- Bosh sahifa
- Diplom ishlar
- Ingliz tili
- Dzyudo bilan shug‘ullanuvchi yuqori malakali qizlarning taktik mahoratini takomillashtirish uslubiyoti
Dzyudo bilan shug‘ullanuvchi yuqori malakali qizlarning taktik mahoratini takomillashtirish uslubiyoti
Yuklangan vaqt:
29.06.2021
![KIRISH Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasida mustaqillikning dastlabki kunlaridananoq halq farovonligini oshirish, mamlakatni iqtisodiy–ijtimoiy va madaniy rivojlantirish hamda boshqa davlatlar bilan teng huquqli aloqalarni yaxshilashga katta e’tibor karatilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev va Respublika Xukumatining tashabbusi bilan sportga, jumladan sport kurashi turlariga aloxida katta e’tibor qaratilmoqda [1,2,3,4,5,6]. Ayniqsa, jamiyatda sog‘lom turmush tarzi tamoillarini shakllantirish, millat genofondini asrash, barkamol avlodni tarbiyalash borasida jismoniy tarbiya va sportning rolini oshirishga katta e’tibor berib kelinmokda. Ma’lumki, O‘zbekiston sportchilari xalqaro maydonga mustaqil chiqish va o‘z imkoniyatlarini namoyon etish xuquqiga va jahon maydonlarida bo‘ladigan musobaqalarda mustaqil qatnasha boshladi. O‘zbekiston Respublikasida xotin-qizlar sportini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Dzyudochi qizlarga to‘g‘ri mashg‘ulot jarayonlarini olib borish uchun sportchi qizlarning fiziologik xususiyatlarini xisobga olgan xolda, axloqiy- irodaviy, texnik-taktik va jismoniy tayyorgarligiga alohida e’tibor qaratish kerak [8]. O‘zbekiston terma jamolarining halqaro sport maydoniga chiqishi shuningdek halqaro sport raqobatining kuchayishi sportchilarni xususan malakali dzyudochi qizlarni tayyorlash uslubiyatlarini samaradorligini oshirishni talab kiladi. O‘zbekiston dzyudochi qizlari Olimpiya o‘yinlari va jahon sport maydonlarida muhim g‘alabalarni qo‘lga kiritib kelmoqda. Lekin erishilgan g‘alabalarni yanada mustahkamlash uchun mashg‘ulot jarayonini kelgusida ham takomillashtirish lozim [11,12]. Malakali dzyudochi qizlarning taktik mahoratini takomillashtirish jarayonini nazorat qilish bugungi kun dolzarb mavzularidan biridir.](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-3.png)
![I BOB. DZYUDODA O‘QUV MASHG‘ULOT YUKLAMALARINI REJALASHTIRISH VA NAZORAT QILISH MUAMMOLARI 1.1. Dzyudoda tayyorgarlik jarayonining xususiyatlari Yuklamalarni meyorlash dzyudochilarda yuklamalar tuzilmasini tayyorlash uslubiyatini markaziy bo‘limlar qatoriga kiradi. Mashg‘ulot yuklamalarini rejalashtirish va nazorat qilish muommolari sportda yuqori natijalar ko‘rsatish bo‘yicha shu soxa mutaxassislari, olim-pedagoglari, shuningdek yetakchi amalyotchi-murabbiylarning diqqat markazida turadi. A.S.Xomenkovning [8] fikricha, hozirgi bosqichda katta sportdagi eng asosiy yo‘nalish jahonda sportning dinamik rivojlanishiga tezda javob qaytara olishga qodir bo‘lgan ttashkiliy tuzilmalar va xizmatlarni yaratish, mashg‘ulot hamda musobaqa jarayonlarini yangi texnologiyalar bilan ta’minlash, sportchilar, murabbiylar, olimlar, xizmatchi xodimlar, rahbarlar hamda butun tashkilotlar faoliyatini samarali rag‘batlantirish hisoblanadi. Hozirgi kunda eng muhim uslubiy tamoyillar qatoriga shu bilan birga quyidagilar kiradi. - tayyorgarlik tizimining dinamikaliligi. U moslashuvchan rejalashtirishda sport mahoratining rivojlanish yo‘nalishi, qoidalarining o‘zgarishi, halqaro kalendar va x.k.larni muntazam o‘rganish hamda hisobga olish asosida dasturlarga tezkor tuzatishlar kiritishni belgilab beradi. - yillik siklda tayyorgarlik bosqichiga bog‘liq holda vositalar, uslublar va yuklamalarni oqilona taqsimlash mashg‘ulot va musobaqa jarayonlarini muhim darajada individuallashtirishga, shu sababdan turli xil muqobil yondashishlarni rag‘batlantirish. Rejalashtirish – tezkor, joriy va istiqbolli rejalashtirishga bo‘linadi.(Abdiyev A.N., Verxoshinskiy V.Y.) [12]. Rejalashtirish tizimini tashkil qilishning ikki tomondan ko‘rib chiqish mumkin. Birinchisi, eng yangi nazariy va amaliy tadqiqotlar, shu qatorda hozirgi 6](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-6.png)
![Mashg‘ulot jarayonida uchta davr- tayyorgarlik, musobaqa, o‘tish davrlari ajratiladi. Tayyorgarlik davrida mashg‘ulotlar faol dam olishdan shiddatli maxsus ishga, jismoniy sifatlarni keyinchalik ham rivojlantirishga, dzyudo texnikasi va taktikasini egallash, hamda takomillashtirishga asta-sekin o‘tishni ta’minlashga qaratilgan. Bu davrda sportchilarning oldinda turgan musobaqa davrida muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun mustaxkam poydevor yaratish lozim. Tayyorgarlik davrining asosiy vazifalari organizmning funksional imkoniyatlarini oshirish umumiy jismoniy tayyorgarlikni yaxshilash, hamda takomillashtirish, ularni amalga oshirishda kamchiliklarni bartaraf etish, irodaviy va ma’naviy sifatlarni tarbiyalashdan iborat. N.D. Grayevskaya [8] va boshqalarning tadqiqotlari natajalari. Favqulotdagi vaziyatlarda sportchilar organizmining funksional imkoniyatlari o‘lchamlari patologik ko‘rinishlarisiz yuqori talablarga moslashish malakarini aniqlashga imkon beradi. Biroq yuklamalar va dam olishning tayyorgarlik mikro hamda makrotsikllarida taqsimlash turli jismoniy sifatlarni rivojlantirish va ularni aniqlash uslublarini takomillashtirish masalalari chuqur individuallashtirilgan hamda kasbga yunaltirilgan. Shu jihatdan turli tayyorgarlik bosqichlarida yuklamalarni meyorlash vazifalarini hal etish katta axamiyatga ega. Birinchi kun katta yuklamali mashgulotlar o‘tkaziladi, ikkinchi kun mashg‘ulot xuddi o‘sha yunalishda, lekin shiddati kichik hajmda bo‘ladi. Bu oqsil sarflanishning kuchayishiga olib keladi va kuchli mashq qildirish ta’sirini ko‘rsatadi. Ketma- ket uchinchi mashg‘ulotda, hattoki agar katta hajmda, lekin sust shiddatda yuklama qo‘llanilsa xam, oqsil sintzi anabolizm boshlanib ketadi. Shunday qilib, mashg‘ulot yuklamalarini rejalashtirish va nazorat qilishni takomillashtirishdagi yunalishlarning tahlili har bir mashqning yuklama qiymatini hisobga olishni, sportchilar organizmining moslashishini, moslashish jarayonlarini tezlashtirish maqsadida yuklamani tashkil qilishni talab etadi. 9](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-9.png)
![A. A. Shipelev va V. P. Klimin [12] ishlarida har bir mashg‘ulot uchun yuklamalarning taxminiy tuzilmasi, mikrotsikllar uchun yuklamalar o‘lchami darajasi, hamda ularning umumiy yunalishi ayniksa, ixtisoslashganligi va koordinatsion murakkabligi bo‘yicha meyorlarni yanada qismlarga bo‘lib aniqlashni talab qiladi. Yuklamalarni qo‘yidagi parametrlar hajmi va shiddati ixtisoslashganligi hamda koordinatsion murakkabligi e’tiborga olmasdan meyorlashga o‘rinib ko‘rilgan. Bu borada F.M. Pulatov va N.A. Kerimov larning - ishi katta a h amiyatga ega. Unda sambochilar koordinatsion qobiliyatlarini baxolash uchun koordinatsion murakkablikning 3 ta darajasini hisobga olgan holda texnik- taktik harakatlarni baholash tizimi keltirilgan, ya’ni 1- daraja- TTH yuqori bo‘lmagan tezlikda va raqib qarshiligisiz bajariladi. 2- daraja –TTH yuqori tezlikda bajariladi. 3- daraja- TTH raqibning faol qarshilik ko‘rsatishi sharoitlarida bajariladi. 1.2. Sport kurashi turlarida joriy va bosqichli nazorat tashkil etish muammolari G.S. Tumanyan, [8] shu qatorda xozirgi zamon MF ning aniqlangan hususiyatlari va avvalgi shakllantirish bilan bog‘liq. Ikkinchi tamoni bu aslida rejalashtirishni maksimal darajada individuallashtirishdir. U nazariy modeldan chetga chiqish zaruriyati hamda imkonini belgilab beradi. Y.V. Verxoshanskiyning [11] ta’kidlashicha, mashg‘ulot jarayonini rejalashtirish va dasturlashda, ayniqsa, musobaqa davrida sportchilarning psixik yuklamalarga bo‘lgan moslashish jarayonlari qonuniyatlariga Tumanyanning ta’kidlashicha, mashg‘ulot jarayonini rejalashtirish birinchi navbatda bir-biriga bog‘liq bo‘lgan kompleks maqsadlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadigan rejalar tizimini tashkil qilishdan iboratdir. Rejalashtirish sikllarni rejalashtirishda ko‘zga tashlangan kamchiliklar asosida tayyorgarlikning model dasturini tizimini tashkil qilishni ikki tomondan 10](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-10.png)
![ko‘rib chiqish mumkin. Birinchisi, eng yangi nazariy va amaliy tadkikotlartayanish psixik holat- yuklama-reaksiya- tiklanish kabi uzaro bog‘liqlikni hisobga olish va aytib o‘tilgan bog‘liqlik asosida yuklamalarni tuzatishni amalga oshirgan holda asosiy strategik chizikdan borishga suzsiz amal qilish lozim. M.A. SHestakovning [12] fikricha, spotchilar texnik tayyorgarligida kompyuter orqali modellashtirishdan foydalanish uchun mashg‘ulot maqsadlari, mezonlari, sportchilar organizmining tuzilishi va rivojlanishidagi uning vazifalari, qonuniyatlari to‘g‘risidagi ma’lumoilarni hisobga olgan holda mashg‘ulotning tegishli rejalarini tuzish usuliyatini ishlab chiqish zarur. Mikrotsikllar asosida mashg‘ulot jarayonini tashkil etish uni tayyorgarlik davri yoki bosqichining asosiy vazifasiga muvofiq tizimlashtirish, trinirovka yuklamalari va musobaqa faoliyatining optimal dinamikasining turli tayyorgarlik vositalari va uslublariining maqsadli uygunlashuvi, pedagogik ta’sir omillari hamda tiklash tadbirlari urtasidagi muvofiklikni taminlashga, turli sifatlar va qobiliyatlarni rivojlvntirishda zarur izchillikka erishishga imkon yaratadi. Mikrotsikllarning umumiy tuzilmasi barqarorligi ularning mazmunini muntazam takomillashtirib borishga, ta’sirchan nazorat o‘rnatishga hamda S.M. Vaytsexovskiy taklif etgan ilgarilovchi rejalashtirish tamoyilini amalda yuzaga chiqarishga yordam beradi. Ushbu tamoyilga binoan joriy maakrotsiklning mikrotsikllari va mezotsikllaridagi trenirofka natijalari darxol navbatdagi makrotsiklning shunga uxshash tuzilmalari dasturini rejalashtirish uchun qo‘llaniladi. Sport amaliyotida mashg‘ulot mikrotsikli daganda bir necha kun davomida o‘tkaziladigan va mazkur tayyorgarlik bosqichi vazifalarini kompleks hal etishni taminlaydigan mashg‘ulotlar seriyasi tushiniladi. F.A. Kerimov ta’kidlashicha sport mashg‘ulotining maqsadi bu mazkur sportchi uchun mumkin qadar maksimal darajada texnik-taktik jismoniy va ruxiy tayyorgarlikka erishish hamda musobaqa faoliyatida yuqori natijalarni ko‘rsatishdir. 11](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-11.png)
![Mashg‘ulot yuklamalari tuzilmasi sportchilar tayyorlash uslubiyatining markaziy bo‘limlari qatoriga kiradi. Godik M.A. fikricha, yuklamaning umumiy hajmi dinamikasi uchun xos bo‘lgan yunalishlarini bilish bilan cheklanish yaramaydi. Yuklamalarning umumiy tavsiflaridan turli hajmlarni aniq va batafsil ochib berishga o‘tish lozim. Mashg‘ulot yuklamalari tizimi muayyan ixtisoslik uchun hos bo‘lgan maxsus sifatlarning rivojlanishini ta’minlashi zarur. M.A.Godik [17] o‘z ishlarida yuklamaning umumiy tavsiflari ihtisoslashganligi yunalishi hajmi va koordinatsion murakkabligini asoslab bargan hamda yuklamani nazorat qilish uslublarini ishlab chiqqan. Biroq yillik tayyorgarlik sikli bosqichlarida yuklamalarning umumiy hajmlarini rejalashtirish uslubiyatini tavsiflarga bulib ko‘rsatmagan. L.R.Ayrapetyansning ma’lumotiga ko‘ra turli sprt o‘yinlarida yuklamalarni meyorlash mezonlari turli xilligi sababli yuklamalarning yillik va ko‘p yillik dinamikasini ayniksa ixtisoslashganligi hamda koordinatsion murakkabligi bo‘yicha aniqlash va shuning asosida dinamikaning optimal variantini tanlash imkoniyati yo‘q. Sportchilarning holat rivojlanishini boshqarish uchun birinchi navbatda yuklamaning turli omillari hajmi shiddati maksimal kuchlanishi startlar soni va h.k va sport yuklamalari o‘rtasida qanday bog‘liqliq bo‘lishini bilish lozim. L.P. Matveyev [18] yuklamalarni rejalashtirish davomida sportchilarning uch xildagi holatini ajratishni tavsiya etadi. Bosqichdagi holat – nisbatan uzoq vaqt – hafta va oylar damida saqlanib turadi kundaliq holat – ayrim mashqlar ta’sirida o‘zgaradi va tez o‘tib ketadi. Bu holatlarni baholash mashg‘ulotlari mikrotsikllari va bosqichlarining yunalishi tuzilish xususiyatini to‘g‘ri aniqlashga imkon yaratadi. Musobaqa faoliyatida mashg‘ulot vositalari va tuzilmalarini tanlashi hamda yuklamalarni rejalashtirish aniqlab beradi. Biroq yuklamalarni meyorlash zarurligi to‘g‘risidagi takliflar amalga oshirilmay qolmoqda. 12](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-12.png)
![Musobaqa faoliyati tuzilmalarini sportchilar organizmining funksional imkoniyatlari bilan musobaqa faoliyati ko‘rsatkichlari bilan birga sportchilar mashqlanganligi tuzilmasining aniq son ifodasi bilan bog‘langanda mashg‘ulot jarayonini oqilona tuzish mumkin bo‘ladi. F.A.Kerimov [12] ta’kidlaydiki dzyudochilar mashg‘ulotiga nisbatan umumiy va maxsus tayyorgarlik birligi tamoyili umumiy hamda maxsus tayyorgarlikning o‘zaro bog‘liqligini nazarda tutadi. Bunda ko‘p yillik sport mashg‘ulotining birinchi bosqichlarida umumiy tayyorgarlik yetakchi o‘rin egallaydi. Umumiy tayyorgarlik organizm funksional imkoniyatlarining ma’lum bir poydevorini hamda harakat malakali va ko‘nikmalari zahirasini yaratadi. Mashg‘ulotning boshlang‘ich bosqichlarida akrobatika mashqlarini yaxshi o‘zlashtirgan dzyudochilar kelgusida dzyudoning murakkab texnik-taktik harakatlarini muvaffaqiyatli egallaydilar. L.P.Matveyev [17] ta’kidlaydiki, mashg‘ulot yuklamani boshqarish uning optimal hajmi va shiddatini ta’minlash demakdir. Yuklamani optimallashtirish muammosi ko‘p jihatdan uning jismoniy mashqlar shiddatini meyorlash harakatlarini bevosita va bilvosita boshkarish usuliyati orqali amalga oshiriladi. Bevosita boshqarish usullariga takrorlashlar soni tezlik qo‘llaniladigan tashqi og‘irliklar o‘lchamlari va boshqa parametrlar to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarni so‘z orqali tushuntirish kiradi. Bilvosita boshqarish uslublariga tashqi sharoitlarni o‘zgartirish kiradi. Masalan qum yoki opelka yotqizilgan yulkadan yugurish tekis yulkadan yugurish musobaqa usuliyatini kiritish va h.k. Maxsus adbiyotlarda amaliy sifatlar qatoriga harakat faoliyati va uning darajasi mexanik va biomexanik kuchlar qarshiligini yenga oladigan harakat faoliyatiga qarshilik qiladigan mushak zo‘riqishiga ega bo‘lgan qobilyat tushiniladi hamda u kuch imkoniyati degan ibora bilan ifodalanib kelinadi. Dzyudochining jismoniy tayyorgarligi sport mashg‘ulotining muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi va jismoniy sifatlar –kuch chidamlilik egiluvchanlik chaqqonlik va tezkorlikni rivojlantirishga qaratilgan jarayondir. 13](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-13.png)
![bellashuvlari bajaraladi va h.k. Mana shu hamma mashqlar energiya ta’minotining u yoki bu mexanizmlarini rivojlantirish imkonini ta’minlaydi dzyudochining mashqlanganligiga kompleks holda ta’sir ko‘rsatadi hamda bir vaqtning o‘zida uning jismoniy va texnik- taktik tayyorgarligini oshiradi. 1.3. Dzyudoda joriy va bosqichli nazorat muammolarini yechish yo’llari V.A Nikulichevning fikriga ko‘ra dzyudoda joriy va qayta mo‘ljal olish yoki bosqichma bosqich nazoratga e’tibor qaratish lozim. Joriy nazoratda sportchi tayyorgarligining turli tomonlarini tavsiflovchi, yuklamaning sifat ko‘rsatkichlari asosiy hisoblanadi. Bir qator mualliflar [11] boshqarishning asosi bosqichli, joriy va operativ boshqarish va nazorat metodlarini ishlab chiqarishdan iborat deb hisoblaydilar. Bu holatda boshqarishning asrsi mashg‘ulotning o‘z muddatidagi, kechiktirilgan va kumulyativ samaralarini baholash asosida sportchi harakatlarini muovfiqlashtirish hisoblanadi. V.N Platonov ham sportchilarning bosqichli joriy va operativ holatini boshvarishning zarurliginin ta’kidlaydi. Sport mashg‘ulotlarini boshqarishning samaradorligi mashg‘ulot qilganlik strukturasining aniq miqdoriy ifodalanishiniga va u yoki bu sport turining konkret fani uchun harakterili bo‘lgan MFga bog‘liq deb xisoblaydi. Buning uchun, muallif, avvaliga sport mahoratining ma’lum bosqichida mo‘ljal sifatida tanlab olinadigan mashg‘ulot qilganlik va MF modelini belgilab olishni keyin konkret sportchining funksional imkoniyailarini baxolashni taklif qiladi. Bunda muallif sportchining individual ma’lumotlarini model ma’lumotlari bilan taqqoslashni va ishda yo‘nalishni va zarur samaraga erishish yo‘llarini aniqlab olishni nazarda tutadi. Bir necha mualliflarning taxminiga ko‘ra, sportchining mashg‘ulot jarayonida doimiy o‘zgarib turadigan holatini muntazam baholab borish yo‘lga 15](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-15.png)
![ko‘yilmagandagina boshqarish samarasiz bo‘lishi mumkin. Bunday baholash nazorat vositalari va usullari orqali amalga oshiriladi. A.A.Novikov [17] va boshqalarning fikricha pedagogik nazorat kuyidagilardan tashkil topish zarur: - sportchining o‘zini xis qilishi,mashg‘ulotlarga munosabati,kayfiyati va x.klar bilan tavsiflanadigan murabbiy pedagogik kuzatuvi; - mashg‘ulot yuklamalarini bajarganlik to‘g‘risidagi ma’lumot; - muddatdan oldingi mashg‘ulot samaralari to‘g‘risidagi ma’lumot. Bir necha muallif shuni xabar qiladiki malakali sportchining tayyorgarligini boshqarish uchun sport ish layoqatining diagnostikasi uchun mashg‘ulot yuklamalarini tahlil qilishni umumlashtirish lozim. Amaliyotda raqibning qarshilik ko‘rsatish darajasi va xususiyati va xklar xisobga olinmaydi. G.S Tumanyan taktikani o‘rganish va takomillashtirish uchun taktik vositalarning turli hilligini ta’kidlaydi, kuyidagi metodlar va metodologik shartlardan foydalanishni taklif qiladi: takrorlanadigan sharoitlar, sharoitlarning har xil shaklda bo‘lishi, ko‘rgazmali, og‘zaki, qismlar bo‘yicha (qismlarga ajratish). L. R. Ayrapetyansning ta’kidlashicha, sport nazaryasida musobaqa va mashg‘ulot yuklamalarini meyorlash hamda nazorat qilish mezonlarini tushinishda jiddiy ziddiyatlar mavjud. Ixtisoslashganlik va murakkablik kabi umumiy tavsiflarning mazmuni yetarlicha to‘liq asoslab berilmagan hamda shuning asosida ular dinamikasining optimal variantlarini tanlash isbotlangan. Bu esa MF tuzilmasi va mashg‘ulot tuzilmalarining ixtisoslashganligi, murakkabligi hamda yunalishiga bog‘liqliligi to‘g‘risida yetarlicha asoslangan tushunchalarning yuqligiga olib keladi. A.A. Novikov, [17] yakkakurash turlarida qo‘yidagi nazorat tizimini tashkil etishni taklif qiladilar. Musobaqa faoliyatini tekshirish MFT, bosqichli kopmleks tekshirish BKT, va kundalik, joriy tekshirish JT. 16](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-16.png)
