C++ tilining multimedia imkoniyatlaridan foydalanish

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

943.1865234375 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI “AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA” KAFEDRASI “5130200 – Amaliy matematika va informatika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Muxtorova Fayoza Eshqobil qizining « C++ tilining multimedia imkoniyatlaridan foydalanish » mavzusida yozgan Ilmiy rahbar: o’q. F.Qilicheva “ Himoyaga tavsiya etildi ” Fizika-matematika fakulteti dekani ____________ prof. A.Tashatov “___” ________________ 2017-y. QARSHI – 201 7 -yil 1BITIRUV MALAKAVIY ISHI

MUNDARIJA KIRISH ...................................................................................................................... 3 I BOB C++ BUILDER DASTURINING GRAFIK IMKONIYATLARI ................ 6 1.1. Grafik asos va primitivlar ............................................................................... 6 1.2. Tasvirni tashqi fayldan o’qish ...................................................................... 21 1.3. Bitli tasvirlardan foydalanish ........................................................................ 24 II BOB MULTIPLIKATSIYA VA MULTIMEDIA ............................................. 29 2.1. Multiplikatsiya .............................................................................................. 29 2.2. Multimediali fayllar bilan ishlashda Animate komponentasining qo’llanilishi .......................................................................................................... 34 2.3. Multimediali fayllar bilan ishlashda MediaPlayer komponentasining qo’llanilishi .......................................................................................................... 42 III BOB. C++ TILI MULTIMEDIA IMKONIYATLARINING TATBIG’I .......... 47 3.1. Bir nechta funksiya grafiklarini bir vaqtda tasvirlash ................................... 47 3.2. Ovozli fayllar bilan ishlash .......................................................................... 50 3.3. Video fayllar bilan ishlash ........................................................................... 54 XULOSA ................................................................................................................. 61 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA INTERNET RESURSLARI ............ 62 2

KIRISH Biz istedodli, fidoiy bolalarimiz, farzandlarimizga bilim va kasb cho‘qqilarini zabt etish uchun qanot berishimiz kerak. I. A. KARIMOV Mavzuning dolzarbligi: Zamonaviy dasturlash tillarining asosini tashkil etuvchi obyektga yo’naltirilgan dasturlash (OYD)- hozirgi kundagi dasturlashga bo’lgan yangicha yondashuvdir. H isoblash t е xnikasining rivojlanishi va y е chilayotgan masalalarni tobora murakkablashuvi dasturlashning turli mod е llarini (paradigmalarini) yuzaga k е lishiga sabab bo’lmo q da. Birinchi kompilyatorlar (masalan, FORTRAN tili) dasturlashning funksiyalardan foydalanishga asoslangan prots е dura mod е lini q o’llab q uvvatlagan. Bu mod е l yordamida dastur tuzuvchi bir n е cha ming q atorli dasturlarni yozishi mumkin edi. Rivojlanishning k е yingi bos q ichida dasturlarning strukturali mod е li paydo bo’ldi va ular ALGOL, Pascal va C tillar kompilyatorlarida o’z aksini topdi. Strukturali dasturlashning m oh iyati – dasturni o’zaro bo g’ langan prots е duralar (bloklar) va ular q ayta ishlaydigan b е rilganlarning majmuasi d е b q arashidir. Ushbu mod е l dastur bloklarini k е ng q o’llashga, GOTO op е ratoridan imkon q adar kam foydalanishga tayangan va unda dastur tuzuvchi o’n ming q atordan orti q buyruqlardan iborat dasturni yarata oladi. Yaratilgan dasturni prots е durali mod е lga nisbatan sozlash va nazorat q ilish oson k е chadi. Bularga qaramasdan yangi murakkab masalalarning paydo bo’lishi dasturlashdagi yangi yondashuvning paydo bo’lishiga olib keldi. Ya’ni murakkab masalalarni y е chish uchun dasturlashning yangi uslubiga zarurat paydo bo’lib, u OYD mod е lida amalga oshirildi. Ushbu ishda esa OYD ning imkoniyatlaridan foydalanib grafika va multimedia bilan ishlash jarayonini qarab chiqamiz. Bugungi kunga kelib grafika va multimedia bilan ishlovchi ko’plab dasturiy vositalar 3

mavjud bo’lsada, kompyuter bilan bog’liqlikda ishlovchi qurilmalarning mukammallashuvi grafika va multimedia bilan ishlovchi yangi dasturiy vositalarga ehtiyoj sezmoqda. Bunga misol qilib tibbiyot, kuzatuv obyektlari kabilarni aytish mumkin. Shu boisdan ham ishda qo’yilgan masala ahamiyatlidir. Ishning maqsadi: C++ dasturlash tilining grafika va multimedia imkoniyatlarini o’rganish hamda ularni amaliy dasturlar qurishga tatbiq etish. Ishda qo’yilgan vazifalar: − Tilning grafika va multimedia bilan ishlovchi komponentalarini o’rganish; − Bitli tasvirlar va multiplikatsiyalar bilan ishlashni batafsil o’rganish; −amaliy dasturlarda grafika, animatsiya, ovozli va video fayllarni boshqarish jarayonlarini tashkil etish; Tadqiqotning ilmiy yangiliklari : Mukammal dasturiy vositalar qurishda C++ tilining grafika va multimedia imkoniyatlaridan foydalanish. Tadqiqotning predmeti va ob’ekti: Uzluksiv ta’lim tizimining barcha bo’g’inlariga tegishli bo’lgan multimediali elektron o’quv adabiyotlar, animatsiya, ovoz va video fayllar bilan ishlovchi mukammal dasturlar. Tadqiqotning ilmiy ahamiyati: −mavzu bo’yicha ilmiy-uslubiy, nazariy adabiyotlarni o’rganish; − ta’lim to’g’risida davlat hujjatlari, DTS talablari, ilg’or mutaxassis olimlarning fikrlarini o’rganish; − mavzuga aloqad о r mavjud internet resurslaridan foydalanish; − C++ tilining grafika va multimedia imkoniyatlarini amaliy dasturlar qurishga tatbiq etish. 4

Ishning hajmi va strukturasi: Bitiruv malakaviy ishi, kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar hamda internet resurslari ro’yxatidan iborat. Ishning 1-bobida grafik asos va primitivlar, tasvirni tashqi fayldan o’qish, bitli tasvirlardan foydalanish haqida umumiy tushunchalar keltiriladi. 2-bobda multiplikatsiya, multimediali fayllar bilan ishlashda Animate komponenetasining qo’llanilishi, multimediali fayllar bilan ishlashda MediaPlayer komponentasining qo’llanilishi amaliy masalalar yordamida tushuntiriladi. 3-bobida bir nechta funksiyalarning grafiklarini bir vaqtda tekislikda tasvirlash, ovozli fayllar bilan ishlash, video fayllar bilan ishlash dasturining matni va undan foydalanib olingan natijalardan namunalar keltiriladi. 5

I BOB C++ BUILDER DASTURINING GRAFIK IMKONIYATLARI C++ Builder muhiti dasturchiga grafik imkoniyatlarni ham taqdim etadi . Ushbu Bitiruv malakaviy ishda C++ tilining multimedia imkoniyatlarini yoritish maqsadida forma sirtida garafik chizish, uning ustida rasm yoki fotosuratni joylashtirish, grafik yoki rasm ko’rinishidagi obyektlar nusxasini skanerlash kabi masalalarni qaraymiz. 1.1. Grafik asos va primitivlar Asos. Dasturlash tili Canvas xususiyatlariga mos keluvchi grafikani forma sirtida chizadi. Shuning uchun Canvas chizishning asosi hisoblanadi. Canvas ning mos metodlaridan foydalaninb, forma sirtida aylana, to’g’ri chiziq, to’rtburchak yoki boshqa primitivlarni chizish mumkin[1,2]. Masalan: Form1->Canvas->Rectangle(10,10,50,50); Operatori forma sirtida to’g’ri to’rtburchak chizadi. 1—Jadval. Grafik primitivlarning ishlatish metodlari Metod Vazifasi LineTo(x,y); Joriy nuqtadan ko’rsatilgan nuqtagacha bo’lgan masofada to’g’ri chiziq chizadi Rectangle(x1,y1,x2,y2); Yuqori chap burchagi x 1 ,y 1 quyi o’ng burchagi x 2 ,y 2 bo’lgan to’g’ri to’rtburchak chizadi FillRect(x1,y1,x2,y2); Yuqori chap burchagi x 1 ,y 1 quyi o’ng burchagi x 2 ,y 2 bo’lgan ichi bo’yalgan to’g’ri to’rtburchak chizadi FrameRect(x1,y1,x2,y2); To’g’ri to’rtburchak konturini chizadi RoundRect(x1,y1,x2,y2,x3,y3); Burchaklari silliq bo’lgan to’g’ri 6

