fransuz tilini o‘rganadi. My father is a doctor (qo`shma ot kesim) Mening otam doktor I must go there at once (qo‘shma fe’l kesim) Men u yerga zudlik bilan borishim kerak. Sodda kesim Sodda kesim zamon, nisbat va maylga ega bo‘lgan fe’l bilan ifodalanadi. She works at a factory U zavodda ishlaydi. He is reading U o‘qiyapti They will return soon Ular tezda qaytishadi. The goods were loaded by means or cranes Tovarlar kranlar yordamida yuklanadi. Qo‘shma ot – kesim Qo‘shma ot – kesim to be bog‘lovchi fe’lining shakli va ot qismdan iborat bo‘ladi. Kesimning ot qismi uning asosiy ma’nosini ifodalaydi. Kesimning ot qismi quyidagilardan yasaladi. 1. Otdan 25

I am a student – Men talabaman They are workers – Ular ishchilar 2. Olmoshdan It is she – Bu u This book is yours – Bu kitob siznikidir. 3. Predlogli ot yoki olmosh bilan The room is in disorder – Xona tartibsiz axvolda She was in despair – U tushkunlikda He is againt it – U bunga qarshi 4. Sifat yoki sifatdoshdan The morning was warm - Tong iliq edi. The glass is broken – Stakan siniq 5. Infinitivdan Your duty is to help them immediately - Ularga zudlik bilan yordam berish sizning burchingiz My intention is to go to London next year - Mening niyatim kelasi yili Londonga borish 6. Gerunddan Her greatest pleasure was traveling - Sayohat qilish uning eng sevimli mashg‘uloti 7. Qo`shma kesimlarda to be dan tashqari to become, to grow, to get, to turn bo‘lmoq ma’nosida, to seem o‘xshamoq, to look ko‘rinmoq ma’nolarida bog‘lovchi bo‘lib keladi. He became a doctor - U doktor bo‘ldi. It grew warmer - Havo ilidi. He is getting old - U qariyapti She turned pale - Uning rangi quv uchdi He looks ill ` - U kasal ko‘rinadi. 26

Qo‘shma fe’l kesim Qo‘shma fe’l – kesim fe’lning shaxs – sonni ifodalagan shakli va infinitiv yoki gerunddan yasaladi. Infinitiv yoki gurnd kesimning ma’nosini beradi, fe’lning shaxs – sonni ifodalagan shakli esa yordamchi fe’l vazifasini bajaradi. Qo‘shma fe’l kesim quyidagicha yasaladi. 1. Modal fe’llar va infinitivdan: He may return soon U tuzda qaytib kelishi mumkin You must read this book Siz bu kitobni o‘qishingiz kerak. I have to go there Men u yerga borishim kerak. He can do it U buni qila oladi. 2. Infinitiv yoki gerund va yakka o‘zi to‘liq ma’no bermaydigan to begin – boshlamoq, to continue – davom ettirmoq, to finish – tugatmoq, to like – yoqtirmoq, to want – istamoq, to intend – niyat qilmoq, to try – harakat qilmoq, to avold – qochmoq, to hope – umid qilmoq, to promise – va’da bermoq kabi fe’llardan yasaladi. She began to translate the article U maqolani tarjima qila boshladi. I have finished writing the exercise Men mashqni yozishni tugatdim 3. Qo‘shma fe’l – kesim oldidan bog‘lovchi fe’l kelgan sifat va infinitiv, ba’zan gerunddan yasaladi. He is ready to help her U unga yordam berishga tayyor This book is worth reading Bu kitob o‘qishga arziydi There is birikmasida kesim 1. O‘quvchiga hali noma’lum bo‘lgan shaxs yoki buyumning biror joyda yoki biror vaqtda mavjudligini ifodalash uchun bor mavjud dagan ma’noni beruvchi there is (are) birikmasi ishlatiladi. there is (are) birikmasi gapning boshida keladi. Undan keyin ega, undan keyin o‘rin va payt hollari keladi. Bunday gaplar o‘zbek tilida o‘rin yoki payt hollar bilan boshlanadi va bor deb tugaydi: there is telephone in that room O‘sha xonada telefon bor There are many apple trees in the garden Bog‘da ko‘p olma daraxtlari bor 27

There was a maeeting at the Institute yesterday -Kecha institutda yig‘ilish bo‘ldi. 2. there is birikmasidan keyin donalab sanaladigan birlikdagi ot noaniq artikl bilan ishlatiladi. There are ko‘plikdagi otlar some, any, many, two, three va boshqalar bilan ishlatiladi. There is a la mp on the table Stolda chiroq bor There are some lamps. On the table Stolda bir nechta chiroq bor 3. there is birikmasidan keyin kelgan artikl bilan kelgan otlar, this, that, these, those, my, his va boshqa olmoshlar bilan kelgan otlar ishlatilmaydi. 4. there ii are birikmasidagi to be turli zamonlarda ishlatilishi mumkin: There are very many Frnch books in the library Bu kutubxonada ko‘p fransuzcha kitoblar bor. There was a meeting at the club yesterday Kecha klubda majlis bo‘ldi. There will be a good weat crop this year Bu yil bug‘doyning hosili yaxshi bo‘ladi. There hasn’t been any rain for some days Bir necha kun yomg‘ir bo‘lmadi. 5. So‘roq shakli to be fe’lining shaklini yoki undan oldin yordamchi fe’l kelgan bo‘lsa birinchi yordamchi ye’lni there ning oldiga o‘tkazish bilan yasaladi. Is there a telephone in your room? Sizning xonangizda telefon bormi? Was there a meeting at the Institute yesterday? Institutda kecha majlis bo‘ldimi? Will there be many people there? U yerda ko‘p odam bo‘ladimi? 28

So‘roq gaplarga qisqa javob yes yoki no va there is (are) birikmasining bo‘lishli yoki bo‘lishsiz shaklidan iborat bo‘ladi. Is there a telephone in your room? Yes, there is No, there isn’t Was there a meeting at the Institute yesterday? Yes, there was No, there wasn’t Gaplarda to be dan oldin boshqa yordamchi fe’llar ishlatilgan bo‘lsa, so‘roq gap yasashda eganing oldiga birinchi turgan yordamchi fe’l o‘tkaziladi va javoblarda ham o‘sha yordamchi fe’l ishlatiladi. Will there be a meeting tonight? Yes, there will. No there won’t Bu oqshom majlis bo‘ladimi? Have there been any letters from him lately? Yes, there have. Yo, there haven’t - Keyingi paytlarda undan xat bo‘ldimi? 6. Bo‘lishsiz gaplar ikki yo‘l bilan yasaladi: a) there dan keyingi birinchi yordamchi fe’ldan keyin not inkor yuklamasi qo‘yiladi va undan keyin birlikdagi donalab sanaladigan otlar noaniq artikl bilan keladi, ko‘plikdagi donalab sanaladigan otlar va donalib sanalmaydigan any olmoshi bilan keladi. Bo‘lishsiz gaplarla quyidagi qisqartmalar ishlatiladi. isn’t, aren’t, wasn’t, weren’t, hasn’t haven’t, won’t va boshqalar. There isn’t a telephone in this room - Bu xonada telefon yo‘q There aren’t any chairs in the room - Xonada stullar yo‘q There wasn’t any water in the botle - Shishada suv yo‘q. There hasn’t been any rain for ten days - O‘n kun davomida yomg‘ir bo‘lmadi. There won’t be any meeting tonight - Bu oqshom hech qanday majlis bo‘lmaydi. 29

b) There is dan keyin no olmoshi qo‘yiladi va undan keyin artikl ham, any olmoshi ham ishlatilmaydi. there is no telephone in this room - bu xonada telefon yo‘q there was no water in the bottle – shishada suv yo‘q edi. there are no chairs in the room – xonada stullar yo‘q. No bilan yasalgan bo‘lishsiz gaplar ko‘proq ishlatiladi, bo‘lishsizlik ma’nosni kuchaytirish maqsadida not ishlatiladi. 7. There dan keyin to be, can, must, may, ought to va boshqa modal fe’llar bilan ham kelishi mumkin. There must be a dictionary on the shelf – Tokchada lug‘at bo‘lishi kerak. There ought to be more books on this subject in our library 30

TO‘LDIRUVCHI 1. Vositali va vositasiz to‘lidiruvchilar mavjud. Vositali to‘ldiruvchilar predlogli predlogsiz vositali to‘ldiruvchilarga bo‘linadi. I have writter a letter vositasiz to‘ldiruvchi – Men xat yozdim She gave the student a book predlogsiz vositasiz to`ldiruvchi – U talabaga kitob berdi I have received a telegram from my brother (predlogli vositasiz to‘ldiruvchi) – Men akamdan telegramma oldim Vositasiz to‘ldiruvchi 1. Vositasiz to‘ldiruvchi o‘timli fe’llardagi ish-harakat bevosita o‘tuvchi shaxs yoki buyumdir. Vositasiz to‘ldiruvchi fe’ldan keyin keladi. I received a letter yesterday - Men kecha hat oldim 2. Vositasiz to‘ldiruvchi otdan yasalgan bo‘ladi. I have bough t a book - Men kitob sotib oldim. This plant produces tractors - Bu zavod yeraktorlar ishlab chiqaradi. 3. Vositasiz to‘ldiruvchi olmoshlardan yasalgan bo‘ladi. I met him yesterday - Men uni kecha uchratdim I didn’t see anybody there – Men u yerda hech kimni ko‘rmadim 4. Vositasiz to‘ldiruvchi sondan yasalgan bo‘ladi. How many bokks did you take from the library? – Kutubxonadan nechta kitob oldingi? I took three – U uchta I have read both books. I like the first better then the second Men har ikkala kitobni o‘qib chiqdim. Menga birinchisi, ikkinchisiga qaraganda ko‘proq yoqdi. 5. Vositasiz to‘ldiruvchi infinitivdan yasalgan bo‘ladi. 31

