Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar - Психология - Презентации

Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar

Загружено в:

07.06.2024

Скачано:

0

Размер:

90.142578125 KB

Mavzu: Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar Reja: 1. Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanishning umumiy tavsifi. Kichik maktab yoshidagi bolaning maktabga moslashishi muammosi. 2.. Kichik maktab yoshi davrida motivasion sohadagi rivojlanish xususiyatlari (ish faoliyati, shaxslararo munosabatlarning mosivasion asoslari). 3. Kichik maktab yoshi davrida bolaning o‘zi haqidagi tasavvurlari va xulq-atvori. Pedagogik baho va kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish aloqasining psixologik mexanizmlari. 4. Kichik maktab yoshida bola shaxsining rivojlanish xususiyatlari.

Kichik yoshdagi o‘quvchilar 7-8 yoshdan 10-11 yoshgacha bo‘lgan bolalar bo‘lib, ular boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hisoblanadi. Bu yillarda bolaning hayoti va faoliyatida muhim o‘zgarishlar yuz beradi. Binobarin, ularning psixikasida ham sezilarli darajada o‘zgarishlar bo‘ladi. Bolaning maktabga kirishi uning hayotida burilish chog‘idir. Bola maktabga kirib o‘qiy boshlashi bilanoq, uning hayotida asosiy faoliyat ish bo‘lib qoladi.

Boshlang'ich maktab o'quvchilarining psixologik xususiyatlari.Yosh maktab yoshi (7 yoshdan 11 yoshgacha) bolalik cho'qqisi deb nomlanadi. Bolada ko'plab bolalik fazilatlari saqlanib qoladi - beparvolik, soddalik, kattalarga pastdan yuqoriga qarash. Ammo u allaqachon xatti- harakatlarida bolaligidagi tezkorligini yo'qotishni boshlaydi, u boshqa fikrlash mantig'iga ega.

O‘quv faoliyati boladan nutq, diqqat, xotira, tasavvur va tafakkurini kerakli darajada rivojlanishini talab etgan holda, bola xulq-atvorining rivojlanishi uchun yangi sharoitlarni yaratadi. Kichik maktab davri bu anglanilgan va ixtiyoriy xatti-harakatlarga o‘tish davridir. Bola faol ravishda o‘zini- o‘zi boshqarishga, qo‘yilgan maqsadlarga ko‘ra o‘zining faoliyatini tashkil etishga o‘rganish davridir. Kichik maktab davrida xatti-harakatlarning yangi shakllarini paydo bo‘lishi bevosita o‘quv faoliyati bilan bog‘liqdir. Hech bir o‘qituvchi maktabga birinchi bor kelgan boladan o‘zi o‘rgatmagan arifmetik misol va masalalarni echishni talab etmaydi , lekin afsuski, juda ko‘p o‘qituvchilar ulardan qunt bilan o‘qishni, uyushqoqlikni, ma’suliyatlilikni, tartibga aniq rioya etishni talab etadilar

Bu davrda bola, fan asoslarini o‘rganish uchun biologik va psixologik jihatdan tayyor bo‘ladi. Fiziologlarning fikriga ko‘ra, 7 Yoshga kelib bolaning katta miya yarim sharlari ma’lum darajada rivojlangan bo‘ladi. Lekin bu yoshda inson miyasining psixik faoliyatni rejalashtirish, boshqarish, nazorat qilish kabi murakkab shakllariga javob beradigan maxsus bo‘limlari hali to‘liq shakllanib bo‘lmagan bo‘ladi.( miyaning bu qismlari 12 Yoshda rivojlanib bo‘ladi.) Miyaning boshqaruv funksiyalarini to‘liq shakllanib bo‘lmaganligi kichik maktab yoshidagi bolalarning xulq-atvorida, faoliyatlarini tashkil etishlarida va emotsional sohalarida yaqqol namoyon bo‘ladi.

Shunday qilib, boshlang'ich maktab yoshi ko'p jihatdan bolaning kelajakdagi hayotini belgilaydi: U qanday qilib o'rganadi, kim bilan muloqot qiladi, qanday motivlar paydo bo'ldi - bularning barchasi bolani kelajakda kimdir bo'ladigan shaxs sifatida tavsiflaydi. Boshlang'ich maktab yoshida irodali fazilatlar shakllanadi va tarbiyalanadi. Qoida tariqasida, ular o'zlarining ixtiyoriy faoliyatlarida faqat bevosita maqsadlariga amal qilishadi.

• Shuningdek , u o‘zini-o‘zi boshqarish malakasiga ega bo‘ladi, vaziyat va holatga qarab ish yurita oladi. Bu Yoshdagi bolalar xatti-harakatlari va motivlari ularning o‘zlariga beradigan baholariga qarab ' 'Men yaxshi bolaman” emas, balki bu xatti- harakatlar o‘zgalar ko‘z o‘ngida qanday namoyon bo‘lishiga qarab baholanishini tushuna boshlaydilar.

