BMT va O‘zbekiston munosabatlari - Huquqshunoslik - Diplom ishlar

BMT va O‘zbekiston munosabatlari

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

361.5 KB

Ko'chirib olish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI MILLIY G`OYA, MA'NAVIYAT ASOSLARI VA HUQUQIY TA'LIM KAFEDRASI Rasulov Abdulazizxon To‘lqin o‘g‘lining 5111600-Milliy g`oya, ma'naviyat asoslari va huquq ta'limi yo`nalishi bo`yicha bakalavr darajasini olish uchun BMT va O‘zbekiston munosabatlari mavzusida yozgan Ilmiy rahbar: dots. X.Maxmanova “Himoyaga tavsiya etilsin” Tarix fakulteti dekani ____________ dots.F.Raxmonov “ ________ ” _____________2015 yil

Qarshi-2015 M U N D A R I J A KIRISH . ..........................................................................................................3 1-BOB. Jahonda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashda xalqaro tashkilotlarning o‘rni 1.1.Dunyo hamjamiyati va Birlashgan Millatlar Tashkiloti……………………….. 1.2.O`zbekiston Respublikasi-Birlashgan Millatlar tashkilotining a'zosi………... 2-BOB. YUNESKO va O`zbekiston respublikasining xalqaro-huquqiy hamkorligi masalalari 2.1.YUNESKO-BMTning ixtisoslashgan muassasasi………………………........ 2.2. O‘zbekiston YUNESKOning to`la huquqli a'zosi……………………..…….. XULOSA…………………………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI.......................... KIRISH Mavzuning dolzarbligi. XXI asrda zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimida yuz berayotgan yangi tendensiyalar, jumladan, jahon globallashuv jarayonlarining shiddat bilan rivojlanib borishi sharoitida insoniyat oldida yangi tahdid va xavf-xatarlarning yuzaga kelishi hamda ularning keng tarqalishi kuzatilmoqda. Shu ma’noda Markaziy Osiyo mamlakatlari

manfaatlari hamda xavfsizligining kafolati sifatida mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bu haqda fikr yuritganda, BMTning Mingyillik rivojlanish maqsadlari haqida alohida to`xtalish lozim. Ma’lumki, BMTning 2000 - yilda bo`lib o`tgan Mingyillik sammitida Mingyillik deklaratsiyasi qabul qilinib, unda Inson taraqqiyoti konsepsiyasini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan edi. Jahonning turli mintaqa va hududlarida qarama-qarshilik va ziddiyatlar qonli mojarolar, xalqaro terrorizm. Ekstremizm, narkotrafik kabi xavf-xatarlar tobora kuchayib bormoqda, fashizm degan balo yana bosh kо‘tarmoqda. Millatchilik, shovinizm singari ofatlar maydonga chiqmoqda. Prezidentimiz 2015 yil 9 may xotira va qadrlash kuni munosabati sо‘zlagan ma’ruzasida “Butun insoniyatni tashvishga solayotgan bunday murakkab sharoitda barcha tinchliksevar kuchlarning say-harakat va imkoniyatlarini yagona maqsad yо‘lida safarbar etish, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik kengashi va boshqa nufuzli xalqaro institutlarning о‘rni va ta’sirini kuchaytirish yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda” 1 deydi.Shuni alohida qayd etish lozimki, Yurtboshimiz nutqida har tomonlama asoslab berilgan, tobora dolzarb ahamiyat kasb etib borayotgan masalalar, jumladan, mintaqamizda va butun dunyodagi tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash bu borada BMT bilan hamkorlikni yanada rivojlantirish va faollashtirish – bularning barchasi jahon jamoatchiligidan birgalikdagi doimiy say- harakatlarni talab etadigan ustuvor vazifalardir. Shunga ko`ra, ushbu Bitiruv malakviy ishda Birlashgan Millatlar Tashkilot bilan O`zbekistonning munosabatlarini kengroq o`rganilishini ta’minlash, shu asosda BMT Mingyillik rivojlanish maqsadlari doirasida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ulkan, tom ma’noda tarixiy ishlarning ma’no-mazmuni, beqiyos ahamiyati, O`zbekistonning jahon miqyosida ortib borayotgan obro`–e’tibori haqida ma’lumotlar berishni maqsad qilib oldik. 1 Karimov I.A. О‘tganlarni xotirlash, keaksalarni e’zozlash-bizning farzandlik burchimizdir.Xalq sо‘zi. 2015 yil 10 may.

Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi istiqlolga erishgandan so‘ng, mamlakat manfaatlariga mos keladigan, uning jahon hamjamiyatidagi obro‘-e’tiborini mustahkamlashga xizmat qiladigan, markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlik, tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, xalqaro terrorizm, separatizm va ekstremizmning barcha ko‘rinishlariga, shuningdek narkotrafik va ommaviy qirg‘in qurollarining tarqalishiga qarshi hamkorlikda kurashish hamda ularni bartaraf etishga qaratilgan o‘z tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini ishlab chiqdi va uni og‘ishmay hayotga tadbiq qilib kelmoqda 1 . Globallashuv davrida vujudga kelayotgan global va mintaqaviy tahdidlar jahon hamjamiyatining e’tiborini o‘ziga qaratib, ularga qarshi kurashishda jahon mamlakatlarining hamkorlikda faoliyat yuritishi va global xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan choralarni amalga oshirishda dolzarb masalaga aylanib kelmoqda. Shuning uchun ham biz o‘z ishimizda O‘zbekistonni xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini tadqiq etish asnosida bu sohada erishgan yutuqlarni tahlillar asosida umumlashtirib, ular asosi xulosalar shakllantirishni o‘z oldimizga maqsad qilib qo‘ydik. Bitiruv malakaviy ishning maqsad va vazifalari. Ishda O‘zbekistonni xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini rivojlanish jarayonini ochib berish maqsad qilib qo‘yilgan. Mavzu juda ham katta bo‘lganligi uchun uni quyidagi masalalar bilan chegaralangan holda ochib berish vazifasi qo‘yildi:  Xalqaro tashkilotlar tushunchasi, ularnng maqomi, bu tashkilotlarni O‘zbekiston bilan hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘yilishining qisqacha holatini yoritish;  O‘zbekiston – BMT aloqalarini rivojlanish jarayonini tahlil etish;  O‘zbekiston va BMTning turli tashkilotlari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni o‘rganish;  Ishdagi tahlillar asosida mavzu bo‘yicha xulosani shakllantirish.  YUNESKO-BMTning ixtisoslashgan muassasasi sifatida davlatlarning intelektual va madaniy hamkorligini rivojlantirishga qaratilgan faoliyatini o‘rganish;  YUNESKOning rahbar va ishchi organlarida O`zbekiston Respublikasining ishtirokini ko‘rsatib berish. Bitiruv malakaviy ishning nazariy-metodologik asoslari. 1 Saidolimov S. Umumiy taraqqiyot va xavfsizlik sari. // Jamiyat va boshqaruv. -T.: O‘zbekiston, 2010.

Bitiruv malakaviy ish, Xalqaro tashkilotlar, xususan, BMT uning xalqaro munosabatlarda tutgan o‘rni va O‘zbekiston Respublikasi bilan munosabatlarini amalga oshirish jarayonini o`rganishga xizmat qiladi. Malakaviy ishda bugungi kunda BMT va uning ixtisoslashgan xalqaro tashkilotlari bilan O‘zbekiston Respublikasining munosabatlarini mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy o`zgarishlarga ta’sirini o‘rganish inobatga olingan. Ishda BMT va uning ixtisoslashgan muassalari, YUNESKO va O‘zbekiston Respublikasining xalqaro –huquqiy hamkorligi kabi masalalar yoritilgan. Bitiruv malakaviy ish Huquqshunoslik mutaxassisligi bo`yicha ta'lim olayotgan talabalar, aspirantlar, o`qituvchilar, huquqni muhofaza qilish va tabiatni mahofaza qilish organlari xodimlari , hamda Xalqaro huquqi fanini o`rganayotganda, ushbu mavzu bo`yicha tashkil qilingan maxsus kurslarda, hamda yuridik yo`nalishdagi kollejlarning talabalarini o`qitishda qo`l kelishi mumkin. Bitiruv malakaviy ishni yozishda BMT nizomi va xalqaro huquqiy meyorlar, xalqaro munosabatlarini tartibga soluvchi konstitutsiyaviy qoidalar, O`zbbekiston Respublikasi qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasining farmon va qarorlari, Maxsus asosida yozildi. Ilmiy yangiligi va ahamiyati. “BMT va O‘zbekiston munosabatlari” umumiy va alohida qismlardan iborat tartibda yozilgan bo`lib, unda bugungi kunda BMT va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlar inobatga olingan. Bitiruv malakaviy ishda BMT va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi, BMTning ixtisoslashgan muassalaridan YUNESKO bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi ko‘p tomonlama munosabatlar o`rganilib, taxlil etildi hamda tegishli takliflar berildi. Ishning aprabatsiyasi. Bitiruv malakaviy ish Qarshi Davlat universiteti Tarix va ijtimoiy fanlar fakulteti Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi kafedrasi qoshidagi “Yosh milliy g‘oyachilar” to‘garagida ma’ruza qilingan. Ishning hajmi va strukturasi. Ish kirish, ikki bob, xulosa, hamda foydalanilgan adabiyotlar ruyxatidan iboratdir.

I Bob. Jahonda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashda xalqaro tashkilotlarning o‘rni 1.1.Dunyo hamjamiyati va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xalqaro maydonda davlatlarning hamkorlikda aniq bir muammoni hal etishda ular ishtirokida tuzilgan xalqaro tashkilotlarning o‘rni va roli tobora ortib bormoqda. Xalqaro tashkilotlar – muayyan maqsadlarni amalga oshirish uchun xalqaro shartnoma asosida tuzilgan, tegishli organlarga ega bo‘lgan, a’zo davlatlarning huquq va majburiyatlariga ega bo‘lgan hamda xalqaro huquqqa binoan ta’sis etilgan davlatlarning uyushmasidir. Xalqaro

tashkilotlarni turkumlash tashkilotlarning huquqiy tabiati; tashkilot faoliyatining ko‘lami; tashkilot faoliyatining mavzui; tashkilot a’zolari bo‘lgan davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy faoliyati singari belgilar bo‘yicha o‘tkaziladi. Xalqaro tashkilotlar xalqaro tizimning tarkibiy qismidir. Tabiiyki, xalqaro tizimning rivojlanishi hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatayotgan ijtimoiy taraqqiyot qonunlari umumiy tarzda ularning ijtimoiy-huquqiy tabiatini ham belgilab beradi. Xalqaro tashkilotlar davlatlar tomonidan aniq maqsadlar va vazifalarni bajarish uchun tuzilib, muayyan huquq doirasiga ega bo‘ladi, bu huquq doiralari nizomda qayd etiladi. Xalqaro tashkilotlarning maqsad va vazifalari tushunchalarini aniqlab olish zarurdir. Xalqaro tashkilotlarning maqsadlari xilma-xil. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun tuzilgan. IKAO xalqaro aviatsiya muammolarini o‘rganish, fuqaro aviatsiyasi uchun xalqaro normalar va qoidalarni ishlab chiqish hamda xalqaro havo yo‘llarida uchishning xavfsizligini ta’minlash maqsadlarida ta’sis etilgan. Mazkur harakatlarning yig‘indisi Xalqaro tashkilotlarning vazifasini tashkil etadi. Bular axborot, normativ, nazorat va amaliy vazifalardir. Xalqaro tashkilotlarning budjeti a’zo bo‘lgan davlatlar badallari hisobiga to‘ldirilib beriladi. Har bir tashkilot badallari budjetga ajratish tartibini o‘zi belgilaydi 1 . Birinchi xalqaro birlashmalarning yaratilishi va paydo bo‘lishi er.avv. VI asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Bunday birlashmalar o‘zida shahar va uyushmalarning harbiy-siyosiy ittifoqni o‘zida ifoda etgan (misol uchun, Lakedemon va Deloss Simmaxiyalari). Lakedemon simmaxiyasi er.avv. VI yuz yilligida Peloponnesning uyushma va shaharlarining ittifoqi sifatida yaratilgan. Ittifoqning boshida Sparta turgan. Oliy ittifoq organi umumittifoq yig‘ini (sillogos) bo‘lgan. Ushbu yig‘in yilda bir marta Sparta tomonidan o‘tkazilgan. Ittifoqqa a’zo bo‘lgan barcha shaharlar o‘zining qanchalik katta yoki ahamiyatligidan qat’iy nazar bir ovozga ega bo‘lganlar. Masalaning hal etilishi ko‘pchilik ovozi bilan amalga oshirilgan. Grek shaharlarining boshqa yirik ittifoqlaridan biri Afina yoki Deloss simmaxiyasi bo‘lgan. Uning boshida Afina turgan bo‘lib, er.avv. 478/477 yillarda vujudga kelgan. Ushbu davr grek-persiya urushlari davriga perslarga qarshi kurashda harbiy-dengiz ittifoq sifatida faoliyat ko‘rsatgan. 1 O‘zbekiston yuridik ensiklopediyasi. -T.: Adolat, 2010. -505 bet.

Deloss simmaxiyasi Lakedemon simmaxiyasidan ikki xususiyati bilan farq qilgan: birinchidan, unga kirgan ittifo q doshlar Delosdagi umumiy g‘aznaga maxsus soliq (foros) to‘laganlar, ikkinchidan, ularning gegemoni – Afinaga bog‘liq edilar. Vaqt o‘tishi bilan Deloss simmaxiyasi Afina kattaligiga aylandi. Bunday birlashmalar albatta xalqaro tashkilotlar sirasiga kirmagan, balki ularning yaratilishiga timsol bo‘lgan. Taniqli rus huquqshunosi F.F.Martens, qadimgi ittifoqlarni o‘zining davridagi grek shahar va mamlakatlarini birlashtirishda samarali o‘rni bo‘lganligi ni e’tirof etadi. Birinchi xalqaro iqtisodiy va bojxona birlashmalarining paydo bo‘lishi xalqaro tashkilotlarning barpo etilishiga muhim tarixiy bosqich sifatida o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Jumladan, XIII va XVII asrlar mobaynidagi Ganzey savdo ittifoqi Boltiq dengizida, qisman Shimoliy dengiz va Shimoliy Yevropaning katta qismida savdo monopoliyasini o‘rnatgan savdogarlar birlashmasi bloki bo‘lgan. XIX asrning boshlarida esa German bojxona ittifoqi tuzilgan bo‘lib, o‘zaro bojxona to‘siqlarni bartaraf etish maqsadida tuzilgan aksariyat nemis davlatlari ittifoqini o‘zida aks ettirgan. Ittifoq chegaralarida undirilgan soliqlar asosida umumiy g‘azna tashkil etilgan bo‘lib, uning daromadi ittifoq ishtirokchilari o‘rtasida aholiga teng proporsional taqsimlangan. Biroq, ushbu birlashmalar xalqaro tashkilot bo‘lmagan 1 . Birinchi xalqaro tashkilotlar XIX asrning boshlari va o‘rtalarida paydo bo‘ldi: Reynda kemachilik bo‘yicha Markaziy komissiya (1815y.), Yerni o‘lchash bo‘yicha Xalqaro Ittifoq (1864y.), Xalqaro telegraf ittifoqi (1865y.), Umumiy pochta ittifoqi (1874y.), O‘lchov va og‘irlik bo‘yicha Xalqaro byuro (1875y.), Badiiy va adabiy mulkni hmoya qilish bo‘ysicha Xalqaro ittifoq (1886y.). Birinchi xalqaro tashkilotlar iqtisodiyot, transport, madaniyat davlatlarining ijtimoiy manfaatlari sohasida tuzilgan, o‘z maqsadlariga ko‘ra siyosatdan tashqari sohada birgalikdagi transchegaraviy hamkorlikka yo‘naltirilgandi. O‘sha paytlarda xalqaro tashkilotlar yuqorida sanab o‘tilgan hamkorlik turlari uchun asos bo‘lib xizmat qilishdan boshqa hech qanday vazifalarni bajara olmagan. Globallashuv, integratsiyalashuv, o‘z navbatida, bunday tashkilotlarning mavqeini yanada mustahkamladi. Globallashuv, avvalo, iqtisodiy, texnologiya, kommunikatsiya, fan va transport sohasidagi transchegaraviy o‘zaro aloqalarni (hamkorlikni) yanada kuchayishiga olib 1 Vilegjanin A.N. Mejdunarodnoye pravo. –Moskva: Yurayt, 2010. -348 b.

keldi. U, garchi turli darajada bo‘lsada, o‘zaro bog‘liqlikning jamuljam tizimida deyarli barcha davlatlar, jamiyatlar, tashkilotlar, aktyorlar, individlar guruhini o‘z ichiga oldi. Bularning barchasi xavf-xatar va tavakkalchiliklar: iqtisodiy, xalqlarning ko‘chishi (migratsion), ommaviy qirg‘in qurollarining tarqalishi, jinoyatchilik, giyohvand moddalar savdosi va boshqalarning dunyoviy qo‘shilib (chatishib) ketishi bilan birga kechmoqda. Shu tariqa, globallashuv ko‘p tomonlama diplomatiyaning ahamiyatini ortishiga, ayni paytda uning murakkablashishiga imkon yaratmoqda. Xalqaro munosabatlarning aksariyat jiddiy muammolari ko‘p sonli davlatlar, xalqaro hukumatlararo tashkilotlarni ularni hal qilish uchun jalb qiladi. Hozirgi xalqaro tashkilotlar ikkita asosiy turga bo‘linadi: hukumatlararo va nohukumat tashkilotlar. Unisining ham, bunisining ham o‘rni muhim, ularning barchasi davlatlarning turli sohalardagi muloqotiga yordam beradi. Hukumatlararo tashkilotlar quyidagi belgilarga ega bo‘lishlari lozim: - xalqaro huquqqa muvofiq tuzilishi. Har qanday hukumatlararo tashkilot huquqiy asosda tashkil topmog‘i lozim, xususan: tashkilot alohida bir davlatning va umuman, xalqaro hamjamiyatning manfaatlariga zarar yetkazmasligi zarur; - xalqaro shartnoma (konvensiya, bitim, trakt, protokol va b.) asosida tashkil topishi. Bunday shartnoma tarafdorlari suveren davlatlar hisoblanadi, keyingi paytlarda esa hukumatlararo tashkilotlar ham shu qatorga kirmoqda; - xalqaro tashkilotlarni tuzishdan maqsad u yoki bu sohada davlatlarning kuchini birlashtirishdan iborat: siyosiy (OBSE), harbiy (NATO), iqtisodiy (YES), valyuta-moliyaviy (XVF) va boshqalar. Ammo BMT kabi tashkilot qariyib barcha sohada davlatlar faoliyatini muvofiqlashtirishga qaratilgan. Bunday vaziyatda xalqaro tashkilot davlatlar o‘rtasida vositachi bo‘lib o‘rtaga chiqadi. Ba’zan davlatlar xalqaro munosabatlarning eng qiyin masalalarini muhokama qilish uchun xalqaro tashkilotga topshiradilar; - hukumatlararo tashkilotning ta’sis hujjatlarida umumiy shaklda mustahkamlangan huquq-majburiyatlarining mavjudligi. Xalqaro tashkilot o‘z vakolatini oshira olmaydi, lekin mustaqil xalqaro huquq va majburiyatlarga ega, ya’ni davlatlar – a’zolar ixtiyoridan farqli muxtor xohish-irodaga ega bo‘ladi. Bu belgi har qanday tashkilot o‘z faoliyati sohasida davlatlar – a’zolar tomonidan unga yuklangan huquq-majburiyatlarni bajarish vositasini mustaqil tanlashi mumkinligini bildiradi.