He asked me to do it – U mendan buni qilishni so‘radi. 6. Vositasiz to‘ldiruvchi gerunddan yasalgan bo‘ladi. I remember reading about it before. – Men bu haqda ilgari o‘qiganimni eslayman. Predlogsiz vositali to‘ldiruvchi Ba’zi o‘timli fe’llardan keyin ish-harakat yo‘naltirilgan to whom? Kimga? So‘rog‘iga javob bo‘luvchi ot yoki olmosh keladi. Bunday ot yoki olmoshlar predlogsiz vositali to‘ldiruvchlar bo‘lib keladi. Bu predlogsiz vositali to‘ldiruvchilar bosh kelishikdagi ot yoki obektiv kelishikdagi kishilik olmoshidan yasaladi va fe’l bilan vositasiz to‘ldiruvchining orasida joylashadi. He gave the boy a book – U bolaga kitob berdi. I shoved him the letter – Men unga xatni ko‘rsatdim Predlogli vositali to‘ldiruvchi (the prepositional o bject) Predlogli vositali to‘ldiruvchilar ko‘pgina fe’l va sifatlardan keyin ishlatiladi. 1. Predlogli vositali to‘ldiruvchilar otdan yasaladi. We spoke about our work – Biz ishimiz haqida gaplashdik. He lives with his parents – U ota-onasi bilan yashaydi. 2. Predlogli vositali to‘ldiruvchi predlogli olmoshdan yasaladi. He spoke to me yesterday – U kecha men bilan gaplashdi. I agree with you – Men sizning fikringizga qo‘shilaman 3. Predlogli vositali to‘ldiruvchilar predlogli gerunddan yasaladi. I am fond of reading – Men o‘qishni sevaman He insists on doing it himself – U buni o‘zim qilaman deb turib olgan. Gapda vositasiz to‘ldiruvchi bo‘lganda predlogli vositali to‘ldiruvchi vositasiz to‘ldiruvchidan keyin keladi. I have received a letter from my sister. – Men opamdan xat oldim. 32

I spent a lot of money on books – Men kitoblarga ko‘p pul sarfladim. Aniqlovchi ( The attribute ) Aniqlovchi shaxs yoki buyumning belgisini bildiruvchi gap bo‘lagidir. Aniqlovchi odatda otni aniqlaydi, ba’zi hollarda olmoshni aniqlaydi (one olmoshi va some, any, every, no olmoshlaridan yasalgan olmoshlar). 1. Aniqlovchi sifatdan yasaladi I received an important letter yesterday – Men kecha muhim xat oldim I am going to tell you something interesting – Men sizga qiziq bir narsa aytib bermoqchiman. 2. Aniqlovchi sifatdoshdan yasaladi I bought some illustrated magazines – Men bir nechta bezakli, suratli jurnal sotib oldim. The rising sun was hidden by the clouds – Chiqayotgan quyoshni bulutlar yashirdi. 3. Aniqlovchi sifatdoshli iboradan yasaladi. The student speaking to the teacher is my brother – O‘qituvchi bilan gaplashayotgan mening akam They sent us a list of goods sold at the auction – Ular bizga kimoshdi savdosija sotilgan mollarning ro‘yxatini yuborishdi. 4. Aniqlovchi sondan yasaladi. Two thousand tons of sugar were loaded on the ship yesterday – Kecha kemaga ikki ming tonna shakar yuklandi. The second lesson begins at cleven o’clock – Ikkinchi dars soat o‘n birda boshlanadi. 5. Aniqlovchi olmoshdan yasaladi. Some magazines are lying on the table – Bir nechta jurnallar stol ustida yotibdi This is my book - Bu mening kitobim 6. Aniqlovchi bosh kelishikdagi otdan yasaladi. 33

The town library I closed on Sunday – Yakshan ba kunlari shahar kutubxonasi yopiq 7. Aniqlovchi qaratqich kelishigidagi otdan yasaladi. The teacher corrected the student’s mistakes – O‘qituvchi talabaning xatolarini to‘g‘riladi. 8. Aniqlovchi predlogli otdan yasaladi. The leg of the table is broken – Stolning oyog‘i siniq 9. Aniqlovchi infinitivdan yasaladi. He had a great desire to travel – Uning sayohat qilishga istagi juda baland edi. 10. Aniqlovchi predlgli gerunddan yasaladi. They discussed different methods of teaching foregn languases – Ular chet tillarini o‘qitishning turli uslublarini muhokama qildilar. Aniqlovchi aniqlash usuliga qarab aniqlovchi so‘zdan odin ham keyin ham kelishi mumkin. Aniqlovchi quyidagi hollarda aniqlanuvchi so‘zdan oldin keladi. A) Sifatdan yasalganda She gas bought an interesting book - U qiziq kitob sotib oldi. Ot bir nechta aniqlovchi bilan aniqlanayotgan bo‘lsa ularning otga ma’nosi yaqinroq bo‘lgani otga yaqinroq qo‘yiladi. It was a cold autum day – Sovuq kuz kuni edi. Agar sifat some, any, no every olmoshlaridan yasalgan olmoshlarga qarashli bo‘lsa sifat olmoshlardan keyin qo‘yiladi. I am going to tell you something interesting – Men sizga qiziq bir narsa aytmoqchiman Sifatdoshdan yasalganda We received some illustrated catalogues yesterday – Biz kecha bir nechta bezakli katologlar oldik Sondan yasalganda 34

I’ve read the first chapter of this book – Men bu kitobni faqat birinchi bobini o‘qidim. This pencil is very good – Bu qalam judl yaxshi Hol (Adverbial modifiers) Ish-harakatning qanday va qanday holatda (qayerda, qachon, nima uchun, nega sodir bo‘lganligini ko‘rsautvchi gap bo‘lagi hol deyiladi) Hol quyidagilarni ifodalaydi. 1. Vaqtni She will come soon – U tezda keladi. 2. O‘rin – joyni I found him in the garden – Men uni bog‘dan topdim 3. Harakatni qanday sodir bo‘lishini He spoke slowly – U sekin gapirdi 4. Harakatning sodir bo‘lish sababini I came back because of the rain – Men yomg‘ir tufalyi qaytib keldim. 5. Maqsadni I have come to discuss the matter – Men masalani muxokama qilgani keldim. 6. Darajali I quits agree with her – Men unga to‘liq qo‘shilaman 1. Ravishdan The meeting was hald yesterday – Yig‘ilish kecha o‘tkazildi. 2. Predlogli otdan He spent his vacation in the south – U ta’tilini janubda o‘tkazdi. 3 . Sifatdoshdan He stood on the deck counting the cases – U palubada qutilarni sanab turar edi. 4. Infinitivdan I called on him to discuss this matter 35

– Men bu masalani muhokama qilgani unikiga bordim Hol odatda to‘ldiruvchidan keyin keladi. Gapda ikki yoki undan ortiq hol bo‘lgani ular quyidagicha joylashadi. 1. Ravish holi. 2. O‘rin holi. 3. Payt holi I met him by chance – ravish holi At the theatre – o‘rin holi A few days ago – payt holi 36

II – BOB. GAPDA KESIMNI SIFAT BILAN IFODALANISHI 2. 1 §. SIFAT SO`Z TURKUMINING GAPDAGI O ` RNI . Sifat gapda asosan aniqlovchi yoki qo‘shma kesimning predikativ qismi bo‘lib kelib quyidagi vazifalarni bajaradi 7 . A) Prepozitiv aniqlovchi vazifasida 1. He had strongheavy limbs, was swar thy, with a soft black, young moustaches (C,F.S. p 55) – U qorachadan kelgan, oyoq-qo‘llari baquvvat va og‘ir hamda yumshoq mo‘ylablari qora edi. 2. The painful ache in his chest the dryness of his throat, the awful stlady feeling of misely made his eyes come awake and dreary at once (EHG 55) Ko‘krak qafasidagi doimiy og‘riq tomog‘idagi qoqshash, baxtsizlikning achchiq va alamli xissi uning ko‘zlarini birdaniga so‘lg‘in va mayus qilib qo‘ygandi. B) post-pozitiv aniqlovchi vazifasida 1. The officer pale and heavy, sat at the table – Rangi o‘chgan va jiddiy zobit stolga o‘tirdi. 2. The Captain looked at the patch of light blue and scarlet aqnd dark head, scattered closely on the hill side (P.G.D 157) c) Predikativ vazifasida: 1. The morning was still dark (PGD 85) – Ertalab hali ham qorong`u edi. Sifat vositasida yasaladigan birikmalar Sifatlarning sintaktik xususiyatlaridan biri ularning turli so‘z turkumlari bilan birikishi va ularni aniqlab kelishidir. 1. Sifatlar otlar bilan birikib, ularni yo prepozitiv yo post-pozitiv tarzda aniqlab beradi. Masalan: Fresh air – toza havo, Court martial – harbiy sud, Secretary general – umumiiy kotib, Clever boy – aqlli bola, 7 . Ж. Бўронов, Ў. Хошимов “Инглиш граммар” 1974 йил 59 бет 37