Ayrim 6 Yoshli bolalar ota-onasining xohishi bilan hali o‘qishga tayyor bo‘lmay turib, maktab ostonasiga qadam qo‘yishadi. Afsuski, o‘qish davomida aqliy- ruhiy zo‘riqish oqibatida turli xil kasalliklarga chalinib, jismoniy va psixik rivojlanishda nuqsonlar paydo bo‘ladi. Bunday bolalarda eng avvalo miya strukturasining va nerv psixik jarayonlarining maktabda o‘qish uchun to‘liq etishmaganligi, ko‘ruv harakat koordinatsiyasi va kichik motorikaning rivojlanmaganligi, mantiqiy fikr mahsuldorligining pastligi kuzatiladi.

• Undan tashqari motivatsiya , irodaviy jihatlarining ayniqsa, ixtiyoriy diqqat va xotiraning shakllanmaganligi, xatti- harakatlarni ixtiyoriy boshqaruvdagi muammolar, bir so‘z bilan aytganda hali “O‘quvchi ichki pozitsiya”sining shakllanmaganligi maktabda o‘qishga tayyor bo‘lmagan bolalarning muqaffaqiyatli o‘zlashtirib ketishlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Maktabda o‘qishning boshlanishi 7 Yoshda bo‘ladigan uchinchi fiziologik krizis bilan mos keladi( bola organizmida jadal bo‘yning o‘sishi, ichki organlarning kattalashuvi, vegetativ o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan keskin endokrin o‘zgarishlar ro‘y beradi). 6-7 Yoshli maktabga tayyor bolada " Men shuni xohlayman” motividan "Men shuni bajarishim kerak " motivi ustunlik qila boshlaydi. Maktabda birinchi sinfga kelgan har bir o‘quvchida psixik zo‘riqish kuchayadi. Bu nafaqat uning jismoniy salomatligida, balki xatti-harakatida ham, masalan, ma’lum darajada qo‘rquvni kuchayishi, irodaviy faollikning susayishida namoyon bo‘ladi.

Bolaning ijtimoiy munosabatlar tizimi va faoliyatidagi kardinal o‘zgarishlar uning organizmidagi barcha tizimlar va funksiyalaridagi o‘zgarishlarga to‘g‘ri kelib boladan kuchli zo‘riqish va o‘z ichki imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish zaruriyatini taqazo etadi. Maktabga tayyor bo‘lgan boladagi ushbu o‘zgarishlar salbiy oqibatlarni olib kelmay , aksincha uning yangi sharoitlarga muvaffaqiyatli moslashuviga yordam beradi. O‘qituvchining munosabat uslubi o‘quvchining faolligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.

Jismoniy faollik - sog‘lom organizmning harakat qilishga bo‘lgan turli mavjud to‘siqlarni engishdagi tabiiy ehtiyojidir. Bu yoshdagi bolalar nihoyatda serharakat bo‘ladilar. Psixik faollik - bu normal rivojlanayotgan bolaning atrof olamdagi predmetlarni, insoniy munosabatlarni bilishga nisbatan qiziqishdir. Psixik faollik deganda, bolani o‘zini bilishga nisbatan ehtiyoji ham tushuniladi.

Motiv – bu, o‘quvchilarning ijod qilishi uchun uyg‘otiladigan ijodiy mahsuldir. Motiv va maqsad. Maqsad tassavur va hunar ijod mahsulidir. Maqsad qonuniyatga asosan o‘quvchiga ham tushunarli hol. Dars vaqtlarida maqsad aniq shakllarda qo‘yilishi shart. Motivlar esa o‘qituvchiga qolaversa o‘quvchiga ham hamma vaqt tushunarli bo‘lavermaydi .

Motiv qanaqa yo‘naltirganiga qarab u bolada turlicha fikr hosil qiladi. Bola misol yechadi va maqsadi masalani yechimini topish. Motivlar esa har xil bo‘ladi. Masalani yechimini o‘rganish o‘qituvchini ovora qilmaslik yoki ota-onasini yaxshi baholar bilan xursand qilish –motivi bo‘lishi mumkin.

Anig‘i shuki hamma hollarda ham maqsad bitta bo‘lib qolaveradi. Motiv ish jarayonidagi xarakteriga qarab o‘zgaradi, ya’ni bolaning ishga munosabati ham shunga bog‘liq. Agar bola jazolanmaslik, yomon baho olmaslik uchun o`qiyotgan bo‘lsa, u majburiy ish bo‘lib, bola qoniqish va xursandchilikdan chegaralangan bo‘ladi.

• A.N.Leontev motivni 2 guruhga tushunarli va real ta’sirliga bo‘ladi. O‘quvchi ish kerakligini tushunadi, lekin bu o‘quvchi ish bilan shug‘ullanmaydi. Tushunarli motivlar bir qancha hollarda real ta’sirliga aylanadi.

• A.N.Leontev bir misolni ko‘rib chiqadi. Birinchi sinfga borgan bola uy ishini qilishga harakat qiladi. U dars qilish kerakligini bilmasada, ota onasini hafa qilib qo‘yishini, qoniqarsiz baho olishi mumkinligini, ish uning vazifasi ekanligini tushunadi. Lekin u dars qilishi uchun bu narsalarning hammasi kamlik qiladi.

