Shaxsga qarshi jinoyatlarni yuridik jihatdan baholash (tahlil etish)

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

900.5 KB

Ko'chirib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI TARIX VA IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI MILLIY G‘OYA, MA’NAVIYAT ASOSLARI VA HUQUQ TA’LIMI KAFEDRASI Mirzayeva Farangiz Shermatovnaning “5141500 - Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavr darajasini olish uchun “ Shaxsga qarshi jinoyatlarni yuridik jihatdan baholash (tahlil etish) ” mavzusida yozgan Ilmiy rahbar: __________dots. A.Yoqubov “Himoyaga tavsiya etildi” Tarix fakulteti dekani dots.F.Rahmonov ___________ “_____”____________ 2015 yil

MUNDARIJA: Kirish ……………………………………………………………………………..3 I. SHAXSGA QARSHI JINOYATLAR 1.1. Shaxsga qarshi jinoyatlarning umumiy tavsifi ……………….. 1.2. Qasddan va boshqa holatlarda odam o‘ldirish jinoyati haqida umumiy ma’lumot …… II. SOG‘LIQQA QARSHI JINOYATLAR 2.1. Hayot yoki sog‘liq uchun xavfli jinoyatlar 2.2. Badanga shikast yetkazish tushunchasi, uning tahlili va turlari …… 2.3. Qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish …………………….……….... …… III. SHAXSNING KONSTITUSIYAVIY HUQUQ VA ERKINLIKLARIGA QARSHI JINOYATLAR 3.1. Konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi jinoyatlarning umumiy tavsifi …… Xulosa …………………………………………………………………………….73 Adabiyotlar rо‘yxati ……………………………………………………..………75 Ilovalar ……………………………………………………………………………77 3

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Davlatning bosh vazifalaridan biri inson haqida g‘amxо‘rlik qilishdir. Binobarin О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida inson omili, uning shaxsiy huquq va erkinliklari belgilangan. Konstitusiya normalarida, har qanday holatdan qati nazar, shaxsning qonuniy huquq va manfaatlari mustahkamlangan, kafolatlangan va himoya qilingan. Chunonchi Konstitusiyamizning 18-moddasida «О‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bо‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar», deb qayd etilgan bо‘lsa, uning 19-moddasida «Fuqarolarning Konstitusiya va qonunlarda mustahkamlab qо‘yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki cheklab qо‘yishga hech kim haqli emas», deb qayd etilgan. 1 О‘zbekistonda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlarning pirovard maqsadi inson huquqlari va manfaatlari tо‘la-tо‘kis ta’minlanadigan huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etishdan iborat. Mamlakatimiz hayotining har bir jabhasida kechayotgan tub islohotlar, eng avvalo, demokratik huquqiy jamiyat qurish, xalq farovonligini oshirish, inson manfaatlarini oliy qadriyat darajasiga kо‘tarish, har bir fuqaroning haq-huquqlari himoyasini ta’minlashga yо‘naltirilgan. О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganidek, “… bugungi siyosiy-huquqiy voqelikni hisobga olgan holda, mamlakatimizda huquqiy ta’lim va ma’rifatni, jamiyatda huquqiy bilimlar targ‘ibotini tubdan yaxshilashga yо‘naltirilgan maqsadli keng kо‘lamli chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish zarur. Ushbu dasturning amalga oshirilishi aholining inson huquq va erkinliklariga nisbatan hurmat bilan munosabatda bо‘lishini, fuqarolarda qonunga itoatkorlik tuyg‘usining yanada ortishini ta’minlaydi». 2 1 O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. T.2013. 2 Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T., 2010. – B. 27–28. 4