Interesting books – qiziqarli kitob, Green field – yashil dala 2. Sifatlar otlar bilan predloglar vositasida birikishi mumkin. Masalan: free of taxi – bo‘sh taksi, true to life - chin hayot, red with anger - jaxldan qizarish 3. Sifatlar ba’zan ravishlar bilan birikib kelganda ravishlar ularnigng ma’nosini kuchaytiradi. Masalan: Very nice - juda g‘amgin, awfully sorry - juda hursand, Very glad - juda tez, very great - juda ulkan Ma’noni kuchaytirish uchun ravishlar ikki yoki undan ortiqroq qaytarib kelishi ham mumkin. Masalan: 1. O, that this too solid flesh would melt (LHY 18) 2. Thaw and resolve itself into a dew 4. Sifatlar fe’lning turli formalari bilan birikib kelishi mumkin. Masalan: True hearted to look blue To see red a black born fool, Sifatlarning otlashishi (Substantwization – subatantwasiya) Sifat ma’nolarining predmedlashuvi natijasida otlar turkumiga o‘tishi sifatlarning otlashishi ya’ni subsantivatsiya deyiladi. Otlashgan sifatlar otlar kabi son va kelishik kategoriyalariga ega bo‘lib, ularning paradigmatik formalarini oladi 8 . Sifatlar to‘la otlashishi uchun quyidagi hususiyatlarga ya’ni: 1. Ko‘plik kategoriyasiga ega bo‘lishi; 8 Ж. Бўронов, М. Тошбоева “Инглиз тили грамматикаси” 1978 йил 38

2. Jonli predmetlarni bildirganda S qo‘shimchasini olishi 3. Sifat tomonidan aniqlanishi 4. Gapda ega yoki to‘ldiruvchi vazifasida kela oladigan bo‘lishi kerak. Hozirgi ingliz tilida ko‘pgina morfologik kategorial suffikslarning qisqarib ketganligi hamda sifatlarning qadimgi ingliz tilidagi grammatik kategoriyalari yo‘q bo‘lib ketganlaigi sababli, sifatlarning otlashishi prosessi ancha osonlashgan Otlashgan sifatlar struktura va ma’nosiga ko‘ra bir necha gruppalarga bo‘linadi. Otlashgan sifatlar strukturasiga ko‘ra otlashgan tub sifatlar va otlashgan yasama sifatlar bo‘lishi mumkin 9 . Otlashgan tub sifatlar Bu otlar belgi va xususiyatni bildiruvchi sifatlardan yasaladi. 1. Blind (adj) – ko`p, blind (n) – parda to`ng`ich qorong`u qiladigan 2. blunt (adj) – o`tmas, blunt (n) – o`tmas (kalta) igna 3. blue (adj) - ko`k havorang, blue (n) - ko`k rang, bo`yoq 4. bitter (adj) – acchiq, achitadigan, bitter (n) – acchiqlik, achchiq narsa 5. balck (adj) – qora, black (n) – qora tanli odam 6. dark (adj) – qorong`u, qora dark (n) – qorong`ulik, qorong`u Otlashgan yasama sifatlar Bu so‘zlar turli suffikslar yordamida sifat turkumiga o‘tgan bo‘lib, bir vaqtning o‘zida ham sifat, ham ot vazifasida keladi. 1. aboriginal (adj) – aborogenlarga xos, aboriginal (n)-yerli odam aborogen 2. absorbent (adj) – so`raydigan, 9 . М. Ғаффоров “Инглиз тили грамматикаси” Тошкент 2006 йил 39

absorbent (n) – so`rg`ich, so`radigan narsa 3. academic (adj) – universitetga xos, academic (n) – olim, akademik 4. acting (adj) – vaqtincha yordam berib turgan, acting (n) – o`yin (teatrda) 5. beloved (adj) – sevimli, beloved (n) – sevimli yor 6. bimonthly (adj) – ikki oylik, birmonthly (n) – ikki oylik jurnal 7. dependent (adj) – qaram, dependent (n) – qaram, tobe 8. demonstrative (adj) – ko`rsatish, demonstrative (n) – ko`rsatish olmoshi 9. designing (adj) – loyihalashtiruvchi, designing (n) – loyihalashtirish Ayrim sifatlar otlashganada faqat ma’lum bir sintaktik birikmalarda, ideoma va frazeologiyalarda ishlatilib, mustaqil so‘z sifatida qo‘llnilmasligi ham mumkin. 1. bad (adj) – yomon To go the bed (n) – to`g`ri yo`ldan adashmoq 2. better (adj) – yaxshi, yaxshiroq One`s bitters (n) – qo`llab – qo`ltiqlovchilari Ayrim sifatlar otlashganda faqat aniq artikl bilan ishlatilib, ko‘plikda qo‘llaniladi. 1. dead (adj) – o`lgan, marhum, o`lik, the dead (n) – o`liklar o`lgan 2. poor (adj) – kambag`al qashshoq, the poor (n)-qashshoqlar, kambag`allar 3. rich(adj) – boy, the (n) – boylar 40

4. brave (adj) – qo`rqmas-dovyurak, the brave – mardlar 5. young (adj) – yosh, the young (n) – yoshlar 6. old (adj) – qari keksa, the old (n) – qariyalar – keksalar Agar bu otlarning birlik formasini ko‘rsatish kerak bo‘lsa, ular otlar bilan birga ishlatiladi. A young man – yosh kishi, Two poor ladies – ikki kambag‘al xonim A brave soldier – dovyurak askar Ingliz tilida ko‘pgina otlar sifat vazifasida ishlatilib, boshqa otlarning oldidan kelishi mumkin. Masalan: A wool coat – jo‘n palto, A gold watch – tilla soat A history teacher – tarix o‘qituvchisi Yuqoridagi misollarda birinchi ot sifatlarga o‘xshab orqasidan kelayotgan otni tavirlab kelayapti. Sifat vazifasida kelgan otlar ko‘plikdagi otni tasvirlasa ham har dam birgalikda ishlatiladi. Sifat vazifasida kelgan ot bilan uning oldidan kelgan son orasida doimo chiziqcha qo‘yiladi 10 . We took a five – week tour – Biz besh xaftali sayohatda bo‘ldik. Narsa – buyumning (ba’zan ish-harakatning) doimiy belgisini ifodalaydigan mustaqil so‘zlar sifat deyiladi. Sifat odatda, narsa – buyumning, rangi, hajmi, shakli, mazasi, harakteri, psixik holati o‘rni yoki vaqtga munosabati kabi belgilarni anglatadi. Masalan: Red – qizil, greddy – ochko`z, lucky – baxtli, Cold – sovuq, cunning –ayyor, swet – shirin, 10 . E. Garden, I. Krilov “A grammar of present day English” 1984 41

Gay – sho`x, young – yosh Yuqoridagi sifatlarning hammasi narsa-buyumning ma’lum belgi yoki xususiyatini bildirsada, ular bir-biridan farq qiladi. Masalan, ularning ayrimlari narsa-buyumningn rangini, yoki tusini anglatsa, ayrimlari narsa buyumning nimadan qilinganligini ko‘rsatadi. Sifat morfologik jihatdan buyumning belgisini darajalab ko‘rsatsa, kuchaytirib yoki ba’zan aksincha, kamaytirib ifodalashi bilan harakatlanadi. Masalan: Red – redder – the reddest- qizil-qizilroq-eng qizil Riddisht – qizg‘ish. Bunda, -ish qo‘shimchsini qo‘shish orqali yasalyapti. Bu haqda sifat yasovchi qo‘shimchalar mavzusi orqali to‘laligicha yoritib o‘tamiz. Bunda red – qizil, (daraja) the redest – qip-qizil (kuchaytirma forma), redder – qizg‘ish (kamaytirish) Sifatlarning kategoriyasi (grammatik) asosan sifat darajalarining paradigmasi vositasida ifodalanadi. Sifat paradigmasi – bu sifatning oddiy, qiyosiy va orttirma darajalarining o‘zaro appozitsiyasidir. Sifatning boshqa so‘zlar bilan birikishi deganda uning o‘zidan oldin kelgan ot: 1. The Dnieper is a long river (Kach p 51) – Dneper uzun daryo 2. The large box on the table (M.G. p 143) – Katta quti stol ustida 3. I have bought a red penci l (Kach p 59) – Men qizil qalam sotib olgandim. O‘zidan oldin kelgan ravish bilan birikishi; 1. He is very good student – U juda yaxshi talaba 2. She translated the article quite well – U maqolani to‘laligicha yaxshi tarjima qildi. Shuningdek so‘z oxirida qo‘shma kesimning predikativ qismi bo‘lib kelishi ham mumkin. Sifat gapda… 42

