Hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “without” predlogli birikmalarning turli sintaksemalarni ifodalash - Ingliz tili - Diplom ishlar

Hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “without” predlogli birikmalarning turli sintaksemalarni ifodalash

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

354 KB

Ko'chirib olish

Mundarija: Kirish ……………………………………………………………………………… Ishning nazariy asoslari ………………………………………………………… Ingliz tilida predliglarning o`rni va roli……………………………………… BOB I. “ Without” predlogining gapda boshqa bo`laklar bilan sintaktik aloqasi... 1.1 . “ Without + ot” li birikma …………………………………………………… 1.2 “ Without + olmosh” li birikma ………………………………………………… 1.3 “ Without + gerundiy” li birikma ……………………………………………… 1.4 “ Without + aniqlovchi” li birikma …………………………………………… Birinchi bob xulosasi . ………………………………………………………… BOB II. “Without” predlogli birikmalarning gapdagi sintaktik-semantik xususiyatlari……………………………………………………………. 2.1. Substantsial negative sintaksemalar………………………………………… 2.2. Prosessual negative sintaksemalar…………………………………………… 2.3. Kvalifikativ negative sintaksemalar…………………………………………… Ikkinchi bob xulosasi… …………………………………………………………… Umumiy xulosa ………………………………………………………………… Ilova 1…………………………………………………………………………. Ilova 2……………………………………………………………………… Ilova 3……………………………………………………………………….. Ilova 4………………………………………………………………………. Foydalanilgan ilmiy adabiyotlar ruyxati …………………………………… Foydalanilgan badiiy adabiyotlar ruyxati…………………………………… Foydalanilgan lug`atlar ruyxati………………………………………………… Qisqartmalar va belgilar……………………………………………………… 1

KIRISH Malumki “Ta`lim to`g`risida”gi qonunda ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplarida ta`lim va tarbiyaning insonparvar demokratik xarakterda ekanligi muhim tamoyil sifatida ko`rsatib o`tilgan. Ta`lim islohotlarida ushbu tamoyillarga asoslangan, ta`lim oluvchilarning har tomonlama uyg`un kamol topashi, erkin va mustaqil fikr yuritishga yo`llaydigan ta`limning mukammal mexanizmning yaratish muhim vazifa qilib qo`yilgan. Bitiruv malakaviy ishimizni yozish jarayonida muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimovning «Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch» asari (2008 yil) va 2010 yil 28 yanvarda O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisi qonunchilik palatasi va Senati qo`shma majlisi “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etish ustivor maqsadimiz mavzusida qilgan ma`ruzasidagi bildirilgan fikr va mulohazalar hamda O`zbekistonning iqtisodiy rivojlanishining eng muhim ustuvor yo`nalish xususidi belgilab bergan vazifalarni e`tiborga oldik. Bizning ustuvor maqsadimiz mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etishdir. Bunda demokratik islohotlarning muhim tarkibiy qismi bo`lgan fuqarolik jamiyati institutlarini mustahkamlash qulay investitsion muhitni shakllantirish va texnik qayta jixozlash barcha tizimlarni, jumladan ta`lim sohasini tubdan isloh etish ta`lim jarayoniga axborot texnologiyalarini keng qo`llash masalalari alohida o`rin egallaydi. Bunday ishlarni amalga oshirishda asosiy vazifamiz vatanimiz taraqqiyoti va hayotimiz farovonligini yuksaltirishdan iborat. Yuqorida keltirganimiz Prezident I.A.Karimov asarlari hamda yirik olimlarining bitiruv malakaviy ishi mavzusiga oid tadqiqotlari ushbu ishning metodologik asosini tashkil etadi. Men Bitiruv malakaviy ishimni kirish qismini boshlashdan oldin kelajagi buyuk Mamlakatimizda Yurtboshimiz Islom Karimov tashabbusi va bevosita rahnamoligida xalqimizning hech kimdan kam bo`lmasdan tinch- totuv yashashi va 2

farovonligi yo`lida amalga oshirilayotgan oqilona va odilona siyosatidan g`urur va iftihorga to`lib, Prezident ko`rsatmalaridan saboq olish niyatida u kishining keyingi paytlardagi ma`ruza va nutqlari bo`yicha imkon darajasida yozishni maqsadga muvofiq deb topdim. “Bu muqaddas vatanda azizdir inson” risolasida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 30 iyundagi “O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining o`n to`qqiz yillik bayramiga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish to`g`risida” gi PQ – 1358- son Qarori hamda mamlakatimizda istiqlol yillarida ijtimoiy – siyosiy, huquqiy, ma`naviy – ma`rifiy va iqtisodiy sohalarda qo`lga kiritilgan yutuqlar, ularning ko`lami, mazmun – mohiyati, istiqboli to`g`risida fikr yuritiladi. Unda bozor iqtisodiyoti sharoitida amalga oshirilayotgan tub islohotlar, ularning pirovard natijalari inson, uning qadr- qimmati, azizligi bilan belgilanishi va shu munosabat bilan mamlakatimizdagi tub o`zgarishlar, ularning xususiyatlariga, yayniqsa, globallashuv jarayonlarida barkamol avlod tarbiyasi bilan bog`liq jihatlarga e`tibor qaratilgan. Ma`lumki, har bir xalq erkin, farovon yashash xuquqiga ega va buni aziz deb biladi. Jumladan, har bir inson ham bunday huquqga ega. Zotan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida inson va Fuqarolar huquqlari, erkinlik va burchlari kafolatlari belgilanib berilgan. Hozirgi paytda inson huquqlari bo`yicha 400 ga yaqin xalqaro hujjat mavjud. Mamlakatimiz qonunlarini inson huquqlari sohasidagi mazkur me`yor va andozalarga muvofiqlashtirish, bu sohada milliy harakat dasturini ishlab chiqish, inson huquqlarini himoya qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qo`shilishda davom etib, ular bo`yicha majburiyatlarni bajarishning mexanizmi yaratildi. Umuman olganda, islohotlar markazida insonning oliy qadriyat sifatida baholanishi mamlakatimiz strategik vazifalariga hamohangdir. Xususan, bu boradagi barcha o`zgarishlarni mazmun - mohiyati ham inson va uning qadr- qimmatini ko`tarish bilan bog`liq. 3

Vatan va inson manfaati - oliy maqsad. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov: “Bugun biz tarixiy davrda – xalqimiz o`z oldiga ezgu va ulug` maqsadlar qo`yib, tinch osoyishta xayot kechirayotgan, avvalambor, o`z kuch va imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyat qurish yo`lida ulkan natijalarni qo`lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz”, - degan edi. Avvalo, tarixan qisqa bu davr, bir o`spirin yoshiga teng vaqt davomida davlatimiz uchun siyosiy sohada, davlat va jamiyat qurilishi borasida har tomonlama rivojlanish va yuksalish davri bo`lganligi bugan hech kimga sir emas. O`zbekistonning mustaqilligi oson va o`z - o`zidan qo`lga kiritilmadi, balki Yurtboshimiz rahnamoligidagi halqimizning sobitqadam va sermashaqqat faoliyatining natijasi bo`ldi. Shu ma`noda istiqlol kimningdir in`omi emas, balki ko`plab kurashlar, muntazam hamda samarali faoliyat asosida qo`dga kiritilgan qonuniy natija, xalqimizning ulkan yutug`idir. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyatning e`tirofiga ko`ra, Prezident Islom Karimov tomonidan asoslab berilgan jamiyat hayotini tubdan isloh qilish, jahonda moliyaviy – iqtisodiy inqiroz bo`lib turganiga qaramay, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy hayotni erkinlashtirish, jamiyatni demokratlashtirish va bosqichma - bosqich modernizatsiyalash modeli amalda o`zini to`la oqlamoqda. Mustaqillik – xalqimizning ulkan yutug`idir. Zero, mamlakatimizda millatlararo va dinlararo ziddiyatlarni oldini olish, ichki va tashqi buzg`unchi kuchlarni bartaraf etish bo`yicha amalga oshirilgan keskin choralar va ularnig ahamiyati vaqi o`tibgina yanada qadrli bo`lmoqda. Mustaqillik – demokratik islohotlar kafolati. Prezident Islom Karimov asoslab berganidek, mamlakatni yangilash va modernizatsiyalash tadrijiylik va izchillikka erishish kafolat bo`lib xizmat qilishi mumkin. Taraqqiyotning o`zbek modeli rivojlanish tamoyillarini to`g`ri tanlab olishda asos bo`lib xizmat qildi. Demokratik davlat qurish tamoyillari, ya`ni iqtisodning siyosatdan ustuvorligi, davlatning bosh islohotchilik faoliyati, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy himoyani amalga oshirish, bozor iqtisodiyotiga evolyutsion yo`l bilan 4

bosqichma - bosqich o`tish O`zbekistonning strategik rivojlanish uchun asos bo`ldi. Mamlakatimizda milliy davlatchilikni barpo etilishi ham puxta reja asosida bordir. 1992 yilda Asosiy qonunimiz – O`zbekiston Respub- likasining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi, davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlariga bo`linishi prinsipining eng muhim tamoyil sifatida belgilanishi – bularning barchasi davlat qurilishining yo`nalishlarini belgilab berdi. Ijro hokimiyatining samarali tizimi va tuzilmalarini yaratish maqsadida tub ma`muriy islohotlar amalga oshirilishi bugungi kunda o`zining ijobiy natijalarini bermoqda. Viloyat, tuman va shaharlarda hokimlik instituti joriy etildi. Mahalliy o`zini - o`zi boshqarish organi tizimi, mahalla institutini rivojlantirish va mustahkamlash jarayonlari bosqichma- bosqich olib borildi. O`zbekistonda amalga oshirilgan ishlarda ayrim mamlakatlardagidek shoshma - shosharlikka yo`l qo`yilmadi. “Demokratiya oroli ” bo`lishga da`vo ham qilinmadi, chetdan tayyor demokratiya modelini ham kiritishga yo`l qo`yilmadi. Mamlakatimiz xalqaro hamjamiyat oldida turgan dolzarb muammolarni hal etish ishiga qo`shgan salmoqli hissasi, tashabbuslari evaziga, xalqaro tashkilotlar va tuzilmalar faoliyatidagi samarali ishtiroki orqali o`ziga obro` orttirmoqda. O`zbekiston – yuksak ma`naviyatni qadrlaydigan yurt. Mustaqillik yillarida aholi ong va tafakkurini o`zgartirishnig zarurligini hisobga olish doimo ustuvor bo`lib keldi. Yurtboshimizning: “Ong va tafakkur o`zgarmasa, hayot o`zgarmaydi”, - degan g`oyasi amalda o`z isbotini topmoqda. Yangicha hayotni eskicha ong va tafakkur. Qarashlar bilan qurib bo`lmasligini anglab yetish odamlar dunyoqarashining o`zgarishiga olib keladi. Prezident Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo`ljallangan eng muhim ustuvor yo`nalishlarga bag`ishlangan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma`ruzasidan quyidagi fikrlarni keltirishni maqsadga muvofiq deb topdik. Bu yil barchamiz ona yurtimiz, O`zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug` sanalardan biri – Vatanimizning mustaqilligining 20 yillik shonli 5

bayramini keng nishonlaymiz – dedi Mamlakatimiz Prezidenti. Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshirayotgan keng ko`lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq- ravshan belgilab olishni talab etadi. Ayni paytda biz o`z vaqtida tanlab olgan iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar to`g`ri ekanini va amalda o`zini to`la oqlaganini hayotning o`zi yana va yana tasdiqlab bermoqda. Ushbu modelning tamoyillari asosida mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish bo`yicha har tomonlama va chuqur o`ylagan tadrijiy taraqqiyot dasturini izchil amalga oshirganimiz inqirozning, jahon bozoridagi keskin o`zgarish va beqarorlikning iqtisodiyotiimzga, moliya va bank tizimiga salbiy ta`sirini sezilarli darajada kamaytirish imkonini berdi. Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtsodiy inqirozi hali beri nihoyasiga yetgani yo`q, deb aytishga barcha asoslarimiz bor.Dunyodagi taraqqiy topgan 20 ta davlat ishtirokida tashkil etilgan, “Katta yigirmalik” deb nom olgan guruh doirasida qabul qilinayotgan barcha chora - tadbirlarga qaramasdan, jahon iqtisodiyotida barqaror o`sish sur`atla- riga erishish yo`lida hozircha biron- bir jiddiy siljish ko`zga tashlanayotgani yo`q. Biz bugun 2010 yil yakunlarini baholar ekanmiz, avvalo, mamlakatimiz iqtisodiyotining yuqori barqaror o`sish sur`atlari va makroiqtisodiy mutanosibligi saqlanib qolayotganini qayd etishiz zarur. Shuni yana bir bor eslatib o`tmoqchimanki deb, ta`kidlaydi Prezidentimiz, yurtimizda yalpi ichki mahsulotning o`sish sur`atlari 2008 yilda 9 foiz, 2009 yilda 8,1 foiz, 2010 yilda esa 8,5 foizni tashkil etdi. Jahon moliya institutlarining xulosasiga ko`ra, bu dunyodagi eng yuqori ko`rsatkichlardan biri ekan albatta barchamizga mamnuniyat bag`ishlaydi. Keyingi o`n yilda, ya`ni 2000 yilga nisbatan taqqoslaganda, 2010 yilda mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot qariyb 2 barobar, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 1,7 barobar oshdi. 2010 yilda kasb - hunar kollejlari va akademik litseylarni qurish, rekonstruksiya qilish va jihozlash, shuningdek, maktablarning moddiy- texnik bazasini mustahkamlash bo`yicha dasturlarni amalga oshirish yakuniga yetkazildi.Umuman olganda, 2005-2010 yillar davomida 7 ming 800 dan ortiq umumtalim muassasasi, qariyb 1 ming 500 ta kasb-hunar 6

kolleji va akademik litsey barpo etildi va rekonstruksiya qilindi. Faqat 2010 yilda maktablar, kasb- hunar kollejlari va litseylarda 2 ming 300 tadan ziyod kompyuter texnikasi va multimedia uskunasi o`rnatildi. Unib - o`sib kelayotgan yosh avlodni jismoniy jihatdan tarbiyalash va bolalar sportini rivojlantirishga qaratilgan dasturni amalga oshirish bo`yicha ishlar izil davom ettirildi. Buning natijasida faqat 2010 yilning o`zida 72 sport inshooti, 27 ta suzish havzasi foydalanishga topshirildi, umumiy qiymati 3 million AQSH dollariga teng bo`lgan sport inventarlari va uskunalar joylarga yetkazib berildi. O`tgan yilda farzandlarimizning ijodiy qobiliyati va ma`naviyatini yuksaltirishga qaratilgan musiqa va san`at maktablarining moddiy - texnik bazasini mustahkamlash bo`yicha qabul qilingan dasturni amalga oshirish boshlandi. Agar 2009 yilda oltita musiqa va san`at maktabi qurilgan va rekonstruksiya qilingan bo`lsa, hisobot yilida 46 ta ana shunday maktab foydalanishga topshirildi. Ularning qurilishiga 51 milliard so`mdan ortiq kapital mablag` yo`naltirildi. Birgina 2010 yilda budjet sohasi muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar miqdori 32 foizga, aholining umumiy pul daromadlari esa jon boshiga 1,3 barobar oshdi. 2011 yili mamlakatmizda yalpi ichki mahsulotning o`sish sur`atlari 108,3 foiz, sanoatdagi o`sish – 109,3 foiz, qishloq xo`jaligida – 105,8 foiz hajmida bo`lishi ko`zda tutilmoqda. Inflyatsiya darajasi 7-9 foiz atrofida bo`lishi nazarda tutilmoqda. O`quv jarayoniga keng formatli kommunikatsiya tarmoqlari va internet texnologiyalarini joriy qilish maqsadida O`zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligiga Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi, Xalq ta`limi vazirligi bilan hamkorlikda “Elektron ta`lim” milliy tarmog`ini barpo etishni nihoyasiga yetkazish hamda 2011 yilda mamlakatimizning bara oliy o`quv yurtlarini, keyinchalik esa akademik litsey va kasb- hunar kollejlarini yagona kompyuter axborot tarmog`iga ulashni ta`minlash vazifasi yuklatiladi. Mamlakatimizda 2011 yilning Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili, deb e`lon qilinishi barchamizning zimmamizga qanday ulkan mas`uliyat yuklashi, bu borada tayyorlanayotgan umumdavlat Dasturini hayotga tatbiq etish bizdan 7

qancha kuch va mablag`larni safarbar etishni talab qilishi haqida bugun gapirib o`tirishning, o`ylaymanki, zarurati bo`lmasa kerak deb ta`kidladi Prezident Islom Karimov. Mamlakatimizning barcha mintaqalarida biznesni rivojlantirish uchun yanada qulay ishchan muhit yaratish, tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesga yanada keng erkinlik berish, byurokratik to`siq va g`ovlarni bartaraf etish bo`yicha zarur chora- tadbirlarni amalga oshirish lozim. Prezident Islom Karimov Samarqand viloyati kengashining navbatdan tashqari sessiyasida Samarqand zamini xususida so`z yuritganda, biz uning qadimiyligi, dunyodagi eng ko`hna o`lkalar qatorida turishi, shu bilan birga, go`zal va betakror tabiati, umumbashariy sivilizatsiya rivojiga qo`shgan beqiyos hissasi haqida, ulug` mutafakkir zotlar, olimu - fuzalolar va jasur sarkardalar haqida gapirishimiz odat tusiga kirib qolgan, dedi Yurtboshimiz. Lekin bugun Samarqand vohasining ana shunday buyuk tarixini yana bir marta e`tirof etgan holda, viloyatning yer osti va yer usti boyliklari, uning ulkan salohiyati, bunday noyob imkoniyatlarni ishga solish va ularni el- yurtimiz manfaati yo`lida oqilona ishlatish xususida fikr yuritishimiz ayni muddao bo`ladi. Bunda, avvalambor, bu sohada qilayotgan ishlarimizga tanqidiy ko`z bilan qarash va xolisona baho berish asosiy vazifamiz bo`lishi kerak. O`z faoliyatimizga chuqur va atroflicha baho bermasdan, boy berilgan imkoniyatlarni to`g`ri tahlil qilmasdan va tegishli xulosalarni chiqarmasdan turib, hammamiz yaxshi tushunamizki, boshlagan ishlarimizni davom ettirish, eng muhimi, har qaysimiz o`z joyimizda xalqimizning bizga bildirgan ishonchini oqlashimiz qiyin bo`ladi. Bu haqda gapirar ekanmiz, bir haqiqatni esimizdan chiqarmasligimiz lozim: Samarqand viloyati, shu yurtda yashayotgan mehnatkash xalq hech qachon oqsoqlar qatorida bo`lmagan, doimo ilg`orlar safidan munosb o`rin egallab kelgan, lo`nda qilib aytganda, hech kimdan kam bo`lmagan va kam bo`lmaydi, dedi Islom Karimov. Dunyoga mashhur, ko`pchilik bir ko`rishni orzu qiladigan, Samarqand ahlining eng sevimli maskani bo`lmish registon maydoni, Bibixonim, Shohi Zinda, Hazrati Xizr ziyoratgohlari oxirgi yillarda har tomonlama obod qilinib, butun jahondan keladigan mehmon va sayyohlarning havasini tortmoqda. Imom Buxoriy 8

majmuasida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari, bunday muqaddas qadamjolarning yanada obod bo`lib borayotgani ko`pgina musulmon mamlakatlari davlat arboblari va jamoatchiligi, minglab ziyoratchilarning yuksak e`tibori va hurmatiga sazovor bo`lmoqda. Shu kunlarda 6 milliard 500 million so`m mablag` sarflanib, Siyob dehqon bozorini rekonstruksiya qilish va uning hududini obodonlashtirish ishlari yakuniga yetkazilmoqda. Shular qatorida, salkam 4 milliard so`m mablag` o`zlashtirilib, Samarqand shahridagi Mirzo Ulug`bek rasadxonasi hududida yangi muzey binosi, keng maydon va so`lim xiyobon barpo etildi, buyuk ,bobomiz muazzam haykali o`rnatilib, bugungi kunda bu maskan Samarqand tarixining yana bir yorqin ko`zgusiga aylandi. Bir so`z bilan aytganda, Samarqand vohasida keyingi yillarda qurilish va obodonlashtirish ishlarini amalga oshirish uchun barcha manbalar hisobidan qariyb 200 milliard so`m kapital mablag` yo`naltirildi. Bularning barchasi Samarqand shahri, viloyatdagi tuman va qishloqlarimizning yanada ko`rkam va obod bo`lishida, shu yurtda yashayotgan insonlarning ehtiyojini ta`minlashda salmoqli qadam bo`lib, ayni vaqtda xorijiy sayyoh va mehmonlarning hayrat va havasini uyg`otmoqda. Davlatimiz rahbari mamlakatimizda, jumladan, Samarqand viloyatida qishloqlarimizni har tomonlama taraqqiy toptirish maqsadida katta ishlar amalga oshirilayotgani, ayni paytda bu borada yo`l qo`yilayotgan kamchiliklar, mavjud muammolar va ularning yechimi haqida atroflicha to`xtalib o`tdi. Samarqand viloyatida namunaviy loyihalar bo`yicha zamonaviy uy-joylar barpo etish uchun joriy yilning o`zida 21 ta qishloq massivida qariyb 44 milliard so`mlik kapital mablag` hisobidan 650 ta uy- joy qurish va ularni shu yilning uchinchi choragida foydalanishga topshirish belgilangan edi. Lekin, afsus bilan aytish kerakki, bunday yangi, odamlarning intilishini tortayotgan, qishloqlarimizni obod qilish, qishloq hayotini shahar darajasiga ko`tarishda istiqboli katta bo`lgan muhim masalaga yetarlicha e`tibor berilmayapti. Buning natijasida ana shu uylarni qurishda sustkashlikka va ularni topshirish muddatlarini asossiz ravishda cho`zib yuborishga yo`l qo`yilmoqda. 9

Bugungi kunda aqlga sig`maydigan ba`zi holatlar haqida faqat afsuslanib gapirish, xususan, vodoprovod tarmoqlarining ishdan chiqishi oqibatida odamlarning quduq suvidan foydalanishga majbur bo`layotganini Bulung`ur va boshqa tumanlarda kuzatish mumkin. Tabiiy gaz bilan ta`minlash haqida gapirganda, bu masalada ham shu kabi noxush misollar kam emasligini aytish lozim. Jumladan, Samarqand, Urgut, Tayloq, Payariq, Kattaqo`rg`on tumanlarida bu nuqsonlar ko`zga tashlanmoqda. Ayni qish paytida bunday holat odamlarning haqli e`tirozini uyg`otmoqda. Bu kabi kamchiliklar, ayniqsa, elektr energiyasi ta`minotidagi uzulishlar ayrim qishloq vrachlik punktlarida uchrashini hech chidab bo`lmaydigan hol deb baholash kerak. Viloyatda zamonaviy bilim va professional malakaga, tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo`lgan, jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi Akademiyasini bitirgan yosh kadrlarga ishonch bildirish, ularning yo`lini ochib berish o`rniga mas`ul lavozimlarga bugungi kun talablariga javob bermaydigan nomzodlarni tavsiya etishdek nomaqbul tajriba qo`llanib kelgan. Shu kunlarda barchamiz nihoyasiga yetib borayotgan 2010 yilni yakunlab, Vatanimiz mustaqilligining 20 yilligi nishonlanadigan yangi 2011 yil ostonasida turibmiz, deb ta`kidladi Prezidentimiz. Ma`lumki, O`zbekiston 1991 yili o`z mustaqilligini qo`lga kiritganidan so`ng umrini o`tab bo`lgan mustabid, ma`muriy- buyruqbozlik, rejali-taqsimot tizimidan voz kechib, “o`zbek modeli” deb nom olgan o`z taraqqiyot yo`lini tanlab oldi. Izchil yuqori o`sish sur`atlari, yurtimizda barpo etilgan bank-moliya tizimining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, dunyo jamoatchiligi, shuningdek, Xalqaro valuta jamg`armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki singari nufuzli xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan e`tirof etilmoqda. Haqiqatan ham, qariyb yigirma yillik mustaqil taraqqiyotimiz mobaynida O`zbekistonda yalpi ichki mahsulotning o`sishi 3,5 barobarni, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 2,5 barobarni, aholining real daromadlari 3,8 barobarni tashkil etgani e`tiborga sazovordir. Ayniqsa, ijtimoiy-gumanitar sohada erishilgan marralar – aholini ijtimoiy himoya qilish uchun yo`naltirilgan davlat xarajatlarining 5 barobar 10

ko`paygani, turmush darajasining sezilarli ravishda yaxshilangani va buning natijasida onalar o`limi 2 barobardan ko`proq, bolalar o`limi 3 barobar kamaygani, odamlarning o`rtacha umr ko`rishi 67 yoshdan 73 yoshga, jumladan, ayollarning o`rtacha umr ko`rishi 75 yoshga yetganini mamnuniyat bilan ta`kidlasak arziydi, deb o`ylayman. Shundan kelib chiqqan holda, quyidagi yo`nalishlarni demokratik o`zgarishlarni yanada chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor vazifalari sifatida belgilash zarur, deb o`ylayman. Ma`lumki, o`tgan davr mobaynida mamlakatimizda davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar o`ta muhim bir maqsadga, ya`ni hokimiyatlar bo`linishi konstitutsiyaviy prinsipini hayotga izchil tatbiq etish, hokimiyatlar o`rtasida o`zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanatining samarali tizimini shakllantirish, markazda va joylarda qonun chiqaruvchi va vakillik hokimiyatining vakolatlari hamda nazorat vazifalarining rolini kuchaytirish, sud tizimini liberallashtirish va uning mustaqilligini ta`minlash bo`yicha g`oyat dolzarb chora-tadbirlarni ko`rishga qaratilgan edi. Boshqaruv sohasini markazlashtirishni cheklash, bu boradagi vazifalarning bir qismini respublika darajasidan viloyat, tuman va shahar miqyosiga o`tkazish, O`zbekistonda mahalliy o`zini o`zi boshqarishning noyob shakli bo`lgan mahalla tizimini shakllantirish masalalariga katta ahamiyat qaratildi. 2007 yilda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidan mamlakat Prezidenti bir vaqtning o`zida ijro etuvchi hokimiyat boshlig`i ekanini belgilaydigan normaning chiqarilishi ushbu davrdagi muhim siyosiy-huquqiy voqealardan biri bo`ldi. Bugungi kunda Konstitutsiyamizning 89-moddasida “O`zbekiston Respublikasining Prezidenti davlat boshlig`idir va davlat hokimiyati organlarining kelishilgan holda faoliyat yuritishini hamda hamkorligini ta`minlaydi” degan qoida belgilab qo`yilgan. Shundan kelib chiqqan holda, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasini quyidagi tahrirda bayon etish taklif qilinadi: “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O`zbekiston 11

Respublikasi Bosh vaziri, uning o`rinbosarlari, vazirlar, davlat qo`mitalarining raislaridan iborat. Qoraqalpog`iston Respublikasi hukumatining boshlig`i Vazirlar Mahkamasi tarkibiga o`z lavozimi bo`yicha kiradi. Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma`naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni, O`zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta`minlaydi. Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq O`zbekiston Respublikasining butun hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bo`ladi, Vazirlar Mahkamasining majlislariga raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining topshirig`iga binoan xalqaro munosabatlarda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish ko`radi, O`zbekiston Respublikasi qonunlarida, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi. Vazirlar Mahkamasi o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida javobgardir. Vazirlar Mahkamasining faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovlarda eng ko`p deputatlik o`rnini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi deputatlik o`rinlarini qo`lga kiritgan bir necha siyosiy partiyalar tomonidan taklif etiladi. Bosh vazir nomzodi uning uchun tegishlicha O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a`zolari umumiy sonining yarmidan ko`pi tomonidan ovoz berilgan taqdirda tasdiqlangan hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining a`zolari Bosh vazir taqdimiga binoan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. 12

Shuningdek, Prezident ma`ruzasida sud – huquq tizimini isloh etish, axborot sohasini isloh qilish, axborot va so`z erkinligini ta`minlash, saylov huquqi erkinligini ta`minlash va saylov qonunchiligini rivojlantirish, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish hamda demokratik bozor islohotlarini va iqtisodiyotni liberallashtarishni yanada chuqurlashtirish masalalari to`lig`incha o`z yechimini topdi. Tadqiqotning metodologik asosi. O`zbekiston Respublikasi “Ta`lim to`g`risida”gi qonuni, “Kadrlash tayyorlash milliy dasturi”, O`zbekiston Respublikasi hukumatining umumiy o`rta ta`limni rivojlantirishga qaratilgan qarorlari,Xalq ta`limi vazirligining buyruqlari, Prezident I.A. Karimovning ta`lim tizimini takomillashtirishga yo`naltirilgan nutqlari,unda bayon etilgan yondashuvlari, tadqiqotning muommosiga oid ilmiy- metodik pedagogik adabiyotlarga tayanilgan. Ushbu bitiruv malakaviy ish lingvistikaning o`ta murakkab muammolaridan biri bo`lgan “without” predlogli leksik-semantik birikmalarning semantikasi va funksiyasi muammosiga bag`ishlangan. Mazkur bitiruv ishda hozirgi zamon ingliz tili gap strukturasida “without” predlogining ot, olmosh yoki gerundiy bilan hamda qo`shma fe`l-kesim gerundiy, aniqlovchi bilan birga predlogli birikma sifatida kelishi, sintaktik-semantik xususiyatlari yuzasidanilmiy izlanishlar olib borilgan. Ishning maqsadi – hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “without” predlogli birikmalarning turli sintaksemalarni ifodalash uchun bosita bo`lib kelishini yoritib berishdan iboratdir. Bitiruv ishi oldiga qo`yilgan maqsadga to`laqonli erishish uchun quyidagi konkret vazifalarni ijobiy hal etishi zarur bo`ladi: 1. Ingliz tili gaplari strukturasida “without” predlogining o`rni va rolini aniqlash; 2. Ingliz tili gaplari strukturasida “without” predlogli birikmalarning sintaktik aloqalari, differensial sintaktik belgilarning o`rnatilishi; 13

3. “Without” predlogli birikmalarning turli sintaksemalarni ifodalash vositachilari sifatida namoyon bo`lishi; 4. Ajratib olingan sintaksemalar (ularning ifodalanishi, o`rni va gapdagi holati)ning formal distributiv xususiyatlarini aniqlash hamda ularning leksik belgilarining yoritilishi. Malakaviy ishining dolzarbligi ingliz tili gramatikasini o`rganishda “without” predlogli birikmalarning tutdan o`rni, ularning turli sintaksemalarni ifodalash vositalari sifatida tilde muhim rol o`ynashidir. “Without” predlogi amaliy va nazariy gramatikada, predlogli birikmalar o`quv qullanmalarida to`laqonli o`z ifodasini topmagan. Mazkur ishda “without” predlogi yuzasidan olib borilgan ilmiy izlanishlar bu bo`shliqni oz bo`lsaham to`ldirib, bu sohaga taaluqli muammolarning ijobiy hal qilinishiga yordam bera oladi, degan umiddaman. “Without” predlogli turli birikmalar- elementar sintaktik birliklar – sintaksema va ularning variantlarining tildagi sistemali aloqalarning tahlil qilinishi bilan bu ishning dolzarbligi namoyon bo`ladi. Bundan tasgqari “without” predlogli birikmalar sintaktik-semantik jihatdan negative sintaksemani ifoda etishi bilan фокфдши turadi va, albatta, u sintaksemalar uchta kategoriyasi – substansional, prosessual, kvalifikativ sintaksemalarning biriga taalluqli bo`ladi. Bunday vaziyatlarda negative sintaksemaning boshqa sintaksemalar bilan sistemali aloqalari ham vujudga kelishini ko`ramiz. Bitiruv malakaviy ishning tahlil metodlari -Tahlil jarayonida quyidagi lingvistik eksprement metodlaridan foydalanildi: 1. Tushirib qoldirish. 2. O`rin almashtirish. 3. Savol qo`yish. 4. Verballashtirish. Leksika doirasida o`timlilik va boshqaruv xususiyatlari ingliz tilidagi fe`llarning sistemali analiz qilishga imkon tug`diradi.Modellash metodi esa 14

boshqaruvni o`timli fe`llarni ularning o`tinlilik darajasini hisobga olgan holda fe`llarni klassifikatsiyalashtirish imkonini beradi. Mazkur bitiruv malakaviy ishi ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga egadir. Ishning nazariy ahamiyati “without” predlogli birikmalarni elementar sintaktik birliklar – gapning komponentlari va sintaksemalar doirasida o`rganishda o`z aksini topadi, bu sintaktik birliklarning har biri o`zining mazmuniy va formal xususiyatlariga ega bo`lib, bunda “without” predlogli birikmalar biron bir sintaksemani ifodalash vositasi bo`lib xizmat qiladi. Ishning amaliy ahamiyati shundaki, ilmiy ishlarim natijasida to`plangan materiallardan nafaqat nazariy kurslarda, balki amaliy grammatikada, shu jumladan, predlogli birikmalar mavzusiga taalluqli o`quv qullanmalar, uslubiy ko`rsatmalar tuzimda, maqolalar yozishda keng foydalanish mumkin. Bitiruv malakaviy ishning mazmuni- bitiruv malakaviy ishning kirish qismida prezidentimiz I. A. Karimovning ta`lim tizimiga oid nutqlari va ma`ruzalari, shuningdek chet tillarini o`rganish, zamonaviy axborot texnologiya vositalaridan foydalanish haqidagi nutqlaridan keltirilgan.ishning birinchi bobida “without” predlogli birikmalarning sintaktik aloqalari tahlil etilgan. Ikkinchi bobida esa “without” predlogli birikmalarning sintaktik –semantik tahlili o`rganilgan. Bitiruv malakaviy ishning hajmi - Ish kirish, 2 bob,16 bo`lim, 2 bob uchun alohida xulosa, umumiy xulosa, foydalanilgan ilmiy , badiiy adabiyotlar, lug`atlar ro`yxati, 4 ta ilovadan tashkil topgan. 15

Ingliz tilida predloglarning o`rni va roli. Predloglar gap bo`laklari o`rtasida aloqa o`rnatuvchi vositalardir. Predloglar barcha yordamchi bo`laklar singari formal morfologik belgilarga emas, ularning aksariyati qadimgi ingliz tili so`zlari o`zagidan kelib chiqqan predloglardir. Shu bilan birga, biz predloglarga har tomonlama berk bo`lak deb ham qaray olmaymiz. Ular kamdan-kam va asta-sekin o`z-o`zini morfologik jihatdan to`ldirib boradi. Masalan, considering, during sifatdoshlarini misol qilib olishimiz mumkin. Bundan tashqari qo`shma va frazali predloglar ham mavjud: owing to, in spite of, etc. Predloglar orqali yuz beradigan munosabatlar keng qamrovli xarakterga ega bo`ladi. Vaqtga tegishli munosabatlar to`g`risida ko`p nazariyalar mavjud bo`lib, ularni grammatiklashtirilgan predloglar guruhiga ajratadilar, ya`ni mavhum aloqani o`rnatuvchi predloglar guruhiga. Albatta, bu guruhga mansub predloglar semantic jihatdan kelishik qo`shimchalari uchun ham bunday predloglar o`zbek tiliga alohida predlog orqali tarjima qilinmaydi. Bu predloglar guruhiga of, to, by, with larni kiritish mumkin. Bundan tashqari, o`rin – joyni ko`rsatuvchi predloglar gapda tamomila boshqa mavhum munosabatni anglatuvchi predlog ham bo`lib kelishi mumkin; to sit by the window – deraza yonida o`tirmoq, he was invited by his friend – г o`zining do`sti tomonidan taklif qilingan edi. Predloglar leksik ma`noga ega yoki ega emasligi haqidagi masalani favqulotda hal qilish juda qiyindir. Predloglar o`zbek tilida aniq bir nomga ega emaslar, ular o`zlari yaratadigan munosabatni nomlaydilar. Masalan, in, at, under, on predloglari predmetning qayerdaligiga ko`rsatma beradilar. Shuning uchun ham M.I.Steblin, kamenskiylar predloglarga leksik ma`noga ega bo`lmagan birliklar ded qaraydilar. Ularning fikriga qarshi I. Smerniskiy va Ilish B.A predloglar nafaqat oddiygina munosabatni, balki qandaydir aniq bir munosabatni ifoda etadilar, deydilar. Bunday munosabatlar predlogning leksik ma`nosi kabi turlichadir. Haqiqatan ham The pen is on the table va The pen is under the table gaplarida o`rin – joyni ko`rsatuvchi predloglar o`rtasida diametrik qarama-qarshilik mavjudligi seziladi. 16