Shuni ta’kidlash kerakki, shaxsning huquq va erkinliklari turli huquq sohalarining normalari bilan himoya qilinadi, lekin jinoyat qonunlarida fuqarolarning huquq va erkinliklari buzilganligi uchun jinoiy javobgarlik belgilangan bо‘lib, huquqning bu sohasi ana shu javobgarlikni qо‘llash orqali fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qiladi. Jinoyat kodeksining «Shaxsga qarshi jinoyatlar» bо‘limida hayotga, sog‘liqqa qarshi, hayot yoki sog‘liq uchun xavfli, jinsiy erkinlikka, oilaga, yoshlarga va axloqqa, shaxsning ozodligi, sha’ni, qadr-qimmatiga, fuqarolarning konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi qaratilgan jinoyatlar uchun javobgarlik belgilangan bо‘lib, bu jinoyatlar jamiyat uchun jiddiy xavf tug‘diradi. Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligini jinoyatkorona tajovuzlardan muhofaza qilish О‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqining eng dolzarb vazifalaridandir. Inson sog‘lig‘i va uning daxlsizligi tо‘g‘risida g‘amxо‘rlik qilish, uning barcha imkoniyatlarini va ijodiy salohiyatini rо‘yobga chiqarish uchun zarur bо‘lgan shart-sharoitni yaratish respublika rahbariyatining, davlatning, barcha huquqiy institutlarning, sud-tergov organlarining diqqat markazida bо‘lib, О‘zbekiston Respublikasi qonunlarining asosini tashkil etadi. Mavzuning о‘rganilganlik darajasi . Tanlangan mavzu dolzarbligi va keng qamrovligi tufayli huquqshunoslar, jamiyatshunoslar, faylasuflar, huquq targ'iboti organlarini va boshqa soha xodimlari e'tiborini o'ziga jalb etib kelgan. Shaxsga qarshi jinoyatlar haqida monografiya, risola va maqolalar e'lon qilingan. A.A.Otajonov, M.X.Rustamboev, F.Tohirov A.K.Erkaxodjayev, O.A.Karimova, Z.Gafarov va boshqalar tadqiqotlar olib borganlar. 1 Bu yozilgan monografiya, о‘quv qо‘llanma va ilmiy maqolalarda Shaxsga qarshi jinoyatlar, uning bugungi kundagi xavfi haqida va bu jinoyatga nisbatan qo'llaniladigan jazolar haqida yozilgan. Shaxsga qarshi jinoyatlarga qarshi kurashning interfaol usullaridan targ'ibot 1 A.A.Otajonov. Shaxsga qarshi jinoyatlar. О‘quv qо‘llanma. – T.: О‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2012., Rustamboyev M.X., Tohirov F., Erkaxodjayev A.K. Jinoyat huquqi maxsus qismi. T.Soros fondi. 2001., O.A.Karimova, Z.Gafarov. Davlat va huquq asoslari. “О‘qituvchi”, 1995. 5