A) ko‘pincha aniqlovchi vazifasini bajaradi. 1. In the room was a large cake in the middle of the table. – Xonada stolning ustida katta pirog bor edi. 2. He is good student in his group – U guruhida yaxshi student B) Hol va keism vazifalarini bajaradi. 1. The house is large – Uy katta 2. My father is clever – Otam aqlli 3. I am busy today – Men bugun bandman C) Sifat otlashganda ega gapla ot kabi ega to‘ldiruvchi qaratqich vazifalarini bajaradi. 1. There are special schools for the blend in our coutry – Mamlakatimizda ko‘rlar uchun maxsus maktablar bor. 2. Immediete help was rendered to the sick – Kasallarga shoshilinch yordam ko‘rsatiladi. 3. We have enough time – Bizning vaqtimiz yetarlicha Sifatning strukturasiga ko‘ra turlari (Types of Adjectives according to their strukture) Sifat strukturasiga ko‘ra sodda (simple) , yasama (derivative) va qo‘shma (compound) bo‘ladi. A) Sodda sifatlar (simple adjectives) Tub morfemadan iborat bo‘lgan sifatlar sodda sifatlar deyiladi. Sodda sifatlar o‘zak va so‘z yasovchi affekslarga bo‘linmaydi. Masalan: big – katta, green – yashil, clever – aqlli, warm – iliq, clean – toza, dry – quruq, short – qisqa va boshqalar Agarda sodda sifatlarga forma yasovchi morfemalar qo‘shilsa, ham ularning strukturasi soddaligicha qoladi. Long – longer – longest – Uzun-uzunroq-eng uzun 43

Deep – deeper – deepest – Chuqur-chuqurroq-eng chuqur B) Yasama sifatlar (Derived adjectives) Yasama sifatlar tub sifatlarga so‘z yasovchi affekslar qo‘shilishidan tashkil topadi. Masalan: Cream+y=creamy-kremli Core+ful=careful-ehtiyotkor Un+mide+ful=unmidendful Luck+y=lucky-baxtli Ice+y=icey-muzli Shame+less=shame less-uyatsiz Eat+able=aetable-yesa bo’ladigan. Sifat bir vaqtning o‘zida bir o‘zak va bir necha affekslardan iborat bo‘lishi mumkin, ammo o‘zak bitta bo‘lganligi sababli u yasama yoki dirivativligi qoladi. Umuman so‘z strukturasi so‘zdagi o‘zakning yoki o‘zak morfemaning harakateriga qarab belgilanadi. C ) Qo‘shma sifatlar ( compound Adjectives ) Qo‘shma sifatlar ikki va undan ortiq o‘zak yoki so‘z morfemalarning o‘zaro qo‘shilishidan yasaladi. Red – legged – qizil oyoq (parranda) Red – tape – rasmiy Qo‘shma sifatlar o‘z navbatida ikki guruhga bo‘linadi. A) Oddiy qo‘shma sifatlar Trouble – free true – bred True – blue sea – born B) Qo‘shma yasama sifatlar Black quardly. Black – hearted 44

Qo‘shma sifatlar o‘zaro ma’no va grammatik aloqalarni ko‘pincha aniq anglashilmaydigan ikki so‘z yoki so‘z formalaridan tashkil topib, bir belgini ifodalaydigan va bir urg‘u bilan anglatadigan yangi so‘zdir. Masalan: day – to – day – kunlik Happy – go – lucky – tasodifiy Yuqoridagi qo‘shma sifatlarga turli predlog, bog‘lovchi va boshqa so‘zlar vositasida yasalgan so‘zlarni ham qo‘shish mumkin. Masalan: Coast – to coast – qirg‘oqdan qirg‘oqgacha (joyni egallagan) Black – and – white television – rangsiz (oddiy) televizor Asliy va nisbiy sifatlar Qualitative and Relative adjectives Sifat anglatgan ma’nosi va grammatik xususiyatiga ko‘ra asliy va nisbiy sifatlarga bo‘linadi 11 . 1. Asliy sifatlar (Qualitative adjectives) Asliy sifatlar narsa buyumning belgisi, rangini, tusini, katta va kichikligini, jismoniy va ruhiy holatini va boshqa hususiyatlarini o‘zga narsa buyumlar orqali emas, balki to‘g‘ridan-to‘g‘ri ifodalab keladi. Masalan: 1. Give me a beg apple, please, Mummy. – Oyi iltimos, menga katta olma bering 2. My house is small, and my food is very good, but I am happy in the field with all my family (G. B. p 12) – Mening uyim kichkina va ovqatlarim juda yaxshi, lekin men oilam bilan dalada baxtliman. 3. Ice – cream is sweet and cold, so many children like it (G.B p14) – Muzqaymoq muzday va shirin. Shuning uchun hamma bolalarga yoqadi. 4. The sky is blue today – Osmon bugun ko‘m-ko‘k 11 . М. Мирзаев, С. Усмонов. “Ўзбек тили”. Тошкент 1978 йил 45

2. Nisbiy sifatlar (Relative adjectives) Narsa buyumning turli belgilarini narsa, toy, vaqt va shu kabilarga bo‘lgan aloqasini ifodalab keluvchi sifatlar nisbiy sifatlar deyiladi. Masalan: But she might be very miserable, she was so young, so freindless, so utterly alone among all those wooden people. (L.S p 8) – 46

2.2§. INGLIZ TILIDA SIFAT BILAN IFODALANGAN KESIM VA UNING SENTAKTIK SEMANTIK TAHLILI . Gapda asosiy funksiyasidan biri bu – kesim vazifasida kelishidir. Kesim vazifasidagi sifatlar egani tо‘ldirib be, seem, look, feel, turn, get, become, grow va shunga о‘xshash kо‘p bog‘lovchi fe’llaridan keyin keladi. Mana shu sifat va bog‘lovchi fe’l birgalikda gapning kesimini tashkil qiladi va ulavr kesim vazifasidagi sifat deyiladi. Shuni alohida aytib о‘tish kerakki, sifatning о‘zi gapda kesim vazifasida bog‘lovchi fe’llarsiz kela olmaydi. Yoki aksincha bog‘lovchi fe’llari ham yakka о‘zi mustaqil kesim bо‘la olmaydi. Ular kesimning bir (kesim) qismi bо‘lib ishlatiladi. Bog‘lovchi fe’llarning mustaqil ma’nosi yо‘q. Gapda ham mustaqil funksiyasi bо‘lmaydi. Asosiy leksik ma’nosini esa ot, sifat yoki fe’l bilan ifodalangan ikkinchi (tarkibiy) qismi о‘z ichiga oladi (ot yoki fe’l kesimda) bog‘lovchi fe’lining muhim sintaktik funksiyasi bu – fe’lning shaxsi ma’lum shaklida ishlatilishdir. U о‘zida shaxs, son, mayl va zamonning predikativ kategoriyalarini ifodalydi. Biz yuqorida I – bobda aytib о‘tganimizdek ya’ni 1 – bobning kesim va ularning turlari qismida predikativ nafaqat sifat bilan, balki ular ot, olmosh, predlogli ot yoki olmosh, son, infinitiv, gerundiy, ravish, sintaktik sо‘z birikmalari bilan ifodalanishi mumkin. Bog‘lovchi fe’llar odatda yarim-yordamchi fe’llar deb aytiladi. ( semi- auxiliary ) Yarim yordamchi fe’llar quyidagicha ishlatiladi. A) Murakkab ot kesim tarkibida bog‘lovchi fe’l bо‘lib (to be, to become, to get, to remain, to appear va boshqalar ) The gross was young velvet (J.L)…it was a very fine day … (Brotite) The path grew steep … (GB) … he did not seem in the least tred (snow) Outside it was getting dark (E.H). B) Murakkab fe’l-kesim tarkibida esa ta’xmin, ishonch, qobiliyat, majburiyat va boshqalarni ifodalaydi. (modal fe’llari: to be fe’li ham va to have 47

fe’llari modal fe’lining ekvivalentini о‘rniga ishlatishi mumkin. Masalan: to intend, to want va boshqalar) yoki davom etish, takrorlash va harakatning tugashini ifodalaydi. (to begin, to continue, to stop va boshqlar) “I can carry it quite easily thanks” (Bennett) “You ought to take care of yourself” (J.G) Oh mama, what can I do, what should I do to make us happier? (Ch.D) They were to go on Sunday morning by the seven o`clock train (Lavrence) But she must have seen him (Cutack) I wanted to tell her of the incident (Cronin) Pegotty continued to stand motionless in the middle of the room (Ch.D) We are just beginning to understand eack other a little (Harraden) Odatda kesim vazifasidagi sifatlarning aksariyat qismi boshqa bog‘lovchi fe’llardan kо‘ra kо‘proq “to be” bilan ifodalanadi. Boshqa bog‘lovchi fe’llar ham “to be” bog‘lovchi о‘rnida kela oladi va sо‘zning semanikasi (ma’no-mazmuni) о‘zgarmaydi. Masalan: The sea become low (D.D) Yuqoridagi fe’llarni isbotlash uchun transformatsiya yordamida ya’ni became bog‘lovchi fe’li to be bilan almashtirish orqali isbotlanadi. Masalan: The sea was low Biz ayrim gaplarda “to be” bog‘lovchi fe’lining tushib qolgan holatini ham uchratishimiz mumkin. Masalan: consider, believen, find kabi fe’llaridan keyin tо‘ldiruvchining bir qismi bо‘lib ishlatiladi. We found the place absolutely delight ful (= We found that the place was absolutely delight ful) Sifatlar fe’lning shaxsi ma’lum murakkab gaplarida eganing bir qismi bо‘lishi mumkin. Whether the minister will resiga is still uncertain yoki fe’lning shaxsi noma’lum murakkab gaplarda ishlatilishi mumkin. Driving a bus isn’t so easy as you may think . Shunga о‘xshab sifatlar murakkab gaplarda tо‘ldiruvchining bir qismi bо‘la olishi ham mumkin. 48