to’rtburchak chizadi Ellipse(x1,y1,x2,y2) Ellips yoki aylana chizadi.x 1 ,x 2 ,y 1 ,y 2 - lar ellipsga chizilayotgan ellipsga tashqi chizilgan to’g’ri to’rtburchak(kvadrat) ning diagonal uchlari koordinatalri Polyline(points,n) Siniq chiziq chizish. Bu yerda points TPoint turidagi massiv. Massivning har bir elementidagi yozuv o’zida x i va y i sinish nuqtalarining koordinatalarini saqlaydi. n esa siniq chiziqlar soni Boshqa grafik primitivlarni chizish uchun Canvas metodining ro’yxatiga qarash kerak bo’ladi. Asos alohida nuqtalar(piksellar)dan tuzilgan bo’ladi.Asos tekisligidagi piksel koordinatalari X —gorizontal va Y —vertikal o’qlar bo’yicha aniqlanadi. Koordinatalar yuqori chap burchakdan boshlanib, chapdan o’ngga va yuqoridan pastga o’sib boradi (1-rasm).Ya’ni yuqori chap burchak (0,0) koordinata ,quyi o’ng burchak esa (Client Width,Client Heigth) koordinatalar bilan aniqlanadi. Alohida nuqta (piksel) joylashuvi Pixels bilan aniqlanib uning x i va y i joylashuv elementlari massivi va rang parametrlaridan iborat xossasi mavjud. Grafik chizishni boshlashda OnPaint hodisasidan foydalanish mumkin. Buning uchun “Object Inspector” ning “Events” hodisalar bo’limidan OnPaint hodisasi ishga tushiriladi. 7

1.1. -rasm. Forma sirtining nuqta koordinatalari Qalam va mo’yqalam. Grafik primitivlarni chizish metodlari faqat chizish jarayonini ta’minlaydi. Chizish metodidagi Pen va Brush xususiyatlari grafik element ko’rinishini aniqlaydi. Qalam va mo’yqalam mos ravishda Canvas metodining Pen va Brush obyektlari orqali aniqlanadi. Pen obyekti geometrik tasvirlovchi chiziqning yo’g’onligi va rangi kabi xossalarni o’zida saqlaydi. 2-Jadval. Pen (qalam) obyektining xususiyatlari Xususiyatlar Vazifasi Color Chiziq rangi Width Chiziq qalinligi Style Chiziq ko’rinishi (psSolid—yaxlit, psDasht—uzuq chiziq, psDot—qisqa- uzuq,psClear—ko’rinmas chiziq) Brush obyekti to’rtburchak, aylana kabi yopiq sohalar ichini bo’yash uchun xizmat qiladi. 3-Jadval. Brush (mo’yqalam) obyektining xususiyatlari. Xususiyatlar Vazifasi Color Yopiq soha rangi Style Sohani bo’yash stili, bsSolid—yaxlit 8

bo’yash, bsVertical—vertikal chiziq bilan qoplash, bsHorizintal—gorizontal chiziq bilan qoplash,bsFDiagonal— diagonal bo’yicha oldinga og’ishgan rangli chiziq bilan qoplash, bsBDiagonal — diagonal bo’yicha orqaga og’ishgan , bsCross—kesishgan chiziqlar bilan, bsDiagCross—diagonal kesishgan chiziqlar bilan bo’yash Grafik primitivlar. Ekranda hosil qilinadigan ixtiyoriy grafik, rasmlar asosida primitiv shakllar yotadi. Bunday shakllarga nuqta, to’g’ri chiziq aylana, to’g’ri to’rtburchak kabilar kiradi. Quyida ularning ayrimlarini hosil qilishni ko’rib o’tamiz. To’g’ri chiziqni chizish uchun LineTo metodidan foydalaniladi.Bu metod qalamning joriy koordinatasidan metodning argumentida ko’rsatilgan nuqtagacha bo’lgan chiziqni chizadi. Masalan: Canvas->LineTo(100,200); Qalamning joriy koordinatasini MoveTo metodi bilan o’zagartirish mumkin: Misol: Canvas->MoveTo(10,10); Canvas->LineTo(50,10); Bu dastur qismi (10,10) nuqtadan (50,10) nuqtagacha bo’lgan masofada kesma chizadi. Polyline metodi yordamida siniq chiziq chizish mumkin. Bu metodning parametri sifatida siniq chiziq tugunlari koordinatalarini saqlovchi TPoint 9

turidagi massiv hamda siniq chiziqlar sonini ko’rsatuvchi n beriladi. Masalan, quyidagi dastur matni 3 ta siniq chiziqni chizadi: TPoint p[4]; p[0].x=100; p[0].y=100; // boshlanishi p[1].x=100; p[1].y=150; //nuqta peregiba p[2].x=150; p[2].y=150; //nuqta peregiba p[3].x=150; p[3].y=100; // tugashi Canvas->Polyline(p,3); Polyline metodi yordamida siniq chiziqli yopiq kontur ham chizish mumkin. Buning uchun parametrdagi massivning birinchi va oxirgi elementlariga bir xil koordinatalar joylashtirish kerak. Rectangle metodi to’g’ri to’rtburchak chizadi. Metod argumentida ko’rsatilgan parametrlar to’g’ri to’rtburchakning yuqori chap va quyi o’ng burchaklarining koordinatalari hisoblanadi. Misol: Canvas->Rectangle(10,10,50,50); Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, to’g’ri to’rtburchakning chegara chiziqlaridagi ko’rinishlarini Pen yordamida, uning ichini bo’yashni Brush yordamida amalga oshirish mumkin. To’g’ri to’rtburchak chizishning boshqa bir necha metodlari ham mavjud bo’li, ular quyidagilar: FillRect , FrameRect va RoundRect . Polygon metodi yordamida ko’pburchak chizish mumkin. Bu metodning umumiy ko’rinishi quyidagicha: Canvas->Polygon(p,n); Bu yerda p — Tpoint turidagi massiv bo’lib, kopburchak uchlarining koordinatalarini saqlaydi, n —uchlar soni 10

Quyida Polygon metodidan foydalanib , romb chizish matni keltirilgan: TPoint p[4]; p[0].x=50;p[0].y=100; p[1].x=150;p[1].y=75; p[2].x=250;p[2].y=100; p[3].x=150;p[3].y=125; Canvas->Brush->Color=clRed; Canvas->Polygon(p,3); Aylana va ellips chizish uchun Ellipse metodidan foydalaniladi. Uning ko’rinishi quyidagicha: Canvas->Ellipse(x1,y1,x2,y2); Bu yerda x1,y1,x2,y2 lar ellipsga tashqi chizilgan kvadratning koordinatalarini, yoki agar tashqi chizilgan to’g’ri to’rtburchakning koordinatalarini ifodalaydi. 1.2. Rasm. Aylana yoki ellipsning ko’rinishini aniqlaydigan Ellipse metodi parametrlarining qiymatlari Bu 4 ta koordinata o’rnida bitta TRect tipli obyekt berish ham mumkin. Masalan: 11

TRect rec=Rect(10,10,50,50); Canvas->Ellipse(rec); Boshqa primitivlarda qo’llanilgani kabi bu shaklda ham Pen va Brush metodlarini qo’llash mumkin. Arc metodi aylana yoyini chizadi. Metodning umumiy ko’rinishi quyidagicha: Canvas->Arc(x1,y1,x2,y2,x3,y3,x4,y4); Bu yerda x1,y1,x2,y2 parametrlar yoy ajratib olinayotgan ellipsni aniqlaydi, x3,y3 yoyning boshlang’ich , x4,y4 esa oxirgi nuqtalarining koordinatalari. Arc metodi yoy chizishni soat strelkasi yo’nalishida amalga oshiradi. 1.3.-rasm. RoundRect metodi yordamida geometrik figura ko’rinishini aniqlash Pie metodi ellips yoki aylana sektorini chizadi. Bu metodning umumiy ko’rinishi quyidagicha : Canvas->Pie(x1,y1,x2,y2,x3,y 3,x4,y4); Bu yerda x1,y1,x2,y2 —sektor ajrati olinayotgan ellipsning koordinatalari, x3,y3,x4,y4 —sektorning chegaralarining koordinatalari. 12

- 1.4. rasm. Arc metodi yordamida geometrik figura ko’rinishini aniqlash 1.5.-rasm Pie metodi yordamida geometrik figura ko’rinishini aniqlash Grafik asos sirtiga matnli ma’lumotlarni chiqarish uchun TextOutA metodidan foydalaniladi. Bu metodning umumiy ko’rinishi quyidagicha: TextOutA(x,y,”Matn”); 13