va tаshviqot ishlarida foydalanishg uchun hozirgi kunga qadar o'quv uslubiy qo'llanmalar mavjud emas. Shu sababdan ham Shaxsga qarshi jinoyatlarga qarshi kurashning interfaol usullaridan ko'rsatishni ishimizning alohida tadqiqot ob'ekti qilib tanlashimizga sabab bo'ldi. Mavzuning maqsad va vazifalari. Mazkur bitiruv malakaviy ishning maqsadi sifatida shaxsga qarshi jinoyatlarning yuridik tabiatini ochib berish, ushbu turdagi jinoyatlarning tushunchasi, jinoyat tarkiblarining belgilari, ularning turlari va kvalifikatsiya qilish qoidalarini kо‘rsatish, shuningdek ushbu turdagi jinoyatlarga qarshi kurash sohasidagi davlat siyosati va uning bugungi kundagi imkoniyatlari tо‘g‘risidagi bilimlarni targ‘ibot qilish nazarda tutiladi. Mavzuning asosiy vazifasi shaxsga qarshi jinoyatlarning yuridik mazmuni hamda ularning ijtimoiy-siyosiy ma’nosini, uni tashkil etuvchi normalar hamda jinoyat huquqi va huquqning boshqa sohalari normalari (institutlari) bilan о‘zaro bog‘liqligini ochib berish, ularni ilmiy tahlil qilishdan iboratdir. Shu bilan birga, malakaviy ishda shaxsga qarshi jinoyatlarga oid bо‘lgan yuridik kategoriyalar va qoidalar tо‘g‘risidagi nazariy bilimlarni tizimlashtirish, ularning amaliy jihatlarini ochib berish, bu turdagi jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish, jinoyat qonuni normalarini tо‘g‘ri qо‘llash va sharhlash masalalariga oid qoidalar yoritildi. Mazkur maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda tadqiqot oldiga quyidagi asosiy vazifalar qo'yildi: – Shaxsga qarshi jinoyatlarning umumiy tavsifini yoritib berish; – Qasddan odam о‘ldirish , uning turlari, mazmun-mohiyatini tahlil etish; – Inson hayoti va sog‘ligi uchun xavfli jinoyatlarni huquqiy jihatdan baholash ; – Shaxsning konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi jinoyatlarni yoritib berish. Bitiruv-malakaviy ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Malakaviy ishda chiqarilgan xulosalardan shaxsga qarshi jinoyatlarni yuridik jihatdan baholash jarayoniga yangicha yondashuv asosida baholash mumkin. Ishda bayon qilingan fikrlar va mulohazalardan foydalanib, huquqshunoslik fanidan o'quv qo'llanmalar yozish, shuningdek, oliy o'quv yurtlarida amaliy mashg'ulotlar o'tkazish mumkin. 6

Bitiruv-malakaviy i shning aprobatsiyasi. B itiruv-malakaviy ish Tarix va ijtimoiy fanlar fakulteti Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi kafedrasi qoshidagi ”Yosh huquqshunos” to’garagida ma’ruza qilingan va kafedra yig’ilishlarida muhokamadan o’tgan. Malakaviy ishning tuzulishi. ish kirish, uch bob, xulosa, adabiyotlar ro'yxati hamda ilovadan iborat. Malakaviy ishning umumiy hajmi ___varaqdan iborat. 7

I. SHAXSGA QARSHI JINOYATLAR 1.1. Shaxsga qarshi jinoyatlarning umumiy tavsifi Inson hayotiga tajovuz qilish og‘ir va о‘ta xavfli jinoyatlardan biri hisoblanib, aynan bunday jinoyatlar sodir etilishi natijasida muhim ijtimoiy qimmatlik sanalgan inson hayotiga tuzatib bо‘lmas (tiklab bо‘lmaydigan) zarar yetkaziladi. Hayotga qarshi jinoyatlar deganda, qasd yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish natijasida boshqa shaxsning hayotiga tahdid (suiqasd) qilish yoki tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri uning о‘limiga sabab bо‘lish yoxud о‘zini о‘zi о‘ldirish darajasiga yetkazish tushuniladi. 1 1997 yilda О‘zbekiston inson huquqlari va erkinliklarini о‘zida mustahkamlagan 21 ta xalqaro hujjatga qо‘shildi. Bu hujjatlar О‘zbekiston qonunchiligining shakllanishi, jumladan jinoyat hamda inson huquq va erkinliklari borasidagi qonunlarning yaratilishi uchun asos bо‘lib xizmat qildi. «Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi»ning 35-moddasida, «Fuqarolik va siyosiy huquqlar tо‘g‘risidagi xalqaro Pakt»ning 6, 7, 9, 10, 11-moddalarida insonning yashash huquqi, qadr-qimmati, ozod ligi va xavfsizligi, sha’ni va obrо‘ini himoya qilish kabi huquqlari mustahkamlangan. Bu xalqaro huquqiy meyorlar О‘zbekiston Respubli kasi Konstitusiyasining ham asosini tashkil qiladi. Jinoyat kodeksining «Shaxsga qarshi jinoyatlar» bо‘limida hayotga, sog‘liqqa qarshi, hayot yoki sog‘liq uchun xavfli, jinsiy erkinlikka, oilaga, yoshlarga va axloqqa, shaxsning ozodligi, sha’ni, qadr-qim matiga, fuqarolarning konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi qaratilgan jinoyatlar uchun javobgarlik belgilangan bо‘lib, bu jinoyatlar jamiyat uchun jiddiy xavf tug‘diradi. Shaxsga qarshi jinoyatlarning xavflilik darajasi yuqori ekan ligi sababli, Jinoyat kodeksining Maxsus qismidagi birinchi bо‘limdan «Shaxsga qarshi jinoyatlar» о‘rin olgan. Shaxsga faqat yuqorida aytilgan jinoyatlar sodir etilganida emas, balki boshqa obektlarga tajovuz qilinganida, masalan, bosqinchi lik, о‘g‘rilik va boshqa jinoyatlar sodir etilgan hollarda ham zarar yetadi. Shaxsga qarshi jinoyatlar tahlil qilinganida bu qilmishni sodir etgan aybdorning harakatlari aynan shaxsga zarar yetkazishga qaratilganligiga e’tibor qaratiladi. 1 Musayev M.A. Hayotga qarshi jinoyatlar: nazariya va amaliy muammolari. –T., 2011. – B. 48. 8