foolish har working hedid what considered the  Yuqorida ishlatilgan awful, deleghtful, uncertain, easy va foolish kabi fe’llar ham aniqlovchi, ham kesim vazifasida ishlatilgan Ayrim sifatlar guruxi odatda kesim holatiga cheklangan. Bunday guruxlardan biri haqidagi sifatlar (health adjectives) ya’ni bu sifatlar doimiy holatdan kо‘ra vaqtinchalik holatni nazarda tutgan holda aniqlovchi vazifasida emas, balki kesim vazifasida ishlatiladi. Bundan kelib chiqqan holda sifatlar “sog‘liq”ga tegishli bо‘ladi. I’ll va well sifatlari zamonaviy ingliz tilida aniqlovchi vazifasida emas, balki faqt kesim vazifasida ishlatiladi. I’m feeling very well. Aunt Augusta (wilde) … my poor friend Bumbary is very ill again (W) Eskilik sachqitlarini aniqlovchi ill sifatini ayrim iborali birikmalarda uchratishimiz mumkin: ill luck ill news, ill wind : Ill news travels fast. It is an ill wind that blows no good Well All is well that ends well She fwlt faint You look well Ye’s seriously ill (sick “kо‘proq Amer.i” ) sick sifati har ikkala “BritI” va “AmerI” da ham aniqlovchi vazifasida keladi. He’s a very sick man Yuqorida aytib о‘tganimizdek “sog‘liqni sifatlari” ya’ni doimiy holatdan kо‘ra, vaqtinchalik holat kо‘proq nazarda tutiladi: How is your mother today?     porrlyfa feeling s she wellunwellill She int ' Qiyoslanuvchi healthy yoki sick aniqlovchi sifatlari har ikkalasi ham kо‘proq doimiy holatda ifodalanadi. man sickhealthy very as He   ' Faint sifati aniqlovchi vazifasida kela oladi. Ammo, quyidagi misolda bunday ma’noda kelmagan. 49

There’s a very faint hope of finding him alive a – bilan boshlanadigan bir gurux sifatlari bо‘lib, ular har doim faqat kesim bо‘la oladi. Gapda ularning aniqlovchilari vazifadosh bо‘lib keladi. that child is afraid - It’s a frightened child These two men are a like - - These problems are like - they are similar problem Thanks goodness! He is alive - - This tree is alive - it’s a living tree The old lady lives alone - she’s a lonely old lady I am ashamed - - The dog is a shep - let sleeping dogs lie Now it’s awake - - Shu narsani aytib kerakki, alone sifati vaqtinchalik holatni bildiradi , lonely esa doimiy hususiyatni kо‘proq ifodalaydi. Quyidagilar shu turdagi sifatlar hisoblanadi: ablare, adrift, afire, afloat, aghast, alight. Yana bir a – bilan boshlanadigan predikativni sifati bо‘lgan aware sо‘zining gapda tо‘ldiruvchisi bо‘lavdi.  danger serious in are we that danger the of aware you are Quyidagi boshqa gurux predikativ sifatlari doimo ibora yoki gap bо‘lib ifodalanadi. We are very fond of her (= We like her very much) He is ready to do it (  He is prepared to do it) I am afraid that you’re mistaken (=I fear that you are mistaken) Biz kо‘proq shunga e’tibor qaratishimiz kerakki, Most of the committiee mumbres were present at the meeting Shunga о‘xshash kо‘p sifatlar otdan oldin kela oladi ammo ular turli xil ma’noda ishlatiladi. A ready answer (=an answer which has given rea dily) She present situation (=the situation at the present time) 50

Xullas sifat haqida umumiy ma’lumotlar shular. 2.2§.1. DEREVATSIYA VA KOMPOZITSIYA USUL LAR IDA Sifatlar ham otlar kabi turli usullar vositasida yasaladi. Derevatsiya va kompozitsiya usullari yordamida sifat yasash ko‘p tarqalgan usullardan hisoblanadi. O‘zbek tilida ikki xil usul bilan yasaladi 12 . A) Morfologik usullar B) Sintaktik usullar Ingliz tilida sifat quyidagi usullarda yasaladi 13 . A) derivatsiya usuli bilan B) kompozitsiya usuli bilan 12 M. Mirzayev, S. Usmonov “O`zbek tili” 1978 y 13 E. Gordan, I. Krilova, “A Grammar of presentday English”. Moskow 1984 y. p 157 51

S) suffikslar vositasida Endi yuqoridagi sifat yasash usullari haqida alohida-alohida umumiy ma’lumot beramiz. Derevatsiya usuli bilan sifat yasash ( Adjective Formation by Means of Derevation ) Affeksal morfemalar (prefiks va suffikslar) yordamida sifatlar yasash derivatsiya usuli deyiladi. Ingliz tilidagi yasama sifatlar birlamchi va ikkilamchi derivatsiya yordamida yasalishi mumkin. Affekslarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri so‘z o‘zagiga qo‘shish bilan yangi so‘z yasash birlamchi derivatsiya (Primary Derivation) deyiladi. Masalan: Wood – yog`och – wooden – yog`ochdan yasalgan , Day – kun – dayly – har kun chiqadigan Ice – muz – icy – muzlagan – muzdek Damp – namlik, zaxlik, dampy – zax, nam, dampish – sal nam, namroq Affikslar yordamida yasalgan negizlarga yasama suffikslar qo‘shib yangi so‘zlar yasash ikkilamchi derivatsiya (Secondary Derivation) deyiladi. Masalan: Lucky – baxtli, (luck-baxt+u suffuks) Unlucky – baxtsiz (un+luck+y) 2.2§.2. PREFIKSLAR VOSITASIDA (PREFIXATION) Quyidagi qo‘shimchalar yordamida yasalgan sifatlar prefikslar vositasida yasalgan sifatlardir. a) un – uncertain – noma’lum, unacceptable – qabyl qilib bo‘lmaydigan, unable – hech narsaga yaroqsiz, va’dasiz, unaccustomed – odatlanmagan, undone – bajarilmagan, qilinmagan 1. All the unhealthy fancus born of loneliness and sick-room watching had passid away, and the doubts against which he used to play had gone without the need of exorism (L.SH.11) 2. His mind at this period was curiously incritical (E.K.S. 19) 52

3. Slowly and grovely she compted the unfinished motto: “ Now and forever” 4. I have met priets who were out in China with him” and they had no wards high enough to praise his enegy and courage to under all hardships and his unfailing devotion. (PGD 57) b) pre-prewar – urushdan avvalgi , prehistoric – ma’lum bir tarixiy davr, al prehuman – dunyoga odamzotdan avval kelgan prepositional – predlogga oid predlogli, 1. I make a precipitous dash, race along the platform like the wild ass of the desert, jump at a morning foolboard, and am pushed and pulled and hustled into pandemonuum (R.A p 21) 2. “There are preciminary clifficulties”, replied Fisher (E.H.G 91) c) extra – extraviolet – ultrabinafsha extraordinary - g‘ayritabiiy , extractive – ajratib olinadigan 1. For a long time no certic has enjoyed in France a move uncontestable not to be impressed by the claims he made: they seemed extra vagant (PAP 25) 2. I full it to be my duty my painful duty – to speak very seriously to you about your extraordinary behaviour in cottecting yourself with – a low – breakers and uncendiaries and – a – persons of disrepetable charakter (C.F.S. 27) 2. post – postscript – muqaddima, postgraduate – universitetni tugatgan , posthumous – o‘lgandan keyin (bosilgan asar) I like to read postwar novels C) il, in, im – ir Illegal - yashirin, oshkor qilinmagan Illogical - logikaga g‘ilof mantiqsiz Immaculate - toza, birov tegmagan Immortal - o‘lmas, doimiy Inaccurate - noaniq, noto‘g‘ri Inarficial - yasama emas, tabiiy 53

Virudiant - nur sochib turuvchi Virational - aqlli, zaif aqlsiz Viregular - qodani buzuvchi, noto‘g‘ri 1. The catalogue is imperfect, many of the best books have been added to the collection letely (E.H.G 51) 2. He was fast asleep when a shapp, impateint knock came at his door (I.SH.S 34) 3. Only a mirage of shimmering water to all the ships at sea the thick black spice of night and the irregular whispering of an invisible shore… (L.H.U. 82) 4. Because I had considered crampangne indespensable (P.G.D 95) 5. Enclosed in the letter was a short note scrowled in gemma’s childish, viragular hand writing, begging him to come if possible, “fs I want to talk to you about something” (LneU 59) 6. I’m quete illerate, but I read a lot (F.K.S. 60) 7. Arthur spoke in a strange, indistent voice with a confused and rambling manner (C.F.S. 317) 8. Spearheding waction’s antigovermental assault lately are aganin the bosses of the lorry owner’s association who had last October waged a protracted struggle against the popular Unity bloe (E.G.H. 14) 54

2.2§.3. SUFFIKSLAR VOSITASIDA (SUFFIXATION) a) – able, ible understandable - tushunib bo‘ladigan readable - yaxshi yozilgan o‘qiladigan latable - yeb bo‘ladigan, yesa bo‘ladigan invisible - ko‘rinmas assessible - yetib bo‘ladigan apprehensible - tushunarli, aniq responsible - javob beruvchi javobgar 1. I couln’t stop in that miserable house after mother died (P.G.D. 19) 2. Arthur was very young and inexperienced; his deision could hardly be, as yet, irrevocable (R.A.P 285) 3. Do you mean, then, that this thing – this – feling is quite irrevocable? 55

4. Arthur murmered the first common – place that he could think of at that moment and relapsed into uncomfortable silence (F.K.S 21) 5. When be accepted a morl ideal he swallowed it without stopping to think wether it was quite digestable b) – al examitational – imtihonga oid imtihon etymological – etimologiyaga oid etimologiya aboriginal – yerli, o`trar aborobenlarga oid 1. In the ter void and absence of all external impressing, he gradually lost the consciousness of time (RAR 18) 2. Arthur spoke in a hard sullen voice, quite different from his naturel lone (L.N.U. 29) 3. Others were Constitional Monarchists and liberals of various shades (RAP 25) c) – ant: abundant - serhosil mo`l aberrant - markazdan chetlashgan apporant - kekkaygan gerdaygan 1. They had been fortunete as to weather they had made several very pleasant excussions; but the first eharm was gone out of their enjoyment (PGD 57) 2. Arthur’s visits now coused him more distress than pleasure so trying was the constant effort to appoar at easy and to behave as if noting were altered 3. Is it anything important? (LSHS 57) g) – ate; accurate – aniq, to`g`ri, har tarafdan acuminate – uchi ingichka, o`tkir adequate – talabga javob beruvchi affectionate – sevimli dilbar 1. From the long eyebrows and sensitive mouth to the smell hands and feet everything about him was too much chiselled overdelicate 56

2. They all loved Arthur for his own sake and his mother’s and crowded round him, kissing his hands and dress with pessionate grief 3. I may as will tell you that evidence his come into our hands proving young connection with this socioty to be much more intimate than is implied by the mere reading of forbiddin literature d) – ar, - I (ar) alveolar - alve’olarga tegishli angular - burchakli, o`tkir uchli familiar - yaqin tanish, yaxshi tanish regular - to`g`ri doimiy, navbatdagi 1. … and the bottles were lined up white and ratting in the windows rectangular snowy refrigarator e) – ary alimentary - yaxshi hazm bo`ladigan axillary - qo`ltiqqa oid, qo`ltiqniki 1. They put on a stxiff, business air as he came in, and the oldest of them, a foppish to a chair on the other side of the table and the prelimonary interrogation Yo – (e) d; Candied - ayyor, mug`ombir Accredited - hammaga ma’lum Accepted - umumiy qabul qilingan Aged - qarib qolgan, oshini oshagan Armed - qurollangan, pishiq 1. But the town looks so stiff and tidy sonehow – so Protect it has a selfsatisfied air 2. Close beside them grew a rose bush covered with scarlet hips; one or two belated clusters of creamy blossom still hung from an upper branch, swaying … 3. As he mounted the stone stens leading to the street, a girl in a cotton dress and straw hat ran up to him with outstretched hands j) – en; 57

silken - shoyidan qilingan wooden - yog`ochdan qilingan, yog`och woolen - jundan qilingan jun beaten - o`rilgan, maydalangan 1. All the life and expression had gone out of his face; it was like a waxen mash 2. But she might be very miserable, she was so young, so friend less, so utterly alone among all those wooden people z) – ent; absorbent - so`rib oluvchi, so`rg`ich abhorrent - jirkanch, jirkanchli abstient - normal, bir meyorda abherent - yopishqoq, ilashuvchan 1. It’s a perfectly magnificent face 2. “Kindly, explain to me” said Mr Burton, approaching the officir of gendarmerie what is the meaning of this violent intrusion into a private house? 3. “I presume” replied the officir softly, “that you will recognize this as a suffecient px plaination, the English Ambassador certainly will” U) – esque; Byzantinesque – Vizantiyacha stil Picturesque - aniq, ravshan, tasviriy He’s pretty enough, but he’s not half so picturesque as his father Y) – ful; Fashful - uyatrang All – powerful - har narsa qo`lidan keladigan Careful - g`amho`r, serharakat Delightful - maftun qiluvchi jozibali Fearful - qo`rqinchli vahimali 1. I don’t ask you to make any promises to me; I only ask you to remember this and to be careful 58

2. On the staircase the Italian servants were waiting anxious and sorrowful 3. It’s only her spiteful tongue and if you want help, cash or anything – let me know, will you? k) – ian; alsation - elgasga oid agrarean - yovvoyi holda o`suvchi (daraxt) athenion - Afinaga oid Afinaniki 1. It was just a year since her death, and the Italian servants had not forgotten her 2. He Italian school mates called her Gemma l) – ic; archias - arshak, eskirgan demothenic - shirinso`z, so`zga usta acetic - sirka solingan acrobatic - akrobatikaga oid 1. I sat beside that youth at dinner, he was just as acstatic over the roast fown as over those grubby little weeds 2. Wasn’t she the most perfectly angelic woman you ever saw m) – ing ; amsorbing - o`zigf yutib oluvchi ilashuvchi amazing - hayratda qoldiruvchi ajoyib 1. The spent the afternoon drifting about in a little sailing boat 2. The word was uttered in a hasty whesper that seemed to deepen the ensuing silence 3. The blossoming time of their hope was come, and the Padre would see it and believe n) – ish; aduish - titroq babyish - bolalarcha, bolalarga xos womanish - xotinlarga o`xshash 59

1. Jim was a childish corruptoin of her curious name Jennifer 2. He oppened the door and Arthur followed him into the room with a foolish, secret sence of resentment o) – we; demonstrative - ko`rgazmali ko`rish uchun absorotive - o`zigf yutib oluvchi adoptive - asrab farzand qilib olingan 1. Arthur was peculeary sensitive to the influence of scenery … 2. He followed Enrico to the massive gate; and without a word of fare will descended n) – ite; oppside - qarama-qarshi 1. … if I were leaving a favourite pupil and I would like to know you were under… r) – less; baseless - ma’nosiz airless - havosi chiqarilgan, havosiz cashless - yonida puli yo`q pulsiz artless - sodda, san’atkor causeless - sababsiz, asossiz 1 But she might be very miserable she was so young, so freindless, so uterly alone among all those wooden people 2. A blind sensiless, wild – beast fury was beginning to stir with in him like alive thing 3. In any cass the truth will be sure to come out and you will find it useless to screen yourself behind evasion and denials c) – like; manlike - erkakcha, erkakchasiga childlike - bolalarga xos samimiy 60

homelike - oilaviy, do`stlarcha 1. … he was stuck as he had not been earler by the anaes thetized rather than god like detachment 2. … and kissed each other cosy and intimate and unwarlike m) – ly; beggarly - kambag`al, qashshoq wobbly - qiyshaygan, tik turmas womenly - ayollarga xos ayollardek 1. Hasn’t she lovely eyes 2. Let’s us walk on a bit, it is chilly for standing u) – orii advisory - maslahatli, bitishuvchi benedistory - ehsoniy hayrli admonitory - ogohlantiradigan 1. After some desultory conversation the Director inquired how long he had know Montanelli 2. I hope you are quite well and have made satis factory progress at college f) – ous; acetous - sirka solingan (uksos) abstemious - sabrli, qanoatli acidulous - nordon, nordon ta’mli advantageous - o`ngidan kelgan, qulay 1. “It – it was n-not a r – regular meeting” he said with a nervous little stammar 2. … by gentle persuasion and reasoning from the dengerous path upon which he had … x) – some handsome - chiroyli (o`g`il bolaga nisbatan) delight some - juda yaxshi ajoyib trouble some - zeriktiruvchi 61

tiresome - xira jonga tegadigan 1. A sort of professional dealer in sharp speeches, that goes about the word 2.2§.4. KESIM VAZIFASIDA ISHLATILGAN SIFATLARNING SINTAKTIK VA SEMANTIK ANALIZI Biz gaplarni sintaktik va semantik hususiyatlarini aniqlashda kо‘proq professor A. M. Muxin asarlaridan foydalanamiz va u tomonidan qо‘llanilgan sintaktik elementar birlik nazariyalari orqali gaplarni taxlil qilamiz. Yuqorida kirish qismida aytib о‘tganimizdek gapning qurilishida elementar sentaktik birliklarning ikki turini gapning komponenti strukturasini ikkinchisi esa gapning sintaksemali strukturasini tashkil etadi. U yoki boshqa birliklarning harakterli tomoni ularning sintaktik bо‘limmasliklari hisoblanadi. Shuning natijasida u elementar sintaktik birliklar deb nomlanadi. A. M. Muxin nazariyasiga kо‘ra 6 ta sentaktik semantik bog‘lanish mavjud bо‘lib, ular: 1. Yadroviy predikativ bog‘lanish 2. Noyadroviy predikativ bog‘lanish 3. Subordinativ predikativ bog‘lanish 4. Koordinativ predikativ bog‘lanish 62