$Bu yerda Matn parametrida chiqariladigan matn joylashtiriladi. X va Y parametrlar chiqariladigan matnning boshlang’ich koordinatasi hisoblanadi. Matn shrift Canvas obyeektining Font metodi yordamida aniqlanadi. Quyida Font metodining xususiyatlari berilgan jadvalni keltiramiz: 4-Jadval TFont obyektining xususiyatlari Xususiyatlar Vazifasi Name Shrift nomi Size Shrift o’lchami (punkt birligida) Style Belgining ko’rinishi.U oddiy,yo’g’on,yarim yo’g’on,kursiv bo’lishi mumkin. fsBold – yarim yo’g’on fsItalic – kursiv fsUnderline – tagi chizilgan fsStrikeOut – ustiga chizilgan Color Belgi rangi Matnning eni va bo’yini ham ko’rsatish mumkin. Buning uchun TextWidth va TextHeight metodlaridan foydalaniladi. Quyida, forma sirtiga grafik rejimdagi matnni chiqarish dasturi keltirilgan: void __fastcall TForm1::FormPaint(TObject *Sender) { AnsiString ms="Borland C++Builder"; TRect aRect; int x,y; aRect=Rect(0,0,ClientWidth,ClientHeight/2); Canvas->Brush->Color=clWhite; Canvas->FillRect(aRect); 14$

aRect=Rect(0,ClientHeight/2,ClientWidth,ClientHeight); Canvas->Brush->Color=clSkyBlue; Canvas->FillRect(aRect); Canvas->Font->Name="Times New Roman"; Canvas->Font->Size=24; Canvas->Font->Style=TFontStyles()<<fsBold<<fsItalic; x=(ClientWidth-Canvas->TextWidth(ms))/2; y=(ClientHeight-Canvas->TextHeight(ms))/2; Canvas->Brush->Style=bsClear; Canvas->Font->Color=clBlack; Canvas->TextOutA(x,y,ms); } Keltirilgan dastur quyidagi natijani beradi: 1.6. Rasm. Matn chiqarish 15

$Nuqta. Grafik rejimda formaning ixtiyoriy nuqtasini belgilash mumkin. Bu jarayon belgilangan nuqtani boshqa ranga o’tkazish hisobiga amalga oshiriladi. Buning uchun Pixels metodidan foydalaniladi[1,12]. U TColor turidagi 2 o’lchovli massivni tasvirlaydi: Canvas->Pixels[10][10]=clRed; Bu ko’rsatma formaning (10,10) koordinatasini qizil rangga bo’yaydi. Nuqta o’lchami joriy grafik rejim o’lchamidan kelib chiqadi. Grafik rejimda formaning maksimal koordinatalari ClientWidth va ClientHeight bilan aniqlanadi, Image komponentasining maksimal koordinatalari esa Width va Hieght bilan aniqlanadi. Formaning ishchi sohasi yuqori chapdan Pixels[0][0] , quyi o’ngdan esa Pixels[ClientWidth – 1][ ClientHeight –1] elementlar bilan chegaralanadi. Quyida keltirilgan dastur forma grafik o’lchamlarini avtomatik hisobga olgan holday= cos 32x funksiyaning grafigini chizishni bajaradi: void __fastcall TForm1::FormPaint(TObject *Sender)\ { Grafik(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormResize(TObject *Sender) { TRect rct=Rect(0,0,ClientWidth,ClientHeight); Canvas->FillRect(rct); 16$ Grafik(); } #include "math.h"; float f(float x) { return 2*sin(x)*exp(x/5); } void TForm1::Grafik(); { float x1,x2; float y1,y2; float x; float y; float dx; int l,b; int w,h; float mx,my; int x0,y0; l = 10; b = Form1->ClientHeight-20; h = Form1->ClientHeight-40; w = Form1->Width-20; x1=0; x2=25; 17

Grafik(); } #include "math.h"; float f(float x) { return 2*sin(x)*exp(x/5); } void TForm1::Grafik(); { float x1,x2; float y1,y2; float x; float y; float dx; int l,b; int w,h; float mx,my; int x0,y0; l = 10; b = Form1->ClientHeight-20; h = Form1->ClientHeight-40; w = Form1->Width-20; x1=0; x2=25; 17

dx=0.01; x=x1; y1=f(x); y2=f(x); do{ y=f(x); if(y<y1) y1=y; if(y>y2) y2=y; x+=dx; }while(x<=x2); my=(float)h/abs(y2-y1); mx=w/abs(x2-x1); x0=1+abs(x1*mx); y0=b-abs(y1*my); Canvas->MoveTo(x0,b);Canvas->LineTo(x0,b-h); Canvas->MoveTo(l,y0);Canvas->LineTo(l+w,y0); Canvas->TextOutA(x0+5,b-h,FloatToStrF(y2,ffGeneral,6,3)); Canvas->TextOutA(x0+5,b,FloatToStrF(y1,ffGeneral,6,3)); x=x1; do{ y=f(x); 18

Canvas->Pixels[x0+x*mx][y0-y*my]=clRed; x+=dx; }while(x<=x2); } Dastur izohi: Asosiy ish Grafik funksiyasida bajariladi. Dastlab bu funksiya berilgan funksiyaning [x 1 ,x 2 ] kesmadagi minimal va maksimal qiymatlarini hisoblaydi. So’ngra mavjud ma’lumotlardan foydalanib grafik chiziladigan sohani X va Y o’qlar bo’yicha masshtablaydi. Bulardan so’ng gorizontal va vertikal o’qlarning joylashuvini hisoblaydi va chizadi va nihoyat berilgan funksiyaga mos grafik chiziladi: 1.7. Rasm. Nuqtalar asosida chizilgan grafik 19

Grafik funksiyasini chaqirish OnPaint va OnResize hodisalarini qayta ishlashni bajaradi. 1.2. Tasvirni tashqi fayldan o’qish Additional komponentalar palitrasida joylashgan Image komponentasidan foydalanib . bmp , . jpg yoki . ico kengaytmali fayllardagi rasmlarni Image komponentasi sirtiga o’rnatish mumkin. Bu komponentaning asosiy xossalari quyidagi jadvalda keltirilgan[2,3]. 5-Jadval. Image komponentasining xususiyatlari. Xususiyatlar Vazifasi Picture Komponenta sirtida rasmni aks ettirish Width,Height Komponenta o’lchami.Agar kompyuter o’lchami rasm o’lchamidan kichik bo’lsa, AutoSize , Strech va Proportional xususiyatlarining qiymatlari false ga o’zgaradi. Proportional Rasm o’lchamlarini avtomatik masshtablash belgisi Strech Rasmni komponentaning real o’lchamiga mos qilib avtomatik masshtablash belgisi AutoSize Rasmning haqiqiy o’lchamini saqlagan holda joylashtiruvchi belgi Center Rasmni komponenta ichida gorizontal bo’yicha pozitsiyasini aniqlovchi belgi, agar komponentaning eni rasm enidan katta bo’lsa Visible Komponenta yoki rasmning forma sirtiga mos kelishi yoki yo’qligini ko’rsatuvchi belgi Canvas Grafika chiqarilishi mumkin bo’lgan sirt 20

$Rasmning Image komponentasida ko’rinishi forma ilovasiga ishlov berishda yoki dasturning bajarilishi davomida amalga oshirilishi mumkin. Dastur ishlashi davomida rasmni komponentaga chaqirish uchun LoadFromFile metodidan foydalaniladi. Masalan, ushbu Image->Picture->LoadFromFile("e.\\temp\\bart.bmp") Ko’rsatma bart.bmp fayldagi tasvirni Image1 komponentasiga o’tkazadi. Odatda, Image komponentasi .bmp , .ico , .wmf kengaytmali fayllarni o’zida tasvirlay oladi. Bu komponentada .jpeg kengaytmali rasmlarni tasvirlash uchun jpeg.h kutubxonasini chaqirish kerak. Agar bu kutubxona chaqirilmagan bo’lsa, dastur bajarilishi mobaynida jpeg fayl chaqirilganda xatolik beradi. Quyida dastur Image komponentasida .jpg kengaytmali rasmni tasvirlashni amalga oshiradi. “Katalog” tugmasi rasm faylini kataloglar ichidan topib tanlash imkonini beradi. “Keyingi” tugmasi navbatdagi rasm faylini ko’rsatish imkonini beradi #include <jpeg.hpp> ffinclude <FileCtrl .hpp> AnsiString aPath; TSearchRec aSearchRec; void _ fastcall TForml: : FormCreate (TObject *Sender) { aPath = ""; Imagel->AutoSize = false; Imagel->Proportional = true; Button2->Enabled = false; FirstPicture () ; } void _ fastcall TForml: :ButtonlClick (TObject ^Sender) 21$ ${ if (SelectDirectory ( "Tasvir joylashgan papkani tanlang", "",aPath) != 0) aPath = aPath + "\\"; FirstPicture ( ) ; } void TForml : : FirstPicture ( ) { Imagel->Visible = false; Button2->Enabled = false; Labell->Caption = ""; if ( FindFirst (aPath+ "*.jpg", faAnyFile, aSearchRec) == 0) Imagel->Picture->LoadFromFile(aPath+aSearchRec.Name); Imagel->Visible = true; Labell->Caption = aSearchRec.Name; if ( FindNext(aSearchRec) ==0) { Button2->Enabled = true; } void _ fastcall TForrol: :Button2Click (TObject *Sender) { Imagel->Picture->LoadFromFile (aPath+aSearchRec.Name) ; Labell->Caption = aSearchRec.Name; if ( FindNext (aSearchRec) != 0) { Button2->Enabled = false; } } 22$