Taxmin qilamiz bolaga shunday deyiladi: Dars qilmaguningcha, o‘ynashga chiqmaysan. Bu harakatdan bola ta’sirlanib darsini qilishi mumkin. Bola ongi uchun boshqa motivlar ham bor (yahshi baho olish, o‘z burchini ado etish), lekin bular faqatgina tushunarli motivlar. Bular o‘quvchi uchun psixologik ta’sirli emas, xaqiqiy tushuncha esa boshqa motiv. O‘ynab kelish imkonini olish.

• Tadqiqot ishlari shuni ko‘rsatadiki, ish jarayonida o`qitish motivlari hech qanday ahamiyatga ega emas. Bizning tekshirish natijalariga ko‘ra 1-o‘rinda keng ijtimoiy motivlar, 2-o‘rinda qisqa muddatli, 3- o‘rinni o‘quv bilim motivlari egallaydi. • Keng ijtimoiy motivlar: motiv tizimida deydi L.I.Boxovich – kichik maktab yoshida o`quv jarayonini uyg‘otishda ijtimoiy motivlar yuqori o‘rinni egallaydi-ki bolalarning ish jarayonidagi ijobiy qarashlarni belgilashi mumkin.

Kichik maktab bolasi hozirgi kuni bilan yashaydi. Ana shuni nazarda tutgan holda dars jarayonini shunday tashkil qilish kerakki, o‘zining natijalarini ko‘rsin, har kun darsda olayotgan bilimini ko‘rayotgani, bilimi oshayotganini tushunishi lozim. Bola o‘ziga o‘zi qilayotgan ishlari, nimalarni biladi-yu, nimalarni bilmaydi, qaysini qilmaydi-yu, qaysilarni qilishi kerakligini belgilab olib, o‘ziga hisobot berishi lozim.

Kichik maktab yoshidagi bola namunali baho olish uchun harakat qilib, o‘z natijasini baholashga erishadi. Sh.A.Amonashvili fikricha, 78 foiz bola olgan bahosidan norozi holda uyga ketadilar. Ularning fikricha uning javobi qoniqarli bo‘lib, unga qoniqarsiz baho berilgan deb o‘ylaydilar.

Gruziyaning ko‘pgina maktablarida yo‘lga qo‘yilgan kichik maktab o`quvchilarini baholamaslik tajribasi qiziqarli. 1964 yildan beri o‘quv jarayonida kichik maktab yoshidagi bolalar baholanmaydi. Gruzin psixologlarining fikricha, baholashda bolaning asosiy motivatsiya xususiyati gavdalanadi. Bola unga qo‘yilgan bahodan yuqori baho olishini istaydi, qiziqishi so‘nadi. Bunday hol bolaga yomon ta’sir qiladi. Bahosiz o‘qitish esa, bola hayajonini yoqotib, ish, bilish motvini kuchaytiradi.

Agar kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar, - deb yozadi V.V.Davidov, keragicha rivojlanmagan, yetilmagan bo‘lsa, keyingi nohaqlilik oqibatida psixologik quvonchni yo`qotadi. Birinchi va ikkinchi sinflarda bolalarda ishga nisbatan qoniqarlilik bo‘ladi. Uchinchi sinfga kelib, u o‘zgaradi. O‘qishga qiziqishi so‘nib boradi. Bu an’anani L.I.Bojovich va Ye.I.Kirichuk va boshqalar izlab topdilar. Ikkinchi sinfdagi yuqori natija uchinchi sinfda tushib ketishi ma’lum bo‘la boshladi. Iqtidorli sinflarda ham bu narsa ko‘zga tashlandi.

Kichik yoshdagi bolalarda emosiyalik kuchli bo‘lib, diqqatga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Agar ish materiali o‘zining yorqinligi, obrazliligi va jonliligi bilan ajralib tursa, diqqat bilan ancha kuchli namoyon bo‘ladi. Bu yoshdagi o‘quvchilar diqqatini darsga jalb qilishning eng muhim sharti o‘qitishni ko‘rgazmali qilish, illustrasiyalardan foydalanish hamda o‘qituvchi nutqining yorqin, obrazli bo‘lishidir.

Shaxs taraqqiyotidagi ichki ziddiyatlar psixik taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchidir. Asosiy ziddiyatlardan biri shaxsda paydo bo`ladigan yangi ehtiyojlar va ularni qondirish uchun zarur vositalarning yetishmasligidir. Shaxs taraqqiyotining erishgan darajasi, hayot tarzi va uning ijtimoiy munosabatlar sistemasida tutgan o`rni o`rtasidagi ziddiyat ham muhim ziddiyatlardan biridir. Shaxs yangi sharoitga moslashishga intiladi (bog`chada, maktabda). Ta’lim va tarbiya jarayoni ham shaxs oldiga yangi vazifalarni qo`yadi, faoliyatning yangi motivlarini hosil qiladi.

Похожие

Ilk o‘spirinlik yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. O‘smirlik davridagi psixologik muammolar

Kichik maktab yoshi davrida bolaning ehtiyoj va qiziqishlari

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari

Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari