Лексикологиянинг объекти, предмети вазифалари - Лингвистика - Презентации

Лексикологиянинг объекти, предмети вазифалари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

230 KB

РЕЖА : • ЛЕКСИКОЛОГИЯ ТУРЛАРИЛЕКСИКОЛОГИЯ ТУРЛАРИ • ЛЕКСИКОЛОГИЯ БЎЛИМЛАРИЛЕКСИКОЛОГИЯ БЎЛИМЛАРИ • ЛЕКСИКОЛОГИЯ – ТИЛНИНГ ЛУҒАТ ЛЕКСИКОЛОГИЯ – ТИЛНИНГ ЛУҒАТ БОЙЛИГИБОЙЛИГИМАВЗУ : Лексикологиянинг объекти, предмети вазифалари www.arxiv.uz

Лексикологиянинг объекти тилнинг луғат бойлигидир. Бу бойлик тилшуносликда лексика деб аталади, у муайян тилдаги барча сўзларни ва шу сўзлар боғланишидан таркиб топган кўчма маъноли турғун бирикмаларни (фраземаларни) ўз ичига олади. Лексика атамаси баъзан тор маъноларда ҳам қўлланади: диалектал лексика, касб-ҳунар лексикаси, илмий лексика, вульгар лексика, Тоҳир Малик асарлари лексикаси каби. ЛЕКСИКОЛОГИЯ www.arxiv.uz

Лексикологиянинг предмети – луғат бойлигининг структуравий ва системавий хусусиятларини, тараққиёт қонуниятларини, тилнинг бошқа сатҳлари (фонетик сатҳ, грамматик сатҳ) билан алоқасини тадқиқ қилиш www.arxiv.uz

Лексикологиянинг вазифалари; а) муайян тил луғат бойлигидаги эскириш ва янгиланиш жараёнларини, бу жараёнларда лисоний ва нолисоний (лингвистик ва экстра лингвистик) омилларнинг иштирокини ўрганиш; б) луғавий бирликларнинг функционал-семантик тавсифини бериш, эскирган, янги ва замонавий қатламларини, тематик гуруҳлари ва микросистемаларини аниқлаш, лисоний ва услубий хусусиятларини ёритиш; в) талабаларни лексикага оид назарий билимлар билан қуроллантириш, уларда лексик- семантик таҳлил кўникмаларини шакллантириш. www.arxiv.uz

Лексикология барча тилларнинг луғат бойлиги тараққиётига хос умумназарий масалалар билан бирга, айрим олинган бир тилнинг луғат бойлиги масалалари билан ҳам шуғулланади. Шунга кўра у дастлаб икки турга – умумий лексикология ва хусусий лексикологияга бўлинади. www.arxiv.uz

1. Умумий лексикологияда барча тилларнинг луғат таркиби тараққиётини белгиловчи қонуниятлар кўрилади: тил ва жамият, тил ва онг, тил ва тафаккур муносабатларини луғат таркибига таъсири, бунинг луғат таркибида маълум ўзгаришларга олиб келиши, луғавий бирликларнинг замонийлик, тарихийлик, экспрессив-стилистик жиҳатдан қатламланиши, маълум тематик ва лексик-семантик гуруҳларга уюшиши каби жараёнлар барча тилларга хосдир. 2. Хусусий лексикологияда муаяйн бир тилнинг луғат бойлиги ўрганилади: Ў збек тили лексикологияси, рус т или лексикологияси, немис тили лексикологияси каби. www.arxiv.uz