Birinchi va qolgan rasm fayllarini yuklash uchun mos ravishda FirstPicture va NextPicture funksiyalaridan foydalaniladi. FirstPicture funksiyasi tasvirlanishi lozim bo’lgan fayl nomini o’zlashtirish uchun FindFirst funksiyasini chaqiradi. FindFirst funksiyasining parametri sifatida quyidagilar uzatiladi:  Rasm fayli joylashgan katalog nomi;  Qidiruv kriteriyasini qanoatlantiruvchi SearchRec strukturali fayllar nomi;’  Rasm mfaylining maskasi. Agar katalogda izlanayotgan kriteriyaga mos bitta fayl topilsa ham, FindFirst funksiyasi 0 qiymatni qaytaradi. Bu holatda LoadFromFile funksiyasi rasmni forma yoki komponenta sirtiga chiqaradi. 1-rasm chaqirilgandan so’ng FirstPicture funsiyasi FindNext funksiyasini chaqiradi. Agar fayl topilsa, “Keyingi” tugmasi faollashadi. Bundan so’ng “Keyingi” tugmasiga ta’sir etib, navbatdagi rasmlarni tasvirlash mumkin. Agar navbatadgi rasmlar topilmasa “Keyingi” tugmasi faollashmaydi. Rasm o’lchamlarini o’zgarishsiz chiqarish uchun yuqoridagi Image komponentasi belgilaridan foydalanish kerak bo’ladi. Masalan: Image1->AutoSize=false; Image1->Proportional=true; 1.3. Bitli tasvirlardan foydalanish Murakkab tasvirlarni tashkil etish uchun bitli tasvirlashdan foydalaniladi. Bitli tasvir —kompyuter xotirasida joylashgan katta bo’lmagan rasmdir. Bitli tasvirni baytlar yoki fayldagi resurslar orqali tashkil etish mumkin. Shuningdek, “forma sirtidan yoki boshqa bitli tasvirlardan olingan nusxalar bo’lishi mumkin”[2,12]. 23

Bitli tasvirlarni garfik muharrirlar yordamida tayyorlash yoki dasturiy vositalar yordamida resurslardan yuklab olish mumkin. Oxirgi holat fayl resurslarini tashkil etish va unga bitli tasvirlarni joylashtirish imkonini beradi. Fayl resurslarini ImageEditor utilitasi yordamida ham yaratish va tahrirlash mumkin. Dasturdagi bitli tasvir — bu TBitmap obyektidir. Quyidagi jadvalda TBitmap ning ayrim xossalari keltirilgan: 6-Jadval. TBitmap obyektining xususiyatlari Xususiyatlari Vazifasi Height,Width Bitli tasvir o’lchamlari. Fayl yoki resursdan yuklangan bitli tasvirga mos keluvchi qiymatlar Empty Bitli tasvirning fayldan yuklanganlik belgisi Transparent Shaffof rangni o’rnatish. Bu rang bilan bo’yalgan rasm elementlari Draw metodi chaqirilmaydi Transparent Color Shaffof rang rejimini o’rnatish. Odatda TransParentColor quyi chap piksel rangi bilan aniqlanadi Canvas Bitli tasvir sirti . Rasm xuddi forma sirtida yoki Image komponentasida chizilgani kabi Bitli tasvirni bmp fayllarni chaqirilgani kabi LoadFromFile metodi bilan chaqirish mumkin. Masalan, quyidagi dastur bo’lagi bitli tasvirni fayldan yuklash ishini bajaradi: #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" 24

$#pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; Graphics::TBitmap *Background, *Bitmap, *Buf; int W,H,x,y; TRect BufRect,BackRot; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Background = new Graphics::TBitmap(); Bitmap = new Graphics::TBitmap(); Buf = new Graphics::TBitmap(); Background->LoadFromFile("sea.bmp"); Form1->Image1->Canvas->Draw(0,0,Background); Bitmap->LoadFromFile("ship.bmp"); Bitmap->Transparent = true; 25$ $Bitmap->TransparentColor = Bitmap->Canvas->Pixels[1][1]; W= Bitmap->Width; H= Bitmap->Height; Buf->Width= W; Buf->Height=H; Buf->Palette=Background->Palette; Buf->Canvas->CopyMode=cmSrcCopy; BufRect=Bounds(0,0,W,H); x = -150; y = 100; BackRot=Bounds(x,y,W,H); Buf->Canvas->CopyRect(BufRect,Background->Canvas,BackRot); Form1->DoubleBuffered = true; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Timer1Timer(TObject *Sender) { Form1->Image1->Canvas->Draw(x,y,Buf); x++; if (x>Form1->Image1->Width) x=-W; BackRot=Bounds(x,y,W,H); Buf->Canvas->CopyRect(BufRect,Background->Canvas,BackRot); Form1->Image1->Canvas->Draw(x,y,Bitmap); 26$ Timer1->Interval=50;} Ushbu dastur ishlashi natijasida forma oynasida quyidagi harakatlanuvchi tasvir hosil bo’ladi: 1.8.Rasm. Harakatlanuvchi kema tasviri 27

Timer1->Interval=50;} Ushbu dastur ishlashi natijasida forma oynasida quyidagi harakatlanuvchi tasvir hosil bo’ladi: 1.8.Rasm. Harakatlanuvchi kema tasviri 27

II BOB MULTIPLIKATSIYA VA MULTIMEDIA 2.1. Multiplikatsiya Multiplikatsiya – bu harakatlanuvchi va almashinuvchi rasmlardir. Oddiy holatda rasm siljiydi yoki almashinadi. Rasmni siljitish yetarlicha oddiy: dastlab rasmni ekranga chiqarish kerak bo’ladi, so’ngra uni o’chirish va avvalgisidan o’zgargan masofada yana ekranga chiqarish kerak bo’ladi. Chiquvchi va o’chiruvchi hamda yangi joydan paydo bo’luvchi rasmlar vaqt oralig’i bir joyda yi’g’ilib tasvirlanishi kerak[1]. Bazaviy nuqta metodi. Quyidagi (grafik primitivlardan tuzilgan (1)) dastur rasmni osonlik bilan siljitishni bajaradi. Oyna va formaning ko’rinishi 2.1. Rasmda keltirilgan. 2.1. Rasm. Dastur oynasi va forrmasining ko’rinishi Forma sirtida yagona Timer komponentasi joylashgan, u o’giriluvchi va hosil qilinuvchi tasvirlar orasidagi vaqtni boshqaradi. Bu komponenta System komponentalar palitrasida joylashgan. Shuningdek bu komponenta novizual hisoblanadi. 2.2. Rasm. Timer komponentasining joylashuv o’rni 28

Quyida Timer komponentasining xossalarini keltiramiz: 7-Jadval. Timer komponentasining xossalari. Xossasi Ta’rifi Name Komponenta nomi.Komponenta xossasiga murojaat ruxsatini berish Interval OnTimer hodisasining kechishi. Millisekundlarda beriladi Enabled Hodisa boshlanishiga ruxsat berish yoki bermaslik Timer komponentasi OnTimer hodisasini generatsiya qiladi. Enabled xossasiga diqqatni qaratish zarur. U dasturda hodisaning ro’y berish yoki bermasligini aniqlaydi, ya’ni agar uning qiymati false bo’lsa, hodisa ro’y bermaydi. Keltiriladigan dasturda kema rasmini hosil qilish uchun Ship funksiyasidan foydalaniladi. Ship funksiyasining parametri sifatida bazaviy nuqta beriladi. Bazaviy nuqta koordinatalari (x0,y0) bo’lib, ular butun sonlarda beriladi, siljish qadami esa ma’lum birlikka ega bo’ladi. 2.3.Rasm. Bazaviy nuqtasi (x 0 , y 0 ) bo’lgan kema tasviri Kemaning yangi tasviri chizilishidan oldin OnTimer dan oldingi chizilgan kema tasviri o’giriladi, ya’ni u o’ziga mos to’g’ri to’rtburchakli soha bilan yopiladi. Dastur matnini quyida keltiramiz: 29