Yoki the subject matter of the article, a play by Shakespeare, the tree by the house, the bird on the tree kabi so`z birikmalarida predlog munosabatlari umuman turlichadir. The subject matter of the article (maqolaning mazmun- mohiyati) va a play by Shakespeare (Shekspirning pesasi) birikmalarida of va by predloglari leksik jihatdan biror ma`noga ega emas, lekin the tree by the house (uy yonidagi daraxt) va the bird on th у tree (daraxt ustidagi qush) birikmalarida by va on predloglari mavhum ma`noga ega emas, ular biron bir o`rin-joyga tegishli munosabatni anglatayapti. Shunday bo`lsa-da, har qanday holatda ham predloglar yordamchi vositalar ekanligini, shuning uchun ham biton nomga ega emasligini yodda tutish lozim. Predlogli birikmalar ichida “without” predlogi birikmalar muhim o`rin egallagan. Bu muhimlak, birinchi navbatda, uning cemantikasi bilan bog`liqdir. “Without” predlogi negativ, ya`ni bo`lishsizlik ma`noga ega. Bu haqida izohli lug`atlarda ham, ikki tillilik lug`atlarda ham so`z boradi, shu bilan birga, bir necha lingvistlar – V.V. Menkova, B.N.Aksenenko, V.I.Kokla, V.N. Bondarenko, R. Quirk, S. Greenbaun, G. Leech, J. Starvick, J. Walmsleylar ham bu fikrni qo`llab – quvvatladilar. Oksford lug`ati “without” predlogining gerundiyli birikmasida negative ma`no borligini bu predlog o`rniga not yuklamali infinitive va not yuklamali sifatdosh I ni qo`yib ko`rish bilan tushuntirib beradi: to pass by without seeing him = to pass by so as not to see = to pass by and not to see = to pass by not seeing* ________________________________________________________________ * The Oxford English Dictionary. XII, 1993, p 224-225 17

“Without” predlogli birikmaning o`rniga not bo`lishsizlik yuklamasini qullay olishi mumkinligi “without” predlogli birikmada negative sintaksema mavjudligini aniqlashtiradi. Umuman olganda, sintaksema deganda nimani tushunamiz? Bu savolga quyidagicha javob beramiz. 1970 yillarga qadar ingliz tili grammatikasida F. N. Buslayev, A. A. Potebni, A. M. Peshkovskiy, A.A. Shaxmatov, B. A. Ilish, A. I. Smirniskiylarning ilmiy mulohazalari gapning ikkinchi darajali bo`laklari an`anaviy nazariyasiga asoslangan edi. Bundan so`ng bu an`anaviy nazariyani rad tmagan holda yana bir yangi nazariya professor A. M. Muxin tomonidan ishlab chiqildi va unda asosiy e`tibor tildagi elementar sintaktik birliklarni – gapning komponentlari va sintaksemalatni o`rganishga qaratildi. Gapning strukturasida elementar sintaktik birliklar o`rganilar ekan, ularni chuqurroq oydinlashtirish uchun, albatta, sintaktik aloqalarga murojat qilinadi. Bunda gap komponentining mazmun-mohiyatiga chuqurroq kirib borishga, ya`ni sintaksema db nomlanuvchi elementar sintaktik birlik ustida ish olib boriladi. Demak component degan atama ostida gapning ustki qatlami – gap bo`laklari o`rganilsa, sintaksemada gapning ichki qatlami – mazmun-mohiyati o`rganiladi. Gap va gapning komponentlaridan farqli o`laroq, gapning sintaksemalari sistemali munosabatlarni o`rganish imkoniyatlarini ochadi. Sintaksemalar semantic jihatdan paradigmatik qatorlarga va ularning variantlariga ega bo`lib, ular eksperiment va modellashtirish metodlari orqali o`rganiladi. Sintaksemalar 3 ta asosiy kategorial simtaksemalarga, ya`ni substansional (otga xos), prosessual (ish-harakat, jarayonga xos), kvalifikativ (sifatga, belgiga xos) sintaksemalarga bo`linadi va bundan tashqari ular bir necha paradigmatic qatirlarga, ya`ni nokategorial sintaksemalarga lokativ, temporal, negative, akkuzativ, ob`ekt appozitiv, negative akkuzativ, ob`ekt appozitiv, kauzal, aktiv, komitativ, relyativ, aggentiv kabi sintaksemalatga ega bo`ladi. 18

Biz gap bo`laklarini nazariyaga asoslab komponent va sintaksem tahlil qilib o`rganar ekanmiz, bugungu kunga qadar bu metod bo`yicha ilmiy ishlar olib brogan A. M. Muxinning izdoshlari Badanina, Doroshenkov, Kravsov, Z. Petrova, S. Egamberdiev, R. Qiyomov, Q. Ma`murovlarning ham ilmiy mulohazalariga murojat qilamiz. Ayniqsa, Qosimjon Ma`murovning “without” predlogining ot, olmosh va grenduyliyli birikmalari ustida olib brogan ilmiy izlanishlariga asoslanga holda o`z ilmiy izlanishlarim doirasini kengaytiramiz. 19

BOB I. Without” predlogining gapda boshqa bo`laklar bilan sintaktik aloqasi. “Without” predlogli birikmalarni biz ikki muhim aspektda o`rganamiz: birinchisi, sintaktik belgilarni hisobga olgan holda gapning komponenti sifatida, ikkinchisi, sintaktik-semantik belgilarni hisobga olgan holda gapda sintaksema sifatida o`rganamiz. Gapning komponentlarini o`rganishda ularning gapdagi boshqa bulaklar bilan sintaktik aloqasini o`rganish va ularning yadroviyligi, predikasiya etuvchi yoki predikasiya etiluvchiligini, tobeligini yoki uyushganligini o`rganish katta ahamiyatga ega. “without” predlogi ot, olmosh, gerundiy bilan birga predlogli birikma bo`lib keladi. “without” predlogi – ot bilan birga predlogli birikma bo`lib kelishini quyidagi misolda aniqlaymiz: They walked without hats (Golsworthy) → They walked without what Ushbu misoldagi hats so`zi what? So`rog`iga javob bo`ladi, г ще bilan ifodalangan. Bu “without + ot” li birikma qo`llangan otdagi komponentlar o`rtasidagi sintaktik aloqalarni chuqurroq o`rganish maqsadida gapdagi komponentlarni navbatma-navbat tushurib qoldirib eksperiment o`tkazamiz: They walked without hats →They walked … →They … without hats →walked without hats. Bu eksperimentdan korinib turibdiki, faqat they walked … birikmasidagi they va walked komponentlar o`zaro yadroviy predikativ aloqada bo`lib, ma`noga egadir. Ular gap strukturasini tashkil qilishda asos va yadro bo`lib xizmat qiladi, gapda ulardan biri, ya`ni “they” – yadroviy predikasiya etiluvchi bo`lak (NP1), 20

ikkinchisi – “walked” – yadroviy predikasiya etuvchi (NP2)component bo`lib keladi. Bir jihatdan ega va kesim predikasiya etuvchi va predikasiya etiluvchi bo`lak sifatida bir – biriga qarama – qarshi ham bo`la oladi, ikkinchi bir jihatdan yadroviylik belgisi ostida ular bir butunlikka, umumiylikka buysinadilar. Shuning uchun ham gapda ega yoki kesimdan biri tushurib qoldirilganda, gap mazmuni buziladi, г biron bir mohiyatga ega bo`lmay qoladi. Lekin “without hats” birikmasi gapdan tushurib qoldirilganda gapdagi asosiy ma`no saqlanib qoladi. “without hats” bo`lagi “walked” bo`lagiga tobe (Dependent - D) bo`lib, bu komponentlar o`rtasida subordinativ aloqa mavjud bo`ladi. Demak, yadroviy predikativ aloqaga subordinativ aloqa tobeligini hisobga olib, ayta olamimizki, “without + ot” li birikma tobe component hisoblanadi. Yuqorida aytilgan fikrlarni gapning yunksion va komponent modeli orqali yoritishimiz mumkin: 1 2 (3) 3 They walked without hats JM: 1 2 3 CM: NP1. NP2. D. NP1 – Nuclear Predicated component (yadroviy predikasiya etiluvchi bo`lak) NP2 - Nuclear Predicating component (yadroviy predikasiya etuvchi bo`lak) D – Dependent component (tobe bo`lak) “without + ot” li birikmalarning yunksion va component modelini quyidagi bir necha gaplarda yadroviy predikasiya etuvchi bo`lak sifatida ko`rib chiqamiz: 1 2 3 (4) (4) 5 4 1. Only this garden was without new life. 21

JM: 1 2 3 4 5 CM: D1. D2. NP1. NP2. D3 “was without life” birikmasi yadroviy predikasiya etuvchi (NP2) bo`lak. 1 2 (3) (3) 3 2. His face was without expression (Winspear). JM: 1 2 3 CM: D.NP1. NP2. “was without expression” birikmasi yadroviy predikasiya etuvchi (NP2) bo`lak. “Without + ot”li birikmalarni tobe bo`lak sifatida gapning yunksion va component modelida ko`rib chiqamiz: 1 2 (3) 3 1. She spoke without notes. JM: 1 2 3 CM: NP1. NP2. D. “without notes” – tobe bo`lak. 22

1 2 (3) (3) 3 (4) 4 2. I went to the office without breakfast (A. III.210) JM: 1 2 3 4 CM: NP1.NP2.D1.D2 “without breakfast” – tobe bo`lak. 1 2 3 4 (5) 6 5 3. . . . and Dunwoodie soon saw the field without an opposing foe (FCS 96). JM: 1 2 3 4 5 6 CM: NP1. D1. NP2. D2. D3. D4 1 2 3 (4) 5 6 4 4. Prap he say, without so much talk (FCS 136). JM: 1 2 3 4 5 6 CM: Ind. NP1. NP2. D1. D2. D3 “Without + ot” li birikmalarni uyushgan tobe bo`laklar sifatida gapning yunksion va komponent modelida ko`rib chiqamiz: 1 (2) 2 (3) 3 4 5 1. People cannot live witnout food and drink. JM: 1 2 3 4 5 23

CM: NP1. NP2. D1. Ind. D2 “without food and drink” – uyushgan tobe bo`lak. “food ” va “drink” – o`zaro koordinativa aloqada. 1 2 (3) 3 4 (5) 5 6 7 8 9 2. Now one cannot imagine life without gas, electricity and other modern 10 conveniences. JM: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CM: D1. NP1. NP2. D2. D3. D4. Ind. D5. D6. D7. “without gas, electricity and . . .conveniences” – uyushgan tobe bo`laklar. 3. What`s the same thing, a peddler without house, pack or money (FCS 146). 1 (2) 2 3 4 5 A peddler without house, pack or money. JM: 1 2 3 4 5 CM: NP1. D1. D2. Ind. D3. 24

“Without + olmosh”li birikma. “Without ” predlogi ba`zi hollarda kishilik, egalik, ko`rsatish, gumon, o`zlik kabi olmoshlar bilan birga kelib “without + olmosh”li birikmani hosil qiladi. Bunday birikmalarni turli gaplar tarkibida yunksion va component tahlil qilib ko`ramiz: a) “without + olmosh”li birikmalar tobe bo`lak bo`lib keladi. 1 (2) (2) 2 (3) 3 (4) 4 1. We are not going to the country without you. (A. (III) 462). JM: 1 2 3 4 CM: NP1. NP. D1. D2. “without you” – tobe bo`lak. 1 2 3 (4) 4 5 (6) 6 2. Bronia and I can save Edek without you (USS 86). JM: 1 2 3 4 5 6 CM: NP1. Ind. NP1. NP2. D1. D2. “without you” – tobe bo`lak. 1 (2) 3 2 (4) 4 3. . . . they would rather be without you (A. (III) 44). 25

JM: 1 2 3 4 CM: NP1. NP. D1. D2. “without you” – tobe bo`lak. b). “without + olmosh”li birikmalar yadroviy predikasiya etuvchi bo`lak pozisiyasida keladi: 1 (2) (2) 2 3 1. You were without it then. JM: 1 2 3 CM: NP1. NP. D1. “without it” – yadroviy predikasiya etuvchi bo`lak. b) “without + olmosh”li birikmalar gapda uyushgan tobe pozisiyada keladi: 1 (3) 2 3 (4) 4 5 6 1. What would the government do without you and me? JM: 1 2 3 4 5 6 CM: D1. NP1. NP2. D2. Ind. D3. 26