Xalqaro tashkilotning yuridik tabiati uchun asosiy narsa shundaki, uning maqsadlari, faoliyati tamoyillari, vakolatlari, tuzilishi va boshqalar kelishilgan shartnomaga asoslangan bo‘ladi. Albatta xalqaro tashkilotlarning muayyan vakolatlar va majburiyatlarga ega bo‘lishlari ularning xalqaro huquqning asosiy subektlari hisoblanuvchi, davlatlar bilan tenglashtirilishi degan ma’noni anglatmaydi. Lekin o‘z vazifalarini bajarishlari uchun xalqaro tashkilotlar kerakli yuridik vositalarga ega bo‘lishlari muhim masala hisoblanadi. Shu o‘rinda BMT Ustavining 104-moddasida: “Birlashgan Millatlar Tashkiloti har bir a’zo davlat hududida o‘z vazifalarini amalga oshirish va maqsadlariga erishish uchun kerak bo‘ladigan vakolatardan foydalanadi” , - deyiladi. Xalqaro tashkilotlarga shartnomalar tuzish huquqi beriladi, ya’ni ular o‘z vakolatlari chegarasida turli bitimlar tuzadilar. Shartnomalar tuzishi huquqi ikki xil yo‘l bilan: tashkilot vazifa va maqsadalaridan kelib chiqqan holda istalgan shartnomalarni tuzish huquqini beruvchi umumiy nizomda yoki alohida vakolat orqali mustahkamlanadi. Undan tashqari xalqaro tashkilotlar diplomatik aloqalarga erkin va mustaqil kirishish, o‘z vakolatxonalarini davlatlarda ochish huquqiga ham egadirlar. Masalan 1993 yilda O‘zbekiston Respublikasi hukumati va BMT o‘rtasida iqtisodiy o‘sishning muhim muammolarini hal etishga ko‘maklashish, ijtimoiy sohaning ildamlashiga yordam berish, aholi turmush tarzini yaxshilash maqsadlarini ko‘zlab BMTning organlari, fondlari va dasturlarini birlashtiruvchi qo‘shma vakolatxona tuzish haqida bitim imzolangan edi. Xalqaro huquqning subekti sifatida xalqaro tashkilotlar o‘z faoliyatlari natijasida kelib chiquvchi zarar uchun javobgardirlar va da’vo bilan murojaat qilishlari ham mumkin. Davlat ichki hududida xalqaro tashkilotlar yuridik shaxs maqomida ish olib boradilar. Bu borada Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) Ustavining 39-moddasida XMT yuridik shaxsga tegishli barcha huquqlardan, jumladan, shartnomalar tuzish, ko‘chmas va ko‘chuvchi mulkka egalik qilish va sudga murojaat qilish huquqlaridan foydalanadi, deyiladi. Xalqaro tashkilot organlari uning tarkibiy qismlari va bo‘linmalari hisoblanadi 1 . Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT) xalqaro munosabatlar subekti sifatida xalqaro maydonda o‘z faoliyatini ko‘rsatmoqda. BMTga 1945 yil 24 oktabrda asos solingan bo‘lib, hozirgi kunda ushbu xalqaro tashkilotga 192 ta davlat a’zosi sifatida tan olingan. Uning shtab- 1 Saidov A. Xalqaro huquq. -T.: Adolat, 2001. –B. 168.

kvartiralari Jeneva , Shveysariya , Vena , Avstriya , Nayrobi va Keniya da joylashgan bo‘lib, rasmiy tillari sifatida ingliz, arab, ispan, xitoy, rus va fransuz tillari belgilangan. BMT o‘z tuzilmasi, rahbariyati, a’zo davlatlari, ish yuritishda rasmiy tillari, byudjeti va rasmiy hujjatlariga ega. O‘z navbatida, BMTning Bosh kotibi Pan Gi Mun (2011y.) - Bosh Assambleya, Xavfsizlik Kengashi, Kotibiyat, Xalqaro sud, Iqtisodiy va ijtimoiy Kengash, Vasiylik bo‘yicha Kengash va maxsuslashtirilgan tashkilotlaridan iborat tuzilmalari ustidan nazorat olib boradi va BMT nomidan ish ko‘radi. BMTning faoliyatiga asos soluvchi hujjatlar sifatida BMT Nizomi, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (1948y.), Genotsid jinoyatchiligida jazolash va uni oldini olish bo‘yicha Konvensiya (1948y.), Fuqaro va siyosiy huquqlari haqidagi xalqaro pakt (1966y.), Yadro qurolining tarqalmasligi haqida Bitim (1968y.), Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiya (1989y.), Iqlim o‘zgarishi haqidagi BMT konvensiyasi (1992y.), Kioto Bayonnomasi (1997y.) va Mingyillik Deklaratsiyasi (2000y.) e’tirof etish mumkin. Xalqaro tizimda BMTning hozirgi roli haqida turli fikrlar mavjudligini qayd etish lozim: -BMT qurolli mojarolarni bartaraf etish va xalqaro kelishmovchilik va janjallarni tinch yo‘l bilan hal qilish borasidagi o‘z vazifalarini allaqachon bajarolmay qoldi; -BMTning hech qanday muqobili hozircha mavjud emas, boshqacha aytganda, mintaqaviy tashkilotlar alohida mintaqalar manfaatlarini ifoda qiladilar, ular ko‘pincha to‘g‘ridan – to‘g‘ri bir – biriga zid bo‘ladi, shu sababli butun jahon tashkilotisiz mojarolarni hal qilishning umumiy meyorlari va yo‘llarini ishlab chiqishning imkoni yo‘q. Nizomda belgilangan majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladigan, Tashkilot fikrga ko‘ra, ularni bajarishga qodir barcha tinchliksevar davlatlar BMTning a’zosi bo‘lishlari mumkin. Ushbu majburiyatlar, tinchlik paytida bo‘lgani kabi mojaro sharoitida ham, xalqaro maydonda davlatlar hamkorligining har qanday ko‘rinishiga aloqador bo‘lgan muayyan vaziyatlarda davlatning atvori (o‘zini tutishi) qoidalariga daxldordir. BMTning kelajagi ushbu tashkilot tizimining yanada samarali ishlashini ta’minlash, yangi xalqaro siyosiy madaniyatni belgilash uchun qanday choralar ko‘rilishiga bog‘liq 1 . O‘zbekiston Respublikasi Birlashgan Millatlar Tashkilotiga 1992 yil 2 mart kuni a’zo bo‘ldi. BMT bilan asosiy ustuvor hamkorlik masalalari xavfsizlik va zamonaviy tahdidlarga 1 Jo‘rayev S., Ahmedov O., Rahimova M. O‘zbekiston va jahon hamjamiyati. -T.: G‘.G‘ulom, 2008. –B. 40-41.

qarshi kurashish, ommaviy qirg‘in qurollarining tarqalmasligi, Afg‘onistonda tinchlikni tiklash va uning barqarorligini ta’minlash, ekologik muammolarni hal etish, jumladan, Orol dengizi muammosini oqibatlarini yengillashtirish, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, inson huquqlarini himoya qilishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi BMTning terrorizmga qarshi kurashish bo‘yicha 13 ta konvensiyasi ishtirokchisi hisoblanadi va bu yo‘nalishda jahon hamjamiyatini birlashtirish yo‘lida o‘zining tashabbusi bilan chiqgan. O‘zbekiston Respublikasi xalqaro terrorizmga qarshi kurashish sohasida huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish bo‘yicha taraqqiyotni ma’qullaydi. Biroq, terrorizmga qarshi amaliy kurashish faqatgina ko‘ptomonlama global hamkorlik tizimini yaratish yo‘li bilan erishish mumkinligini e’tirof etadi. Bu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov “Bugungi kunda barcha uchun bir haqiqat namoyon bo‘lishi zarur: tabiiyki, hech bir inson, hech bir davlat barcha odmazod uchun xavf tug‘diruvchi ushbu yovuz kuchning ildizini yo‘qotish yo‘lida kurashishda chetda qolib ketishi mumkin emas” - deb ta’kidlaydi. Shundan kelib chiqib, BMT Xavfsizlik Kengashining Kontrterroristik qo‘mitasining ishini ma’qullab, BMTga a’zo-davlatlar salohiyatining mustahkamlash bo‘yicha hatti-harakatlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlaydi. Shuni ta’kidlab o‘tish zarurki, ushbu qo‘mitaning yaratilishi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning ilgari surgan 1999 - yil Istambuldagi OBSE sammitida terrorizmga qarshi kurashish bo‘yicha Xalqaro markazni yaratish zarurligi tashabbusi asosida amalga oshirilgan. Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti, NATO (North Atlantic Treaty Organization-NATO) - xalqaro davlatlararo harbiy-siyosiy tashkilot bo‘lib, u 1949 yilning 4 aprelida Vashingtonda 12 davlat: AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Kanada, Italiya, Portugaliya, Norvegiya, Daniya, Islandiya vakillari tomonidan Shimoliy Atlantika shartnomasi imzolanishi bilan tashkil topgan. Tashkilotga 1952 yili Gretsiya va Turkiya; 1955 yil GFR, 1982 yil Ispaniya, 1999 yil Vengriya, Polsha va Chexiya, 2004 yil Latviya, Litva, Estoniya, Slovakiya, Sloveniya, Bolgariya va Ruminiya qabul qilindi. NATO harbiy ittifoq hisoblanadi. Uning ichida yagona, markazlashgan organ mavjud emas. Huquqiy jihatdan hech bir davlat o‘zining ko‘rsatmalariga qo‘shilishga boshqa davlatlarni majbur etishga majbur emas. NATO tuzilmasini siyosiy (fuqaroviy) va harbiy qismga bo‘lish mumkin. Shim. Atlantika Kengashi NATO ning oliy siyosiy organi

hisoblanadi. U ittifoqqa a’zo mamlakatlar hukumatlari o‘rtasida maslahatlashib olinadigan va ishlarni muvofiqlashtiruvchi asosiy forumdir. Qarorlar konsensus asosida qabul qilinadi va barcha a’zolar uchun bir xilda kuchga ega bo‘ladi. Harbiy masalalar Mudofaani rejalashtirish komiteti (MRK) majlislarida muhokama qilinadi. Yadroviy rejalashtirish guruhi majlislarida NATO siyosatida yadro qurolining ahamiyati bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha maslahatlashuv bo‘ladi. NATO Bosh kotibi yuqoridagi har uchchala organning raisi hisoblanadi. Xalqaro kotibiyat ham uning tasarrufida bo‘ladi. Harbiy komitet NATOning oliy harbiy organi hisoblanadi. U barcha qatnashchi mamlakatlar Bosh shtablari boshliqlaridan tashkil topadi. Komitet yiliga 2 marta shtab boshliqlari darajasida majlis qiladi, joriy masalalar NATOga a’zo mamlakatlar harbiy missiyalari vakillarining har haftalik uchrashuvlarida muhokama qilinadi. Xalqaro harbiy shtab Harbiy komitetning ijroiya organidir. NATO Praga sammiti (2002 y. noyabr)ning qarorlariga muvofiq Yevropa va Atlantikada Bosh harbiy qo‘mondonliklar o‘rniga NATO Birlashgan qo‘mondonliklari tuzildi. Bular – Yevropada NATO birlashgan kuchlari Bosh qo‘mondonligi o‘rniga operatsiyalar ustidan Birlashgan qo‘mondonlik; Atlantikada NATO birlashgan kuchlari Bosh qo‘mondonligi o‘rniga qayta tuzish bo‘yicha Birlashgan qo‘mondonlik. “Sovuq urush” tugagandan so‘ng NATOni dunyoda yuzaga kelgan yangi vaziyatga moslashtirish boshlandi. 1991 yilda Shimoliy Atlantika hamkorlik kengashi tuzildi. U Yevroatlantika hamkorlik kengashiga aylantirildi (1997 y.). 1994 yildan NATOning “Tinchlik yo‘lida hamkorlik” dasturi amalga oshirila boshlandi. Bu dastur Yevroatlantika hududi xavfsizligining asosiy tarkibiy qismiga aylandi va NATOda markaziy o‘rinni egallab kelmoqda. O‘zbekiston tomonidan NATOning “Tinchlik yo‘lida hamkorlik” dasturiga qo‘shilish to‘g‘risidagi hujjat 1994 yil 13 iyulda imzolangan. 1995 yil 26 avgustda O‘zbekiston NATO bilan xavfsizlik to‘g‘risidagi bitimni imzoladi. O‘zbekistonning NATO bilan o‘zaro aloqalari har yili ikkala tomondan tasdiqlanadigan Individual hamkorlik dasturi orqali amalga oshiriladi 1 . 1996 yildan asosiy ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha har yili ishlab chiqiladigan individual hamkorlik dasturi doirasida harbiy kadrlarni o‘qitish, mudofaa siyosati, terrorizmga qarshi 1 O‘zbekiston Yuridik Ensiklopediyasi. -T.: Adolat, 2010. –B.533.

kurashish, ilm va fuqarolik favqulotda rejalashtirish sohasida hamkorlik amalga oshirilib kelinadi. O‘zbekiston NATOning alohida qo‘mitalarining ishlarida ishtirok etadi. 2007 yil may oyida va 2008 yilning fevral va oktabr oylarida NATOning Ilmiy qo‘mitasi vakili K.Uispelerning tashrifi NATO bilan ilmiy hamkorligiga yanada mustahkamlik impulsini qo‘shdi. 2008 yil 3 aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov NATOning bosh kotibi Y.Sxefferning taklifiga binoan Buxarest shahrining NATO/SEAP Sammitida ishtirok etdi. Ushbu uchrashuvda I.Karimov NATOning ishtirokida Afg‘onistonda tinchlik va barqarorlikka erishish maqsadida “6+3” muloqot guruhini tashkil etish taklifi bilan chiqdi 2 . Yevropa xavfsizligi. Yevropa xavfsizligining mustahkam tizimini vujudga keltirish XX asrning muhim va dolzarb muammolaridan biri hisoblangan. Uni yaratishda Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti doirasida muayyan muvaffaqiyatlarga erishildi. 1992 yil 9- 10 iyul kunlari bo‘lib o‘tgan YEXHT ishtirokchilari davlat va hukumat boshliqlarining uchrashuvida (Xelsinki - II) ma’qullangan Deklaratsiyada YEXHT Yangi Yevropaning shakllanish jarayoni yo‘nalishini belgilovchi va bu jarayonni rag‘batlantiruvchi anjuman ekanligi ta’kidlangan (22-band). Tinchlikparvarlik harakatlarini amalga oshirishda YEXHT mavjud tashkilotlar, masalan, Yevropa Ittifoqi, NATO, shuningdek MDH resurslari va tajribasidan foydalanishi mumkin. Har bir muayyan holatda YEXHT mazkur tashkilotlar yordamidan foydalanish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. YEXHTning Budapesht (1994 yil) va Lissabon (1996 yil) shaharlarida bo‘lib o‘tgan oliy darajadagi uchrashuvlari qarorlarida Yevropada xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashda asosiy rolni YEXHT o‘ynashi tan olingan, YEXHT mintaqada mojarolarning oldini olish va nizolarni tinch yo‘l bilan hal qilishning asosiy vositalaridan biri ekanligi ta’kidlangan. Shuni ta’kidlash zarurki, YEXHT har xil miqyosda tinchlikparvarlik harakatlarini o‘tkazish borasida muayyan tajriba to‘plagan. Uning missiyalari Bosniya va Gersegovinaga, Xorvatiyaga, Estoniyaga, Latviyaga, Ukrainaga, Gruziyaga, Moldaviyaga, Tojikistonga, Tog‘li Qoraboqqa, sobiq Yugoslaviyaning Makedoniya respublikasiga, Kosovoga yuborilgan. Ularning mandatlari hududdagi muayyan vaziyatni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan va 2 http://www.mfa.uz

mahalliy vakillar bilan yaqin aloqa o‘rnatish, mojaro taraflari o‘rtasida boshlangan munosabatlarni yanada mustahkamlash vazifasi qo‘yilgan. Yevropada tinchlikni ta’minlashda YEXHTning samaradorligini oshirish Yevropa xavfsizligining konseptual asoslarini ta’riflovchi hujjatlar ishlab chiqish zarurligi bilan bog‘liq. 1994 yil davlatlar va hukumat boshliqlarining Budapesht kengashida xavfsizlikning harbiy- siyosiy jihatlari bo‘yicha Xulq-atvor kodeksi qabul qilindi va u 1995 yil yanvardan kuchga kirdi. Hujjatda asosiy e’tibor YEXHTning xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlash borasidagi umumiy say-harakatlariga muvofiq mintaqada va undan tashqarida milliy xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan. O‘zbekiston mustaqilligining birinchi kunlaridanoq o‘zining tashqi siyosati ustuvor yo‘nalishlarini inobatga olgan holda Yevropa bilan hamkorligini mustahkamladi. O‘zbekistonning Yevropa davlatlari bilan munosabatlari ikki tomonlama va ko‘p tomonlama darajada amalga oshirilmoqda. Hozirgi kunda O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan ikkitomonlama muzokaralari aktiv xarakterga ega 1 . Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizligini ta’minlash borasida BMT, YEXHT, NATO, YEI, IHT, IKT va boshqa qator xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda olib borilayotgan ishlar muhim ahamiyat kasb etadi, ammo bu hozirgi jahon siyosiy beqarorligi, global darajadagi tabiiy o‘zgarishlar, turli ekstrimal holatlar va mintaqaviylik tendensiyalari kechayotgan bir sharoitda tom ma’noda mintaqada tinchlik va barqarorlikni kafolatlovchi shart bo‘la olmaydi. Chunki mintaqadagi muammolar birinchi navbatda shu makon va zamonda o‘z yechimini topishi tabiiy hol hisoblanadi. Aks holda mintaqaning xilma-xil manfaatlar ta’siriga tushib qolishi oqibatida turli chigalliklar kelib chiqishi va murakkab ziddiyatli muammolar oqibatida ba’zi qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkin 1 . Insoniyat duch kelgan va duch kelayotgan, xavfsizlikka bo‘layotgan jiddiy tahdidlar faqatgina davlatlar o‘rtasidagi agressiv urushlar oqibatidagina emas, balki qashshoqlik, infeksion kasalliklar, atrof-muhit holatining yomonlashib borishi, davlat ichidagi zo‘ravonlik va urushlarni, yadro, kimyoviy, radiologik va biologik qurollardan foydalana olish imkoniyati va uning tarqalishini, terrorizm, transmilliy uyushgan jinoyatchilik va boshqalar oqibatida vujudga keladi. 1 Qarang: http://www.mfa.uz 1 Ko‘charov Ch.SH. Markaziy Osiyoning mintaqaviy integratsion jarayoni muammolari. –T.: Fan, 2007. –B. 7.

