Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари - Лингвистика - Презентации

Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1365.6064453125 KB

Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари 1 . Тил билан ёзувнинг ўзаро муносабати. 2. Янги ўзбек алифбосига ўтишнинг зарурати. 3. Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосининг бошқа алифболардан фарқи. Режа:

Тил билан ёзув чамбарчас боғлиқ, лекин мустақил ҳодисалардир. Инсон пайдо бўлгандан бери тил мавжуд, аммо ёзув кишилик жамияти тараққиётининг сўннги босқичларида юзага келган. Ижтимоий ҳодиса сифатида тил табиий йўсинда пайдо бўлиб, ўз тараққиёт қонунлари билан ривожланади. Тил кишиларга ўзоқ даврлар ёлғиз ўзи ҳизмат қилган, ёзув эса кишиларнинг онгли аралашуви билан маълум зарурият туфайли кейинчалик ўйлаб топилган. Фикр-маълумотни ўзоқ масофага эҳтиёж сақланди.

Тил ўзича, ёзув ҳам ўзича ўзгаради. Тилни дарахтга ўхшатсақ, ёзув унинг сояси дейиш мумкин. Дарахтнинг ўсиши ер, сув, ҳаво, қуёш каби омилларга боғлиқ, соянинг бўлиши эса қуёшга ва соя бериши мумкин бўлган нарсанинг борлиғига боғлиқ. Дарахт соя бериши учун қуёш нури дарахтга тушиб туриши шарт.Тил билан ёзувнинг муносабатини шунга ўхшатиш мумкин. Ёзувнинг тилга бириктирилиши маълум даражада шартли.

Айни бир тилга турли даврларда бошқа-бошқа ёзувнинг ҳизмат қилгани бунинг энг ишончли далилидир. Масалан, қадимги туркий тил ўз ёзувига эга бўлган. Бу тилга мансуб ёдгорликлар бизгача бир неча ҳил алифбода етиб келган. Шу қадимги туркий тилнинг ворисларидан ҳисобланувчи ўзбек тилига кейинчалик уч алифбо ҳизмат қилган. Булар бир неча марта ислоҳ қилинган араб алифбоси, лотин алифбоси ва рус (кирилл) алифболаридир. Араб алифбоси асримизнинг 20- йиллари охиригача амал қилинди. Кейин қисқа муддат лотин алифбосидан фойдаландик, 1940-йилдан бошлаб рус (кирилл) алифбосига ўтказилди. 1993 йил 2 сентябрдан лотин алифбосига асосланган ўзбек алифбосига ўтилди. 1993 йил 2 сентябрдан лотин алифбосига асосланган ўзбек алифбосига ўтилди.

Жуда қисқа муддат — 20-25 йил оралиғида алифбо икки марта алмаштирилди, лекин бунинг натижасида ўзбек тилида сезиларли ўзгариш юз бергани йўқ. Нуксонли алифбогина тилнинг товуш жиҳатига жузъий таъсир қилиши мумкин. Агар алифбо тўғри тузилса, бундай жузъий таъсир ҳам бўлмайди. Ҳ ар бир алифбо қайси тилга мансуб бўлса, шу тилдаги товушларни акс этиришга ҳизмат қилади: а ҳарфи лотин алифбосида ҳам, рус, ўзбек алифбосида ҳам бор. Бу ҳарф барчасида бўлгани билан ўзбек алифбосида ўзбек товушини рус алифбосида эса рус товушини билдиради.

''Рус алифбосини қабул қилиш билан ўзбек тили руслашиб кетди'' деган фикрда асос йўқ. Агар шундай бўлса, унда ўзбек тили араб истилосидан бошлаб то лотин алифбосини олгунимизга етказиш, келгуси авлодга қолдириш зарурияти ёзувнинг пайдо бўлишига олиб келди. Кишилик жамиятининг ҳозирги тараққиёт босқичида ҳам радио, телевизор кашф этилганига қарамай, ёзув ўз мавқеини йўқотмади, ёзувга қадар араблашиб кетган бўлиб чиқарди. Араблашиб ётган тилимиз лотин алифбосига ўтиш билан бирдан лотинлашиб кетаверадими? Бундай фикр ҳодисани саёз тушуниш оқибатидагина туғилиши мумкин.

Шу ерда яна бир ҳолатни таъкидлаш ўринли. Авваллари алифбони алмаштириш Юқоридан берилган кўрсатма билан амалга оширилган бўлса, бу гал дастлаб зиёлиларимизнинг ўзи ташаббус кўрсатди ва бу ташаббусни хукуматимиз қўллаб – қувватлади.

Дунёдаги бирорта ҳам алифбо мукаммал алифбо олдига қўйиладиган талабларга тўлиқ жавоб бермайди, уларда тўрлича нуқсонлар мавжуд. Жорий этилаётган ўзбек лотин алифбоси ҳам бундан мустасно эмас. Ҳар қанча ҳаракат қилинса ҳам, баъзи нуқсонларни бартараф этиб бўлмайди. Демак, алифбомизни такомиллаштириш иши давом этаверади.

Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсади талабаларга жорий этилаётган ўзбек лотин алифбосини ҳозиргача амалда бўлган кирилл алифбоси билан қиёсан тасвирлаб ўргатишдир. Ушбу қиёсий тасвирдан кўзланган мақсадлардан бири икки алифбо орасида ўхшаш нуқталар жуда кўп эканини, янги ўзбек лотин алифбосини ўзлаштириш катта кийинчиликлар туғдирмаслигини намойиш қилишдир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Лотин ёзувига асаосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг Қонуни.Т.,''Ўзбекистон'', 1993 йил (2.09.) 2. Янги алифбо ва имлони ўрганиш дастури. Тузувчи: Й. Абдуллаев. Т., 1996 3. Рахматуллаев Ш. Ўзбек тилининг янги алифбоси ва имлоси. Т., ''Университет'' 2002 4. Раҳматуллаев Ш., Хожиев А. Ўзбек тилининг имло луғати. Т.,1996 5. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 24 августдаги 339-сон Қарори.

Похожие

Пунктуацион меъёрлар

Aмир Темур даврида бошқарув амаллари ва мансаблари ва уларнинг вазифалари

Лексикологиянинг объекти, предмети вазифалари

Ёзма юридик нутқ

Imlo qoidalar bilan bog’liq masalalar