$#include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; int x=-340,y=250; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Timer1Timer(TObject *Sender) { Canvas->Brush->Color=Form1->Color; Canvas->FillRect(Rect(x-1,y+1,x+340,y-250)); x+=3; if(x>ClientWidth) { x=-340; y=random(Form1->ClientHeight); } 30$

int dx=20,dy=20; Canvas->Pen->Color=clBlack; Canvas->Brush->Color=clWhite; TPoint p1[7]; p1[0]=Point(x,y); p1[1]=Point(x,y-2*dy); p1[2]=Point(x+10*dx,y-2*dy); p1[3]=Point(x+11*dx,y-3*dy); p1[4]=Point(x+17*dx,y-3*dy); p1[5]=Point(x+14*dx,y); p1[6]=Point(x,y); Canvas->Polygon(p1,6); TPoint p2[8]; p2[0]=Point(x+3*dx,y-2*dy); p2[1]=Point(x+4*dx,y-3*dy); p2[2]=Point(x+4*dx,y-4*dy); p2[3]=Point(x+13*dx,y-4*dy); p2[4]=Point(x+13*dx,y-3*dy); p2[5]=Point(x+11*dx,y-3*dy); p2[6]=Point(x+10*dx,y-2*dy); p2[7]=Point(x+3*dx,y-2*dy); 31

Canvas->Polygon(p2,7); Canvas->MoveTo(x+5*dx,y-3*dy); Canvas->LineTo(x+9*dx,y-3*dy); Canvas->Rectangle(x+8*dx,y-4*dy,x+11*dx,y-5*dy); Canvas->Rectangle(x+7*dx,y-4*dy,x+8*dx,y-7*dy); Canvas->Ellipse(x+11*dx,y-2*dy,x+12*dx,y-1*dy); Canvas->Ellipse(x+13*dx,y-2*dy,x+14*dx,y-1*dy); Canvas->MoveTo(x+10*dx,y-5*dy); Canvas->LineTo(x+10*dx,y-10*dy); Canvas->MoveTo(x+17*dx,y-3*dy); Canvas->LineTo(x+10*dx,y-10*dy); Canvas->LineTo(x,y-2*dy); Timer1->Interval=50; } 2.2. Multimediali fayllar bilan ishlashda Animate komponentasining qo’llanilishi Windows muhitida ishlovchi ko’plab dasturiy vositalar mutimediali hisoblanadi. Bunda dsaturlar videorolik va multiplikatsiya, ovozli fayllarni ishlatishda qo’llaniladi. Multimediali dasturlarga o’yin va o’rgatuvchi dasturlarni misol qilib ko’rsatish mumkin. C++ Builder muhiti multimediali fayllar bilan ishlashga 2 ta komponentani taqdim etadi[1,2,12]. Ular quyidagilar: 32

 Animate – oddiy ovozsiz animatsiya bilan ishlovchi komponenta ;  MediaPlayer – viderolik, ovoz va ovozli tasvirlarni boshqaruvchi komponenta . Animate komponentasi Win32 komponentalar guruhida joylashgan bo’lib, *.avi faylidagi ovozsiz animatsiyani boshqaradi. 2.4-rasm. Animate komponentasi belgisi Bu komponenta formaga oddiy holatda qo’shiladi. Komponenta formaga joylashtirilgach uning xossalari joylanadi. Quyidagi jadvalda Animate komponentasining xossalari keltrilgan[15]: 8-Jadval. Animate komponentasining xossalari Xossasi Ta’rifi Name Komponenta nomi.Komponenta xossalariga murojaat va uning holatini boshqarish FileName Komponenta yoradamida boshqariladigan .avi fayl nomi FrameWidth Animatsiya kadrining kengligi FrameHeight Animatsiya kadrining balandligi FrameCount Animatsiyadagi kadrlar soni AutoSize Animatsiya kadrining o’lchamiga qarab, komponenta o’lchamini o’zgartirish Center Komponenta maydonida animatsiya kadrini markazlashtirish.Agar uning qiymati true bo’lsa va kadr o’lchami komponenta o’lchamidan katta bo’lsa, u markazlashtriladi 33

StartFrame Animatsiya boshlanishi kerak bo’lgan kadr nomeri StopFrame Animatsiya yakunlanishi kerak bo’lgan kadr nomeri Active Animatsiyani aks ettrishni faollashtirish belgisi Color Animatsiya jarayonidagi fon rangi Transparent Animatsiya aks etishida shaffof rang rejimi Repetitions Animatsiyani takroriy aks ettirishlar soni CommonAVI Windowsning standart animatsiyasini aniqlash Animate komponentasi dasturchiga o’z dasturida standart animatsiyalardan foydalanish imkonini beradi. Animatsiya ko’rinishini CommonAvi xossasining qiymati aniqlaydi. Qiymat nomlanga konstantalar yordamida beriladi. Jadvalda animatsiya namoyishida foydalaniladigan bir qator konstantalar keltrilgan: 9-Jadval. CommonAvi xossasini aniqlovchilar mazmuni Mazmun Animatsiya Jarayon aviCopyFiles Fayllarni nusxalash aviDeleteFile Faylni o’chirish aviRecycyleFile Faylni savatchadan o’chirish Shuni yana bir bor ta’kidlash lozimki, Animate komponentasi AVI faylda joylashgan sof animatsiyani boshqaradi. Agar ovozli animatsiya komponentaga bog’langa bo’lsa, dastur bajarilishi davomida xatolik ro’y beradi. Quyida keltirilgan dastur animatsiyani namoyish etishga mo’ljallangan: 34

2.5.Rasm. “Animatsiya namoyishi” dasturi formasi Dastur ishga tushirilgach loyiha joylashgan katalogdagi animatsiya fayllarining dastlabki kadri formaga ko’rinadi. Agar joriy katalogda birorta ham *.avi kengaytmali fayllar bo’lmasa, formadagi Anamate komponentasi bo’sh qoladi. Animatsiyali fayl nomini Edit1 komponentasiga kiritish yoki “Tanlash” tugmasi yordamida standart muloqot oynasini ochish mumkin. Fayllarni ochishning standart muloqot oynasidan foydalanishga OpenDialog1 komponentasi yordam beradi. Bu komponenta Dialogs komponentalar palitrasida joylashgan. “Animatsiya namoyishi” dasturi uni ko’rishning 2 ta rejimini ta’minlaydi: uzluksiz va kadrlar bo’yicha o’tkazish. Button1 tugmasi animatsiyani boshlash va uni to’xtatish uchun xizmat qiladi. Animatsiyani uzluksiz namoyish etish jarayoni uchun “Pusk” tugmasiga 35