Globallashuv jarayonida mintaqaviy hamda global xavfsizlikni ajratib olish darkor. “Mintaqaviy xavfsizlik” global, xalqaro xavfsizlikning tarkibiy qismi bo‘lib, yer sharining ma’lum bir mintaqasiga qaratilgan xavfsizlikka nisbatan aytiladi. YA’ni bunda mintaqaning rivojlanishiga, barqarorligiga, undagi davlatlar guruhlari o‘rtasidagi aloqalarga urush, beqarorlik tahdidini solayotgan omillardan himoyalanish holati tushuniladi. “Mintaqaviy xavfsizlik ma’lum bir mushtarak geosiyosiy muhitda joylashgan va bir-biriga uzoq tarixdan bevosita bog‘lanib qolgan xalqlar, millatlar, davlatlarga tegishli bo‘lgan hayotiy muhim manfaatlarni ichki va tashqi tahdidlardan davlatlaro hamkorlik asosida himoya qilish holatidir” 2 . Xalqaro xavfsizlik huquqi – xalqaro huquqning umume’tirof etilgan prinsiplariga muvofiq barcha davlat va xalqlar xavfsizligini, umumjahon tinchlikni ta’minlash va o‘rnatish maqsadida xalqaro munosabatlarni tartibga solishga yo‘naltirilgan xalqaro huquqning norma va prinsiplarining yig‘indisidir 3 . - Xalqaro xavfsizlikni ta’minlash uchun nafaqat xalqaro huquqning asosiy prinsiplariga, balki xalqaro xavfsizlik huquqining sohaviy prinsiplariga rioya etish katta ahamiyatga ega. Xavfsizlikning umumiylik prinsipi xavfsizlikning (siyosiy, harbiy, iqtisodiy, ijtimoiy, gumanitar, ekologik, axborot) turli tashkil etuvchilarini o‘zaro bog‘liqligini bildiradi. Xavfsizlikning bo‘linmaslik prinsipi xavfsizlik barcha uchun bir xil bo‘lishi lozim va bir davlatning xavfsizligi boshqa davlatlar xavfsizligi hisobiga ta’minlanishi kerak emasligini anglatadi. Umumjahon tinchligini va xalqaro xavfsizlikni ta’minlash muammosi hozirgi zamon xalqaro munosabatlarida markaziy o‘rinlardan birini egallaydi. Uning asoslari BMT Nizomida o‘z ifodasini topgan hamda 1970 yil 16 dekabrdagi xalqaro xavfsizlikni mustahkamlash to‘g‘risidagi Deklaratsiyada, BMT Bosh Assambleyasining 1986 yil 5 dekabr va 1987 yil 7 dekabrdagi “Xalqaro tinchlik va xavfsizlikning yalpi tizimini yaratish to‘g‘risida”gi qarorlarida belgilab berilgan yalpi xalqaro xavfsizlik konsepsiyasida, shuningdek, “Xalqaro tinchlik va xavfsizlikni BMT Nizomiga muvofiq mustahkamlashga yalpi yondashuv” to‘g‘risidagi 1988 yil 7 dekabr qarorida rivojlantirilgan. 2 O‘zbekistonda politologiya.-T., 2002. 174-b. 3 Vilegjanin A.N. Mejdunarodnoye pravo. –Moskva: Yurayt, 2010. -656 b.

BMT kuch-g‘ayratlari yer yuzida barqaror, xavfsizlik va zo‘ravonlik ishlatilmaydigan tinchlik o‘rnatilishiga imkon beradigan xalqaro munosabatlarni tashkil etishni taminlashga yo‘naltirilgan. Huquq tushunchchasiga muvofiq, xalqaro xavfsizlik va davlatlararo munosobatlar sohalarida asos bo‘lib xizmat qiluvchi voqeliklarga quyidagilar kiradi: - mafkuraviy va sinfiy kurash jahon davlatlararo munosabatlari asosini tashkil etolmaydi. Bu shuni bildiradiki, bloklar bo‘yicha qarama-qarshi turish va “tashqi” dushmanlarni izlash o‘rniga xalqaro munosabatlarni mafkuradan xoli qilish, sherikchilik, umuminsoniy qadriyatlarni va ularning tor milliy manfaatlardan ustun ekanligini tan olish vaqti keldi; - yadro urushi siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish vositasi bo‘lolmaydi. Shubhasiz, yadro urushi – Yer sivilizatsiyasi uchun o‘z joniga qasd qilishdir, unda g‘oliblar bo‘lishi mumkin emas; ayni vaqtda kelajakda yadro quroli istalgan bosqinchi uchun tiyilib turish rolini o‘ynaydi. Ayni vaqtda, bozor iqtisodiyoti va erkin raqobatni keng tatbiq etish yo‘li bilan xatto tabiiy resurslarining eng kam miqdori (yoki hatto ular umuman bo‘lmagan taqdirda ham) bilan ham sanoat rivoji va aholi farovonligining yuksak darajasini, siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash mumkin. Hozirgi zamondagi mavjud holat halqaro xavfsizlikning ko‘pqirraliligini va yalpi xarakterini hamda har bir alohida davlat xavfsizligining butun halqaro hamjamiyat xavfsizligi bilan uzviy bog‘liq ekanligini yaqqol tasdiqlaydi. BMT Ustavi (VIII bob) mintaqa miqyosida xalqaro tinchlik va xavfizlikni saqlash uchun mintaqaviy kollektiv xavfsizlik xalqaro tashkilotlari tuzishga ruxsat beradi. Bunda quyidagi shartlar albatta bajarilishi lozim: - mintaqaviy asosdagi harakatlar BMT maqsadlari va prinsiplariga mos kelishi, faqat mahalliy nizolarga taalluqli bo‘lishi va mazkur hudud doirasidan tashqariga chiqmasligi kerak; - Xavfsizlik Kengashidan vakolat olmay turib hech qanday majburlov choralari ko‘rilishi mumkin emas; - biron-bir mintaqa davlatlari o‘rtasida yuzaga keluvchi har qanday mahalliy nizolar faqat tinch yo‘l bilan hal qilinishi lozim;

- Xavfsizlik Kengashi xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun mintaqaviy bitimlar doirasida amalga oshirilgan yoki amalga oshirish mo‘ljallanayotgan harakatlar haqida hamisha xabardor qilinib turilishi kerak; - mintaqaviy asosdagi biron-bir harakat BMT xalqaro xavfsizlik universal tizimi doirasidagi harakatlarga zid kelishi mumkin emas. Mintaqa davlatlari integratsiyasini yangi ko‘rinishida namoyish etishda Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti (KXSHT) muhim hisoblanadi. 1992 yil 15 mayda Toshkent shahrida kollektiv xavfsizlik shartnomasining imzolanishi ushbu tashkilotning huquqiy poydevorini yaratdi. Uning yuzaga kelishini Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlik tizimini yaratishga bo‘lgan izlanishlar hosilasi deb aytish mumkin. Avvalambor, KXSHTning tarixiga murojaat etadigan bo‘lsak, O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Rossiya va Armaniston ushbu tashkilotga asos soldilar. “Kollektiv xavfsizlik - BMT Ustavi bilan belgilangan va ushbu Butunjahon tashkiloti, mintaqaviy xavfsizlik tashkilotlari, kollektiv o‘zini-o‘zi himoya qilish bo‘yicha tashkilotlar va kelishuvlar chegarasida amalga oshiriladigan davlatlarning xalqaro tinchlikni qo‘lab- quvvatlash va agressiya aktlariga qarshi harakatlar qilish maqsadida bo‘lgan hamkorlikdagi harakatlari tizimi. “Kollektiv xavfsizlik” termini xalqaro munosabatlar amaliyotiga 1922 yildan boshlab Millatlar Ligasi chegarasida kirib keldi. Ikkinchi Jahon urushidan keyin kollektiv xavfsizlik prinsipi BMT Ustavida, boshqa xalqaro shartnomalar va hujjatlarda (1975 yildagi Xelsinkidagi Yevropada xavfsizlik va hamkorlik bo‘yicha Kelishuvning yakuniy aktida va boshqalarda) yuridik jihatdan mustahkamlandi va tan olindi” 1 . 1.2. O‘zbekiston bilan BMT va uning tashkilotlari bilan hamkorligining rivojlanishi Prezident I.A.Karimov O‘zbkiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrdagi qo‘shma yig‘ilishidagi ma’ruzasida tarixan qisqa davrda mamlakatimiz dunyo hamjamiyatida munosib o‘rin egallagani, ko‘plab davlatlar va nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan yaqin hamkorlik aloqalari o‘rnatilgani, O‘zbekistonning jahon miqyosida obro‘-e’tibori yuksalib borayotganini ta’kidlab, quyidagilarni ta’kidlagan edi: “Mustaqil rivojlanish yillarida, tarixan qisqa bir davrda yurtimiz yangi va ulkan marralarni 1 O‘zbekiston yuridik ensiklopediyasi. T., “Adolat”, 2010, 247bet

qo‘lga kiritdi, buning natijasida mamlakatimizning hissasi butunlay o‘zgarib, jahon hamjamiyatidagi o‘rni va nufuzi yuksalib bormoqda” 2 edi. Bu borada qo‘lga kiritilgan yutuqlar davlatimizning xalqaro maydonda, avvalo, o‘z milliy manfaatlarimizga tayangan holda olib borayotgan izchil, har tomonlama puxta o‘ylangan tashqi siyosati bilan uzviy bog‘liqdir. Ayniqsa, dunyodagi eng nufuzli xalqaro tashkilot - Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan ikki tomonlama manfaatli aloqalarning o‘rnatilgani va yildan-yilga rivoj topib borayotgani diqqatga sazovordir. Bu borada Prezident I.Karimovning “Erishilgan bunday marralar – jahon miqyosida obro‘-e’tibor qozongan jamiyat barpo etish borasida biz o‘z oldimizga qo‘ygan yuksak maqsadga qaratilgan uzoq va murakkab yo‘lning bir qismi xolos. Jahon miqyosida globallashuv va raqobat tobora kuchayib borayotgan bugungi zamonda biz dunyoda yuz berayotgan tub o‘zgarishlar jarayonida egallab turgan o‘rnimizni xolisona va tanqidiy baholashimiz, tobora oshib borayotgan hayot talablariga javob berishimiz, kechayotgan davr bilan hamqadam bo‘lishimiz shart degan fikrlari siyosatshunoslar uchun metodologik ko‘rsatma va ilmiy tadqiqot uchun muhim yo‘nalishdir” 3 . Ma’lumki, O‘zbekiston 1992 yilning 2 martida BMTga teng huquqli a’zo sifatida qabul qilingan edi 4 . Davlatimiz rahbarining asarlari, nutq va ma’ruzalarida O‘zbekistonning BMT bilan aloqalarining yo‘nalishlari va istiqbollari, shuningdek, bu nufuzli tashkilotning umumbashariy muammolarni hal etishda tutgan o‘rni va ahamiyati ko‘p bor ta’kidlangan. Chunonchi, Prezident I.A.Karimov BMT Bosh assambleyasining 48-sessiyasida so‘zlagan nutqida mazkur masala haqida to‘xtalib, shunday degan edi: “Tub tarixiy o‘zgarishlar davrida hozirgi dunyoning o‘zaro aloqasi va bir-biriga bog‘liqligi ortib borayotganligi ravshan ko‘rinib turibdi. Ayni shu paytda umuminsoniy muammolarni o‘rganish va hal qilishda jahon miqyosidagi siyosiy vosita sifatida BMTning dunyo ko‘lamidagi roli va ahamiyati oshib bormoqda” 1 . Shu bois BMTning O‘zbekiston bilan aloqalariga oid masalalarni ilmiy jihatdan tahlil etish negizida ikki tomonlama munosabatlarni yanada takomillashtirish va istiqbollarini aniqlash hamda tegishli xulosa va takliflarni ishlab chiqish g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. 2 Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O‘zbkiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma yig‘ilishidagi ma’ruza. 2010 yil 12 noyabr, T.:O‘zbekiston, 2010. – B.5. 3 O‘sha joyda.-B.6. 4 Karimov I.A. BMT Bosh assambleyasining 48-sessiyasidagi ma’ruza.//Bizdan ozod va obod Vatan єolsin. 2-jild. – T.: O‘zbekiston, 1996. –B.47. 1 O‘sha joyda.

BMT tashkiloti faoliyat yuritayotgan har bir mamlakatda ushbu «Mamlakatning umumiy tasnifi» (MUT) deb nomlangan tadqiqot olib boradi va unda mazkur mamlakat bilan o‘zaro munosabatlarning asosiy yo‘nalishlari aks ettiriladi. Biz bu o‘rinda 2003 yilda BMTning O‘zbekistondagi vakolatxonasi tomonidan tayyorlangan tadqiqotning mazmun-mohiyatini va unda aks etttirilgan yo‘nalishlarga to‘xtalmoqchimiz. BMTning O‘zbekistondagi Vakolatxonasi 2003 yilda MUTni yangilash va Mingyillik deklaratsiyasi maqsadlariga erishish to‘g‘risida hisobotni tayyorlash uchun BMTning rivojlanishga ko‘maklashish dasturini bajarishga kirishdi. Aslida O‘zbekiston bo‘yicha tadqiqot dastlab BMTning O‘zbekistondagi vakolatxonasi tomonidan 2000 yilda tayyorlangan edi. Biroq ushbu hujjatni yaratishda uning rivojlanish bo‘yicha sheriklari hamda O‘zbekiston hukumati ishtirok etmagani sababli, u qo‘llab-quvvatlanmadi. Shundan keyin 2002 yilda BMT vakolatxonasi tomonidan ushbu tadqiqotda Mingyillik deklaratsiyasida ilgari surilgan rivojlanish maqsadlarini to‘liq ifodalash hamda 2001 yil 11 sentabrdan keyin dunyoda vujudga kelgan vaziyatni e’tiborga olgan holda ushbu hujjatni qayta ko‘rib chiqishga qaror qilindi. BMT dasturlari qamrab olgan ikkinchi muhim soha - aholi barcha qatlamlarining sifatli ta’lim andozalariga erishuviga ko‘maklashishdan iboratdir. Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad - aholining ayrim toifalarigina emas, balki uning barcha qatlamlarining aynan bir xil darajadagi sifatli ta’lim olish imkoniyatiga ega bo‘lishini ta’minlashdan iborat. Ta’lim jarayoni va odamlar tafakkurining yuksalishi ushbu barcha o‘zgarishlarni amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etayotganini alohida ta’kidlash lozim. O‘zbekistonda har yili ta’lim uchun sarflanayotgan xarajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etadi. Holbuki, jahon tajribasida bu ko‘rsatkich 3-5 foizdan oshmaydi. Mamlakatimizda jahon tajribasida kam uchraydigan, o‘ziga xos bo‘lgan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi amalga oshirildi 1 . Ana shu maqsadda mahalliy hokimiyat BMT dasturlari bilan hamkorlikda barcha bolalarni ta’limga yo‘naltirish, ularni maktablarga jalb etish, shu jumladan, turli sabablar bilan mamlakatga kelib qolgan qochoqlarning bolalarini ham ta’lim olishiga imkoniyat yaratish borasida faoliyat olib boradi. BMT tomonidan amalga oshiriladigan bu dasturlar nafaqat ta’limni tashkil etish, balki ta’lim sifatini oshirishga ko‘maklashish, shuningdek, maktabgacha yoshdagi 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining BMTning “Ming yillik maqsadlari” yillik majlisida so‘zlagan nutqidan. // 20.09.2010. http://press-service.uz/#ru/news/show/vistupleniya/ address_by_h.e._mr._ islam_karimov_presid/.

bolalar tarbiyasi sifatini va samaradorligini oshirish, ularni maktabga tayyorlash bilan ham shug‘ullanadi. Bundan tashqari, BMT dasturlari doirasida umumta’lim maktab tizimini rivojlantirish va uning sifatini oshirishga, o‘rta maktabni, ya’ni to‘qqizinchi sinfni bitirgan o‘g‘il- qizlarning barchasi keyinchalik akademik litsey va kollejlarda o‘qish imkoniyatiga ega bo‘lishiga imkon yaratishga alohida e’tibor qaratiladi. Dastlabki bosqichda ushbu loyihalarni amalga oshirishda asosiy e’tibor Qoraqalpog‘iston respublikasi, Farg‘ona, Toshkent, Qashqadaryo, Xorazm va Buxoro viloyatlariga qaratiladi. 2009 yildan boshlab 12 yillik majburiy ta’lim joriy etildi. O‘zbekiston dunyoning rivojlangan davlatlari qatoriga qo‘shilish, siyosiy va iqtisodiy islohotlarni, mamlakatni modernizatsiya qilishni davom ettirish hamda chuqurlashtirish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish va shu asosda o‘z fuqarolari uchun munosib turmush sharoitini yaratishni o‘zining istiqboldagi muhim vazifalari deb biladi. Maktabgacha tarbiya muassasalariga bolalarning, shu jumladan, qizlarning maktablarga to‘liq qatnashishini ta’minlash, jismonan va aqlan cheklangan, shuningdek, gapirishda nuqsonlari mavjud bo‘lgan bolalarni ham maktablarga jalb etilishini ta’minlash maqsadida BMT dasturlari doirasida izchil mexanizmlar ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Sog‘liqni saqlash sohasida BMTtomonidan amalga oshirilayotgan loyihalar sog‘liqni saqlash birlamchi xizmatining sifatini oshirish, aholining barcha guruh va toifalariga sifatli tibbiy xizmatdan foydalanish imkoniyatini kengaytirish, bu borada olib borilayotgan davlat siyosatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Bunday chora-tadbirlar sog‘liqni saqlash sifatini oshirish, bu xizmat turidan aholining keng qatlamlari, jumladan, erkaklar, ayollar va bolalarning samarali foydalanishini ta’minlashga qaratilgan. Masalaning mohiyatiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, BMT va uning sheriklarining bunday say-harakatlari inson huquqlarini himoya qilish negiziga qurilgan bo‘lib, respublika hukumatining sog‘liqni saqlash, ta’lim tizimlari, aholining turli toifalari, jumladan, bolalar, ayollar va yoshlarni ijtimoiy jihatdan himoya qilishga qaratilgan faoliyatini takomillashtirishga yo‘naltirilgan yangi innovatsion loyihalar va samarali chora- tadbirlar majmuini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish orqali amalga oshiriladi. Aniqroq aytganda, ushbu loyihalardan ko‘zlangan maqsad - O‘zbekiston hukumatining ijtimoiy sohada olib borayotgan islohotlarning izchilligi va samaradorligini ta’minlash, bu jabhalarga zamonaviy innovatsiya texnologiyalarini tatbiq etishdan iboratdir.