“without you and me” – uyushgan tobe bo`lak. 27

Without + gerundiy” li birikma a) “without + gerundiy”li birikmalar gapda tobe pozisiyada keladi: 1 2 3 (4) 4 5 1. He left the room without saying a word (KH. 392) 1 2 3 4 5 CM: NP1. NP2. D1. D2. D3. “without saying ”- tobe bo`lak (D2). 1 (2) 2 3 (4) 4 5 6 2. He can speak English without making any mistakes (KH 352). 1 2 3 4 5 6 CM: NP1. NP2. D1. D2. D3. D4. “without making ” – tobe bo`lak (D2). 1 2 (4) 3 4 (5) 5 6 3. . . . he pleasures of an unrestrained conversation without reflecting any 7 danger . . . (FCS 60). 1 2 3 4 5 6 7 28

CM: NP1. NP2. D1. D2. D3. D4. D5. “without reflecting” – tobe bo`lak (1) 1 2 3 4 5 6 7 4. Without making any further explanation, the youth bowed politely . . . (FCS 42). 1 2 3 4 5 6 7 CM: D1. D2. D3. D4. NP1. NP2. D5. “without making” - tobe component (D1). b) “without + gerundiy”li birikmalar gapda yadroviy predikasiya etuvchi pozisiyada keladi: 1 2 (3) (3) 3 1. His coming was without informing . JM: 1 2 3 CM: D1. NP1. NP2 “without informing ” – yadroviy predikasiya etuvchi bo`lak. c). “without + gerundiy” li birikmalar gapda uyushgan tobe pozisiyasida keladi: 1 (2) (2) 2 3 (4) 4 5 (6) 6 7 (8) 8 (10) 1. I shall not allow you to go out without asking and without putting on 9 10 your overcoat. 29

JM: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CM: NP1. NP2. D1. D2. D3. D4. Ind. D5. D6. D7 “without asking and without putting” – uyushgan tobe bo`lak. 30

“Without + aniqlovchi” li birikma. Bu birikmani ifoda etishda asosan 3 xil variant mavjud bo`lib, ular “without + being”, “without + felling” va “without + getting”. Quyidagi misollarda “without + aniqlovchi”li birikmalarning gap strukturasida boshqa bo`laklar bilan sintaknik aloqalari va gapdagi pozisiyalarini komponentva yunksion tahlil asosida o`rganamiz: 1 (2) 2 (3) 3 4 1. It was agreeable without being handsome (Maugham). JM: 1 2 3 4 CM: NP1. NP2. D1. D2. 1 2 3 4 (5) 5 6 (7) 7 8 2. I never pass it without feeling better for the sight of it. JM: : 1 2 3 4 5 6 7 8 CM: NP. D1. NP2. D2. D3. D4. D5. D6. 1 2 3 (4) 4 5 6 (7) 7 8 I wish I could travel long distances without getting carsick (The last leaf 316) JM: 1 2 3 4 5 6 7 8 31

CM: 1NP1. 2NP2. 2NP1. 2NP2. D1. D2. D3. D4 32

Birinchi bob xulosasi. Mazkur bitiruv malakaviy ishinign birinchi bobida “without” predlogining gapda boshqa bo`laklar bilan aloqasi o`rganildi. “Without” predlogli birikmalar to`rtta qismga, ya`ni “without+ot”li, “without+olmosh”li, “without+gerundiy”li, “without+aniqlovchi”li birikmalarga фокфешдши o`rganildi. Bu bobda ushbu birikmalarga asosan, sintaktik belgilarini hisobga olgan holda, gapning komponenti sifatida murojat qilindi va bu komponentlarning gapdagi sintaktik aloqalari va pozisiyasi aniqlandi. Ilmiy izlanishlar mobaynida turli asarlardan misollar to`plandi va bu misollar ustida olib borilga Grammatik eksperimantlar natijasida ushbu “without” predlogli birikmalarning gapdagi boshqa komponentlar bilan sintaktik aloqalari va gapdagi pozisiyasi to`g`risida quyidagi xulosalarga kelindi. “Without” predlogli birikmalar gap tarkibida subordinativ, yadroviy predikativ, noyadraviy predikativ, koordinativ aloqada bo`lishi aniqlandi. Ularning gapdagi pozisiyasi esa tobe component, yadroviy predikasiya etuvchi component uyushgan tobe component sifatidaligi gapning yunksion va component modeli orqali aniqlandi. 1. Subordinativa aloqa, tobe komponentga misol: 1 2 (3) 3 They walked without hats JM: 1 2 3 CM: NP1. NP2. D . 2. Yadroviy predikativ aloqa, yadroviy predikativ etuvchi komponentga misol: 1 2 (3) (3) 3 His face was without expression (Winspear). 33

JM: 1 2 3 CM: D.NP1. NP2. 3. Koordinativ aloqa, uyushgan tobe komponentga misol: 1 (2) 2 (3) 3 4 5 1. People cannot live witnout food and drink. JM: 1 2 3 4 5 CM: NP1. NP2. D1. Ind. D2 34

BOB II. Withait predlogli brikmalarining gapdagi sintaktik – semantik xususiyatlari. Sintaktik – semantik belgilar ikki turga, ya`ni kategorial va nokategorial turlarga bo`linadi. Kategorial turlarga substantsional, protessual (jarayon, ish – harakatga xos) sintaksemalar, kvalifikativ (belgi, harakter, sifatga tegishli) sintaksemalar kiradi. Nokategorial turlarga negativlik, kolitativlik, aktivlik, stativlik (holatga tegishli), kvalitativlik (sifatga tegishli) kabi sintaktik – semantik belgilar kiradi. Substansional negativ sentaksiyalar. Without + otli va without + olmoshli brikmalar 20 ta substansional sintaksemalarni ifodalash vositasi bo`lib xizmat qiladi. Ular 7 ta negative komitativ (shu jumladan, aktiv stativ, kvalitativ, agentive, ob`ekt, (holatga) tegishli 4 ta negativ konditsional (aktiv, stativ, kvalitativ), 3 ta negativ ekzistentsional (konditsional, kauzal), 1 negativ kvalitativ, 2 negativ indefinite (komitativ, agentiv va eksektentsional) hamda negative sotsiativ, negative instrumental va negative kauzali sintaksemalardir. Bu negativ sintaksemalar bir – biridan formal – distributive xususiyatlari bilan farq qiladi. Bu xususiyatlar – bog`lanishlar, gapdagi o`rni va pozisiyasi kabilardir. Negativ komitativ sintaksema. “Without + ot”li birikmalar gap strukturasida fe`l yoki otga tobe holda kelganda negative kometativ sintaksemani ifodalaydi. Masalan: ……it would be dangerous tostay without permission (82). They parted without a word (32). I went to the office without breakfast (H III 210). Bu gaplarda komitativ sintaktik – ce – mantiq xususiyat borligini aniqlash uchun without predlogi o`rniga with predlogini qo`yib ko`ramiz: 35

……it would be dangerous to stay with permission; They parted with a word of friendship. I went to the office with breakfast. Agar biz bu gaplardagi komitativlik belgilarini negative sotsiativ sintaksema belgilari bilan qarama-qarshi qo`ysak, uning komitativlik xususiyati yanada aniq namoyon bo`ladi. Buning uchun without predlogi o`rniga with emas, together with qo`shma predloglarni qo`yib ko`ramiz. Agar “together with” predlogi mos kelsa, ma`no buzilmasa, bu birikmada sotsiativ sintaksema mavjud bo`ladi, agar to`g`ri kelmasa, komitativ sintaksema mavjud bo`ladi: …..it would be dangerous to stay with permission…..it would be dangerous to stay together with permission. They parted with a word of friendship. They parted with a word….. . I went to the office together with breakfast. Demak, bu gaplarda aniq negativ komitativ sintaksema mavjud. Qo`yidagi misolda shu metodni qo`llab ko`ramiz: Hamlet with the Prince of Denmark (Proverb). Hamlet together with the Prince of Denmark. Demak, bu gapdagi without the Prince birikmasida sotsiativlik sintaktik – semantik xusuiyat mavjud. Bunday negative sotsiativ sintaksemani ifodalovchi ko`plab without + ot li birikmalarni keltirish mumkin: 1. You will never get to England without friends (USS 64). You will never get to England together with friends. 2. We are not going to the country without you (A (III) 462). We are not going to the country together with you. 36

3. They want to deal with it in their own way, without any foreigners (USS 64). They want to deal with it in their owh way together with the foreigners. Biz yuqorida negativ komitativ va negative sdotsiativ sintaksemalarni aniqladik va negativ kometativ sintaksema jonli otlar bilan bog`liq leksik bazaga egaligini guvohi bo`ldik. Xuddi shunday without+olmosh” li birikmalar haqida ham shu fikrni bildirish mumkin. Bunda negativ sotsiativ sintaksemaning olmoshli variantlari birmuncha chegaralanganligini ko`ramiz. Negativ komitativ aktiv sintaksema. Without predlogli birikmalarning ytuqorida tahlil qilingan turlarida faqat negative va komitativ sintaksemadan tashqari aktivlik (ish – harakat mazmauni) hususiyati ham mavjud bo`lishi mumkin. Masalan, Denny smiled without reply (Cals-worthy); Denny javobsiz jilmaydi. Javobsiz = javob bermasdan. Without reply (javob bermasdan)ish – harakatga tegishli sintaksema, ya`ni aktiv sintaksema orqali ifoda etilayapti, gapda ot bilan ifodalanishi bilan komitativlik belgisini namoyon etayapti. Bunday negtaiv kometativ aktiv sintaksemalarni ifodalovchi bir necha misollar keltiramiz. 1……no one will over agin grew up without the presence and influence of the mass media (A (IV) 120). 2. Always turning away without complaint upon sara`s refeesal to see him (A (IV 97)). 3. He didn`t say anything to them. It was not easy to work, but Ivan worked without rest (RR 10). Negativ komitativ aktiv sintaksemadagi gaplarda negativ komitativdan farqi shundaki, without predlogi o`rnida and bog`lovchisi va fe`l kesimini qo`llash mumkin. 37

Denny smiled and didn`t reply. …. No one will over again grow up and will not influence of the mass. Always turned away and did`not complain upon Sara`s refusal to see him. He didn`t say anything to them. It was not easy to work, but Ivan worked and had not a rest. Bu sintaksema agentive sintaksemaga bog`liq bo`lishi mumkin. Bunda without predldogi egalik olmoshi va qaratqich kelishigidagi ot bilan ifodalangan birikma bilan keladi. Masalan: I shall not do the work without his help . (AE 63). Negativ komitativ stativ sintaksema. Substansional nigativ sentaksemalar doirasida without S li birikmalarning holat (stativlik) ga tegishli xususiyatlari borligi ham aniqlandi. Stativga xos xususiyatni aniqlash uchun without + ot li birikmaning o`rniga without + be yoki feel yordamchi fe`llarning gerundiy shakli va fe`lning sifatdosh II formasi yoki sifat qo`llash orqali amalgam oshiriladi, bunda komitativlik va negativlik xususiyati ham saqlanib qoladi. Masalan: 1). …..she looked him without embarrassment; …. she looked at him without being (feeling) embarrassed; 2. When he began to speak it was as though he were continuing the conversation without awareness of the long Silence; When he began to speak it was as though he were continuing the conversation without being aware of the long Silence; Bu misollardan bizga yana shu ma`lum bo`layaptiki, negativ komitativ stativ sintaksema biror bir sub`ektning ruhiy yoki jismoniy holatini ifoda etuvchi 38

otlashgan fe`llarda namoyon bo`layapti. Bu sentaksimaning negativ komitativ sintaksemadan farqi shundaki, u olmoshli variantlarga ega mas. Negativ komitativ kvalitativ sentaksema. Negativ komitativ kvalitativ sintaksemaning yuqorida tahlil qilingan sintaksemalardan farqi shundaki, unda sifat, belgi, xususiyatga xos mazmun- mohiyat mujassam bo`ladi. Masalan: 1. She could not face life without the terrible strength of the weak….. . 2. I am afraid of facing life without the slow beauty of our old world that is gone. Ushbu gaplardagi without+otli birikmalarda kvalitativ sintaksema mavjudligini isbotlash uchun qo`yidagi tranformatsion tajribadan foydalanamiz: 1. (Without) the terrible strength of the weak….. The weak are terrible strong; 2. (Without) the slow beauty of our old world our old world is beautiful. Bu o`tkazilgan tajribadan birikmalarda mavjud bo`lgan mazmun buzilmadi, birinchi gapdagi birikma o`rnini strong – sifatni bildiruvchi so`z , ikkinchi gapdagi birikma o`rnini beautiful – sifatni bildiruvchi so`z egallay oldi. Demak, bu yuqoridagi ikkala gapda ham kvalitativ sentaksema mavjud deb ayata olamiz. Negative konitativ agentiv sintaksema. Qo`yidagi gapdagi without+otli birikmada negativ komitativ agentiv sintaksema mavjudligini amiqlaymiz. …..yet she had managed the plantation without men to help her…… (Michell). Ushbu gapning funksion va component modemini chizamiz va “without+men” birikmasining gapdagi pozisiyasini aniqlaymiz. 39