5. Appozitiv predikativ bog‘lanish 6. Introduktiv predikativ bog‘lanish 1. Yadroviy predikativ bog‘lanish. – gapning asosini tashkil etadi va о‘z- о‘zidan gap jumla hosil qiladi. Ular shunday 2 ta gap komponentlari orasida mavjud bо‘lib ega va kesim ular о‘zaro birlikda bir-birlari bilan bog‘liqlik hosil qiladilar, ya’ni 2 tomonlama yо‘nalish hosil qiladi. ( ) Sintaktik semantik bog‘lanishlarni qaysi gapda qanday komponent bilan о‘zaro birikishini bilish uchun tilga chuqur kirib boramiz. Ularni manbalardan olingan misollar orqali isbotlaymiz. Endi esa misollarimizni yuqorida aytilgan yadroviy predikativ bog‘lanishda gap komponentlari sifatida taxlil qilib kо‘ramiz. Hozirgi zamon ingliz tili gaplarda oddiy, yasama, qо‘shma sifatlarning predikativ funksiyasida ishlatilishi kо‘proq kuzatamiz. Aksariyat misollar “to be” bog‘lovchi fe’li bilan ishlatiladi. 1 (2) 2 The young man was silent (N.M.p - 47) 1 2 NP 1 NP 2 Quyidagi gapda kо‘rinib turganidek yuniksion modelda komponentlar soni 2 ta bо‘lib gapning egasi - The young man , kesim - was silent murakkab ot kesim, to be bog‘lovchi fe’l silent – sifat tuzilishiga kо‘ra oddiy ma’nosiga kо‘ra oddiy daraja. Biz yuqorida gapning yuniksion va komponent modullari haqida gap yuritdik. “Modul” atamasining ma’nosi modullashtirish ilmiy tadqiqot metodi tushunchasi bilan bog‘liq. Shu bilan bog‘liq holda biz quyidagi bog‘lanish modelini kо‘ramiz. YA’ni yuniksion modelni (lotin tilidagi “juinctio” sо‘zidan olingan bо‘lib, “bog‘lanish” degan ma’noni bildiradi.) gap va gapning komponentli 63

moduli sfatida aksariyat gaplarda 2 ta asosiy bog‘lanish mavjuddir. Ulardan biri yadroviy predikativli boshqasi esa tobe yoki subordinativdir. Yuniksion model asosida esa komponent model yaratilgan. Sintakmatik bog‘lanishlar ba’zida gapning har birida esa va yadroviy predikativ komponenti (NP 1 ) va kesim ya’ni gapning yadroviy kesimli komponanti (NP 2 ) hamda yana tobe komponentlariga (D) ajraladi. 1 (2) 2 The sea was low (D.D.-p 95) 1 2 NP 1 NP 2 Ingliz tili gaplarida sifatning predikativ funksiyasi yasashda “ to be ” bog‘lovchi fe’lidan tashqari yordamchi fe’llar to become , grow , get , feel , turn , seem , go , keep ham “ to be ” bog‘lovchi fe’llari о‘rnida kela oladi va ularning semantikasi (ma’no mazmuni) о‘zgarmaydi. Yuqoridagi berilgan misolni biz о‘zgartirib “to be”ning о‘rniga “become” ni qо‘yib kо‘ramiz: The sea become’s low. О‘zgartirilgan misolning sentaktik semantikasiga asosan komponentla soni ham ma’nosi xam о‘zgarmaydi. 1 (2) 2 3. It seem’s odd 1 2 NP 1 NP 2 4. He turned red. “turn” ning o`rniga “get” ni qo`yib ishlatsa bo`ladi. He got red 5. Judy feel’s awful 6. You look well 64

7. The street’s got wider Ega va kesim bir-birlarisiz hech qachon klafikatsiyalash mumkin emas. Shubxasiz “ega” va “kesim” atamalari shartli ravishda yadroli preditsirli tur deb va gapning predikatsiyalovchi komponenti deb qabul qilishi mumkin. Noyadroviy predikativ bog‘lanish – Yadroviy predikativ bog‘lanishga о‘xshab ketadi. Noyadroviy predikativ bog‘lanishda gap bо‘laklari xuddi ega va kesim о‘rtasidagi bog‘lanish singari bir-biri bilan bog‘lanadi. Ushbu bog‘lanish gapning qaysidir bir bо‘lagiga tobe bо‘ladi. 1 (2) 2 3 4 1. I got angry listening to him (NW-179) 1 2 3 4 NP 1 NP 2 DP 1 DP 2 1 2 3 4 2. You make me sick 1 2 3 4 NP 1 NP 2 DP 1 DP 2 1 2 3 4 5 (6) 6 3. They consider working so hard is foolish 1 2 3 4 5 6 NP 1 NP 2 DP 1 D 1 D 2 DP 2 65

Subordinativ bog‘lanish. Subordinativ yoki tobe bog‘lanish gapning strukturasi asosini tashkil qilmaydi. Yoki predikativ bog‘lanishdan farqli u bir tomonlama yо‘nalishga ega.     , uning komponent modeli ya’ni to be komponentdir (d) masalan buni kо‘rsatish uchun tushirib qoldirish metodi transformatsiyaga e’tibor qaratish lozim. 1 (2) (2) (2) 3 1. She is growing worse day by day (HM p-234) 1 2 3 She is growing worse day by day (is growing worse) day by day Kо‘rib turganimizdek berilgan gapda 3 ta komponent bо‘lib, she ega, is growing worse – kesim (murakkab ot-kesim grew – bog‘lovchi fe’l, worse – sifat tuzilishiga kо‘ra oddiy ma’nosiga kо‘ra qiyosiy daraja). Shuni alohida ta’kidlab о‘tish kerakki, misolda predikativ funksiyasida kelgan sifatning negizi butunlay о‘zgarib ketgan va “to be” fe’lining “is” shakli bu yerda bog‘lovchi sifatida emas, balki gap hozirgi zamon davom fe’lida bо‘lganligi uchun ishlatilgan. Bog‘lama esa “grow” hisoblanadi. Day by day sо‘zlari gapda ibora sifatida kelgan. Agar ularni ajratib alohida komponent qilib olsak, hech qanday ma’no anglatmaydi. Shuning uchun ular ajralmas hisoblanadi. “Grow” ning о‘rniga “become” yoki “get” bog`lamasini qo`ysa ham ma’no o`zgarmaydi. She is getting worse day by day. She is becoming worse day by day 1 2 (3) 3 4 5 2. I often get angry talking to him (WWR p-134) 1 2 3 4 5 66

NP 1 D 1 NP 2 D 2 D 3 I often get angry talking to him …. Often get angry talking to him I…. talking to him I often get angry Quite – ravish o`rniga so very rather too most ravishlarini qo`yib ishlatish mumkin. To see motionless figures was quite wonderful … motionless figures was quite wonderful To see motionless figures … To see … was quite wonderful 1 2 3 4 5 (6) 6 5. My own interest in the new drug was great 1 2 3 4 5 6 D 1 D 2 NP 1 D 3 D 4 NP 2 Koordinativ bog‘lanish. Yuqorida kо‘rsatilgan bog‘lanishlardan tashqari yana biri sintaktik bog‘lanish koordinativ bog‘lanishda, u gaplarning bir xil bо‘lakli komponentlarini bor bо‘lishini bildiradi. Quyidagi predikativ funksiyasi misolida 1 (2) 2 3 1. She was young brilliant 1 2 3 NP 1 NP 2 HP 2 Yuniksion modelida kо‘rinib turibdiki, gapning 2 va 3 komponentlari bir yadroviy predikativ komponent bilan emas xatto о‘zaro uyushgan ya’ni koordinativ bog‘langan. 67

Koordinativ bog‘lanishning hususiyati shundaki, uni ifodalash, bog‘lash sifatida qarama-qarshi sifatida va ayiruvchi bog‘lovchilar sifatida ishlatiladi. Y. G. Bryanbaum teng bog‘lovchilar haqida quyidagilarni yozadi. Teng bog‘lovchi yordamchi sо‘z sifatila juda kerakki u bir xil bо‘lakli sо‘zlarni bog‘laydi. Unda bu bog‘lovchini kiritish bilan birdan gapning bir xil bо‘lagi ekanini bildiradi. Xar hil biriktirilgan koordinativ bog‘lash elementlari odatda gapda hech qanaqa grammatik buzilishsiz tushirib qoldirish mumkin. To person and Wainwright Mr Watkins was less aggressive To person… Mr Watkins was less aggressive To … Wainwright Mr Watkins was less aggressive Shu yerda shuni aytib о‘tish joizki, yuqoridagi misolning kesimi – was less aggressive bо‘lib aggressive sifati yasama sifat hisoblanadi. Less, esa qiyosiy daraja emas balki egressive sifatini aniqlab infornatsiyani kamaytirish uchun ishlatilgan: 1 2 3 (4) 4 To person and Wainwright Mr Watkins was less aggressive (HW p-136) 1 2 3 4 HP 1 HP 2 NP 1 NP 2 Quyidagi oxirgi misolga diqqatimizni qaratadigan bо‘lsak, kamdan-kam misollarda biz fe’llarning tushib qolgan xolatini kuzatamiz ya’ni murakkab tо‘ldiruvchi bilan ifodalangan bо‘lsa biz murakkab tо‘ldiruvchining ikki qismdan: bosh kelishikdagi ot va obyekt kelishigidagi olmoshdan iboratligini bilamiz. Murakkab tо‘ldiruvchi odatda beshta sezgi fe’llari bilan ishlatiladi. To see, to watch, to hear, to notice, to fell Bunga qо‘shimcha qilib biz make va let fe`llarini ham kiritamiz. Misolda biz make ni “majburlamoq” deb tarjima qilamiz. Fe`llarimizning isboti sifatida biz tushib qolgan bog`lovchini qo`yib ko`ramiz. 68