$OnClick hodisasini qo’shish va Active xossasiga true qiymatni berish kerak bo’ladi. Bu protsedura Button1 tugmasidagi Pusk nomini Stop bilan almashtiradi. Animatsiya rejimlari RadioButton1 va RadioButton2 tugmalari yordamida almashtiriladi. OnClick hodisasini qayta ishlovchi protsedura bu komponentalarda Enabled xossasini o’zgartirish “bloklash” yoki “ochish” ni bajaradi. Kadrlarni o’tkazish rejimi uchun mo’ljallangan “oldingi” (Button2) , “keyingi” (Button3) tugmalarini faollashtiradi. Uzluksiz animatsiya jarayonini to’xtatilishida Stop tugmasining Active xossasi false qiymatini oladi. #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; int CFrame; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) 36$ ${ TSearchRec sr; if(FindFirst("*.avi",faAnyFile,sr)==0) { Edit1->Text=sr.Name; try { Animate1->FileName=sr.Name; } catch(Exception &e) { return; } RadioButton1->Enabled=true; RadioButton2->Enabled=true; Button1->Enabled=true; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button4Click(TObject *Sender) { OpenDialog1->InitialDir=""; OpenDialog1->FileName="*.avi"; if(OpenDialog1->Execute()) { try { Animate1->FileName=OpenDialog1->FileName; } catch(Exception &e) { Edit1->Text=""; 37$ $AnsiString msg="faylni ochishda xatolik"+OpenDialog1->FileName+"\n ovoz soprovoj animatsiya bo'lishi mumkin"; ShowMessage(msg); return; } Edit1->Text=OpenDialog1->FileName; RadioButton1->Enabled=true; RadioButton2->Enabled=true; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { if(Animate1->Active) { Animate1->Active=false; Button1->Caption="Boshlash"; RadioButton2->Enabled=true; } else { Animate1->StartFrame=1; Animate1->StopFrame=Animate1->FrameCount; Animate1->Active=true; Button1->Caption="Stop"; RadioButton2->Enabled=false; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioButton1Click(TObject *Sender) 38$ ${ Button1->Enabled=true; Button2->Enabled=false; Button3->Enabled=false; Animate1->Active=false; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioButton2Click(TObject *Sender) { Button1->Enabled=false; Button2->Enabled=true; Button3->Enabled=false; Animate1->StartFrame=1; Animate1->StopFrame==1; Animate1->Active=true; CFrame = 1; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { CFrame++; Animate1->StartFrame=CFrame; Animate1->StopFrame==CFrame; Animate1->Active=true; if(CFrame>1) Button3->Enabled=true; 39$ $if(CFrame==Animate1->FrameCount) Button2->Enabled=false;} //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Button3Click(TObject *Sender) { if(CFrame==Animate1->FrameCount) Button2->Enabled=true; CFrame--; Animate1->StartFrame=CFrame; Animate1->StopFrame=CFrame; Animate1->Active=true; if(CFrame==1) Button3->Enabled=false;} Keltirilgan dastur ishlashi natijasida ko’zlangan maqsadga erishildi va natijalar olindi: 40$

2.6.Rasm. Animate komponentasidan foydalanib tuzilgan dastur natijasi 2.3. Multimediali fayllar bilan ishlashda MediaPlayer komponentasining qo’llanilishi MediaPlayer komponentasi bir qator ovozli fayllarni (WAV,MID,RMI,MP3) boshqarish imkonini beradi. Bu komponenta System komponentalar palitrasida joylashgan[2,16]. 2.7.Rasm. MediaPlayer komponentasining belgisi. Bu komponenta oddiy video yoki audio playerda foydalaniladigan bir qator tugmalarni o’zida saqlaydi. Bu tugmalarning vazifalari quyidagi jadvalda keltirilgan: 2.8.Rasm MediaPlayer komponentasining forma sirtidagi ko’rinishi Quyidagi jadvalda MediaPlayer komponentasining formaga joylashtirilgan holatida faollashadigan xossalari keltirilgan : 10-Jadval MediaPlayer komponentasining xossalari Xossasi Vazifasi Name Komponenta nomi. Ishchi holatda 41

kompyuterning mavjud xossalari DeviceType Qurilma turi.MediaPlayer komponentasi uchun aniq qurilmani belgilaydi.Qurilma turi nomlangan konstantalar bilan beriladi: dtAutoSelect – fayllar kengaytmasi bo’yicha turni avtomatik aniqlash, dtVaweAudio – ovoz chiqarish uskuna,dtAviVideo – videoni ko’rish uskunasi, dtCDAudio – CD uskunasi FileName Namoyish etiladigan videorolik yoki ovozli fayl nomi AutoOpen Ovozli fayl yoki videorolikni dastur ishga tushishi bilan avtomatik yuklash belgisi Display Videorolikni namoyish etuvchi ekran ko’rinishini aniqlash(oddiy sifatdagi video uchun Panel komponentasidan foydalaniladi) Visible Buttons Tarkibiy xossa.Komponentaning ko’rinadigan tugmalarini aniqlaydi.Ayrim tugmalarning ko’rinmas bo’lishini ta’minlaydi. Komponentaning formadagi ishchi holatida faol bo’lgan xossalar dastur ishlashi davomida ham faol bo’ladi va bular namoyish jarayonidagi bir qator ma’lumotlarni olish imkonini beradi.Davomiylik haqidagi ma’lumotni saqlovchi xossa turli formatda tasvirlanishi mumkin. Bular orasidan universal format sifatida tfMilliseconds formatini olish mumkin. Bunda davomiylik millisekundlarda ifodalanadi. Ayrim qurilmalar bir qancha qurilmalarni qo’llab-quvvatlaydi. (Masalan,tfTMSF formati). Millisekundlarni minut va 42

sekundlar yordamida ifodalash uchun ma’lum munosabatlardan foydalaniladi. Agar xossa tfTMSF formatida bo’lsa, u holda akslantirish MCI_TMSF_TRACK, MCI_TMSF_SECOND VA MCI_TMSF_MINUTE makroslari bilan amlga oshiriladi. Bu kabi foydali makroslarni mmsystem.h sarlavha faylidan olish mumkin. 11-Jadval. Dastur ishlashi jarayonida faol bo’lgan MediaPlayer komponentasining xossalari. Xossalari Vazifasi Length Ochilgan fayl yoki audio CD ning uzunligi(ijro etish vaqti) Tracks Ochilgan qurilmadagi treklar soni TrackLength Trek davomiyligi.Bu xossa o’zida massivni tasvirlaydi Position Namoyish boshlanishidagi trek holati TimeFormat Legth, TrackLength va Position xossalarining qiymatini tasvirlovchi format.tfMilliseconds – universal format.Agar MediaPlayer ovozli CDdan foydalanayotgan bo’lsa, u holda tfTMSF formatidan foydalanish kerak Mode Ijro qurilmasining holati. mpPlaying – qurilma ijro holatida, mpStopped – qurilma to’xtagan holatda, mpPaused – vaqtinchalik to’xtagan holatda, mpNotReady – qurilma ishlashga tayyor emas, mpOpen – qurilmada fayl saqlovchisi yo’q Display Klipni namoyish etishga mo’ljallangan soha. Agar bu xossa ko’rsatilmagan 43

bo’lsa, tasvir dastur bajarilishida alohida oynad chiqadi. DisplayRect Ekran sohasida klipni tasvirlash o’lchamlari MediaPlayer komponentasi dastur ishlashida foydalanuvchi uchun bir qator qulay metodlarni tavsiya etadi[15]. Quyidagi jadvalda bu metodlar keltirilgan: 12-Jadval MediaPlayer komponentasining metodlari. Metod Vazifasi Play() Ijro holatini faollashtirish.Play tugmasiga ta’sir etishga o’xshash metod Stop() Ijro holatini to’xtatish Pause() Ijro holatini vaqtinchalik to’xtatish Next() Navbatdagi trekka o’tish Previous() Oldingi trekka o’tish Step() Navbatdagi kadrga o’tish Back() Oldingi kadrga o’tish 44

III BOB. C++ TILI MULTIMEDIA IMKONIYATLARINING TATBIG’I 3.1. Bir nechta funksiya grafiklarini bir vaqtda tasvirlash Hozirgi kunda ko’plab dasturiy paketlar mavjud bo’lib, ular yordamida hisob kitob, grafikaga oid ishlarni osonlik bilan bajarish mumkin. Shunga qaramasdan bir qator sohalarda uchraydigan tipik masalalar uchun alohida yondashuvga ehtiyoj seziladi. Chunki bu masalalarni hal etishda dasturiy paketlarda mavjud imkoniyatkar yetarli bo’lmaydi. Shu boisdan ham zamonaviy dasturlash tillarida mavjud hisob kitob, grafik VA multimedia imkoniyatlardan foydalanishni mukammal o’rganish bo’lajak dasturchilar oldida dolzarb bo’lgan masalalardan biridir. Bularni hisobga olib biz quyida C++ Builder dasturlash tilining grafik imkoniyatlaridan foydalanib funksiya grafiklarini chizish jarayonini bayon etamiz. Shu maqsadda bir nechta funksiyalarning grafik tasvirini o’zida aks ettiruvchi dastur qanday yaratilishini ko’rib o’tamiz. Buning uchun quyidagi amallar ketma ketligi bajariladi: 1. C++ Builder dasturini ishga tushiramiz va yangi forma ilovasini yaratamiz. 2. Loyiha nomini o’zgartirish uchun Form1 ning Caption xususiyatini o’zgartiramiz. 3. Additional komponentalar bo’limidan Chart komponentasini formaga joylashtiramiz. Bu komponenta har xil turdagi grafik va diagrammalar yaratish uchun qo’llaniladi. 4. Endi Chart komponentasining xususiyatlarini o’rnatamiz. Align xususiyatining qiymatini allClient ga o’zgartiramiz. Bu orqali tasvirlanadigan grafikni formaning butun tekisligiga joylashtiramiz. 5. Chart komponentasi ustiga sichqoncha tugmasini ikki marta tez-tez bosish orqali “ Диаграмм Chart” oynasiga o’tamiz. Bu oyna ikkita asosiy sahifani o’z ichiga oladi: Chart va Series . Add tugmasi yangi seriya qo’shish 45