Yet 1 she 2 had 3 managed 3 the plantation 4 without 5 men to help 6 her 7 . JM: 1 2 3 4 5 6 7 CM: D1. NP1. NP2. D2. NDP1. NDP2. D3 Mazkur tahlildan bizga shu ma`lum bo`ldiki, “without men” birikmasi gapdagi fe`l – kesim “had managed” ga nisbatan subordinativ aloqani amalga oshirsa , fe`lning infinitiv formasi “to help” ga nisbatan ноядровий predikativ aloqani amalga oshiradi, va without+otli birikmada kolitativ sintaktik – semantik xususiyatlar mavjud bo`ladi, ungato help infinitivini qo`shish orqali agentivlik xususiyat paydo bo`ladi. Nihoyat, bu gapda negativ sintaksema mavjudligini aniqlash uchun “without” predlogi o`rniga “and” bog`lovchisi va “no” olmoshini qo`llab ko`ramiz. Bizga ma`lumki, “not” (yoki not) olmoshi negative sintaksemani ifoda etuvchi asosiy elementlardan biri hisoblanadi. ....yet she had managed the plantation without men to help her.... …. yet she had managed the plantation and no men helped her. Negativ komitativ ob`ekt sintaksema. Misol: The Town was captured without a shot being fired. Bu gapning funksion va component modelini yaratamiz: The town 1 was 2 captured 2 without 3 a spot 3 being 4 fired 4 JM: 40

SM: NP 1, NP 2, D 1, D 2. Bu modelda without shot being fired birikmasi tobe predikatsiyasi etiluvchi pozisiyasida. Bu gapda negativ komitativ ob`ekt sinbtaksema mavjudligini qo`yidagi transformatsion usul yordamida aniqlaymiz. The town was captured without a shot being fired the town was captured and no shot was fired. Negativ instrumental sintaksema. Bu sintaksemada instrumentallik xususiyati biror bir ish-harakatni amalga oshirishda yordamchi ko`rsatgichlar, asboblar xizmat qilishda namoyon bo`ladi. Masalan: 1. I drew it without a ruler. Men buni chizg`ichsiz chizgan edim. 2. He couldn`t walk nav without the help of sticks. U hozir xassa yordamisiz yura olmaydi. Ushbu gaplarda instrumentallik sintaktik – semantik xususiyat mavjudligini isbotlash uchun predlogli birikmadagi without predlogi o`rnini with the help of qo`shma predlog bilan almashtirib ko`ramiz. Ushbu with the help of qo`shma predlogi instrumental sintaksemani ifoda etuvchi asosiy elementdir. 1. I drew it without a ruler I drew it with the help of a ruler. 2. He couldn`t walk now without the help of sticks He could not walk now with the help os sticks. Birinchi gapdagi without predlogi birikma o`rniga without the help of predlogli birikmasini ham qo`llash mumkin: 1. I drew it without + ot va without the help of + ot li birikmalar berilgan gaplarda negativ instrumental sintaksemani ifoda etayapti. Uning leksik bazasini ot 41

so`z turkumi tashkil etadi, qaysiki, ular aniq bir predmet, mehnat qurolini anglatayapti. Negativ kauzal sintaksema. Gaplarda kauzillik sintaktik – semantik xusuiyati biror bir holatning sababini ko`rsatish bilan bog`liq bo`ladi. Masalan: 1. He looked strange and storklike without a coat (çalswarthy). U paltosiz g`alati va maylakka o`xshab ko`rinardi. 2. ……and suddenly, without obvious reason, Edward Craddock blushed (Maugham). ….va birdaniga, aniq bir sababsiz, Edvard Kraddok qizarib ketdi. Ushbu gaplarda kauzallik xususiyat borligini isbotlash uchun dastlab without predlogi o`rnini with predlogi o`rnining because of qo`shma predlogiga almashtirib tajriba o`tkazamiz: 1. He looked strange and stork like without a coat He looked strange and stork like with a coat He looked strange and stork like because of a coat . 2. ….and suddenly, without abvious reason, Edvard Craddock blushed ….and suddenly, with obvious reason, Edvard Craddock blushed. Agar biz bu gaplarning funksion va component modelini yaratadigan bo`lsak, bu gaplardagi without predlogli birikmalar gapning kesimiga tobe aloqada bo`lishini, lekin o`larning leksik bazasida, albatta, mavhum ot – so`z turkumi (soat, reason) turganligini aniqlaymiz. 1. He 1 , looked 2 , strange 3 , and 4 , stock like 5 , without 6 , a coat 6 . TM: 1 2 3 4 5 6 42

CM: SM: NP 1 , NP 2 , D 1 , I D 2 (D 3 ). 2. … and 1 suddenly 2 , without 4 abvious 3 reason 4 E.Craddock 5 blushed 6 . JM: 1 2 3 4 5 6 CM: I, D 1 , D 2 (D 3 ), NP 1 , NP 2. Shunday qilib, substansional sintaksema doirasida negative kauzal sintaksemani ifoda etuvchi without predlogli birikmalar gapning kesimiga tobe pozesiyada bo`lib, uning leksik bazasini ot tashkil etadi. Negativ konditsional sintaksema. Substansional sintaksemalar doirasida without predlogli birikmalar konditsional sintaktik – semantic xusuiyatlarni ham ifoda etib keladi. Konditsional sintaksema holat yoki harakatning sodir bo`lishi shart-sharoiti bilan bog`liq bo`ladi. Masalan: ……the book would not hawe been possible without Frank Eleazer, who taught me most of what I know about the Hause and abaut reporting. Bu gapda “without Frank Eleazer” birikmasi “without + ot” li birikma bo`lib, gapda negative konditsional sintaksemani ifoda etayapti. Undagi konditsional sintaksemani aniqlash uchun “without” predlogi o`rniga “if it were not for S (S- 43

ot)” birikmani qo`llab ko`ramiz, chunki ushbu birikmada aniq konditsional sintaksema mavjud. ….The book would not have been possible without Frank Eleazer, who…. … the book would not have been possible if it were not for Frank Eleazer, who….. . Shu jumladan, without predlogining o`zida negative sentaksema mavjudligini hisobga olib va o`tkazilgan tajribaning muvaffaqiyatli chiqqanligi bilan aytish joizki, yuqorida ko`rilgan gapda negative konditsional sintaksema mavjud. Negativ konditsional sintaksemaga aktivlik xususiyati ham mujassam bo`lishi mumkin. Masalan, though without your help I should never have got it all done before the winter. (Bond). Ushbu misoldagi without…. Help predlogli birikmasidagi aktivlik xususiyatini ko`rsatish uchun, if bog`lovchili shart ergash gapni qo`llaymiz: If you had not helped I should never have got it all done before the winter. Shunday qilib birinchi ko`rinishdagi “ without ” “ help ” predlogli birikmasidagi help so`zi ot bilan ifodalangan bo`lsa, u transformatsion tajribadan so`ng “ if you had not helped ” ergash gapida fe`lga aylanadi va bu bilan aktiv sintasemani ifoda etadi. Negativ konditsional sintaksemaga stativlik xususiyati ham mujassam bo`lishi mumkin. Masalan: Without Inspiration I could never have hit on that. Ushbu misoldagi “without inspiration” predlogli birikma o`rniga holatga tegishliligini ifodalovchi birikma, ya`ni without being in a state of inspiration ni qo`yib ko`ramiz. Without being in a state of Inspiration I could never have hit on that. 44

Ushbu misoldagi konditsionallik xususiyatini ko`rsatish uchun if bog`lovchili shart ergash gapdagi, negative xususiyatni ko`rsatishi uchun not yuklamasini fe`lga qo`shib foydalanamiz: If I hadn`t been in a state of Inspiration I could never have hit on that. Negativ ekzistensioanl sintaksema. “ Without + ot ” li birikmalar substansional negative sinatksema doirasida ekzistensial (borliq) sintaktik – semantik xususiyatini ham mujassam etadi. Masalan: 1. But there`s a green hill far away, without a “city wall”; 2. I don`t want to travel second – class on steamships and put up at the third – rate hotels, without a bathroom, and eat at cheap restaurants. (Maugham). Without + ot li birikmada ekzistinsial xususiyat borligini aniqlash uchun unga there ravishini qo`yib qo`llab ko`ramiz. 1. But there`s a green hill far away, without a city wall there; 2. I don`t want to….put up at the third – rate hotels, without a bathroom there…… Bundan tashqari , bu sintaksemani ifoda etuvchi “without + olmosh” li birikmalar ham uchraydi: Masalan: There are enough men without me. Ba`zan “without + ot” li birikmalardagi ekzistensial xususiyat kauzal xususiyat bilan birga ham aralash kelishi mumkin. Bunda predlogli birikma o`rniga sabab ergash gap hosil qilamiz. Masalan: Ushbu gapdagi without Diana birikmasida ekzistensial sintaksema mavjudligini aniqlash uchun “be” (bor bo`lmoq) fe`lidan, kauzal sintaksema mavjudligini aniqlash uchun because yoki sience bog`lovchilaridan foydalanamiz. Sience Diana is not in the hause he looks very serious. 45

Diana uyda yo`qligi sababali, u juda jiddiy ko`rinadi. Ba`zan negativ ekzistensial sintaksema bilan birga konditsional sintaksema ham kelishi mumkin. Bunday gaplarda shart ergash gaplarda qo`llanuvchi if bog`lovchisidan foydalangan holda eksperiment o`tkazamiz: “Ah”- said Melanie sadly, “Whet will the South be like without all our fine boys?” (Mitchell); ….. “What will the South be like if all our fine boys are not there?” Bu tajribadan shu ma`lum bo`ladiki, if li shart ergash gapda konditisional sintaksema, to be fe`li va there ravishning qo`llana olishida ekzistensial sintaksema, not yuklamasining qo`llash mumkinligi bilan negativ sintaksema mavjudligi aniqlandi. Negativ kvalitativ sintaksema. Bu sinteksamani ifodalaydigan without + otli predlogi birikma yordamchi to be fe`li bilan birga kesim vazifasida keladi. Maslan: 1. Her face was expressinons; 2. he was reckless and utterly without nerves. Ushbu gaplardagi negative va kvalitativlik xususiyatlarini ochib berish uchun shu ikkala xususiyatlarni o`zida mujjasam etgan – less suffiksidan foydalanamiz. Bizga ma`lumki, - less suffiksida ham negative sintaktik – semantik xususiyat mavjud. 1. Her face was expressionless. (Qiyoslang: His face was instrutable and expressionless (Lawrence)); 2. Her was reckless and utterly nerveless. Bu sintaksemani ifoda etuvchi without + ot li birikmaning otga tobe bo`lib kelishi va sintaksemalarni ifoda etuvchi belgilarni yana bir misolda ko`rib chiqamiz: She was a woman without a heart. 46

She was a heartless woman. She 1 was 2 a woman 2 without 3 a heart 3 . TM: 1 2 3 SM: NP 1 , N 2 , D. Bu sintaksemaning leksik bazasini predmet yoki shaxsning sifatini bildiruvchi mavhum otlar tashkil etadi. Negativ indefinite sinatksema. Bu sintaksemani ifodalashda without predlogidan so`ng anyone (any one), someone (some one), anything 2 (anybody), something (somebody) kabi gumon olmoshlari qo`llanib, predlogli birikma sifatida qo`llanadi. Masalan: 1. …..Ganny went out the front door without anybody seeing him leave; 2. …..and quite a number of days had passed by without anything happening. Ushbu misollardagi without anybody, anything predlogli birikmalarida negative sintaksema mavjudligini aniqlash uchun, gapda without predlogini tushirib qoldiramiz va gumon olmoshlari o`rniga bo`lishsizlik olmoshlarini qo`llaymiz, so`ngra and bog`lovchisidan va fe`l formalarini ham sifatdosh I dan o`tgan zamon formasiga aylantirib foydalanamiz. 1. ….Ianny went out the front door and nobody saw him leave. 2. ….and quite a number of days had passed by and nothing happened. Misollar: Negative indefinite ekzestensial sintaksema. Bu sintaksema without + anything yoki anyone predlogli birikma orqali ifodalanadi. 47