![F.P. Suslov [12] va O.P. Yushkov yuqori malakali sportchilarning yillik siklidagi mashg‘ulot jarayonini qo‘yilgan maqsaddan asosiy gurux sportchilarining MF, MJT hususiyatlari va shaxsiy sifatlaridan kelib chiqgan holda tashkil qilishni taklif etadilar. A.A. SHepilov va V.P. Klimin chidamlilikni dzyudochilarning eng muxim sifatlari deb hisoblaydilar. Ham mashg‘ulot, ham musobaqa jarayoni natijalari chidamlilikga bog‘liq ekanligini ta’kidlaydilar, toliqishning fiziologik mexanizmlarini keltiradilar. A.A. Petrunev sport kurashida rejalashtirish uchun qo‘yidagi qonunlarni kiritadi. - umumiy jismoniy tayyorgarlik UJT va TTT bilan bog‘liq bo‘lgan oraliqdagi vazifalarni hal etishda tayyorgarlik bosqichlarining ketma-ketligi va ularning bir vaqtning o‘zida tugaganligi. -malakali sportchilarni tayyorlashda, ayniksa zarbdor mikrotsikllardabir tomonga yunaltirilgan ixtisoslashgan mashg‘ulot yuklamalaridan vakti-vakti bilanjamlab foydalanish -katta bosqichlar yoki sikllar ichida rejalashtirilayotgan musobaqalarning shiddatini optimal oshirib borish. -yuklamaning optimal hajmini saqlagan holda mashg‘ulot jarayonini jadallashtirish va ixtisoslashtirish. Har xil sport turlari, jumladan dzyudo nazariyasi va usuliyati bo‘yicha maxsus adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, ilmiy-uslubiy ta’minlash davomida joriy nazorat JN qo‘llaniladi. JN tekshirishlar, mashg‘ulot va musobaqa faoliyati, ham jamoa, ham alohida sportchilarning tayyorgarligi tuzilmasini baholash tadbirlarini amalga oshirishning yagona tizimini sportdagi natijalarning turli ko‘rsatkichlar bashorati varejalashtirilishiga muvofiqligi, mashg‘ulot yuklamalari bo‘yicha individual rejalarning bajarilishi, sog‘liq va funksional holatini diognistika qilish, MJT, TTT 18](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-18.png)
![Yuklama shiddati vaqt birligida bajarilgan harakatlar soni yoki fiziologik miqiyosda, organizmning yetakchi morfo- funksional tizimlaridagi o‘zgarishlar o‘lchamlari bilan o‘lchanadi. Muallifning ta’kidlashicha. Sport o‘yinlari va yakkakurash turlarida yuklama shiddatining jismoniy ko‘rsatkichlaridan foydalanish fiziologik ko‘rsatkichlarga nisbatan ancha murakkab. Shuning uchun shiddatni baholash uchun ko‘p hollarda fiziologik va biokimyoviy ko‘rsatkichlar, xususan YUQT qo‘llaniladi. Musobaqa yuklamasi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan o‘lchanadi. 1. bosqich davomidagi musobaqalar soni. 2. Shu musobaqalardagi startlar soni . N.A. Kerimov [12] ishlarida mashqlarning ixtisoslashganligi mashqlar natijalari va MF ko‘rsatkichlari. Ya’ni Sxuj-xujum samaradorligi, Shim-himoya samaradorligi. a- o‘rtacha baho va h.k. o‘rtasidagi korrelyatsiya koeffitsiyentini aniqlash yo‘li orqali baholash tavsiya qilinadi. Bob bo‘yicha xulosalar Amalga oshirilgan adabiyotlar tahliliga asoslanib,joriy nazoratni bir ikki xafta davomida o‘tkazish kerak. Bunda dzyudochining holati dzyudochining charchash holati, dzyudochining texnika taktikani o‘rganish xususiyatini aniqlash kerak. Yuklamani katta kichikligini aniqlash lozim. Texnik xarakatlarni o‘lchash uchun 10 ballik G.S Tumanyan shkalasidan foydalanish lozim. Bochqichli nazorat – bu yerda bir ikki oylardan keyin bosqich boshida va bosqich oxirida quyidagi ko‘rsatkichlarni aniqlash lozim. Sxuj - samarasi, Sxim samarasi, xujum oralig‘i natijaliligi va olgan ballarning o‘rtacha mezoni. Shular o‘rnida uslubiyat ishlab chiqishimiz kerak hamda yuklama kattaligini dinamikasini aniqlash lozim. 21](/data/documents/086b1c56-431e-4713-9bb5-f151c26933ae/page-21.png)