He made them to be bigger and better He made them get bigger and better Opozitiv sintaksem bog`lanish bir komponenti ikkinchi komponent bilan biriktiradi va gapning ikkinchi komponenti orqali uchinchisiga bog`laydi. Yuniksion modelida appozitiv bog`lanish ohiridagi strelka chizig`I bilan emas balki o`rtasida beriladi. 1 (2) 2 3 4 There was red in his cheeks NP 1 NP 2 D 1 D 2 Yuniksion modelda kо‘rinib turibdiki sintaktik appozitiv bog‘lanish bir komponenti ikkinchisi bilan u orqali uchinchisi bilan biriktiradi. Sintaktik appozitiv komponentining kesim bilan bog‘lanishini tushirib qoldirish eksprimenti bilan tasdiqlanadi. There at the table he sat asleep … at the table he sat asleep … there … he sat asleep. Introduktiv bog‘lanish kirish sо‘zlari orqali ifodalangan bog‘lanish hisoblanadi. Masalan: At first, so, may be, of course, perhaps, at last …. 1 (2) 2 3 4 You’ill manage it of course NP 1 NP 2 D 1 Biz yuqorida elementar sintaktik birlikdan biri gapning komponenti strukturasini misollar orqali ozmi, kо‘pmi kо‘rib chiqdik. Endi elementar sintaktik birlikning ikkinchisi gapning sintaksemali strukturasini kо‘rib chiqamiz. 69

“Sintksema” tushunchasini Moskvalik professor Zolotova ham о‘z nazariy asarlarida ishlatgan. Kо‘p nazariyalar orqali sintaksis semantika 80 dan ortiq kategoriyalarni о‘z ichiga oladi deb ta’kidlangan. Ammo biz A. M. Muxin nazariyasiga kо‘ra 3 ta katta sintaksis semantik kategoriyalarga bо‘lamiz. Ular: Substansiya (narsani bildiruvchi), Kualikativ (narsaning hususiyati) va Protsessual (ish-harakatni) о‘z navbatida ularni xam kichik kategoriyalarga bо‘lamiz. Lokativ (joyni) Temporal (vaqt) Stativ (xolat), Reliativ (nisbiy belgilarni) va xokazolar. Lokativ sintaksemi lokativ belgisini о‘rin joyini, narsa yoki ish-harakatning va jarayonning sodir bо‘ladigan joyini kо‘rsatadi. Uni misollar orqali kuzatamiz. 1. I was asleep in my little room (HW P-48) 2. Shefford got a friendly getting from bishop (ZG p-18) 3. The door were shut from outside (MG p-100) 4. Cold dregs looked pasty in the cup (MGp-137) 5. He become motionless on hands and knees (HWp-97) 70

UMUMIY HULOSA Xulosa qilib shuni aytish kerakki, bitiruv malakaviy ishimizni tadbiq qilish davomida, sifatning gapda predikativ vazifasida ishlatilishini, hamda sintaktik va simantik xususiyatlarini xar tomonlama amaliy va nazariy jihatdan о‘rganib chiqdik. Izlanishlar davomida kо‘pgina professor olimlarimizning fikrlaridan foydalanib, ularni kengroq qilib yoritishga harakat qildik. Shu bilan birga gapda sifatning predikativ funksiyasini yasashda, sifat va bog‘lovchi fe’llarning bir-birlariga uzviy bog‘liqligini, hamda ular bir – birlarini inkor etmasliklarini kuzatdik. Shu о‘rinda umumiy akademik kitoblarida “link verb” (bog‘lovchi fe’l) tushunchasi haqida, u nafaqat bog‘lashi balki unga qо‘shimcha qancha-qancha ma’no berishi haqida aytib о‘tiladi. Bundan tashqari biz ishimizda sifatning aniqlovchi vazifasida kelishi tо‘g‘risida ham tо‘htalib о‘tdik. Bularni amaliy jihatdan tadbiq qilishda asosan R. A. Slose, Geoffrey Luch, M. A. Galishina, Belyayeva va K. N. Kachalovalarnng ilmiy adabiyotlaridan foydalandik. Shuningdek sifatning yana bir gapdagi asosiy vazifasi sо‘z birikmalari bilan kelishidir. Biz ishimish davomida ularning 3 turini о‘rgandik. Aksariyat sifatlar predlogli iboralartbilan ifodalanib ayrimlarini tushurib qoldirishi trasformatsiyasidan foydalangan holda ma’no mohiyatini belgiladik. Ishimizni nazariy jihatdan о‘rganishda esa kо‘proq L. L. Iofik, B. A. Ilshi va A. M. Muxin asarlariga tayangan holda nazariy fikrlarning xususiyatlarini kо‘rsatib berishga urindik. Sintaktik aloqalarni belgilash turlari va ularning prinsiplarini aniqlashda, sintaktik va simantik bog‘lanishlarni qaysi gapda qanday 71

komponent bilan ishlatilishini belgilashda tilga chuqurroq kirib borib, isbotlash maqsadida manbalardan misollar oldik. Sintaksemani ajratishda biz lingvistik metoddan foydalandik. U gapni va uning bо‘laklarini turli yо‘l bilan transformatsiyalashdan iborat. Ular tushurib qoldirish transformatsiyasi, almashtirish transformatsiyasi va xokazolar. Predikativ funksiyasidagi sifatlarni tadbiq qilishda temporal, lokativ, stativ, kauzal sintaksemalaridan foydalandik. Xulosaning yakunida shuni aytish kerakki, ingliz sifati haqida kо‘p narsa aytilmagan bо‘lsada, olimlarning sifat haqidagi muaamoga qiziqishi ancha katta. Hali tilshunoslarning kо‘plab xal qilinmagan vazifalarni bajarish zarurligini kо‘rsatsada zamonaviy amerikan va ingliz mualliflarining badiiy asarlarida sifat va predikativ funksiyali sifatlardan keng foydalanilgan. Shuningdek u о‘zining leksik ma’nodorligi bilan, kо‘pincha ma’no nozikliklarini bо‘rttirib ifodalash orqali kо‘tarinkilik ruhini berish uchun zarur bо‘lganligini kо‘rsatadi. 72

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI 1. Karimov I. A. “Bu muqaddas vatanda azizdir inson”. Toshkent – 2010 yil. 2. Karimov I. A. “2010 yil Barkamol avlod yili” Davlat dasturi. Toshkent “O‘zbekiston” 2010 yil 3. Karimov I. A. “Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari”. Toshkent “O‘zbekiston” 2009 yil 4. Karimov I. A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent “Ma’naviyat” 2008 yil 5. Karimov I. A. “Barkamol avlod orzusi”. Toshkent “O‘zbekiston” – 1998 yil 6. Karimov I. A. “O‘zbekiston buyuk kelajak sari”. Toshkent 1998 yil 7. Karimov I. A. “Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi”. Toshkent – 1997 yil 8. Karimov I. A. “Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirish”. Toshkent “O‘zbekiston” 2010 y. 73

FOYDALANILGAN ILMIY ADABIYOTLAR RО‘YXATI 1. Bо‘ronov J, Hoshimov О‘, Ismatullayev. X “English grammar”. Toshkent 1974 yil 2. Raymond Murphy. “English Grammar in USE. A self-study reference and praktise book for elementary level”. Combridge University Press 1985 y 3. Bо‘ronov J, Bо‘ronov M, Tashbayeva M “Ingliz tili grammatikasi”. Toshkent – 1978 yil 4. Gordan E. M., Krilova I. P., “F grammar of present – slay Yenglish”. Moskov 1984 y 5. Maxmudov N, Nurmatov A, “О‘zbek tilining nazariy grammatikasi”. Toshkent – 1995 yil 6. Barxudarov L. S, Shteling D. A, “Grammatika angliyskogo yazika”. 1973 g 7. Kaushanskaya V. L, Kovner “Grammatika angliyskogo yazika”. Lelingrad 1967 g 8. Ilish V. “The strukture of modern English”. Moskva 1948 9. Mirzayev M, Usmonov S, Rasulov I “О‘zbek tili”. Toshkent 1978 y 10. Kachalova K. N., Izrailevich YE. YE, “Prakticheskaya grammatika angliyskogo yazika”. Beshkek 1999 g 74

FOYDALANILGAN BADIIY ADABIYOTLAR RО‘YXATI 1. C.G.F. Catherine Gaskin “Family Affairs”. USA. 1990 521 P 2. C.P.C. Catherine Prickard “Coonardoo”. M. Progress. 1973. 275 p 3. E.L.L. Elmore Leonard “La Brava” Arbor house. New York. 1993 284 p 4. J.C.C.S. Jack Canfield Mark Viktor Hansen “Chcken soup for the soul”. Health Communications Inc. Florida 1993. 307 p 5. K.M.B. Keith Miles “Bullet hole” Fawkett Crest. New York 1986 380 p 6. L.G.B. Leanard Ganfield “Brainwaves” Penguin Books. London 2002 403 p 7. M.A.M. Martin Amis “Money” Viking Press USA. 1985 364 p 8. M.K.B. M. M. Kaye “Death in Zanzibar” St. Martin’s Press. New York. 1983 270 p 9. M.L.J.O. Mark Lavell “The only good apple in a barrel of spies” Daubleday and Company. Inc. 1984. 185 p 10. S.B.D.A. Sally Beauman. “Dark Angel” Bahtam Books. N. Y. Toronto 1990 786 p 11. S.P.G.A. Sarah Paretsky “Guardian angel” Bahtam Books. New York. Toronto 1993 417 p 75

O'xshashlar

Hozirgi zamon ingliz tilida ot va uning o`zbek tilida ifodalanishi

Ingliz tilida eganing ot bilan ifodalanishi

Hozirgi zamon ingliz tilida sinonimlarning ishlatilishi

“Over” predlogli birikmalarining hozirgi zamon ingliz tilida

Hozirgi zamon ingliz tilida ”Lokativ” sintaktik semantik paradigmatikasi