Masalan: 1. It was full enough at the best of times without vicitors – without anyone in it. 2. I think atmosphere is all very well, but atmosphere without anything else is like a frame without a picture. Ushbu gaplarda ekzistensial sintaksema mavjudligini aniqlash uchun to be fe`lini sifatdosh I shaklida yoki lokativ sintaksemadagi there ravishini qo`llab ko`ramiz: 1. It (the room) was full enough at the best of times – without visitors – without anyone (being) in it; 2. I think atmosphere is all very well, but atmosphere without anything else there is like a frame without a picture. Misollar: 2. She took the photogroph and, without daring to look again, withdrew it from its frame…… Bu sintaksema yuqoridagi gaplardagi without+having + infinitive (to watch) va without + daring + infinitive (to look) birikmalarida o`z aksini topadi. 48

Prosessual negative sintaksemalar. Prosessual negative sintaksemalar “without” predlogli birikmalarning quyidagi ko`rinishlarida ifodalanadi. ___ without + gerundiy ---- without + being + fe`l (sifatdosh II formasi) ---- without + modal fe`lli gerundiy (have, seem, appear) ---- without + having + infinitive ---- without + seeming + infinitive ---- wiyhout + appearing + infinitive Prosessual sintaksemalar uchta kategorial sintaksemalardan biri bo`lib, ular jarayonni, uning o`sishini, ish – harakatni ifodalaydi. Prosessual sintaksemalarning substansial sintaksemalardan farqi shundaki, ular adverbial (ravishli) elementlarni biriktirib keladi. Bu elementlar – ly suffiksi orqali ham ajratiladi. Masalan: 1. I did it on the spur of the moment without really thinking . 2. He turned and looked at them, without precisely saying : “Good Lord!” Negative komitativ aktiv sintaksemalar. Prosessual negative sintaksemalar dourasida komitativlik xususiyati ham alohida o`rinni egallaydi. Undagi komitativlik xususiyatini aniqlashda and (yoki but) bog`lovchisidan foydalanib, gapni ikkiga ajratamiz va ergash gapda fe`lning bo`lishsiz formasini qo`llaymiz. Masalan: 1. To Harper he made a silent bow, without lifting his eyes from the carpet (FCS 51). 49

To Harper he made a silent bow and did`n lift his eyes from the carpet (FCS 51). 2. Without making any further explanation, the youth bowed politely to the young women distantly and . . . (FCS 42). The youth bowed politely to the young women distantly . . . and did`n make any further explanation. 3. . . . but they as often chose to run away without pulling a trigger (FCS 101). . . . but they as often chose to run away and did`n pull a trigger (FCS 101). 4. The doctor had watched during the night, by the side of the bed of Captain Singleton, without once closing his eyes (FCS 143). The doctor had watched during the night, by the side of the bed of Captain Singleton, and did`n once close his eyes (FCS 143). 5. The doctor, without answering , looked at her . . . The doctor, and did`n answer , looked at her . . . 6. He looked down without answering . He looked down and did`n answer . Yuqoridagi misollardan bizga “without” predlogli birikmalar gapning boshida ham, o`rtasuda ham, oxirida ham kelishi mumkinligi ma`lum bo`ldi. Gapning o`rtasida kelganga yozuvda ikkita vergul bilan ajratiladi. Bu sintaksemaning leksik bazasini shaxsning ish-harakatini, shu jumladan, gapiish munosabati xabarini ifoda etuvchi gerundiy shaklidagi fe`llar tashkil etadi. Negativ komitativ aktiv sintaksema. 59 bet Negativ komitativ aktiv modal sintaksema. 59 -60 bet Negativ komitativ stativ sintaksema. Protsessual sintaksema dpoirasida bu sintaksema “Without + gerundiy” li birikmada o`z ifodasini topadi. Ularda ko`proq holatga tegishli mazmun yotadi. 50

Masalan: 1. …he never told a lie without suffering from remorse (M); 2. … he felt excited, without knowing why… Negativ konditsional sintaksema. Prosessual negativ sintaksemalar doirasida konditsioanl xususiyat “without+gerundiy”li birikmalarda sharty-sharoitlarga tegishli sintaktik- semantik xususiyat mavjudligi bilan belgilanadi. Bu konditsional sintaksemaning birikmalarda mavjudligini aniqlash uchun, birikma o`rnida if bog`lovchili shart ergash gaplarni qo`llaymiz. Masalan: 1. ….I could not walk round the deck without his joining me (M) …. I could not walk round the deck if he did not join me. Negative konditsional stativ sintaksema. Bu sintaksema protsessual negative sintaksemalar doirasida biror shart- sharoitda holat, kishining his-tuyg`usiga tegishli sintaktik-semantik xususiyatlarni o`z ichiga oladi. Masalan: She could not let him go away, perhaps forever, without knowing whether he still loved her (M). Bu gapdagi “without + gerundiy” li birikmadagi negativlik va konditsionallikni aniqlash uchun, birikma o`rniga if bog`lovchili shart ergash gapni qo`llaymiz. She could not let him go away, perkaps forever, if she did not know whether he still loved her. 51

Negativ konditsional ekzistensial sintaksema. Bu sintaksema prosessual negative sintaksemalar doirasida shart-sharoitga tegishlilik, shaxs yoki predmetning mavjudligiga bog`liq sintaktik- semantik xususiyatni belgilaydi. Masalan: Oh, you mus tn`t leave Monte Carlo without having been there . Ushbu gapda konditsional sintaksemaning mavjudligini without predlogli birikmaning o`rnida if bog`lovchili sharty ergash gapni qo`llash bilan isbotlaymiz: Oh, you mustn`t leave Monte Carlo if you haven`t been there. Negativ kontsessiv sintaksemalar. Prosessual negativ sintaksemalar doirasida kontsessiv sintaksema to`siqsizlik sintaktik – semantik xususiyatini belgilaydi. Bu sintaksema, asosan, though bog`lovchili to`siqsiz ergash gaplarni * ifodalaydi. Masalan: 1. ….he should feel himself complement to judge books – even without reading them (M). Ushbu gapda protsessual negativ konsetsiv aktiv sintaksema mavjud. Buni isbotlash uchun “without reading” birikmasi o`rniga though bog`lovchili to`siqsiz ergashni qo`llaymiz. …. He should ful himself complement to judge books – even though he did not read them. 2. Without being asked he began to recite it though he was not asked he began to recite it. 52

______________________________________________________________ * To`siqsiz ergash gaplar to`g`risida qarang. Adverbial ceauses of Concession. “Ingliz tili grammatikasi”. J.Bo`ronov, O`.Hoshimov, H.Ismatullayev. 333 – bet. Negativ kontsessiv ekzistensial sintaksema. Bu sintaksema protsessual negative sintaksemalar doirasida to`siqsizlik va mavjudlik sintatik – semantik belgilariga ega bo`ladi. Masalan: ….We got enough trouble now without being at outs with our neigbours (M) 1 …..We got enough trouble now though we were not at outs with our neighbours. Negativ kontsessiv aktiv modal sintaksema. Bu sintaksema protsessual negativ sintaksemalar doirasida to`siqsizlik va modallik sintaktik - semantik xususiyatlarnu belgilaydi. Bunda without predlogiga seem va appear modal fe`llarining gerundiy shakli va infinitiv birikib predlogli birikma hosil qiladim ya`ni: Without + seeming (Appearing) + infinitiv. Masalan: 1. The purple eyes watched me without seeming to ; 2. Entering the sixth – floor corridor he managed to take a Swift, comprehensive look in both directions, though…..without appearing-to. 3. As he gared, without seeming to do so, at Andrew. ……the days of his own provincial youth came back to him. 4. He did this without appearing to notice it himself. 1 53

5. An aged black soon appeared, and without seeming to think it necessary, under the circumstances, to consult his superiors …..(FCS 28). Kvalifikativ negativ sintaksemalar. Kvalifikativ negative sintaksemalar without predlogli birikmalarning qo`yidagi shaklida namoyon bo`ladi: Without + yordamche fe`lning gerundiy shakli + sifat. Masalan: 1. It (his face) was agreeable without being handsome. Bu misolda negativ kolitativ kvalitativ sintaksema mavjud. “Without being handsome” birikmasida “without” predlogida negativlik, “being” – yordamche fe`lning gerundiy shaklida kolitativlik, “handsome” sifatida kvalitativlik xususiyat mavjud bo`lib, bu sintaksemaning leksik bazasini insoning tashqi sifati, ko`rinishini tashkil qiladi. 2. He missed the snow without being aware of it. 3...Surely you can afford to do this for me without feeling too bad. (Dreiser). Bu misollardagi without predlogi birikmalarda negativ kolitativ stativ sintaksema mavjud. Bu sintaksemaning leksik ba`zasini insonning ruhiy va jismoniy holatini belgilovchi sifatlar tashkil qiladi. 54

Ikkinchi bob xulosasi. Mazkur malakaviy bitiruv ishning ikkinchi bobida without predlogli birikmalarining sintaktik – semantik xususiyatlari o`rganildi. Without predlogli birikmalarining sintaktik – semantik belgilarini hisobga olgan holda, uchta yirik sintaksema guruhlariga bo`lib o`rganildi: 1. Substansional negativ sintaksemalar. 2. Protsessual negtaiv sintaksemalar. 3. Kvalifikativ negativ sintaksemalar. 1. Substansioonal negativ sintaksemalar, asosan “without + ot” li va “without + olmosh” li birikmalarda mavjud bo`lib, ularning sintaktik – semantic belgilari 20 ta substansional sintaksemalarni ifodalashga xizmat qildi. Ular 7 ta negativ komitativ (ular ichida – aktiv, stativ, kvalitativ, agentive, ob`ekt, носитиль состяния bor ), 4 ta negativ konditisional (ular ichida – aktiv, stativ, kvalitativ bor), 3 ta negativ ekzistensial (ular ichida – konditsional, kauzal bor), 1 ta negativ kvalitativ, 2 ta negativ indifenit, negativ sotsiativ, negativ instrumental, negativ kauzal sintaksemalar aniqlandi. 2. Protsessual negativ sitaksemalar asosan, “without + gerundiy” li birikmalarda uchrashi aniqlandi. Ularning sintaktik – semantik belgilari 11 ta protsetssual negativ sitaksemalarda xizmat qilishi aniqlandi. Ular 4 ta negativ kolitativ, 3 ta negativ konditsional, 4 ta negativ kontsessiv sitaksemalardan iborat. Bu bu sintaksemalarni ifodalovchi predlogli birikmalar quyidagi tuzilishga ega. Without + being + verb (P 2) Without + having + to Verb (Inf) Without + seeming + to Verb (Inf) Without + appearing + to Verb (Inf). 3. Kvalifikativ negativ sintaksemalar asosan, “without + gerundiy (yordamchi fe`llari) + sifat” dan iborat birikmalarda mavjud bo`ldi. Ularning 55

negativ komitativ kvalitativ (eithout + being + adjective) va negativ kolitativ stativ (without + being, (feeling, geeting) + Adj) sintaksemalarga bo`linishi misollarda o`rganilib chiqildi. 56