$imkoniyatini beradi. Bu tugmani bosganda grafik yoki diagrammaning tipini tanlash oynasi ochiladi. Bizning misolimizda Line tipi tanlanadi. Bu misolda ikkita funksiyaning grafigini qurish uchun 2 ta seriya yaratiladi. 6. Title tugmasi yordamida yangi seriyalarga nom o’zlashtiriladi. Birinchi seriya y=sin(x) , ikkinchi seriya y=cos^3(x) ko’rinishda nomlanadi. 7. Chart sahifasidagi Titles orqali Chart obyektiga nom berish va uning xususiyatlarini o’rnatish mumkin. 8. Axis qismida grafik o’qlarining parametrlari sozlanadi. Bunda chap vertikal o’q parametrlarini sozlash uchun Left tanlanadi. Unga nom o’zlashtirish uchun Title qismiga o’tiladi va kerakli nom yoziladi. Yozuvni gorizontal holatga keltirish uchun Angle maydoniga 0 qiymati kiritiladi. Labels qismida yozuv stilini Value ga o’zgartiramiz. Pastki gorizontal o’q (Bottom) parametrlari ham shu tarzda sozlanadi. 9. Grafikda seriyalar nomini aks ettirish uchun Legend qismiga o’tamiz va Legend Style maydonining qiymatini Series Names ga o’zgartiramiz. 10. Endi asosiy dastur matnini kiritish uchun Form1 ning Events hodisalar oynasiga o’tamiz va OnActivate maydonini faollashtiramiz. Hosil bo’lgan oynaga quyidagi dastur matnini kiritamiz: void __fastcall TForm1::FormActivate(TObject *Sender) { double x,y,y1; Series1->Clear(); Series2->Clear(); for (x=-10;x<=10;x=x+0.1) { 46$ y=sin(x); y1=pow(cos(x),3); Series1->AddXY(x,y); Series2->AddXY(x,y1); } Chart1->Refresh(); Chart1->LeftAxis->Increment=(Chart1->LeftAxis->Maximum-Chart1->LeftAxis- >Minimum)/5; } Ushbu dastur ishlashi natijasida quyidagi natija olinadi: 3.1. Rasm. Chart komponentasi yordamida yaratilgan dastur natijasi 47

y=sin(x); y1=pow(cos(x),3); Series1->AddXY(x,y); Series2->AddXY(x,y1); } Chart1->Refresh(); Chart1->LeftAxis->Increment=(Chart1->LeftAxis->Maximum-Chart1->LeftAxis- >Minimum)/5; } Ushbu dastur ishlashi natijasida quyidagi natija olinadi: 3.1. Rasm. Chart komponentasi yordamida yaratilgan dastur natijasi 47

Ko’rib o’tilgan dastur loyihasi C++ Builderning grafik imkoniyatlaridan biri bo’lib, masalaning qo’yilishiga qarab uning boshqa imkoniyatlarini ham ishga qo’shish mumkin. Bundan tashqari grafik imkoniyatlar bilan hisob kitoblarga bog’liq imkoniyallarni birga ishlatish aniqligi yuqori bo’lgan grafiklarni olish, kompyuterga ulangan turli qurilmalardan kelayotgan signallarni barchaga tushunarli tarzda tasvirlash imkonini beradi. 3.2. Ovozli fayllar bilan ishlash MediaPlayer komponentasidan foydalanib faqat ovozdan iborat faylni ijro ettirish mumkin. Bu borada Windows tomonidan boshqariladigan ovozli fayl fragmentini qaraymiz. 3.2.-rasmda ovozli fragmentni boshqaruvchi forma ko’rinishi tasvirlangan. 3.2. Rasm. Ovozli fayllar bilan ishlovchi dastur formasining ko’rinishi 48

Ovozli fayllar bilan ishlovchi MediaPlayer komponentasining qo’llanilgan xossalari: 13-Jadval MediaPlayer komponentasi xossalarining mazmuni Komponenta Mazmuni DeviceType dtAutoSelect VisibleButtons.btNext False VisibleButtons.btPrev False VisibleButtons.btStep False VisibleButtons.btBack False VisibleButtons.btRecord False VisibleButtons.btEject False Formada MediaPlayer komponentasi bilan birga ListBox komponentasi ham o’rnatilgan. Undan foydalanib ijro etiladigan ovozli faylni tanlash mumkin. Shuningdek, 2 ta Label komponentasi ham formada joylashgan. Birinchisi xabar chiqarish uchun, ikkinchisi esa tanlangan fayl nomini aks ettirish uchun xizmat qiladi. #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "animate2.h" #include<string.h> //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; String SoundPath; 49

$//--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { char *wd; // êàòàëîã Windows wd = (char*)AllocMem(MAX_PATH); GetWindowsDirectory(wd,MAX_PATH); SoundPath = wd; SoundPath = SoundPath + "\\Media\\"; TSearchRec sr; if (FindFirst( SoundPath + "*.wav", faAnyFile, sr) == 0) { ListBox1->Items->Add(sr.Name); // äîáàâèì èìÿ ôàéëà â ñïèñîê while (FindNext(sr) == 0) ListBox1->Items->Add(sr.Name); if (FindFirst( SoundPath + "*.mid", faAnyFile, sr) == 0) ListBox1->Items->Add(sr.Name); // äîáàâèì èìÿ ôàéëà â ñïèñîê while (FindNext(sr) == 0) ListBox1->Items->Add(sr.Name); } 50$ $if (FindFirst( SoundPath + "*.rmi", faAnyFile, sr) ==0) ListBox1->Items->Add(sr.Name); // äîáàâèì èìÿ ôàéëà â ñïèñîê while (FindNext(sr) == 0) ListBox1->Items->Add(sr.Name); if ( ListBox1->Items->Count != 0) { Label2->Caption = ListBox1->Items->Strings [1] ; MediaPlayer1->FileName = SoundPath + ListBox1->Items->Strings [1] ; MediaPlayer1->Open ( ) ; MediaPlayer1->Play() ;} } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::ListBox1Click(TObject *Sender) { Label2->Caption = ListBox1->Items->Strings [ListBox1->ItemIndex]; MediaPlayer1->FileName = SoundPath + Label2->Caption; MediaPlayer1->Open() ; MediaPlayer1->Play() ;} Dastur quyidagicha ishlaydi: Dastur ishga tushirilishi bilan OnCreate hodisasi Windowsning Media katalogida joylashgan ovozli fayllar ro’yxatini tuzadi. Turli operatsion sistamalarda bu katalog turlicha nomlanga bo’lishi mumkin. Shuning uchun uning nomini olish maqsadida GetWindows Directory uchun API funksiyasidan foydalaniladi. FineFirst va FindNext funksiyalaridan foydalanib ovozli fayllarning royxati tashkil etiladi. Bu funksiyalar bajarilgach tashkil etilgan ovozli fayllarning birinchisi ustida marker joylashtiriladi. Quyidagi misol ovozli faylni kompakt diskdan o’qish jarayonini amalga 51$

oshirishga mo’ljallangan. 6- rasmda dasturning formadagi ko’rinishi keltirilgan. Formada MediaPlayer komponentasi joylashtirilgan bo’lib Visible xossasiga false qiymatlangan. Shuning uchun u dastur ishga tushganda ko’rinmaydi 3.3. Rasm.Ovozli fayllar bilan ishlovchi dastur natijasi 3.3. Video fayllar bilan ishlash MediaPlayer komponentasidan foydalaninb videoroliklarni ko’rish uchun mo’ljallangan forma ko’rinishi quyidagicha: 52

3.4. Rasm. Video fayllar bilan ishlovchi dastur formasining ko’rinishi Quyida videorolikni ko’rishga mo’ljallangan dastur matnini keltiramiz: #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; #define MINUTE(ms) ((ms/1000)/60) #define SECOND(ms) ((ms/1000)%60) 53