Хусусий лексикология муайян бир тилнинг луғат бойлигини тадқиқ қилишда умумий лексикология тажрибалари ва хулосаларига таянади. У ўз навбатида тавсифий (синҳрон) ва тарихий (диахрон) лексикология каби турларга бўлинади: а) тавсифий лексикологияда айрим олинган тилнинг, масалан, ўзбек тилининг лексикаси статик ҳолатда – шу тил лексикасининг аввалги (ўтмишдаги) тараққиёт динамикасига боғланмай ўрганилади, шунга кўра у синхрон лексикологиясаналади. б) тарихий лексикологияда айрим олинган бир тилнинг лексикаси динамик ҳолатда – тарихий тараққиёт жараёни билан боғлиқ ўрганилади, шунга кўра у диахрон лексикология ҳисобланади. Ҳозирги ўзбек тили лексикологияси, асосан, тавфсифий (синхрон) лексикологиядир, аммо унда тарихий (диахрон) лексикол огияга мурожаат этиш ҳоллари ҳам бўлиб туради: ўзбек тили луғат бойлигининг тарихий ва замонавий қопламларини сўзларнинг ҳозирги ва эскирган маъноларини қиёслаш, тавфсифлаш керак бўлганда шундай қилинади. www.arxiv.uz

Лексикология тилшуносликнинг сема-сиология, ономасиология, этимология ва фразеология каби бўлимлари билан ҳамкорликда иш кўради, бундай ҳамкорликсиз тилнинг луғат бойлигидаги лексик- семантик ходисаларни, луғат таркиби тараққиётига оид тил фактлари тўғри ёритиб бўлмайди: семасиологияда луғавий бирликларнинг мазмун план – семантик таркиби ва шу билан боғлиқ масалалар тадқиқ қилинади; ономасиологияда нарса- ҳодисаларни ёки тушунчаларни номлаш принциплари ўрганилади; этимологияда сўзларн инг келиб чи қиши аниқланади; фразеологияда тилнин г луғат бойлигидаги кўчма маъноли турғун бирликмалар – фраземалар хусусида баҳс юритилади. www.arxiv.uz

Тилнинг лексик, фонетик ва грамматик сатҳлари ҳам ўзаро боғлиқдир: фонетик бирликлар сўзни боғлиқ тусига киритади, морфемалар ясама сўзларни шакллантиради, сўзларнинг бирикувчанлик имкониятлари, услубий восита сифатидаги хусусиятлари уларнинг лексик ва грамматик маъноларига ҳамда услубий семаларига таянади. Булар лексикологиянинг фонетика, морфемика, сўз ясалиши, грамматика ва услубшунослик (стилистика) билан алоқада бўлишини тақозо қилади. www.arxiv.uz

Лексикологияда тилнинг луғат бойлиги система сифатида тадқиқ қилинади, чунки бу бойлик сўзлар ва ибораларнинг оддий, механик йиғиндиси эмас, балки ўзаро алоқада бўлган, бирининг бўлиши иккинчисининг бўлишини тақозо қиладиган луғавий бирликлар ва элементлар тизимидир, бу тизимдаги сўз ва элементлар яхлит бир "организм"нинг "тўқималари" ва "ҳужайралари" муносабатида бўлади: сўзларнинг ифода ва мазмун томонлари орасидаги алоқалар, лексик маъно ва унинг семалари ўртасидаги бутун ва қисм муносабатлари, сўз маъноларининг парадигматик ва синтагматик хусусиятлари шундан далолат беради. Бу тизимнинг асосий бирлиги сўз эканлигини ҳисобга олсак, лексикологияда бевосита сўзнинг ўзи билан боғли қ масалалар ҳам кўрилади: сўзнинг тил бирлиги сифатидаги моҳияти, сўз структураси (ифода ва мазмун планлари, семантик таркиби), лексик маъно ва услубий семалар, лексик маъно ва этимон, лексик маъно тараққиёти, удуал ва окказионал маънолар шулар жумласидандир. www.arxiv.uz

Похожие

O’zbek tili leksikasining tarixiyligi

Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари

Aмир Темур даврида бошқарув амаллари ва мансаблари ва уларнинг вазифалари

Ravish so’z turkumini interfaol usullarda o’rganish

Амалиётда қўлланиладиган хорижий атамалари