Onalar o‘limi darajasi 2 baravardan ko‘proq, bolalar o‘limi 3 baravar kamaydi. Ushbu davrda, ya’ni qariyb 20 yil mobaynida odamlarning o‘rtacha umr ko‘rishi 67 yoshdan 73 yoshga, ayollarning umr ko‘rishi esa 75 yoshgacha oshdi. BMTning mamlakatimizda olib borayotgan faoliyatining samarasi va ahamiyati qo‘yidagilarga namoyon bo‘ladi. Birinchidan, yuqorida ta’kidlanganidek, BMTning faoliyati mamlakatimiz ijtimoiy sohasida tizimiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va takomillashtirishga qaratilgan. Bu o‘z navbatida mazkur sohada ma’lumotlar tizimini yangilash, zamonaviy ilg‘or tajriba, axborot texnologiyalarini joriy etishga xizmat qiladi. Lekin ajratilayotgan grantlar va amalga oshiralayotgan ijtimoiy dasturlar kuproq Toshkent va yirik shaharlarda yo‘naltirilgan 1 . Ikkinchidan, bu say-harakatlar ta’lim, sog‘liqni saqlash va boshqa sohalarni izchil rivojlantirish, ularning faoliyat samaradorligini oshirishga ko‘maklashadi. E’tiborli jihati shundaki, ko‘pincha BMT dasturlari moliyaviy jihatdan yetarlicha ta’minlanmayotgan yoki ta’minlash imkoniyati pastroq bo‘lgan sohalarni qamrab oladi. Uchinchidan, BMT dasturlari orqali ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimining rivoji va takomillashuviga xizmat qiladigan yangicha yondoshuv, an’ana va madaniyat kirib keladi. Mintaqalarda olib boriladigan tadqiqotlar uchun viloyatlar tanlangani alohida e’tiborga loyiqdir. Ayniqsa, BMTning reproduktiv salomatlikni mustahkamlash yo‘nalishida Qoraqalpog‘iston respublikasi, Farg‘ona, Toshkent, Qashqadaryo, Xorazm va Buxoro viloyatlarida amalga oshirayotgan dasturlari muhim ahamiyat kasb etadi. Bu dasturlar reproduktiv salomatlik g‘oyasini xalq ongiga singdirish bilan birga, fuqarolik jamiyat asoslarini mustahkamlashga xizmat qiladi. BMTning O‘zbekistonga ko‘rsatadigan yordami Mingyillik dasturining o‘rta va boshlang‘ich maktablarda ta’lim sifatini oshirish, ularning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, ona va bola sog‘lig‘ini yaxshilash, shuningdek, onalar va bolalar o‘limini kamaytirish singari maqsadiga hamohangdir. O‘zbekiston inson huquq va erkinliklarini ta’minlash borasida mavjud xalqaro bitim va konvensiyalari doirasida atrof muhitni muhofaza qilish, qochoqlar masalalari bo‘yicha BMT bilan ikki asosiy yo‘nalishda faoliyat olib boradi. Bu — inson huquqlari, shuningdek, bolalar va qochoqlar xuquqlarini himoya qilishni takomillashtirish va atrof muhitni himoya qilishga qaratilgan dasturlarni o‘z ichiga oladi. 1 Qarang: http://www.undp.uz/ru/projects/project_status=1 .

Inson huquqlari borasida asosiy e’tibor O‘zbekistonda xalqaro huquq talablari negizida qonuniy meyorlarni yaratish va takomillashtirish jarayoniga qaratiladi. Bundan tashqari, BMTning mazkur dasturlarida inson huquqlarini muhofaza etish borasida aholi o‘rtasida targ‘ibot-tashviqot ishlarini kuchaytirish, axborot olish doirasini kengaytirish va adolatli sud tizimiga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash masalasi ham o‘ta muhim vazifalar sirasiga kiradi. Shu bois bu borada BMT va O‘zbekiston o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik aloqalari, ularning yo‘nalishlarini tahlil etish alohida ahamiyatga ega. Keyingi vaqtda BMT va O‘zbekiston munosabatlari doirasida inson huquqlari, gender tengligini ta’minlash masalari bo‘yicha o‘zaro hamkorlik izchil amalga oshirilmoqda. Bu masalalar BMT shafeligidagi talay xalqaro anjumanlarda keng va atroflicha muhokama etilmoqda, mazkur masalalarga oid talay tadqiqot va maqolalar e’lon qilinmoqda. Jumladan, Z.Ashurovaning «BMT Konvensiyasi amaliyotda» maqolasida BMTning bu boradagi faoliyati tahlil etilib, Toshkentda BMTning ayollar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiyasini (CEDAW) amalga oshirish, hisobot tuzish va monitoring qilish masalalari bo‘yicha milliy ekspertlarni tayyorlash masalalariga bag‘ishlangan seminar bo‘lib o‘tgani va unda muhokama etilgan masalalar xususida so‘z boradi 1 . O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo‘yicha vakili - Ombudsman instituti tomonidan Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz, O‘zbekiston Xotin- qizlar qo‘mitasi va nodavlat notijorat tashkilotlar bilan birgalikda tashkil etilgan ushbu anjumanda davlat organlari, jamoat tashkilotlari hamda ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdi. Anjuman ishtirokchilari mamlakatimizda ayollarning barcha sohalarda erkin faoliyat yuritishi, oila va jamiyatda o‘z maqomini mustahkamlash uchun keng imkoniyatlar yaratilgani ta’kidlandi. qolaversa, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo hududida birinchilardan bo‘lib “Ayollar huquqi kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida”gi Konvensiyaga qo‘shilgani ham ularga ko‘rsatilayotgan e’tiborning yana bir tasdig‘idir. 1999 yil avgustida BMTning Qochoqlar ishlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining (BMT QOKB) mandat guvohnomasiga ega bo‘lgan qochoqlar hibsga olinmasligi, qamalmasligi yoki chiqarib yuborilmasligi to‘g‘risida og‘zaki bitim tuzilgach, ularni majburan chiqarib yuborish hollari kamaydi. Har yili ularni hibsga olish va chiqarib yuborish 1 “Xalq so‘zi”, 2004 yil 24 avgust.

bo‘yicha bir necha holatlar ro‘yxatga olinadi. Hukumat bilan o‘zaro munosabatni kengaytirish va qochoqlarni himoya qilishni mahalliy darajada yaxshilash uchun BMT QOKB keyinchalik O‘zbekiston Respubikasining «Migratsiya to‘g‘risida»gi qonuni loyihasiga qochoqlarga bag‘ishlangan bo‘limni kiritish uchun Amaldagi qonunlar monitoringi instituti bilan hamkorlik qildi. O‘zbekistonda qochoqlar to‘g‘risida tasdiqlangan aniq ma’lumotlar yo‘q. Biroq BMT QOKB ma’lumotiga ko‘ra, respublikada 45 minga yaqin qochoq yashaydi. Shundan 5000 nafari Toshkent va Termizda istiqomat qiladigan afg‘onlar, qolganlari- Tojikistondan kelgan qochoqlar bo‘lib, asosan chegara qishloq joylarda yashaydi 2 . Qochoqlar va siyosiy boshpana izlayotgan shaxslarning turmush sharoiti og‘irligicha qolmoqda. Mamlakatda yurish-turish va yashash uchun huquqiy maqomga ega bo‘lmagani ularni respublikadan zo‘rlik bilan chiqarib yuborish xavfini yuzaga keltiradi, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy huquqlarini ro‘yobga chiqarishiga to‘sqinlik qiladi hamda ko‘chib yurish erkinligini cheklaydi. BMT dasturlari doirasida O‘zbekistonning turli mintaqa va viloyatlarining notekis rivojlanish masalalarini o‘rganish mazkur tashkilot faoliyatining muhim yo‘nalishlardan biri bo‘lib kelayotganini e’tirof etish lozim. O‘tish davrining dastlabki bosqichlarida mamlakat hukumati tomonidan uning salbiy oqibatlariga qarshi qator chora-tadbirlar ko‘rilganiga qaramay, iqtisodiy-ijtimoiy vaziyat murakkablashib, viloyatlar o‘rtasidagi tafovut keskin tus ola boshladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi BMTning «Bolalar huquqlari to‘g‘risidagi» Konvensiyasini bajarilishi monitoringini amalga oshirish maqsadida 2002 yilda onalar va bolalar rivojlanishining 33 asosiy ko‘rsatkichini tahlil qilish, mintaqaviy tavofutlarni va himoyaga muhtoj oilalar miqdorini aniqlash imkonini beradigan jo‘g‘rofiy axborot tizimini (GAT) tasdiqladi. Shu o‘rinda, BMT bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarning Ming yillik deklaratsiyasida ifoda etilgan asosiy yo‘nalishlari quyidagi vazifalarning bajarilishini taqozo etishni ko‘rsatib o‘tish maqsadga muvofaqdir: 1.Ochlik va qashshoqlikni bartaraf etish; 2.Barchaga boshlang‘ich umumiy ta’lim olish imkoniyatlarini yaratish; 2 Obzor mirovogo ekonomicheskogo i sotsialnogo polojeniya, 2009 god United Nations, Treaty Series, vol. 1771, No. 30822

3.Erkaklar va ayollar o‘rtasidagi tenglikni ta’minlash va ayollarning huquq va erkinliklarini kengaytirish; 4. Bolalar o‘limini kamaytirish; 5. Onalar sog‘lig‘ini mustahkamlash; 6.Orttirilgan immun tanqisligi va bezgak kasalligiga qarshi kurashish; 7.Ekologik barqarorlikni ta’minlashga erishish; 8.Taraqqiyot maqsadida umumbashariy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish. Bu yo‘nalishlar BMT va O‘zbekiston aloqalarining asosini tashkil etishi bilan birga, BMTning umumbashariy barqarorlik, xafvsizlik va taraqqiyot yo‘nalishlariga hamohangdir. O‘zbekiston Respublikasi mamlakatdagi ijtimoiy holatni, aholi turmush-tarzini va rivojlanish darajasining yuqoriligini hisobga olgan holda Mingyillik maqsadlarini quyidagicha shakllantirdi: 1 maqsad. Kam ta’minlanganlikni va qoniqarsiz oziqlanishni qisqartirish 2 maqsad. Boshlang‘ich va o‘rta maktablarda ta’lim sifatini oshirish 3 maqsad. Ayollar va erkaklar tengligini rag‘batlantirish hamda ayollarning huquq va erkinliklarini kengaytirish 4 maqsad. Bolalar o‘limini qisqartirish 5 maqsad. Onalar salomatligini yaxshilash 6 maqsad. OIV/OITSga, sil kasalligiga va bezgakka qarshi kurash 7 maqsad. Ekologik barqarorlikni ta’minlash 8 maqsad. Rivojlanish maqsadida global hamkorlikka ko‘proq urg‘u qaratish. Hukumatning Mingyillik rivojlanish maqsadlarining muhimligini e’tirof etishi, jumladan, Mingyillik rivojlanish maqsadlarini “Aholi farovonligini oshirish strategiyasi bo‘yicha oraliq hujjat” ga muvaffaqiyat bilan moslashtirib va qo‘shib borilayotgani bilan izohlanadi 1 . Hozirgi vaqtda ekologik vaziyat shu qadar keskin tus olganki, bu bora dagi bahs- munozaralar allaqachon xalqaro tashkilotlar, hukumatlar, yirik korporatsiya va moliyaviy tuzilmalarni qamrab olgan umumsiyosiy jarayonning ajralmas qismiga aylanib qoldi. Albatta, bu borada jahon hamjamiyati qo‘l qovushtirib o‘tirgani yo‘q. Jumladan, ekologik inqirozni 1 Ming Yillik Rivojlanish Maqsadlari “Texnologiyalar asri qizlari” // www.undp.uz/uz/news/story.php?id=457.

bartaraf etish, iqtisodiy taraqqiyotni tabiiy muhit himoyasi bilan uyg‘un holda olib borish bo‘yicha tegishli dasturlar ishlab chiqilayotir. Bu yo‘nalishdagi ilk qadam sifatida BMTning Atrof muhit va taraqqiyot xalqaro komissiyasining “Bizning umumistiqbolimiz” ma’ruzasida ilgari surilgan “Barqaror taraqqiyot” konsepsiyasini e’tirof etish mumkin. Ma’lumki, O‘zbekiston rahbari bir necha bor Orolbo‘yi hududlaridagi ekologik halokatning nafaqat mintaqa doirasida, balki global tus olib borayotgani masalasiga jahon hamjamiyatining e’tiborini qaratgan edi. Jumladan, davlatimiz rahbari BMTning Mingyillik sammitida so‘zlagan nutqida mintaqaviy muammolar, ekologik xavfsizlik va atrof muhit masalalasiga e’tibor qaratib, shunday degan edi: “Orol dengizining falokati Yevropa uchun, sayyoramizning boshqa hududlari uchun qanday xatarli va kutilmagan oqibatlar yuzaga keltirishi mumkinligiga kimnidir ishontirish yoki buni isbotlab o‘tirishning hojati yo‘q deb o‘ylayman. Ushbu muammoga befarqlik qanday natijalarga olib kelishi barchaga ayon” 2 . Yurtboshimiz bu o‘ta jiddiy masalaga jahon hamjamiyati e’tiborini jalb etish bilan bir qatorda, BMTning Atfor muhit bo‘yicha dasturi doirasida Orol va Orolbo‘yi muammolar kengashini tuzishni taklif etib, mazkur muammoni o‘rganish va hal qilish mexanizmini ham ko‘rsatib berdi. BMT Bosh Assambleyasining 63-sessiyasida keng qo‘llab quvvatlangan muhim hujjatlardan biri “Orolni qutqarish Xalqaro jamg‘aramasiga Bosh Assambleyada kuzatuvchi maqomini berish to‘g‘risida” A/RES/63/133 rezolyatsiyaning qabul qilinishi bo‘ldi. O‘zbekiston mazkur hujjatning hammmualliflaridan biri edi. BMTning Yevropa Iqtisodiy Komissiyasi BMTning beshta regional komissiyalaridan biri bo‘lib, BMTning Iktisodiy va Ijtimoiy Kengashi (IIK) tomonidan 1947 yilda. BMTniig YEIK hududida iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlash maqsadida tashkil etilgan. O‘zbekiston 1993 yil 30 iyundan boshlab BMT YEIKning a’zosidir. 1979 yildan boshlab BMTning YEIK doirasida 14 ta xalqaro huquqiy aktlar (XXA) ishlab chiqilgan bo‘lib, ulardan 5 tasi Konvensiyalardir. Konvensiyalarning ikkitasi havoning ifloslanishiga tegishli bo‘lsa, uchtasi atrof muhitga ta’sirni baholashga bag‘ishlangan. Qolgan hujjatlar sanoat halokatlari, transchegaraviy suvlar, jamoat ishtirokiga bag‘ishlashan. Shuningdek. mazkur Konvensiyalarga bir qator Protokollar ham ishlab chiqilgan. Mazkur XXA BMT YEIKning muhim tarkibi va nafaqat maqsadga erishishda samarali yo‘llanma, balki BMT YEIK hududida joylashgan 2 Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. – T.: O‘zbekiston, 2001. –B. 110.

davlatlarning iqtisodi va muvofiq qonunchilik bazasini yaqinlashtirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Bugungi kunda Rog‘un GESi qurilishini bir davlat loyihani boshqa davlatlarning manfaatlariga zid ravishda amalga oshirishga urinishiga misol qilib keltirilishi mumkin. Mazkur loyiha yuzasidan o‘tkazilgan xalqaro ekspertizaning ko‘rsatishicha. bu kabi seysmik faol hududlarda bunday yirik plotinalarning qurilishi juda ham xavflidir, qolaversa, bu hudud seysmik jihatdan noqulay mintaqalar sirasiga kiradi. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan Orolbo‘yi genofondini saqlab qolish maqsadida jamoat Xayriya jamg‘armasi tashkil etilgan. 2008 yil mart oyida O‘zbekistonning tashabbusi bilan o‘tkazilgan Orol bo‘yicha xalqaro konferensiya yakunida Toshkent deklaratsiyasi va harakat Rejasi qabul qilindi. Unga ko‘ra, 2011-2015 yillarda jami salkam 1.5 milliard AQSH dollariga teng loyihalarni amalga oshirish,. ko‘zda tutilgan. Shunday qilib, O‘zbekistonning Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan ijtimoiy sohadagi hamkorligi ijtimoiy muammolarga yechim izlanadigan o‘ziga xos tashkilot sifatida namoyon bo‘layotgani, bundan buyon uning o‘rni va ahamiyati yanada ortishi, bu tashkilot doirasida amalga oshirilayotgan loyihalarning samaradorligini oshirish, ijtimoiy yo‘naltirilganlik darajasini kuchaytirish muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Istiqbolda ijtimoiy sohada O‘zbekiston va BMT o‘rtasida keng miqyosdagi loyihalarini yanada rivojlantirish, uning mamlakatimizdagi vakolatxonasi va o‘nga yaqin agentlik faoliyatini takomillashtirish uchun barcha shart-sharoit va imkoniyatlar vujudga keltirilgan. Zero, O‘zbekiston mazkur xalqaro tashkilotning ijtimoiy sohadagi muammolarni hal etish bo‘yicha nufuzini saqlash, obro‘-e’tiborini yanada oshirish, u bilan hamkorlik aloqalarini mustahkamlashdan manfaatdordir. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi va xalqaro maydonda o‘z obro‘-e’tiboriga ega bo‘lishida mazkur tashkilot bilan keng hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘yish g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’kidlash joizki, davlatimizning taraqqiy etishi, xalqaro munosabatlarning muhim subekti sifatida shakllanish jarayonlari, mamlakatimizning eng rivojlangan davlatlar qatoridan munosib o‘rin egallashi tashqi siyosatimizning samaradorligi va izchilligiga bevosita bog‘liqdir. Xalqaro hamjamiyatga yanada chuqurroq integratsiyalashuv ko‘p jihatdan mamlakatimizda rivojlangan bozor munosabatlarining joriy etilishi, demokratik

qadriyatlarning hayotimizning barcha sohalarida qaror toptirilishi, jamiyatimiz hayotining barcha sohalarini tubdan isloh etish borasida amalga oshirilayotgan say-harakatlar, bir so‘z bilan aytganda, mustaqillik yo‘lidan qat’iy va izchillik bilan borishiga bog‘liq. Chunki o‘tgan davr mobaynida erishilgan yutuqlar, shu jumladan, tashqi siyosat, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik sohasida qo‘lga kiritilgan muvaffaqqiyatlar aynan mustaqillik tufayli paydo bo‘lgan shart-sharoit va imkoniyatlar bilan belgilanadi. Darhaqiqat, aynan mustaqillik mamlakatimizning BMT va boshqa xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lib qirish, tashqi siyosatini mustaqil ravishda o‘tkazish, jahon hamjamiyatiga uyg‘unlashuv yo‘llarini ishlab chiqish, davlatlararo munosabatlarning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash imkonini berdi. O‘zbekiston BMT bilan aloqalarini har tomonlama rivojlantirishga intilib, dunyo miqyosida hamda mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, xalqaro xuquq tartibotini mustahkamlashga munosib xissa qo‘shib kelmoqda. Davlatimizning avvalo milliy manfaatlarimizga tayangan, izchil va samarali tashqi siyosati jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilib, mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborining ortishiga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, Yurtboshimizning zamonaviy tahdidlarning oldini olish, global va mintaqaviy xavfsizlik tizimini mustahkamlash, BMT va uning tuzilmalari, birinchi navbatda, Xavfsizlik Kengashini davr talablari asosida isloh etish borasidagi taklif va tashabbuslari beqiyos ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston nuqtai nazariga ko‘ra, hozirgi tezkor va tahlikali davrda insoniyat taraqqiyotini chigallashtirishi mumkin bo‘lgan turli tahdid va mojarolarning oldini olishda BMT asosiy vosita bo‘lishi kerak. Prezident I.A.Karimov BMT Bosh assambleyasining 48-sessiyasidani nutqida ana shu masalalarning ahamiyati haqida to‘xtalib, shunday degan edi: “Xavfsizlik Kengashi hozirgi dunyoning ijtimoiy-iqtisodiy, etnik, madaniy, diniy, ma’naviy jihatdan g‘oyat xilma-xilligini bar-barobar tarzda aks ettirish, o‘zining tarkib topgan konservativ tuzilmasini qayta ko‘rib chiqishi uchun ham samarali choralar ko‘rish zarurati nihoyatda yetildi, deb hisoblaymiz” 1 . O‘zbekiston Respublikasi BMT Bosh assambleyasida bugungi kunning dolzarb muammolariga bag‘ishlangan munozaralarda ishtirok etib, nafaqat mamlakatimizning milliy manfaatlarini himoya etish, balki global va mintaqaviy hamkorlini mustahkamlashga qaratilgan aniq tashabbus va takliflarni surmoqda. Jumladan, Prezidentimiz BMTning Mingyillik 1 Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. –T.: O‘zbekiston, 1996. –B.57.

sammitida so‘zlagan nutqida ushbu tashkilotning barcha tizim va mexanizmlarini davr talab-lari bilan muvofiqlashtirish, tinchlik, xavfsizlik va barqaror-likni ta’minlash borasida yangi yondashuvlarni ishlab chiqish, BMTning mintaqaviy va global muammolarni hal etishdagi o‘rni va ahamiyatini oshirish haqida to‘xtalib, quyidagi taklif va tashabbuslarni ilgari surdi: “Birinchidan, BMT Xavfsizlik Kengashini bosqichma – bosqich isloh qilish darkor. Uning doimiy a’zolari tarkibi nafaqat rivojlangan, balki rivjlanayotgan davlatlar hisobidan ham kengaytirilishi lozim. Xavfsizlik Kengashining ham doimiy, ham muvaqqat a’zolari sonini oshirish maqsadga muvofiq. Ikkinchidan, global va mintaqaviy tahdidlarga munosabat bildirishda tezkorlikni oshirish uchun Bosh kotib vakolatlarini kengaytirish zarur; Uchinchidan, Xavfsizlik Kengashining qurolli mojarolarning oldini olish, ziddiyatlar va nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish vositalari hamda mexanizmlaridan, shu jumladan, uzoq vaqt davom etayotgan mojarolarni bartaraf etishda “tinchlikka majbur qilish” deb ataluvchi mexanizmdan samarali foydalanish masala-laridagi o‘rni va mas’uliyatini kuchaytirish lozim” 1 . Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda sayyoramizda vujudga kelgan vaziyat BMT tizimi va mexanizmlarini murakkab voqelikka moslashtirish, dunyoda tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashning yangi izchil va samarali yondashuvlarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Prezident Islom Karimovning BMT sessiyalari, ayniqsa, Mingyillik sammitida nutqida ilgari surilgan taklif va tashabbuslar, shuningdek, davlatimiz rahbari tomonidan olib borilayotgan oqilona va har tomonlama o‘ylangan tashqi siyosat mazkur tashkilot faoliyatining yanada takomillashuvi, vaziyat taqozo etgan hollarda tezkorligining oshishi, qarama-qarshiliklar va bahslarni tinch yo‘l bilan hal qilish vositalari va mexanizmlardan samarali foydalanishdagi roli va mas’uliyatini kuchaytirish, jahon hamjamiyatini tashvishlantirayotgan tahdidlarning bartaraf etilishi bilan bir qatorda, mamlakatimizning dunyodagi eng nufuzli tashkilot - Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan o‘zaro manfaatli hamkorligining yanada kengayishi va mustahkamlanishiga xizmat qiladi. Bu esa mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy taraqqiyoti, uning jahon hamjamiyatiga yanada uyg‘unlashuvi, yurtimizda erkin demokratik davlat hamda fuqarolik jamiyati barpo etishga ko‘maklashadi. 1 Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. – T.: O‘zbekiston, 2001. –B.111-112.

O‘zbekistonning BMT bilan aloqalarida mintaqaviy muammolar yetakchi o‘rin tutishi tabiiydir. Zero, kuchli davlatlar manfaatlari tutashgan mintaqada joylashgan O‘zbekiston uchun mazkur hududda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, zamonaviy tahdidlarning oldini olish, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot uchun zarur shart-sharoit yaratilishi o‘ta muhim hayotiy ahamiyat kasb etadi. Shu bois mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash nafaqat Markaziy Osiyo davlatlari uchun, balki butun dunyo uchun muhim ahamiyatga ega ekanini o‘z vaqtida anglab yetgan mamlakatimiz rahbari Toshkentda xavfsizlik va barqarorlik masalalari bo‘yicha BMTning doimiy ishlaydigan seminarini tashkil etish tashabbusini ilgari surgani bejiz emas. Davlatimiz rahbari ta’kilaganidek, “Doimiy ishlovchi seminarda jahonda umumiy xavfsizlik siyosati doirasida va BMT Nizomining 52-moddasiga muvofiq manfaatdor mamlakatlar Markaziy Osiyoda mintaqaviy xavfsizlikning ishonchli tizimini vujudga keltirish imkoniyatlarini muhokama qila olur edilar. Bunday tizim mojarolar va urushlar yuzaga kelgan hollarda tinchlikni saqlash va qayta tiklash borasidagi chora-tadbirlarni, jumladan, tinchlikni va chegaralarning yaxlitligini buzmoqchi bo‘lganlarga qarshi diplomatik, moliyaviy, iqtisodiy hamda boshqa tusdagi kollektiv jazo choralarini ko‘zda tutishi, ushbu mintaqada barqarorlik va mustahkam tinchlik o‘rnatish bo‘yicha BMT uchun tavsiyanomalar ishlab chiqishi mumkin bo‘lur edi” 1 . O‘zbekistonning xalqaro munosabatlar, madaniy-ma’rifiy hamkorlikdagi tutgan o‘rni, azaldan yurtimiz Sharq va G‘arb o‘rtasidagi o‘ziga xos ko‘prik vazifasini o‘tab kelgani istiqlol yillarida yangicha ma’no-mazmun kasb etdi, uning ahamiyati mislsiz darajada oshdi. O’zbekiston Respublikasi va Birlashgan millatlar tashkiloti Oziq-ovqat va qishloq xo’jaligi tashkiloti (FAO) hamkorligi O’zbekiston 2011 yil 2 oktabrda FAO a’zosi bo’ldi. FAO bilan munosabatlarni rivojlantirish masalalari Qishloq va suv xo’jaligi vazirligiga yuklatilgan. Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi vakillari FAO uyushtirayotgan tadbirlarda muntazam ravishda ishtirok etishmoqda. Tashkilot vakillari texnik loyihalarni amalga oshirish doirasida bir necha marta O’zbekiston Respublikasiga tashrif buyurganlar. FAOning O’zbekistonga berayotgan texnik ko’magi quyidagilardan iborat: 1 Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild. – T.: O‘zbekiston, 1996. –B.53-54.

- sabzovot urug’larini ishlab chiqarish programmasini rivojlantirish; - o’rmon xojaligi sektorining milliy strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish; - suv texnologiyalarni joriy qilish; - baliq ovlash va xashak tayyorlash jarayonida ko’mak ko’rsatish; FAO bilan hamkorlik doirasida O’zbekistonda 1,5 million AQSH dollari miqdorida qo’shma loyihalar amalga oshirilyapti. Shu bilan birga, O’zbekiston mintaqaviy loyihalar bilan ishlashda faol ishtirok etmoqda (taxminan 6,9 million AQSH dollari). Shu yilning 4-6 may kunlari FAO Bosh direktori Joze Gratsiano da Silva O’zbekiston Respublikasiga tashrif buyurdi. Uning doirasida Toshkent shahrida Tashkilotning vakolatxonasi ochilishi haqida Shartnoma imzolandi. BMT bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarning izchil rivojlanib borayotganini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti BMT Bosh kotibi bilan o‘zaro muloqotlarida ham kuzatish mumkin. Masalan, 2005 yil 19 mayda davlatimiz rahbarining BMT Bosh kotibi Kofi Annan bilan telefon orqali bo‘lib o‘tgan muloqotida O‘zbekiston va BMT o‘rtasidagi munosabatlarning o‘zaro ishonch asosida qurilgani, shuningdek, tomonlarni qiziqtirgan masalalar yuzasidan fikr almashildi. 1 BMTTD (Taraqqiyot dasturi ) o’rtasidagi о‘rtasidagi hamkorlikda O’zbekistonda o’z faoliyatini 1993 yildan buyon, “O’zbekiston Respublikasi hukumati va Birlashgan millatlar tashkiloti Taraqqiyot dasturi o’rtasidagi kelishuv” (1993 yil 10 iyunda imzolangan va 2000 yil 25 aprelda qo’shimchalar kiritilgan) asosida amalga oshirib kelmoqda. BMTTDning doimiy vakili, bir vaqtning o’zida O’zbekistondagi barcha BMT vakolatxonalarining operativ faoliyatini muvofiqlashtirib boradi. Hozirgi vaqtda Toshkentdagi BMT va BMTTDning doimiy vakili Stefan Prisner hisoblanadi. 1999 yildan buyon, loyihalarni tayyorlash va alamga oshirish BMTTDning Davlat hamkorlik dasturi (DHD) asosida olib borilmoqda va bu dastur avvaliga uch yillik (2005 gacha), keyin besh yillik hamkorlik dasturi va hozirda olti yillik dastur amalga oshirilmoqda. 1 http://www.mfa.uz/uz/cooperation/international/1227/

DHDning asosiy maqsadi – Respublika hukumatiga qisqa va o’rta muddatli muhim ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish vazifalarini amalga oshirish uchun texnik va konsultativ ko’mak ko’rsatishdan iborat. O’zbekiston Respublikasi va BMTTD o’rtasidagi hamkorlikning asosiy yo’nalishlari BMTning 2010-2015 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish maqsadida yordam ko‘rsatish doirasidagi dasturi, MBTTDning 2010-2015 yillar uchun DHDsi va 2010-2015 yillar uchun DHDni amalga oshirish rejalarida ko’rsatilgan. 1993-yildan 2012-yilgacha BMTTD O’zbekistonda 210 ta loyiha amalga oshirib, ularning umumiy miqdori 164,5 mln. AQSH dollaridan ortdi. 2013 yilda BMTTD 22.5 mln. AQSH dollari miqdorida 28 loyiha amalga oshirdi. BMTTD milliy davlat tashkilotlariga quyidagi asosiy yo’nalishlar boyicha ko’mak berib kelmoqda: - ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish sohasida boshqaruv va kam ta’minlanganlikka qarshi kurashish (qishloq joylarni rivojlantirish, xususiy sektor va mikrokreditlsh, siyosiy maslahatlarni ishlab chiqish va taqdim etish mavqeyini oshirish, hamda OIV/OITSga qarshi kurash, IKTni rivojlantirish); - yer resurslarini va energiya ta’minotini boshqarish (bio xilma xillikni saqlab qolish, yerdan samarali foydalanish, chiqindilarni yo’q qilish va ifloslanishga qarshi kurashish, energiyadan ratsional foydalanish); - demokratiyalashtirish sohasidagi jarayonlarni muvofiqlashtirish (milliy mutaxassislarni tayyorlash, ijtimoiy hamkorlik, fuqarolik jamiyatini rivojlantirish, inson huquqlarini himoya qilish, demokratik institutlarni rivojlantirish). 1 Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimidagi ixtisoslashgan muassasa hisoblanib, 1948 yil 7 aprelda tashkil topgan. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining asosiy maqsadi bu - barcha insonlarning maksimal darajada sog‘ligini ta‘minlash, sog‘liqni saqlash sohasida davlatlarga har tomonlama texnik yordam ko‘rsatish va bu borada eng yangi ma‘lumotlarni yetkazib berish hamda har bir 1 http://www.mfa.uz/uz/cooperation/international/1227/

mamlakatda sog‘liqni saqlash tizimida yuzaga keladigan muammolarni bartaraf etishda ko‘maklashishdan iboratdir. Hozirgi kunga kelib Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotiga dunyoning 193 davlati a‘zodir. Tashkilotning asosiy organi Jahon sog‘liqni saqlash assambleyasi hisoblanib, uning asosiy vazifasi JSSTning dastur hamda byudjetini tasdiqlash va shu bilan bog‘liq masalalar yechimini topishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi JSSTga 1992 yil 25 may kuni qabul qilingan. 1993 yilda respublikada JSSTning aloqalarni muvofiqlashtiruvchi Byurosi tashkil topdi. 2012 yilning dekabr oyidan buyon JSSTning O‘zbekiston Respublikasidagi vakolatxonasi rahbari germaniyalik A.Xammerix hisoblanadi. JSSTning O‘zbekiston Respublikasidagi vakolatxonasi Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan hamkorlikda mamlakatimizda quyidagi loyihalarni amalga oshirib kelmoqda: - infektsion kasalliklarga qarshi kurashish (OITS, sil, poliomiyelit, bezgak, qizamiq va hokazo); - onalik va bolalikni muhofaza qilish sohasidagi dasturlar (immunizatsiya dasturlarini kengaytirish, o‘tkir respirator virusli infektsiyalarga qarshi kurashish); - atrof-muhit va salomatlikni ta‘minlash dasturlari (oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi, xalqaro sanitar qoidalar va hok.); - tamaki va alkogol mahsulotlariga qarshi kurashish, narkotik moddalarga qaramlikni oldini olish dasturlari; - dori-darmon va farmatsevtika; - “barcha uchun salomatlik” dasturlari va boshqalar. O‘zbekiston Respublikasi JSSTning Yevropa mintaqaviy byurosi tarkibiga kiradi. Byuroning bosh qarorgohi Daniyaning Kopengagen shahrida joylashgan. 2010 yilning 13-17 sentabr kunlari Mokva shahrida JSSTning Yevropa mintaqaviy byurosining 60-sessiyasi tashkil etildi hamda ushbu tadbir doirasida tashkilotning Ijroiya qo‘mitasiga saylovlar bo‘lib o‘tdi.

Saylov natijalariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi 2014 yilning may oyiga qadar JSST Ijroiya qo‘mitasi a‘zosi etib saylandi. 1 Shunday qilib, O‘zbekistonning Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorligi istiqbollari haqida fikr yuritar ekanmiz, nufuzli bu tashkilot butun insoniyatni qiynayotgan muammolarga yechim izlanadigan o‘ziga xos noyob markaz sifatida namoyon bo‘layotgani, bundan buyon uning o‘rni va ahamiyati yanada ortishi, bu tashkilot doirasida faoliyat yuritayotgan o‘ttizdan ziyod ixtisoslashgan tashkilotlarning birgalikdagi ezgu say-harakatlari bashariyatning, barcha millat, davlat va jamiyatlar-ning har jihatdan taraqqiy etishi, bahamjihatlikda yashashiga xizmat qilishiga umid qilish mumkin. Bu o‘rinda istiqbolda O‘zbekiston va BMT o‘rtasida keng miqyosdagi hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish, uning mamlakatimizdagi vakolatxonasi va o‘nga yaqin agentlik faoliyatini takomillashtirish uchun barcha shart-sharoit va imkoniyatlar vujudga keltirilgan. Zero, O‘zbekiston o‘z maqsad- vazifalariga ko‘ra muhim bo‘lgan mazkur xalqaro tashkilotning nufuzini saqlash, obro‘- e’tiborini yanada oshirish, u bilan hamkorlik aloqalarini mustahkamlashdan manfaatdordir. 1 http://www.mfa.uz/uz/cooperation/international/1227/

2-Bob.YUNESKO va O`zbekiston Respublikasining xalqaro-huquqiy hamkorligi masalalari 2.1.YUNESKO-BMTning ixtisoslashgan muassasasi YUNESKO-Birlashgan Millatlarning ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo`yicha Tashkiloti-BMTning ixtisoslashgan muassasalaridan biridir. YUNESKO Ikkinchi Jahon urushidan so`ng, 44 davlat vakillari Londonda konferentsiyaga yig`ilib, YUNESKOni ta'sis etuvchi Ustavini qabul qilishlari bilan tashkil topgan. YUNESKOning amaliy faoliyati 1946 yil 20 noyabrdan boshglangan. Qarorgohi Parij. Tuzilish davrida 28 davlat a'zo bo`lgan bo`lsa, hozirgi kunda unga 186 ta davlat a'zo. YUNESKO yarim asr ichida eng katta nufuzli xalqaro tashkilotlardan biriga aylandi. O`zbekiston Respublikasi 1993 yil 29 oktabrda YUNESKOga a'zo bo`ldi. YUNESKOning asosiy maqsadi- tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash, ta'lim, fan va madaniyatni yuksaltirishga xizmat qilishdir. YUNESKO Ustavi bo`yichaYu “BMT Ustavida e'lon qilingan irqi, jinsi, tili va dinidan qat'i nazar, barcha xalqlar uchun adolatga, qonuniylikka, inson huquqlari va asosiy erkinliklariga umumiy hurmatni ta'minlash maqsadida ta'lim, fan va madaniyatni

rivojlantirish orqali xalqlar hamkorligiga” ko`maklashish tashkilotining ustivor vazifasidir. YUNESKO umumjahon intellektual tashkiloti, g`oyalar yaratuvchisi, kurramizning eng yaxshi mutafakkirlarining hamkorligi tashkilotchisi, oliy umuminsoniy qadriyatlarni himoya qilish markazidir. YUNESKOning rahbar organlari quyidagilardan iborat. Bosh konferentsiy. Bu organ barcha davlatlarni o`z ichiga oladi va har ikki yilda bir marta bo`lib o`tadi.Bir davlat-bir ovoz tamoyili asosida asosiy dasturlar va YUNESKO byudjeti bo`yicha qaror qabul qiladi. Ijroiya Kengash. Undan 58 davlat vakili joy olgan bo`lib, har yili ikki marotaba yoig`iladi. Bu o`ziga xos ma'muriy kengash bo`lib, bosh konferentsiya yig`ilishlarini tayyorlaydi, uning qarorlarini to`g`ri ijrosini ta'minlaydi. 1997 yilda O`zbekiston YUNESKOning Ijroiya Kengashiga a'zo bo`lib saylandi. YUNESKO kotibiyati a'zo davlatlar tomonidan qabul qilingan qarorlarni hayotga tadbiq qilishga majbur. YUNESKOda eng yuqori mansabdor shaxs Bosh deriktor bo`lib, Bosh konferentsiyada olti yilga saylanadi. YUNESKO Ustaviga ko`ra a'zo davlatlarda shu davlat hukumatlari tomonidan Milliy komissiyalar tuziladi. YUNESKOga a'zo 177 davlatda YUNESKO ishlari bo`yicha Milliy komissiyalar tuzilgan bo`lib, ular ta'lim, fan, madaniyat va kommunikatsiya vakillarini YUNESKO faoliyatida qatnashishlariga yordamlashish bilan shug`ullanadilar. YUNESKO ta'lim, uning demokratlashuvini, shuningdek mamlakatlar o`rtasida muloqotlar va madaniy almashishlarni, ko`rgazmalar, festivallar tashkil etishni, nashrlar kitoblar va shu kabi masalalarni o`zining birinchi galdagi vazifalari sifatida qaraydi. 1 YUNESKO eng yaxshi jahon adabiyoti asarlarini tarjima qilishga jahonning turli mamlakatlari xalqlarining an'anaviy muloqotlarini yozishga yordam beradi. 1 Saidov A.Xalqaro huquq.Darslik.T,: Adolat.2001.B.312-bet.

OITS ga va narkotiklarni iste'mol qilishga qarshi kurash bo`yicha o`qitish va targ`ib qilish ishlarini olib boradi. ”YUNESKO” ma'naviy uyg`onish yo`liga kirgan ko`plab mamlakatlarga, jumladan, O`zbekistonga ham xalqaro ma'naviy hamkorlikni kengaytirish va mustahkamlash uchun, butun jahon intellektual maydonida yanada kengroq faoliyat ko`rsatish uchun imkoniyat yaratib borayotgan tashkilotdir.” 2 Adabiyotlarda xalqaro huquq ijodkorlik faoliyatini ifodalash uchun turli huquqiy iboralar qo`llaniladi. Bu kabi iboralar qatoriga “xalqaro huquq ijodkorligi”, “xalqaro huquq normalarining yaratilishi” va boshqalar kiradi. YUNESKOning huquq ijodkorlik yo`li keng doirasida tan olingan uning bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan xalqaro-huquqiy hujjatlar. XX asrning ikkinchi yarmidan buyon xalqaro munosabatlarda muhim ahamiyat kasb etmoqda, misol sifatida YUNESKOning quyidagi muhim hujjatlarini xronologik tartibda sanab o`tish mumkin. 1.Ta'lim, ilmiy va madaniy xarakterga ega bo`lgan ko`rgazmani-tovush materiallarni xalqaro miqyosda tarqatishga ko`maklashish to`g`risida Kelishuv. (1948 yil) 2.Ta'lim, ilmiy va madaniy xarakterga ega bo`lgan materiallarni olib kirish to`g`risida kelishuv.(1954) 3.Qurolli mojaro chiqqan holda madaniy boyliklarning himoya qilish to`g`risidagi konferentsiya (1954) 4.Mualliflik huquqi bo`yicha umumjahon konferentsiyasi (1955) 5.Ta'lim sohasidagi kamsitishlarga qarshi kurash to`g`risida konferentsiY. (1960) 6.Umumjahon madaniy va tabiiy merosini muhofaza qilish to`g`risidagi konferentsiya (1972) 7.Xalqaro hamjixatlik, hamkorlik va tinchlik ruhida hamda inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish ruhida tarbiyalash to`g`risidagi tavsiya (1974) 2 О‘sha yerda.313-bet.

8.Irq va irqiy bidatlar to`g`risidagi dekloratsiya (1982) 9. Bag`rikenglik tamoyillari dekloratsiyasi (1995) 10. Inson genomi va Inson huquqlari bo`yicha Universal dekloratsiya (1997) 11.Kelajak avlod oldida hozirgi avlodning javobgarligi bo`yicha dekloratsiya (1997) va boshqalar. YUNESKOning norma ijodkorlik funktsiyasi ikki xil ko`rinishda aks etadi: Birinchidan: tashkilot davlatlarining huquq ijodkorligi jarayonida ishtirok etadi, ikkinchidan esa uning o`zi bevosita xalqaro munosabatlar ishtirokchilari uchun huquqiy majburiy tartib-qoidalar o`rnatadi. YUNESKOning norma ijodkorlik faoliyati yetarli darajada o`rganilmagan. 1 YUNESKOning yarim asrlik faoliyati mobaynida bevosita u tomonidan va u rahnomoligida 70 dan ortiq xalqaro huquqiy hujjatlar –konferentsiyalar, kelishuvlar, protokollar, tavsiyalar, dekloratsiyalar shuningdek uzoq muddatli yirik hukumatlararo dasturlar va loyixalar tashkilotning tashqi aloqalari va hamkorligini qabul qilingan dasturplar rejalarni amalga oshirish bo`yicha boshqa ko`plab me'yoriy hujjatlar ishlab chiqilgan. YUNESKOning norma ijodkorligi faoliyati uning Ustavi qoidalari shuningdek Bosh konferentsiyaning xalqaro hujjatlarni ishlab chiqish shuningdek ularni bajarish to`g`risida qarorga asoslanadi. Bevosita bu masalalarga tegishli qoidalar YUNESKO Ustavining 1-modda “a” bandida IV moddaning 6 bandidla va VIII moddada berilgan. YUNESKO Bosh konferentsiyasi tomonidan 1990 yilda ta'kidlangan. 1978 yilda xalqaro reglamentlarni ishlab chiqish imkoniyatlariga tegishli oldindan tadqiqotlar o`tkazishning tartibini belgilab beruvchi alohida qo`shimcha rezolyutsiya qabul qilingan. Bundan tashqari konventsiyalar va tavsiyalarning va tavsiyalarning bajarilishiga taaluqli bo`lgan masalalar bo`yicha Bosh konferentsiyaning qator qarorlari mavjud bo`lib ular Ustavda nazarda tutilib YUNESKO ixtiyoriga taqdim etiladigan davlatlarning ma'ruzalari to`g`risidagi qarorlardan iborat va ushbu qarorlar 1958-1966 yillarda qabul qilingan. Ular 1 Saidov A.Xalqaro huquq.Darslik.T,: Adolat.2001.25-bеt.

to`g`risidagi yig`ilgan axborotlar. Bosh konferentsiyaning har bir keyingi sessiyasi materiallarida to`plangan. Tashkilotga aytib o`tilgan xalqaro hujjatlardan tashqari yetarli darajadagi harakatdagi normativ hujjatlar mavjud bo`lib ular statutlar direktivalar ustav asosida boshqa tashkilotlar YUNESKO ishlari bo`yicha a'zo davlatlari va boshqalar bilan aloqada bo`ladigan rahbar xodimlar va amalga oshiruvchi xarakatdagi tuzilmalarga nisbatan tartibdagi reglamenlashtiradi. Yana YUNESKO va BMT o`rtasidagi YUNESKO va qarorgoh joylashgan mamlakat Frantsiya o`rtasidagi bitimlar kabi tashkilotgi ishlashi uchun bazaviy hujjatlarni ham e'tiborga olishi kerak. Bu hujjatlarning barchasi normativ faoliyatning yo`nalishlari doirasi va asoslanganligi to`g`risidagi manzarani to`ldirish uchun yodga olingan. Xalqaro tashkilotlarning sanktsiyalari, ularning ta'sis hujjatlarida, ustavlarni bajarish uchun tuzilgan shartnomalarda xalqaro ommaviy huquq normalarini o`z ichiga olgan organlari qarorlarida shuningdek odatiy-huquqiy kelib chiquvchi bo`lishi mumkin. Xalqaro huquq buzilishi xalqaro tashkilotlarning sanktsiyani qo`llashi uchun asos hisoblanadi. Tashkilotning ustavida keltirilgan uning maqsadlari va printsiplarining buzilishi boshqa tashkilot bilan bog`langanligi bo`yicha har qanday majburiyatlarini bajarmaslik va boshqa huquqbuzarliklar ichida muhimroq hisoblanadi . 2.2. O‘zbekiston YUNESKOning to`la huquqli a'zosi 1992 yil 2 martda O`zbekistonning BMTga a'zo bo`lishi O`zbekiston uchun katta ahamiyatga ega bo`ldi, chunki davlatlarning xalqaro-huquqiy tan olinishi ularning xalqaro-huquq sub'yektiga aylanishida muhim bosqich bo`lib xizmat qiladi. Respublika Xalqaro munosabatlarning to`laqonli ob'yektiga aylanadi. O`zbekiston o`zining tashqi siyosatini amalga oshirishda quyidagi ustivorliklardan kelib chiqadi: Birinchidan, o`zining milliy davlat manfaatlari ustun bo`lgan kabi o`zaro manfaatlarini to`liq hisobga olish; Ikkinchidan, O`zbekiston insonlar va davlatlar orasidagi o`zaro munosabatlarda umuminsoniy qadriyatlar ustivorligini tan olgan holda xalqaro

aloqalarda tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash, nizolarni tinch yo`l bilan bartaraf etishni yoqlab chiqmoqda. Uchinchidan, O`zbekiston Respublikasining tashqi siyosati o`zaro tinchlik, o`zaro foyda, ichki ishlarga aralashmaslik printsiplariga, mustaqillikni va suverenitetni hurmat qilish qoidalariga asoslangan. Xuddi shunday printsiplar O`zbekiston Respublikasining YUNESKOga nisbatan munosabatlarida ham qo`llaniladi. 1 YUNESKO Ustaviga binoan har bir davlatning bu tashkilotdagi ishtiroki hamda rahbar organlarning huquqiy maqomi ko`rastib o`tilgan. YUNESKO doirasida ishlab chiqilgan va qabul qilingan ko`plab xalqaro konventsiyalarning asosiy vazifasi madaniy merosni muhofaza qilishga qaratilgan bo`lib, O`zbekistonning ularga qo`shilishi madaniy boyliklarimizning jahon hamjamiyati tomonidan huquqiy himoya qilinishiga va ularni keng targ`ib qilishga imkon beradi. YUNESKOning normativ-huquqiy hujjatlariga qo`shilishi O`zbekistonning ilmiy salohiyati, fani, madaniyati, tarixiy durdonalarini targ`ib qilishga va bu sohadagi ishlarning samaradorligini oshirishga keng imkoniyatlar ochib beradi, bu sohadagi qonunchiligimizning yanada rivojlanishiga , umuman ta'lim, fan, madaniyat, Kommunikatsiya va informatika sohasida O`zbekistonni yanada rivojlantirib, jahondagi eng ilg`or mamlakatlar qatoriga qo`shilishiga yordam beradi. Shuningdek, O`zbekiston a'zo bo`lgan YUNESKOning normativ hujjatlarini davlat tiliga tarjima qilib, nashr etish, bu sohadagi qonunchilikni takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega. Hozirgi globallashuv jarayonida tinchlik va hamkorlikni mustahkamlash dolzarb muammo bo'lib turgan bir paytda yirik xalqaro tashkilotlarning o'rni hamda ahamiyati tobora yuksalib bormoqda. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, bugungi xalqaro munosabatlarda fan, ta'lim va madaniyatning ishonchli himoyachisi bo'lmish YUNESKOning jahon tashkilotlari orasidagi obro'-e'tibori va 1 Mamatqulov A.”Xalqaro huquq”Darslik.T.:1997y, 176-bet.

nufuzi ancha yuqori hisoblanadi. 1946 yilning 4 noyabrida tashkil etilgan YUNESKO BMTning eng yirik tayanchi va qanoti desak, mubolag'a bo'lmaydi. Uning aynan BMT tuzilganidan bir yil o'tib, dunyo yuzini ko'rganiyoq, fikrimizning yaqqol tasdig'idir. Tashkilotning asosiy maqsadi jahon xalqlarining fan, ta'lim va madaniyat sohalaridagi hamkorligini kengaytirish asnosida dunyoda tinchlik hamda xavfsizlikni mustahkamlashga ta'sir ko'rsatishdan iboratdir. Buni YUNESKO dasturlaridan o'rin olgan qator yo'nalishlar orqali ham anglab olish mumkin. Jumladan, jahon madaniyatiga, ekologik tadqiqotlar uchun xalqaro ilmiy dasturlar tuzishga ko'maklashish, milliy madaniyatlarning royobga chiqishini qo'llab- quvvatlash, dunyoviy meros hisoblangan boyliklarni saqlash va kengaytirish, shuningdek, rivojlanayotgan davlatlarning kommunikatsiya imkoniyatlarini oshirishga yordamlashish, inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlashga xizmat qilish kabi ko'plab muhim vazifalarga mazkur tashkilot ustuvor ahamiyat qaratmoqda. Ma'lumki, YUNESKO Bosh direktori olti yil muddatga saylanadi va uning vakolati faqat bir marta yana olti yilga uzaytirilishi mumkin. YUNESKOning hozirgi Bosh direktori yaponiyalik taniqli diplomat Koichiro Matsuuradir. Umuman, YUNESKO tashkil etilganidan buyon unga to'qqiz kishi Bosh direktor bo'lgan. Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so'ng birinchilardan bo'lib, 1993 yil 26 oktabrda YUNESKO bilan diplomatik aloqalar o'rnatdi va shu kunga qadar uning tadbirlarida faol ishtirok etib kelmoqda. "Biz YUNESKO timsolida eng muhim insonparvarlik masalalarining yechimiga ijodiy yondashishda harakatlantiruvchi kuch bo'lib xizmat qiladigan o'ziga xos, betakror xalqaro tashkilotni ko'ramiz", degan edi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov. Darhaqiqat, YUNESKO ma'naviy va yuksalish yo'liga kirgan ko'plab mamlakatlarga, shu jumladan, O'zbekistonga ham xalqaro ma'naviy, madaniy, ilmiy hamkorlikni kengaytirish hamda mustahkamlash uchun, butunjahon

intellektual maydonida yanada kengroq faoliyat ko'rsatishi uchun imkoniyat yaratib berayotgan yirik tashkilotdir. O'zbekiston YUNESKOga a'zo bo'lganidan so'ng yurtimizda ushbu tashkilot ishlari bo'yicha Respublika Milliy komissiyasi tuzildi. O'tgan vaqt davomida mamlakatimiz YUNESKOning eng faol a'zolaridan biriga aylandi. Tarixiy obidalarimiz, qadimiy shaharlarimiz, yozma va og'zaki xalq ijodiyoti, umuman, o'zbek xalqining boy merosiga va O'zbekistondagi islohotlar jarayoniga YUNESKOda qiziqish katta. 1995 yili YUNESKOning "Ipak yo'li - muloqot yo'li" dasturi doirasida Samarqandda mintaqamiz sivilizatsiyalari tarixini o'rganadigan Markaziy Osiyo tadqiqotlari instituti ochildi. E'tiborlisi, O'zbekiston Respublikasi 1997 yilda ilk bor, joriy yilda esa ikkinchi marta YUNESKOning oliy rahbarlik organi - Ijroiya Kengashi a'zoligiga saylandi. Bu ham o'zaro hamkorlikka berilgan munosib baho va mamlakatimiz nufuzining e'tirofidir. YUNESKO rahbarligida va u bilan yaqin hamkorlikda respublikamizda ko'plab madaniy-ma'rifiy, ilmiy-amaliy tadbirlar o'tkazilib, samarali islohotlar olib borilmoqda. Amir Temur, Mirzo Ulug'bek, Muhammad Ismoil al-Buxoriy, Ahmad al-Farg'oniy, Burhoniddin Marg'inoniy, Imom Abu Mansur Moturidiy kabi buyuk bobokalonlarimizning, Buxoro, Xiva, Termiz, Shahrisabz, Qarshi, Samarqand, Marg'ilon, Toshkent shaharlarining, "Alpomish" dostoni, "Avesto" va Xorazm Mamun akademiyasining yubileylari YUNESKO ishtirokida keng nishonlandi. Yurtimizda tashkil etiladigan qator ilmiy-madaniy anjumanlarda, "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivalida ham YUNESKO vakillari qatnashishdi. "O'zbekiston madaniyati va san’ati forumi" jamg'armasi mazkur tashkilot bilan samarali hamkorlik qilib kelmoqda. Shuningdek, ayrim yirik bayramlar O'zbekiston bilan birga YUNESKOning bosh qarorgohi joylashgan Parij shahrida ham o'tkaziladi. Prezidentimiz 1996 yilning aprelida Fransiyaga tashrifi chog'ida YUNESKO Bosh qarorgohida bo'lib, Ijroiya Kengashi a'zolari bilan uchrashdi, Sohibqiron

Amir Temurning 660 yilligiga bag'ishlangan yubiley tantanalarida, xususan, ''Temuriylar davrida ilm-fan va madaniyat taraqqiyoti" nomli xalqaro ko'rgazmaning ochilish marosimida ishtirok etdi. YUNESKO Bosh konferensiyasining Toshkent shahrining 2200 yilligini nishonlash to'g'risidagi 2007 yil 2 noyabrdagi 34-sessiyasida qabul qilingan qarori jahon hamjamiyati tomonidan yurtimiz tarixining, qadimiy shahrimiz dunyo tamadduniga qo'shgan hissasining o'ziga xos etirofi bo'ldi. Joriy yilning aprel oyida YUNESKOning Parijdagi bosh qarorgohida Toshkentning 2200 yilligi keng nishonlandi. May oyida esa poytaxtimiz va uning tarixiga bag'ishlab o'tkazilgan xalqaro ilmiy konferensiyada Osiyo va Yevropa sivilizatsiyasining turli davrlarida Toshkentning tutgan beqiyos o'rni dunyo olimlari tomonidan alohida ta’kidlandi. O'zbekistonning xalqaro aloqalardan, shu jumladan, YUNESKO bilan do'stona hamkorlikdan asosiy maqsadi - mamlakatimizni, boy tariximizni, xalqimizning ma'naviy yuksakligini va eng muhimi, mustaqil tashqi siyosatimizni dunyoga, xalqaro jamoatchilikka, dunyo hamjamiyatiga ko'rsata olishdir. Prezidentimiz Islom Karimov bu masala xususida to'xtalar ekan, bir tarixiy haqiqatni eslatish orqali ajoyib g'oyani ilgari surgan edi: "Biz o'zbeklarni ulug', bunyodkor xalq deb dunyoga tarannum etyapmiz va aslida ham shunday. YUNESKOning Parijdagi qarorgohida Amir Temur bobomizning to'ylarini o'tkazishdan maqsad nima edi? Komil bu insonning, eng avvalo, buyuk davlat asoschisi, buyuk bunyodkor, ijodkor shaxs bo'lganini, fan, madaniyatga homiylik qilib, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga beqiyos hissa qo'shganini olam ahliga bildirish edi". Yuksak umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirish va targ'ib etish, ilmiy va madaniy merosni tiklash, asrab-avaylash va o'rganish, millatlararo va dinlararo do'stlik va totuvlikni ta'minlash, ilm-fan, ta'lim, madaniyat sohalarida xalqaro hamkorlikni kengaytirish yo'lidagi ulkan xizmatlari uchun davlatimiz rahbari

YUNESKOning ikki oliy nishoni - Abu Ali ibn Sino nomidagi hamda "Borobudur" oltin medallari bilan taqdirlangan. Shu tariqa O'zbekiston - YUNESKO aloqalari rivojlanib borar ekan, bu hamkorlik kelgusida ham ma'rifat va ezgulik elchisi timsolida jahon xalqlariga, dunyo tinchligi va barqarorligiga munosib ulush qo'shaveradi. 1 O‘zbekiston Respublikasi YUNESKO ishlari bo‘yicha Milliy komissiyasi 1994 yil 29 dekabrda tashkil etilgan bo‘lib, uning tarkibi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan. Komissiyaning asosiy vazifasi YUNESKO dasturlarini O‘zbekistonda amalga oshirilishiga ko‘maklashish va rspublika vazirliklari va muassasalarining bu sohadagi faoliyatini muvofiqlashtirishdir. YUNESKO 50 dan ortiq axborotnoma va 20 dan ortiq axborotnoma va 20 dan ortiq da v riy nashrlar chiqaradi. Ular orasida eng mashhurlari “YUNESKO kureri” oynomasi (30 tilda nashr etiladi), “Kelajak” (ta’lim sohasidagi haftalik), “Muzey”, “Ijtimoiy fanlar xalqaro oynomasi”, “Tabiat va resurslar”, “Mualliflik huquqi bo‘yicha Axborotnoma”, “Ta’lim xalqaro Axborotnoma”si, “Impakt: fan va jamiyat” kabilardir. YUNESKO har ikki yilda bir marta chop etiluvchi ta’lim, fan, madaniyat va kommunikatsiya holati haqida umumjahon ma’ruzalarini chop etadi. YUNESKO “Insoniyatning ilmiy va madaniy rivojlanishi tarixi” (6 jild), “Lotin Amerikasi davlatlari tarixi ” (7jild), “Afrika umumiy tarixi” (8jild), “Mprkaziy Osiyo sivilizatsiyasi tarixi” (6 jild) kabi fundamental kitoblar chop etmoqda. Olti jildlik “Markaziy Osiyo sivilizatsiyasi tarixi” xalqaro hamkorlik doirasida yaratilmoqda, bunda birinchi navbatda, Markaziy Osiyo tarixiy-madaniy mintaqasiga kiruvchi qator davlatlar, jumladan, O‘zbekiston olimlari ishtirok etmoqdalar. YUNESKO doirasida Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolarning ming yillik, Mirzo Ulug‘bekning 600 yillik, 1997 yili YUNESKOning jahon madaniy 1 http://mfa.uz/uzb/xalqaro_munosabatlar/madaniyat_hamk/

boyliklari ro‘yxatiga kiritilgan Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yilligi nishonlandi.Amir Temurning 660 yillik tantanalari, Toshkent shahrining 2200 yilligi butun jahon miqyosida keng nishonlandi. 1 Qadimiy va hamisha navqiron Toshkent shahrining 2200 yilligini munosib o‘tkazish maqsadida nufuzli xalqaro tashkilot bo‘lmish YUNESKO qarori asosida ushbu yubileyni yurtimizda keng nishonlandi. 2008 yil 23 oktabrda Toshkent shahrida “Buyuk Ipak Yo‘li mamlakatlarida madaniy turizmni rivojlantirish va targ‘ib etish yo‘llari” deb nomlangan Xalqaro forum bo‘lib o‘tdi. Uning tashkilotchisi sifatida O‘zbekiston hukumati hamda YUNESKO tashkilotida Doimiy vakilligi qatnashishdi. Xalqaro forumning asosiy maqsadi madaniy turizmni rivojlantirining yangi yo‘llarini muhokama qilish va uni keng targ‘ib etish, hamda shu sohada tajriba almashishni yo‘lga qo‘yish edi. Tadbirda 50 ta davlatdan kelgan 100 ga yaqin ishtirokchilar, hamda mahalliy va xorijiy OAV vakillari qatnashdi. Forum qatnashchilari sifatida Umumjahon turizm tashkilotining Bosh kotibi o‘rinbosari, elchilar, YUNESKO tashkilotining doimiy vakillari, Ozarbayjon, Jazoir, Bolgariya, Italiya, Xitoy, Malayziya, Yaman, Saudiya Arabistoni, Suriya, Rossiya, Yaponiyadan ekspertlar, hamda O‘zbekistondagi rasmiy diplomatik korpus ishtirok etdi. Forumda Buyuk Ipak Yo‘li mamlakatlarida madaniy turizmni rivojlantirining turli tomonlari muhokama qilindi. Ushbu tadbir O‘zbekistonda madaniy turizmni rivojlantirishning katta imkoniyatlarini ko‘rsatishga turtki bo‘ldi. Forumda madaniy turizmni rivojlantirish yo‘lida hamkorlik ishlarini va tajriba almashinuvini ta’minlashga, turizm infrastrukturasini rivojlantirishga, hamda OAV orqali madaniy turizm haqida jamiyatni boxabar etishga qaratilgan rezolyusiya qabul qilindi. Shuningdek, Buyuk Ipak Yo‘liga hamda unda joylashgan davlatlarda madaniy turizmni rivojlantirishga bag‘ishlangan ta’lim dasturlarini va hamkorlikdagi izlanishlarni qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratildi. Bu 1 A.Saidov.Xalqaro huquq. “Adabiyot jamg‘armasi” T.:-2001y.313-314betlar

tadbirda Xalqaro Markaziy Osiyo tadqiqotlari instituti (MITSAI) doirasida tarixiy shaharalarni rivojlantirish yo‘lida tajriba almashishni davom ettirish zarurati e’tirof etildi. 2008 yil 24 dan 28 oktabrga qadar Xalqaro forum ishtirokchilari YUNESKO tashkilotining umumjahon madaniy merosi safiga kiritilgan Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlari bo‘ylab sayohat mobaynida O‘zbekistonning boy madaniy va tarixiy merosi bilan tanishish imkoniga ega bo‘ldilar. YUNVTO Bosh kotibi o‘rinbosari Janob Tolib Rifayning aytishicha, O‘zbekistonning jahon turizm markazlaridan biri bo‘lishiga katta imkoniyatlari bor. O‘zbekistonning boy tarixi va madaniyati ko‘plab turistlarni jalb qilishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Lola Karimova-Tillayeva 2008 yilning yanvar oyida YUNESKOdagi O‘zbekistonning Doimiy vakili vazifasiga tayinlangan. Karimova-Tillayeva hamda uning safdoshlari madaniyatlaroro muzokaralarning ilgari surish hamda rivojlanishiga O‘zbekistonning boy ma’naviy va madaniy-tarixiy merosi borasida Evropa jamoatchiligining xabardorligini oshirish yo‘li orqali o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar. O‘zbekistonning YUNESKOdagi doimiy vakolatxonasi, O‘zbekistonning Fransiyadagi elchixonasi hamda O‘zbekiston Havo Yo‘llari” MAK bilan birgalikda Parij shahrida O‘zbekistondagi Qirg‘izistonlik qochoqlarga hajmi 1 tonna bo‘lgan gumanitar yordamni yig‘ish va jo‘natish masalasi ishlab chiqildi. Gumanitar yordam “O‘zbekiston havo yo‘llari” MAKning 2010 yilning 23 iyunida bo‘ladigan Parij-Toshkent reysi bilan O‘zbekistonga, hamda keyinchalik tez surat bilan qochoqlar joylashgan hududga yetkazib beriladi. Asosan dori darmon, oziq-ovqat va birinchi navbatda kerak bo‘ladigan buyumlardan iborat gumanitar yordam Fransiyaning ilg‘or turistik kompaniyalari rahbarlari hamda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan taqdim etildi. 2010 yil 1 fevral – O‘zbekiston 1 fevraldan 5 fevralgacha Parijda o‘tadigan saraton kasalliklari bilan kurash bo‘yicha XXI-Xalqaro kongress doirasida saraton kasaliga qarshi Parij xartiyasiga qo‘shildi.

Joriy yilning 7–10 sentabr kunlari BMTning Ta`lim, fan va madaniyat masalalari bo`yicha tashkiloti (YUNESKO) bosh direktori Koichiro Matsuura yurtimizda mehmon bo`ladi. Tashrif doirasida O`zbekiston bilan YUNESKO o`rtasida ikkala tomon uchun ham ustuvor ahamiyat kasb etuvchi yo`nalishlar, xususan, ta`lim va madaniyat sohalaridagi hamkorlikni rivojlantirish masalalarini muhokama etildi. - O`zbekiston va YUNESKO o`rtasidagi hamkorlikning bugungi darajasidan benihoya mamnunman. Yurtingizga bo`lajak safar mening O`zbekistonga ikkinchi rasmiy tashrifim bo`ladi. Birinchisi salkam olti yil avval bo`lib o`tgan. O`sha davrdan buyon o`tgan vaqt mobaynida yurtingiz erishgan yutuqlar menda katta taassurot uyg`otadi deydi YUNESKOning bosh deriktori Koichiro Matsuura. O`zbekiston puxta o`ylangan va izchil amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli ko`p sohalarda, jumladan ta`lim tizimini takomillashtirishda katta yutuqlarni qo`lga kiritdi. YUNESKO milliy ta`lim tizimini isloh etishda O`zbekiston hukumati bilan hamkorlikni yanada rivojlantirishga tayyor va rejalar amalga oshishiga ishonch bildirdi.. YunESKO, shuningdek, o`zbek xalqining boy madaniy merosi va xilma- xilligini asrash yo`lidagi hamkorlikni davom ettirishga tayyor. Ayni paytda O`zbekistonda jahon merosi ro`yxatiga kiritilgan to`rtta ob`ekt mavjud. Bular Buxoro, Toshkent, Xiva.O`zbekistonning juda ham boy madaniy an`analari bor. Mamlakat nomoddiy merosning ikki durdonasi: Boysun madaniy hududi va mashhur Shashmaqomga ega. YUNESKO tomonidan dunyo bo`yicha 90 ta ana shunday nomoddiy madaniy meros durdonasi ro`yxatga olingan. O`zbekiston hukumati xalqning boy madaniy turfa xilligini asrash yo`lida katta ishlarni amalga oshirmoqda. YunESKO mazkur masalani hal etishda ko`maklashishga tayyor. Bugun O`zbekiston Markaziy Osiyo hayotining barcha jabhalarida juda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 1 1 http://gzt.uz/uzbl/siyosat/koichiro_matsuura_yunesko_ozbekiston_bilan_hamkorlikni_kengaytiri shga_tayyor.mgr

BMTning ta’lim, fan va madaniyat masalalari bilan shug‘ullanuvchi tashkiloti – YUNESKOga O‘zbekiston Respublikasi 1993 yil 26 oktabrda a’zo bo‘lgan. Mamlakatimiz YUNESKO tomonidan qabul qilingan o‘nga yaqin xalqaro hujjatga qo‘shilgan. Mazkur hujjatlarga muvofiq yurtimizda bebaho madaniy- ma’rifiy merosni asrab-avaylash, ilmiy ahamiyatini keng targ‘ib va tashviq etish, bu boradagi xalqaro hamkorlikni yanada kuchaytirish yuzasidan salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Xivadagi Ichanqal’a me’moriy majmuasi, Samarqand, Buxoro, Shahrisabz shaharlaridagi tarixiy markazlar YUNESKOning Jahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilib, xalqaro muhofazaga olingan. Boysun folklori, Shashmaqom, Katta ashula kabi musiqa san’atimizning nodir namunalari, Navro‘z ayyomi YUNESKOning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatidan joy olgan. Bir qator tarixiy shaharlarimiz va buyuk allomalarimizning yubiley sanalari, Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi YUNESKO ishtirokida keng nishonlangani O‘zbekistonning azaldan jahon ilm-fani va madaniyatining yirik markazlaridan biri bo‘lib kelganligining xalqaro miqyosdagi e’tirofidir. Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha xalqaro islom tashkilotining ( ISESCO ) Toshkentni 2007 yilda islom madaniyati poytaxti deb e’lon qilishi ham O‘zbekiston- YUNESKO hamkorligining o‘ziga xos samaralaridandir. Zero, o‘zbek zaminidan yetishib chiqqan allomalar va ularning asarlarini, O‘zbekistondagi betakror me’moriy obidalar va muqaddas qadamjolarni, noyob tarixiy-madaniy va ilmiy merosni xalqaro miqyosda keng tanitish va targ‘ib etishda YUNESKO muhim o‘rin tutadi. “O‘zbekistonning islom sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan hissasi” mavzuidagi xalqaro anjumanga YUNESKO ning nufuzli delegatsiyasi tashrif buyurgani ham mamlakatimizning ushbu tashkilot bilan hamkorligi yuksak darajada rivojlanganidan yana bir dalolatdir. Ayni paytda O‘zbekiston Respublikasi YUNESKO ning MOST (Ijtimoiy o‘zgarishlarni boshqarish) dasturi bo‘yicha hukumatlararo kengashi hamda Yuridik qo‘mitasi a’zosi, Madaniyat masalalari bo‘yicha komissiya raisining o‘rinbosaridir.