$Jinoyat kodeksi Maxsus qismining birinchi bо‘limida shaxsga qarshi jinoyatlarning bir necha turi uchun javobg‘arlik kо‘zda tutil gan bо‘lib, ular bevosita obekti bо‘yicha quyidagi guruhlarga ajra tilgan: 1) shaxsga qarshi jinoyatlar; 1) sog‘liqqa qarshi jinoyatlar; 2) hayot yoki sog‘liq uchun xavfli jinoyatlar; 4 ) jinsiy erkinlikka qarshi jinoyatlar; 5) oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar; 5) shaxsning ozodligi, sha’ni va qadr-qimmatiga qarshi jinoyat lar; 6) fuqarolarning konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qar shi jinoyatlar. Shaxsga qarshi jinoyatlar Odam о‘ldirish jinoyatining tushunchasi, tahlili va turlari Shaxsga qarshi jinoyatlarni shartli ravishda 2 turkumga bо‘lish mumkin: 1) odam о‘ldirish; 1) о‘zini о‘zi uldirish darajasiga yetkazish. Odam о‘ldirish — qasddan, huquqqa xilof ravishda boshqa kishi- ni hayotdan ma\rum etish yoki ehtiyotsizlik orqasida hayotdan mahrum qilishdir. Odam о‘ldirishning obekti boshqa kishining hayoti hisoblanadi. Yoshidan, uning sog‘lig‘i yoki yashash qobiliyatidan qat’i nazar har qanday kishining hayoti jinoyat qonuni bilan qо‘riklanadi. Shu sa babli chaqaloq, keksa, sog‘lom yoki kasal odamni hayotdan maxrum qilishga qaratilgan har qanday harakat odam о‘ldirish, deb tan oli nadi. Kо‘pchilik tadqiqotchilar va darsliklar mualliflari qasddan odam о‘ldirishni «huquqqa xilof ravishda, qasddan boshqa kishining hayotidan mahrum qilishdir» 1 – deb e’tirof etadilar, ayrimlari esa, ushbu ta’rifga «aybli qilmish» 2 iborasini ham qо‘shadilar. Shuning uchun odam о‘ldirish jinoyatining jinoiy-huquqiy xususiyatini baholashda «huquqqa xiloflik» zaruriy belgi hisoblanadi. Mazkur belgi huquq doirasida sodir etilgan odam о‘ldirishni qasddan odam о‘ldirishdan 1 О‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi: Ilmiy-amaliy sharhlar. – T., 1997. –B. 129.: Rustambayev M.X. Prestupleniya protiv lichnosti. – T., 1998. – S. 12; Musayev M.A. Hayotga qarshi jinoyatlar: nazariya va amaliy muammolari. – T., 2011. – B. 66. va boshq. 2 9$