Umumiy xulosa Ushbu bitiruv malkaviy ish hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “without”predlogli birikmalarining sintaktik va sintaktik – semantik tahliliga bag`ishlangan bo`lib, bu ish uchta qisimga bo`lib o`rganildi: kirish qismi va ikkita bo`limga. Kirish qismning o`zi ikki qisimga bo`lib o`rganiladi. Biinchi qisimda bitiruv malakaviy ishining nazariy asoslari sharhlab berildi, ya`ni bitiruv malakvaiy ish uchun ushbu mavzuni tanlashdan maqsad, mavzuning bugungi kundagi dolzarblik darajasi, ishning o`z maqsadiga erishish uchun o`z oldiga qo`ygan vazifalari va ishning nazariy hamda amaliy ahamiyati haqida ma`lumotlar berildi. Kirish qismining ikkinchi qismida hozirgi zamon ingliz tili grammatikasida predloglar va ularning tutgan o`rni haqida olimlar fikriga tayangan holda mulohazalar yuritildi. Bitiruv malakaviy ishda tanlangan mavzu ustida, asosiy qism sifatida, ikkita bo`limda ish olib borildi. Birinchi bobida “without” predlogining gapda boshqa bo`laklar bilan aloqasi o`rganildi. “Without” predlogli birikmalar to`rtta qismga, ya`ni “without+ot”li, “without+olmosh”li, “without+gerundiy”li, “without+aniqlovchi”li birikmalarga фокфешдши o`rganildi. Bu bobda ushbu birikmalarga asosan, sintaktik belgilarini hisobga olgan holda, gapning komponenti sifatida murojat qilindi va bu komponentlarning gapdagi sintaktik aloqalari va pozisiyasi aniqlandi. Ilmiy izlanishlar mobaynida turli asarlardan misollar to`plandi va bu misollar ustida olib borilga Grammatik eksperimantlar natijasida ushbu “without” predlogli birikmalarning gapdagi boshqa komponentlar bilan sintaktik aloqalari va gapdagi pozisiyasi to`g`risida quyidagi xulosalarga kelindi. “Without” predlogli birikmalar gap tarkibida subordinativ, yadroviy predikativ, noyadraviy predikativ, koordinativ aloqada bo`lishi aniqlandi. Ularning gapdagi pozisiyasi esa tobe component, yadroviy predikasiya etuvchi component 57

uyushgan tobe component sifatidaligi gapning yunksion va component modeli orqali aniqlandi. 4. Subordinativa aloqa, tobe komponentga misol: 1 2 (3) 3 They walked without hats JM: 1 2 3 CM: NP1. NP2. D . 5. Yadroviy predikativ aloqa, yadroviy predikativ etuvchi komponentga misol: 1 2 (3) (3) 3 His face was without expression (Winspear). JM: 1 2 3 CM: D.NP1. NP2. 6. Koordinativ aloqa, uyushgan tobe komponentga misol: 1 (2) 2 (3) 3 4 5 2. People cannot live witnout food and drink. JM: 1 2 3 4 5 CM: NP1. NP2. D1. Ind. D2 58

Ikkinchi bobida without predlogli birikmalarining sintaktik – semantik xususiyatlari o`rganildi. Without predlogli birikmalarining sintaktik – semantik belgilarini hisobga olgan holda, uchta yirik sintaksema guruhlariga bo`lib o`rganildi: 4. Substansional negativ sintaksemalar. 5. Protsessual negtaiv sintaksemalar. 6. Kvalifikativ negativ sintaksemalar. 1. Substansioonal negativ sintaksemalar, asosan “without + ot” li va “without + olmosh” li birikmalarda mavjud bo`lib, ularning sintaktik – semantic belgilari 20 ta substansional sintaksemalarni ifodalashga xizmat qildi. Ular 7 ta negativ komitativ (ular ichida – aktiv, stativ, kvalitativ, agentive, ob`ekt, носитиль состяния bor ), 4 ta negativ konditisional (ular ichida – aktiv, stativ, kvalitativ bor), 3 ta negativ ekzistensial (ular ichida – konditsional, kauzal bor), 1 ta negativ kvalitativ, 2 ta negativ indifenit, negativ sotsiativ, negativ instrumental, negativ kauzal sintaksemalar aniqlandi. 2. Protsessual negativ sitaksemalar asosan, “without + gerundiy” li birikmalarda uchrashi aniqlandi. Ularning sintaktik – semantik belgilari 11 ta protsetssual negativ sitaksemalarda xizmat qilishi aniqlandi. Ular 4 ta negativ kolitativ, 3 ta negativ konditsional, 4 ta negativ kontsessiv sitaksemalardan iborat. Bu bu sintaksemalarni ifodalovchi predlogli birikmalar quyidagi tuzilishga ega. Without + being + verb (P 2) Without + having + to Verb (Inf) Without + seeming + to Verb (Inf) Without + appearing + to Verb (Inf). 3. Kvalifikativ negativ sintaksemalar asosan, “without + gerundiy (yordamchi fe`llari) + sifat” dan iborat birikmalarda mavjud bo`ldi. Ularning negativ komitativ kvalitativ (eithout + being + adjective) va negativ kolitativ stativ 59

(without + being, (feeling, geeting) + Adj) sintaksemalarga bo`linishi misollarda o`rganilib chiqildi. Xulosa qismida esa, bitiruv malakviy ishi ustida xulosaviy fikrlar jamlanib, ish mobaynida foydalanilgan, ilmiy badiiy va eksiklopedik adabiyotlar haqida, qo`llanilgan qisqartma va belgilar haqida ma`lumotlar berildi. Ilmiy izlanishlar mobaynida ko`pgina ingliz adiblari Fenimor Kuper, Ernest Xemingvey, Jonatan Svift kabi asarlardan misollar to`plandi va samarali foydalanildi. 60

Ilova – 1 Substansional negativ sintaksemalar: № Sintaksemalar Misollar 1. Negativ komitativ Life without housework is bliss (A (IV) 234) 2. Negativ komitativ aktiv Denny smiled without reply 3. Negativ komitativ stativ She looked without embarrassment 4. Negativ komitativ kvalitativ She couldn`t face life without the terrible strength of the weak. 5. Negativ komitativ agentiv …..yet she had managed the plantation without men to help her. 6. Negativ komitativ ob`ekt The town was captured without a shot being fired. 7. Negativ komitativ shart – sharitga tegishli носитель состояния …..she could do it at home without the world knowing. 8. Negativ instrumental I drew it without a ruler. 9. Negativ sotsiativ You will never get to England without friends. 10. Negativ kauzal He looked strange and storklike without a coat for not having a coat. 11. Negativ konditsional …..the book would not have been possible without Frank Eleazer, who… 12. Negativ ekzistensional But there`s a green hill far away, without a city wall. 13. Negativ kvalitativ Her face was without expression. 14. Negativ indefinit Fanny went out the front door without anybody seeing him leave. 61

15. Negativ indefinite ekzistensial It was full enough at the best of times – without visitors – without anyone on it. 62

Ilova – 2 Protsessual negativ sintaksemalar: № Sintaksemalar Misollar 1. Negativ komitativ aktiv To Harper he mode a silent bow, without lifting his eyes from the carpet. (FCS 51) 2. Negativ komitativ aktiv yo`naltirilgan If he didn`t guess it without being told, he`ll never know anything about you…. 3. Negativ komitativ aktiv modal She took the photograph and, without daring to look again, withdrew it from its frame… 4. Negativ komitativ stativ ….he never told a lie, without suffering from remorse. 5. Negativ konditsional I could not walk round the deck without his joining me 6. Negativ konditsional stativ She could not let him go away, perhaps forever, without knowing whether he still loved her. 7. Negativ konditsional ekzistensial Oh, you mustn`t leave Monte Carlo without having been there. 8. Negativ kontsessiv Without being asked he began to recite it. 9. Negativ kontsessiv aktiv modal The purple eyes watched me without seeming to. 63

Ilova – 3 Kvalifikativ negativ sintaksemalar: № Sintaksemalar Misollar 1. Negativ komitativ kvalitativ It (his face) was agreeable without being handsome. 2. Negativ komitativ stativ He missed the snow without being aware of it. 64

Ilova – 4 65

FOYDALANILGAN ILMIY ADABIYOTLAR 1. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent “Ma`naviyat” 2008 yil. 2. I.A.Karimov “Mamlakatimizni Modernizatsiya qilish va kuchli fiqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir”.Xalq so`zi ro`znomasi 2010 yil 28 – yanvar. 3. I.A.Karimov “Asosiy vazifamiz vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir”.O`zbekiston ovozi ro`znomasi 2010 yil 30 – yanvar. 4. Barxudarov L . S . “Структура простого предложение соврKенного английского языка”. М. «Вышая школа» 1966. 5. Beldiyeva Z “English grammar” 1993. 6. Blok M . E . A cours of Theoritical “ English grammar ” « Вышая школа » 1952. 7. Bo `ronov Z, Bo`ronova M, “O`qituvchi” Toshkent 1978. 8. Egambverdiyev S “ C интак c ические и синтаксико – сKантические характеристики сочетаний с предлогом соврKенной английском языке”. 9. Ganshina M.A. Василевская Н . М . “English grammar” М 1964. 10. Gruzilina A.T. Toshboyeva I.K. “English grammar” 1973. 11. Ilish B . A . Строй соврKенного английского языка. Вишкек 2002. 12. Kachalova E.E. Azrailovich 9-19 betlar. 13. Kaushanskaya B . T . Ковтер . Р Кожевникова О . Н . A grammar of English. 14. Krilov I . «Английская грамматика для вс:» М 1983. 15. Muxin A . M . СинтаксKный анализ и проблKа языка. Наука Л. 1982. 16. Muxin A . M . Лингвистик анализы М 1983. 17. Пер:одные лексKы и факты синтаксKы с предлогом в соврKенном Англом языке. М 1978. 18. Peshkovskiy Ali Русский синтаксис в «Научная» освежение 7 е изд. М 1956. 19. Qiyomov R . "Лексические и синтаксические анализ сочетания с предлогами after и before в соврKенном английском языке". 66

20. Raymond Murphy “English grammar in use” 99-109 betlar 21. Reyman E . A . «Английский» предлогизначения и функцили Л наука 1982. 22. Smirnitskiy A . I . Синтаксис английского языка. М 1957. 23. Zorova A . E . “Моделные глаголы в английском языке” 1-11 betlar . 24. Choriyev “Ingliz tili grammatikasi” 3-15 betlar. 25. Shteling A . “Грамматика английского языка” Изд. «Вышая школа» М. 1973. 26. Синтакселеньей анализ и проблKа уровней языка. А.М.Мухин. Ленинград – 1980. 27. К.Н.Каролова, Е.Е.Израилович «Практическая грамматика английского языка» Бишкек, 1990. 28. Абрамкина , Москва , 1966 « English for University students » . 29. Аракин В.Д. для IV курса «Практический курс английского языка». 30. Аракин В.Д. для IV курса «Практический курс английского языка». 31. Мамуров.К «Сочетания предлог « without » с существительным, местоимениK или герундиям в соврKенном английском языка» Ленинград – 1987. 32. T . Bo ` ronov , X . Imsatullayev , U . Hoshimov , “ Ingliz tili grammatikasi ” Toshkent - 1974. 67

Foydalanilgan badiiy adabiyotlar va ularning qisqartmasi. 1. FCS – Feminor Cooper “Spy”. 2. EHF – Ernest Hemingway “farewell to Arms”. 3. USS – V.Serrailin “The Silver sword” M. – 1964. 4. A ( III ) – Аракин В.Д. «Практический курс английского языка» III – kurs . 5. A ( IV ) – Аракин В.Д. «Практический курс английского языка» IV – kurs . 6. TBT - Tom Wolf “The Bonfire of the vanitiej” London 1993 7. GTS – Jhonathan Swift “Gilliver`s travels” Moscow 1973 8. JGL – John galsworthy “To Let” Moscow 1952 68

F o y d a l a n i l g a n l u g ` a t l a r 1) A.H.Hornby, A.S. Catenly, E.V. and wakefild “The advanced English: 1959, 1963 y. 2) Box K. “Adiomatic English” 1956 y. 3) C.B.American college “Dictionary Edited by C.L.Barnhart” new York 1960 y. 4) English – Russian and Russian – English dictionary Edited by O.S. Ahmemeva and Elirabett. A.M.Willson. 5) Inglizcha – ruscha – o`zbekcha lug`at I.Avlaev. O.S.Ahmanova and Elirabeth. 6) Русско – ўзбекский словарь «издательство» o`qituvchi Toshkent 1972 y. 7) Oxford “Advanced student`s dictionary”. 8) L.Horby “Axborot advanced leaner`s dictionary” 1998 y. 9) Ахманова О.С. «Словарь лингвистических терминов» Москва «Советская энциклопедия» - 1966. 10) Большой англо – русский словарь И.Т.Гальперин ( в 2 – х томах). 11) K.M. Karamatova “Proverbs” Toshkent 2000 69

Qisqartma va belgilar. NP 1 Nuclear Predicated – 1 component NP 2 Nuclear Predicated – 2 component D Dependent component I Independent component Yadroviy predikativ aloqa Subordinativ aloqa Kordinativ aloqa Transformatsiya Transformatsiya natijasiz 70

O'xshashlar

“Hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “for” predlogli birikmalarning sintaktik va sintaktik- semantik tahlili”

Hozirgi zamon ingliz tili gaplari strukturasida “s” qo`shimchali so`zlar

Hozirgi zamon ingliz tili strukturasida otlarda son kategoriyasi

Hozirgi zamon ingliz tilida predlogli birikmalarning sintaktik-semantik tahlili

Hozirgi zamon ingliz tilida “without predlogli birikmalarni компонент ва - синтаксем таҳлили