Shuningdek, YunEKSO BMTning “Savodxonlik o‘nyilligi” (2003-2012 yillar) va “Barqaror taraqqiyot ta‘limi o‘nyilligi”(2005-2014 yillar) dasturlarini jahon miqyosida amalga oshirilishida yetakchilik qiladi. Madaniyat sohasida YUNESKO faoliyati xalqaro me‘yoriy hujjatlarni tayyorlash va amalga oshirish, madaniyatlararo muloqot va madaniy turfaxillik dasturlarini qo‘llab-quvvatlashdan iborat. Jumladan, Butunjahon madaniy va tabiiy yodgorliklarini saqlash bo‘yicha konventsiya doirasidagi ro‘yxatga O‘zbekiston Respublikasidan 4ta nomzod kiritilgan (hozirda Butunjahon yodgorliklari ro‘yxatiga 890 dan ortiq madaniy va tabiiy ob‘ektlar kiritilgan) – Samarqand, Buxoro va Shaxrisabz shaharlarining tarixiy markazlari, Xiva shahridagi Ichan kal‘a majmuasi. Nomoddiy madaniy merosni himoya qilish xalqaro konventsiya doirasidagi YUNESKO reprezentativ ro‘yxatiga O‘zbekiston Respublikasidan Navruz, Boysun madaniy makoni, Shashmaqom va Katta ashula nomzodlari kiritilgan (jahon bo‘yicha ushbu ro‘yxatda 166 nomzod). Buyuk Ipak Yo‘li madaniy merosini o‘rganishda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenta I.A.Karimov tashabbusi bilan Samarqand shahrida 1995 yili Markaziy Osiyo tadqiqotlari YUNESKO xalqaro instituti ta‘sis etilgan. YUNESKO ishlari bo‘yicha O‘zbekiston Milliy komissiyasining katta tajribasini inobatga olgan holda, 2000 yil Toshkent shahrida YUNESKO tomonidan Osiyo-Tinch okeani davlatlari milliy komissiyalarining mintaqaviy anjumani bo‘lib o‘tdi. Ushbu yilda respublikamiz Milliy komissiyasi tashkilotning “YUNESKOning assotsiyalashgan maktablari” dasturining eng yaxshi koordinatori sovrinini oldi. 2001 yilda YUNESKO Bosh kotibining qaroriga ko‘ra, YUNESKO ishlari bo‘yicha O‘zbekiston Milliy komissiyasi tinchlikni ta‘minlash va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish borasida qo‘shgan xissasi uchun tashkilotning “Tinchlik bizning qo‘limizda” mukofoti bilan taqdirlandi.

2013 yilning avgust oyida mamlakatimizga YUNESKO Bosh kotibi I.Bokovaning tashrifi bo‘lib o‘tdi. Tashrif doirasida I.Bokova Samarqand shahrida o‘tkazilgan “Sharq taronalari” IX xalqaro musiqa festivalida ishtirok etdi. 1 O‘zbekiston Respublikasi va BMTning Bolalar jamg‘armasi o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risidagi asosiy Bitim 1994 yil 19 dekabrda Toshkent shahrida imzolangan. Mazkur hujjat O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1995 yil 22 dekabr kuni ratifikatsiya qilingan. 1994 yil 1 mart kuni YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi tashkil topdi. O‘zbekiston Respublikasi va YUNISEF o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlar o‘zaro hamkorlik qilish Mamlakat dasturi (Country program) doirasida olib borilmoqda. 1994-2000 yillar davomida hamkorlik qilish Mamlakat dasturining birinchi bosqichi, 2000-2004 yillar davomida ushbu dasturning ikkinchi bosqichi amalga oshirildi. 2009 yilning 30 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi va YUNISEF o‘rtasida o‘zaro hamkorlik qilish Mamlakat dasturining 2010-2015 yillarga mo‘ljallangan uchinchi bosqichi imzolandi. Dasturning umumiy qiymati 42,234 mln. AQSH dollarini tashkil qiladi. Mazkur dastur doirasida respublikada quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat olib borilmoqda: - aholi farovonligini oshirish; - onalik va bolalikni muhofaza qilish; - bolalar hayot tarzini yaxshilash. O‘zaro hamkorlik qilish Mamlakat dasturining asosiy maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda, YUNISEF respublikada ona va bola sog‘ligini asrash, sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish, onalik xavfsizligini ta‘minlash, OITSga qarshi kurashish sohalarida faoliyat olib bormoqda. Bundan tashqari, YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat olib bormoqda: 1 http://www.mfa.uz/uz/cooperation/international/1227/

- qizamiq, poliomiyelit, diareya va shun kabi kasalliklarga qarshi kurashish, chaqaloklarni emlashni kengaytirish; - yod tanqisligi kabi muammolar yechimini topishga ko‘maklashish; - bolalar o‘limini kamaytirishga ko‘maklashish va hokazo. Bundan tashqari, YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi ko‘magida Ta‘lim uchun Global Hamkorlik tomonidan respublikada ta‘lim sohasini rivojlantirish uchun 49,9 mln. AQSH dollari miqdorida grant ajratildi XULOSA Umuman olganda, 1992 yilning 2 martidan e’tiboran BMT hujjatlari, birinchi galda, Nizomida aks ettirilgan meyor va tamoyillar O‘zbekiston uchun bajarilishi shart bo‘lgan meyoriy xujjatlar sarasiga kiradi. Shuningdek, xalqaro huquqning umume’tirof etilgan meyor va tamoyillari ifoda etilgan xalqaro shartnomalar va odatlarda aks etgan qoidalarga ham mamlakatimiz o‘z tashqi siyosatini amalga oshirishda tayanib kelmoqda. Ular Asosiy Qonunimizda belgilab qo‘yilgan asosiy tamoyillar sifatida e’tirof etiladi. Shu o‘rinda ittifoqlar tuzish, hamdo‘stlik va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirish va ulardan chiqish konstitusion tamoyili ham alohida ahamiyat kasb etadi. Zero, davlat va xalqning oliy manfaatlari, ularning farovonligi va xavfsizligini ta’minlaydigan tamoyil sifatida namoyon bo‘ladi. Mazkur tamoyillarning ahamiyati shundaki, u tashqi siyosiy sohada qabul qilinayotgan muayyan qarorlarning oqilona va mafkuralardan holi yondashuvlarga tayanishida ko‘maklashadi. Bu o‘rinda so‘z xalqaro huquq meyor va tamoyillariga mos ravishda milliy manfaatlarni ta’minlashga qaratilgan integratsiyalashuvning o‘ziga xos strategiyasi haqida bormoqda. Shu nuqtai nazardan qaraganda O‘zbekiston o‘z milliy manfaatlari va tashqi siyosati tamoyillaridan kelib chiqib xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish siyosatini amalga oshirmoqda. Ayniqsa, O‘zbekiston eng asosiy va eng yirik xalqaro tashkilot – BMT va uning tashkilotlari bilan hamkorlik aloqalarni yil sayin rivojlantirib borishi natijasida xalqaro

maydonda o‘ziga munosib o‘rinni egalladi. Hozirgi zamonaviy xalqaro munosabatlar va jahon siyosatida davlatlarning manfaatlarni uyg‘unlashtirish, xalqaro va mintaqa miqyosida vujudga kelgan mojarolarni bartaraf etishda BMTning roli va ahamiyatiga e’tibor, zaruriyat kuchaydi. O‘zbekiston va BMT o‘rtasida keng miqyosdagi loyihalarini yanada rivojlantirish, uning mamlakatimizdagi vakolatxonasi va o‘nga yaqin agentlik faoliyatini takomillashtirish uchun barcha shart-sharoit va imkoniyatlar vujudga keltirilgan. Zero, O‘zbekiston mazkur xalqaro tashkilotning ijtimoiy sohadagi muammolarni hal etish bo‘yicha nufuzini saqlash, obro‘- e’tiborini yanada oshirish, u bilan hamkorlik aloqalarini mustahkamlashdan manfaatdordir. BMTning O‘zbekiston bilan bevosita hamkorligi masalasiga to‘xtalagidan bo‘lsak, bu aloqalar, avvalo, mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, Markaziy Osiyoni yadro qurolidan xoli zona deb e’lon qilinishi tamoyilini rivojlantirish va amaliyotga tatbiq qilish, mamlakatimizning iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyoti, fuqarolik jamiyati institutlari va demokratik qadriyatlarni qaror toptirish yo‘nalishlari bilan uzviy bog‘liqdir. O‘zbekiston BMT bilan aloqalarini har tomonlama rivojlantirishga intilib, dunyo miqyosida hamda mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, xalqaro xuquq tartibotini mustahkamlashga munosib xissa qo‘shib kelmoqda. Davlatimizning avvalo milliy manfaatlarimizga tayangan, izchil va samarali tashqi siyosati jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilib, mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborining ortishiga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, Yurtboshimizning zamonaviy tahdidlarning oldini olish, global va mintaqaviy xavfsizlik tizimini mustahkamlash, BMT va uning tuzilmalari, birinchi navbatda, Xavfsizlik Kengashini davr talablari asosida isloh etish borasidagi taklif va tashabbuslari beqiyos ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston nuqtai nazariga ko‘ra, hozirgi tezkor va tahlikali davrda insoniyat taraqqiyotini chigallashtirishi mumkin bo‘lgan turli tahdid va mojarolarning oldini olishda BMT asosiy vosita bo‘lishi kerak. Shuningdek, O‘zbekistonni BMTning YUNESKO va boshqa tashkilotlari bilan o‘zaro manfaatli hamkorligi ham o‘smoqda. Fan, madaniyat, ta’lim, sog‘liqni saqlash, terrorchilik va ekstremizmga qarshi kurash sohasidagi o‘zaro hamkorliklar mamlakatimiz farovonligini yuksalishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston BMT doirasidagi xalqapro aloqalar bilan cheklanib qolgani yo‘q. Bu kabi munosabatlar Osiyo, Afrika, Yevropa, Amerika qit’alaridagi xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro munosabatlar ha rivlanib bormoqda.

Ayniqsa, O‘zbekiston davlati Shanxay Hamkorlik Tashkiloti faoliyatidagi ishtirokida turli tashabbuslar bilan chiqib, mintaqada tinchlikni saqlashga katta hissa qo‘shmoqda. 1.O‘zbekistonning mustaqillikka erishib, xalqaro munosabatlar subektiga aylanishi, unga BMTning to‘la huquqli a’zo bo‘lishi uchun xalqaro huquqiy asos yaratib berdi. 2.O‘zbekistonning BMT bilan hamkorligi to‘la teng huquqlilik va o‘zaro ishonch asosiga qurilgandir. Mamlakatimizning BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorligi iqtisodiyot, ijtimoiy soha, madaniyatni tiklash, sog‘liqni saqlash, atrof-muhitni muhofaza qilish va boshqa sohalarni ham qamrab olmoqda. Bunda bir tomonning boshqasiga nisbatan imtiyozga ega bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 3.Endilikda O‘zbekistonning BMT va uning ixtisoslashgan tashkilotlari bilan ikki tomonlama va ko‘p tomonlama hamkorligi keng tus olmoqda. Bu hamkorlikda inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish ham yetakchi o‘rinlardan birini egallamoqda. BMT mamlakatimizda inson huquqlarini himoya qilish sohasida olib borilayotgan ishlarga beg‘araz yordam bermoqda. Bu yordam BMTning inson huquqlari va boshqaruv tizimini qo‘llab-quvvatlash dasturiga asoslangan holda amalga oshirilmoqda. 4. O‘zbekistonda demokratiyalash jarayonlarining chuqurlaishib borishi mamlakatimizning BMT bilan aloqalari va hamkorligining yanada kengayib borishiga asos bo‘lmoqda. O‘zbekiston Respublikasi BMT bilan hamkorlikni va o‘zaro munosabatlarni tobora chuqurlashtirish tashabbuskori bo‘lishi bilan birga, bu xalqaro tashkilotning inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishni ta`minlaydigan qudratli tashkilotga aylanishining tarafdori bo‘lib qolmoqda, 5.YUNESKOning bir qator xalqaro konvensiya va deklaratsiyalariga qo‘shilishi O‘zbekistonni makon madaniy hamjamiyatiga integratsiyalashuvning huquqiy asosi bo‘lib xizmat qilmoqda. 6.O‘zbekistonning YUNESKOning boshqaruv organlarida ishtiroki to‘g‘rsida masalasini, umuman xalqaro tashkilotlar tushunchasini tashkil etadigan asosiy

belgilardan biri bo‘lgan, ularning doimiy organlarining yoki unga tegishli tashkiliy tuzilmasi masalasini o‘rganib chiqildi. TAKLIFLAR 1.BMT mavqeini kuchaytirish ya’ni BMT o‘z tuzilmalarini qayta qurish o‘zining rahbarlik idoralari va ixtisoslashgan muassasalari ishini tubdan qayta qurish lozim. 2.Asosiy e’tibor bosh vakolatli idorasi sifatida BMT siyosatini belgilash va muhokama qilish huquqi bo‘lgan BMT Bosh Assambleyasining rahbarlik o‘rnini tasdiqlash kerak. 3.BMTning Xavfsizlik Kengashini isloh qilish kerak. 4.Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash va Xalqaro sudning roli oshirilishi zarur. BMTga o‘z vazifasini bajarish uchun zarur mablag‘ va resurslarni o‘z vaqtida ta’minlash zarur. 5. YUNESKO O‘zbekiston munosabatlarini o‘rganish chog‘ida ta’lim va fan sohasidagi aloqalarini ko‘p manbalarda uchratmadim. Aynan shu borada munosabatlarga ko‘proq e’tibor berishi lozim deb bilaman.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I.A. “O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li”, -T.: “O‘zbekiston”, 1992. 2. Karimov I.A. “O‘zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo‘lmaydi”, – T: “O‘zbekiston”. 2004. 3. Karimov I.A. “O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat”, – T: “O‘zbekiston”. 1992. 4. Karimov I.A. BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi ma’ruza (1993 yil 28 sentabr) //Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T.2.-T.: O‘zbekiston, 1996. 5. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”, -T: “O‘zbekiston”, 1997 6. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda”, -T: “O‘zbekiston”, 2000 7. Karimov I.A. BMT Bosh Assambleyasida so‘zlangan nutq (2000 yil sentabr) // Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. T.9. -T.: O‘zbekiston, 2001. 8. Karimov I.A. “Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak”, -T: “O‘zbekiston”, 2002. 9. Karimov I.A. “Biz tanlagan yo‘l – demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik yo‘li”. –T.: ”O‘zbekiston”, 2003. 10. Karimov I.A. “Tinchlik va xavfsizligimiz o‘z kuch qudratimizga, hamjixatligimiz va qat’iy irodamizga bogliq”, -T.: “O‘zbekiston”, 2004. 11. Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratiyalashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiyalash va islox qilish”, -T: “O‘zbekiston”, 2005. 12. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch.-T.:Ma’naviyat, 2008.

13. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruza. 2010 yil 12 noyabr.- T.: O‘zbekiston, 2010. 14. Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish - mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. T.19.-T.:O‘zbekiston, 2011. 15. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T.: “O‘zbekiston”, 2012. 16. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari Deklaratsiyasi.- T.: “Adolat”, 1998. 17. O‘zbekistan Respublikasining «Tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi Qonuni. — T.: “O‘zbekiston”. 1996. 18. O‘zbekiston Respublikasining «Xalqaro shartnomalar to‘g‘risida»gi Qonuni. — T.: “O‘zbekiston”. 1995. 19. Birlashgan Millatlar Tashkiloti. Asosiy omillar. Toshkent. BMTning О‘zbekistondagi vakolatxonasi. 2001. –368 b. 20. Bolalarni himoya qilish. Parlament a’zolari uchun qо‘llanma. –T.: Arnaprint. 2006. 208-b. 21. Kurs mejdunarodnogo prava: v 7 t. /Gl. red. V.N. Kudryavsev. ––M.: Nauka, 1989–1993. 22. Inson huquqlari: Parlament a’zolari uchun q о ‘llanma./ О ‘zbekcha nashr mas’ul muharriri A.X.Saidov. –T.: Inson huquqlari b о ‘yicha О ‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2007. – 256 b. 23. Lukashuk I.L. Mejdunarodnoye pravo. Uchebnik. V 2-x tomax. ––M.: 2005, 2007 24. Lukashuk I.L., Saidov A.X. Hozirgi zamon xalqaro huquqi. Darslik. –T.: Adolat, 2006. –424 b. 25. Yuldasheva G., Borsiyeva Z.X. Konstitusionniye prinsipi vneshney politiki Respubliki Uzbekistan i mejdunarodnoye pravo. – T.: Izdatelstvo TGYUI, 2011.

26. G‘afurov A., Mо‘minov A., Tillaboyev M., Inson huquqlari: (О‘quv qо‘llanma). – T.: Baktria Press, 2012. 396 bet. 27. Saidov A.X.Mejdunarodnoye pravo prav cheloveka. /Otv.red. B.N.Topornin ––M.: IGP RAN, 2002. 28. Saidov A.X. Obshepriznanniye prava cheloveka./Otv.red. I.I.Lukashuk. –– M.: 2004 29. Saidov A.X. Inson huquqlari bо‘yicha xalqaro huquq. – T.: ―Konsauditinform-Nashr i , 2006 30. BMT sayti: www.un.org 31. BMTning Inson huquqlari bо‘yicha Oliy komissari sayti: www.ohchr.org 32. YUNESKO sayti: www.unesco.org 33. Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti sayti: www.osce.org 34. Inson huquqlari va gumanitar huquq bо‘yicha Raul Vallenberg institutining veb sayti: www.rwi.lu.se/library/humanitarian.shtml 35. Inson huquqlari bо‘yicha Yevropa sudi sayti: www.coe.int/T/R/Human_Rights_Court 36. Xalqaro shartnomalar sayti: www.untreaty.un.org. 37. Xalqaro huquq komissiyasi sayti: www.un.org/law/ilc 38. BMTning Xalqaro sudi sayti: www.icj-cij.org 39. Xalqaro jinoyat sudi sayti: http://www.icc.int

O'xshashlar

Afg‘on muammosini bartaraf etishda AQSh yondashuvi

Davlat shakllari tushunchasi

Yuridik tashkilot xodimlari shaxsining psixologik tuzilishi

Huquq tizimi

Huquqiy munosabatlar va huquq tizimi