$Graphics::TBitmap *fcmPlay,*kmPlay, *bmPlay; // Play Graphics::TBitmap *fcmPause,*bmPause; // Pause //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { bmPlay = new Graphics::TBitmap(); bmPause = new Graphics::TBitmap(); SpeedButton2->Glyph->Assign(bmPlay); MediaPlayer1->Display = Form1;} void _fastcall GetFrameSize (AnsiString f, int *w, int *h) { if ( f.Pos(".avi") == 0 ) { *w = 352; *h = 240; struct { char RIFF[4]; long int nu_1[5]; char AVIH[4]; long int nu_2[9]; long int w; long int h; 54$ $} header; TFileStream *fs; fs = new TFileStream(f,fmOpenRead) ; fs->Read(&header, sizeof(header)); *w = header.w; *h = header.h; delete fs; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::SpeedButton1Click(TObject *Sender) { int fw, fh; int top,left; int sw, sh; int mw, mh; float kw, kh; float k; OpenDialog1->Title = "Tanlash"; OpenDialog1->InitialDir = ""; OpenDialog1->Filter = "B се фoлы |*.avi;*.mpg;*.mpegI" "AVI|*.avi|MPG|*.mpg|MGEG|*.mpeg"; if ( ! OpenDialog1->Execute() ) 55$

return; if ( MediaPlayer1->FileName==OpenDialog1->FileName ) return; GetFrameSize(OpenDialog1->FileName,&fw, &fh); mw = Form1->ClientWidth; mh = Form1->Panel1->Top-10; if ( fw < mw ) kw = 1; else kw = (float) mw / fw; if ( fh < mh ) kh = 1; else kh = (float) mh / fh; if ( kw < kh ) k = kw; else k = kh; sw = fw * k; sh=fh*k; left = (Form1->ClientWidth - sw) / 2; top = (Panel1->Top - sh) / 2; MediaPlayer1->FileName = OpenDialog1->FileName; MediaPlayer1->Open(); MediaPlayer1->DisplayRect = Rect(left-400,top+20,sw-400,sh-110); 56

$Form1->Canvas->FillRect(Rect(0,0,ClientWidth,Panel1->Top)); SpeedButton2->Enabled = true; MediaPlayer1->TimeFormat = tfMilliseconds; int ms = MediaPlayer1->Length; AnsiString st = IntToStr(SECOND(ms)); if ( st.Length() == 1) st = "0" + st; st = IntToStr(MINUTE(ms)) + ":" + st; Label1->Caption = st; Label3->Caption = "0:00"; SpeedButton2->Glyph->Assign(bmPause); SpeedButton2->Hint = "Pause"; SpeedButton2->Tag = 1; SpeedButton1->Enabled = False; MediaPlayer1->Play(); Timer1->Enabled = true ;} //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::SpeedButton2Click(TObject *Sender) { if (SpeedButton2->Tag == 0) { SpeedButton2->Glyph->Assign(bmPause); SpeedButton2->Hint = "Pause"; 57$ $SpeedButton2->Tag = 1; SpeedButton1->Enabled = False; // êíîïêà Eject MediaPlayer1->Play(); Timer1->Enabled = true;} else { MediaPlayer1->Stop(); SpeedButton2->Glyph->Assign(bmPlay); SpeedButton2->Hint = "Play"; SpeedButton2->Tag = 0; SpeedButton1->Enabled = True; Timer1->Enabled = false; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::MediaPlayer1Notify(TObject *Sender) { if ( ( MediaPlayer1->Mode == mpStopped ) && ( SpeedButton2->Tag == 1)) { Timer1->Enabled= false; SpeedButton2->Glyph->Assign(bmPlay); SpeedButton2->Hint = "Play"; SpeedButton2->Tag = 0; SpeedButton1->Enabled = True; } } //--------------------------------------------------------------------------- 58$ $void __fastcall TForm1::FormPaint(TObject *Sender) { if ( MediaPlayer1->Mode == mpStopped ) { MediaPlayer1->Position = 1; MediaPlayer1->Position = 0; } } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::FormClose(TObject *Sender, TCloseAction &Action) { MediaPlayer1->Close(); } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::Timer1Timer(TObject *Sender) { MediaPlayer1->TimeFormat = tfMilliseconds; int ms = MediaPlayer1->Position; AnsiString st = IntToStr(SECOND(ms)); if ( st.Length() == 1) st = "0" + st; st = IntToStr(MINUTE(ms)) + ":" + st; Label3->Caption = st; } Dastur ishga tushirilgach, kerakli video faylni tanlab, uning namoyishini boshlash mumkin: 59$ 3.5. Rasm. Video fayllar bilan ishlovchi dastur natijasi Bu kabi dasturiy vositalar yordamida audio va video fayllar bilan ishlovchi dasturlarning qo’llanmalilik darajasini oshirish, foydalanuvchu istagidan kelib chiqib, o’zgartirishlar kiritish mumkin. 60

3.5. Rasm. Video fayllar bilan ishlovchi dastur natijasi Bu kabi dasturiy vositalar yordamida audio va video fayllar bilan ishlovchi dasturlarning qo’llanmalilik darajasini oshirish, foydalanuvchu istagidan kelib chiqib, o’zgartirishlar kiritish mumkin. 60

XULOSA Ushbu bitiruv malakaviy ishida qo’yilgan “C++ tilining multimedia imkoniyatlari” mavzusi ostida qo’yilgan maqsad va vazifalarni bajarish davomida quyidagi natijalarga erishildi: 1) C++ tilining grafika va multimedia bilan ishlovchi komponentalari batafsil o’rganib chiqildi va ish tarkibiga kiritildi; 2) Ishda grafik asos va asosiy grafik primitivlar haqida umumiy tushunchalar keltirildi; 3) Tasvirlarni tashqi fayldan o’qish va bitli tasvirlar bian ishlash to’g’risida ma’lumotlar keltirildi va amaliy masalalar yordamida yoritildi; 4) Multiplikatsiyalar hosil qilish jarayoni o’rganib chiqildi va amaliy dasturiy vositalar yordamida yoritildi; 5) C++ tilida ovozli va ovozsiz animatsiyalar bilan ishlovchi Animate va MediaPlayer komponentalarining xususiyatlari va imkoniyatlari o’rganib chiqildi va ishda keltirildi; 6) Koordinatalar sistemasini boshqaruvchi Chart koordinatasi imkoniyatlari o’rganildi va bu komponenta yordamida bitta koordinatalar sistemasida bir nechta funksiyalarning grafiklarini quruvchi dasturiy vosita yaratildi; 7) MediaPlayer komponentasidan foydalangan hold ovozli fayllarni ijro etuvchi dasturiy vosita yaratildi va ish tarkibiga kiritildi; 8) Video fayllarni ijro etuvchi dastur yaratildi va ish tarkibiga kiritildi. Ushbu bitiruv ishida tuzilgan animatsiyani, ovozli ijroni, video tasvirni boshqarishga mo’ljallangan dasturiy vositalardan foydalanib, multimdiali elektron o’quv qo’llanmalar yaratish va audio va videopleyer dasturlarining qo’llanmalilik darajasini yuksaltirish kabi ishlarni amalga oshirish mumkin. 61

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA INTERNET RESURSLARI 1. Н.Культин. Самоучитель C++ Builder СПб.: БХВ-Петербург, 2004. -320 с.: 2. Н.Культин. C++ Builder в задачах и примерах. Петербург, 2005. — 336 с: 3. Х.М.Дейтел, П.Дж.Дейтел «Как программировать на С++», 5-издание, М- 2008 г. 1454 стр. 4. Г.Шилдт –“Полный справочник по C++” – М-2006., 801 стр. 5. Sh. F. Madraximov “C++. Obyektga yo’naltirilgan dasturlash”, Toshkent, Mumtoz so’z, 2016 yil. 176 s. 6. Р.Седжвик – “Фундаментальные алгоритмы на С++” – М 2001., 687 стр. 7. Ш.Ф.Мадрахимов, С.М.Гайназаров “С++ тилида программалаш асослари” – Тошкент-2009 й., 196 8. М.Э.Абрамян “Электронный задачник по программированию” Ростов - на - Дону 2005 г . 182 стр. 9. Н.Н.Непейвода- Стили и методы программирования . Интернет университет информационных технологий. INTUIT.ru, 2005 г., 320 стр. 10. O . M . Shukurov , E . A . Eshboyev , B . H . Shovaliyev – “ Delphi va C ++ algoritmik tillarida dasturlash ” – Qarshi -2012 y ., 228 s . 11. E.A.Eshboyev, F.Yu.Shodiyev, F.G.Qlicheva – “C++ tilida dasturlash” – Toshkent-2014 yil. 206 s. 12. www.cplusplus.com 13. www.acm.timus.ru 14. www.codeforces.ru 15. www.cyberforum.ru 62

16. www.cybern.ru 17. www.delphisources.ru 18. www.ziyonet.uz 19. www.dastur.uz 63

O'xshashlar

Akademik litseylarda MathCAD dasturi imkoniyatlaridan foydalanish

Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusini multimedia asosida o‘qitish

C++ tilida aralash tipli ma’lumotlar bilan ishlash

Informatika o’qitishda grafik organayzerlardan foydalanish

Elektron xukumat о’quv kursini mobil ilovasini yaratish